Δημοσιεύουμε σε συνέχειες τη μετάφραση του έκτου κεφαλαίου του βιβλίου “The Last Earth | A Palestinian History” του Παλαιστίνιου δημοσιογράφου, συγγραφέα και ακαδημαϊκού Ramzy Baroud, καθώς και του προλόγου του βιβλίου από τον Ίλαν Πάππε, όπου μέσα από μια σειρά ιστοριών εκτίθεται το ζωντανό τραύμα που φέρουν όλοι οι Παλαιστίνιοι, όπου κι αν η τρικυμία της ιστορίας τους ξέβρασε. Η συγκεκριμένη ιστορία, τα «Γράμματα στη Χέμπα», αποτελούν την απεγνωσμένη έκκληση ενός Παλαιστίνιου πατέρα να επικοινωνήσει με τη χαμένη κόρη του, τη μοίρα της οποίας αγνοεί, αγωνιώντας μέσα από μια σειρά μηνυμάτων να της εξηγήσει τις αποφάσεις που τον οδήγησαν στο χωρισμό τους, παρέχοντας παράλληλα μια εξαιρετική βιωματική εξιστόρηση των γεγονότων που συγκλόνισαν τη Μέση Ανατολή και τη διαμόρφωσαν όπως μας παρουσιάζεται σήμερα. Το κείμενο που ακολουθεί είναι ο πρόλογος του Ίλαν Πάππε.

Οι ιστορίες και οι αφηγήσεις ως Πολιτισμική Αντίσταση

Πρόλογος του Ίλαν Πάππε στο βιβλίο “Η Τελευταία Γη | Μια Παλαιστινιακή Ιστορία” του Ramzy Baroud

Αλ-Νάκμπα αλ-Μουσταμέρα, η συνεχιζόμενη Νάκμπα[1], είναι πλέον μια κοινή παλαιστινιακή αναφορά στην εποχή και το χρόνο που ζουν κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομήντα χρόνων. Αυτό σημαίνει πως διακριτά κεφάλαια στην ιστορία των Παλαιστινίων, όπως η καταστροφή του 1948, δεν είναι απλά γεγονότα του παρελθόντος, αλλά περισσότερο ένα κομμάτι ενός σύγχρονου ιστορικού κεφαλαίου. Είμαστε ακόμα σ’ αυτή τη συγκεκριμένη φάση, κι έτσι όταν γράφουμε την ιστορία ορισμένων ιστορικών στιγμών, όπως η Νάκμπα, γράφουμε για σύγχρονα ζητήματα τόσο όσο γράφουμε για παλιά γεγονότα.

Αυτή η τάξη πραγμάτων έχει πρόσφατα αναγνωριστεί από μελετητές που προσάρμοσαν κι εφάρμοσαν το αποικιοκρατικό υπόδειγμα στη μελέτη υπόθεσης της Παλαιστίνης. Ο αείμνηστος Patrick Wolfe, που ανέστησε το υπόδειγμα, μ’ ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Παλαιστίνη, δήλωσε πως η αποικιοκρατία δεν είναι ένα γεγονός αλλά μια δομή. Και πράγματι, μέσα απ’ την εξέταση της ιστορίας του σιωνιστικού κινήματος στην Παλαιστίνη, προκύπτει ξεκάθαρα ότι το αποικιοκρατικό σχέδιο που ξεκίνησε στον όψιμο δέκατο ένατο αιώνα δεν έχει ακόμα τελειώσει· όπως κι ο αγώνας εναντίον του.

Αυτή η έννοια μιας συνεχιζόμενης καταστροφής κι ο αγώνας εναντίον της συμπυκνώνεται στις δοκιμασίες των ηρώων και των ηρωίδων αυτού του βιβλίου που είναι από διαφορετικές παλαιστινιακές γενιές και προέρχονται από διαφορετικά μέρη.

Είναι μέσω μικρών, σχεδόν ανατεμνημένων προσωπικών ιστοριών κατά μήκος ενός διαγενεακού φάσματος που μπορεί κανείς να καταλάβει με πληρότητα το πλήρες αντίκτυπο που τόσο πολύπτυχες εμπειρίες έχουν στο άτομο καθώς επίσης και στο συλλογικό ψυχισμό των Παλαιστινίων γενικά και των Παλαιστίνιων προσφύγων ειδικότερα. Η αφήγηση στην οποία οι αναγνώστες πρόκειται να εισέλθουν αποδίδει πολύ ισχυρά αυτή την αίσθηση μιας εύρωστης, ομογενούς ζώνης ώρας στην οποία οι Παλαιστίνιοι ζουν και των ανεπίλυτων και επισφαλών υπαρξιακών πραγματικοτήτων.

Μ’ αυτή την παρούσα φάση στη ζωή της Παλαιστίνης και των Παλαιστινίων, η καταπίεση κι η θυματοποίηση πήραν διαφορετικές μορφές σύμφωνα με τις περιστάσεις του χρόνου και του τόπου. Το 1948, οι Παλαιστίνιοι αντιμετώπιζαν εθνοκάθαρση και σφαγές. Αυτοί που έζησαν μετά στο Ισραήλ ως μειονότητα ήταν υπό στρατιωτική διακυβέρνηση που παραβίαζε τα ανθρώπινα δικαιώματά τους σχεδόν σε κάθε πτυχή της ζωής τους. Στους πρόσφυγες στο μεταξύ αρνούνταν την επιστροφή τους και σ’ αυτούς προστίθονταν ένα νέο ρεύμα ξεριζωμένων Παλαιστινίων στον απόηχο του πολέμου του 1967.

Οι μέθοδοι της υφαρπαγής έγινε περιπλοκότερη, και με πολλούς τρόπους πιο μοχθηρή και βίαιη στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα τα τελευταία πενήντα χρόνια, και συνεχίζει στην ίδια γραμμή, καθώς αυτό το βιβλίο βαίνει προς εκτύπωση. Το Ισραήλ χρησιμοποίησε νέα μεθοδολογία καταπίεσης απ’ όταν οι μεταβαλλόμενες συνθήκες κατέστησαν τις πολιτικές εθνοκάθαρσης αναποτελεσματικές μετά το 1948. Οι μέθοδοι άλλαξαν, αλλά το βασικό όραμα που τις ωθεί παραμένει το ίδιο, και τυπικό όλων των αποικιοκρατικών κινημάτων του παρελθόντος: απόκτηση του εδάφους δίχως τον πληθυσμό.

Η εθνοκάθαρση ως πρωταρχικό μέσο για την εφαρμογή αυτού του οράματος αντικαταστάθηκε από μια μήτρα υφαρπαγής, φυλάκισης, και χωρικού στραγγαλισμού. Αυτό το σύστημα πρώτα επιβλήθηκε στους Παλαιστίνιους που παρέμειναν στο Ισραήλ και υποβλήθηκαν σε μια άτεγκτη στρατιωτική διακυβέρνηση μεταξύ 1948 και 1967. Η αρχή ήταν αρκετά απλή, αν δεν μπορείς να εκτοπίσεις κόσμο από ένα τόπο, πρέπει να τους ενθυλακώσεις έτσι που να μην μπορούν να μετακινηθούν ελεύθερα ή να επεκτείνουν τις περιοχές της κατοικίας τους. Αυτό εκτελέστηκε ανελέητα στις παλαιστινιακές περιοχές εντός του Ισραήλ μέχρι το 1967 και μετά μεταφέρθηκε ως σύστημα στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη και στη λωρίδα της Γάζας.

Όποια κι αν ήταν η σιωνιστική μέθοδος, αντιμετώπισε την παλαιστινιακή αντίσταση. Οι Παλαιστίνιοι είναι θύματα, αλλά δεν είναι παθητικά θύματα. Η τραγωδία ήταν και παραμένει ότι λόγω στρατιωτικές ασσυμετρίας (το Ισραήλ έγινε η ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη στη Μέση Ανατολή κι οι Παλαιστίνιοι η ασθενέστερη), κάθε παλαιστινιακή πράξη αντίστασης (συμπεριλαμβανομένων των μη βίαιων) αντιμετωπίστηκε με όλο το μένος της ισραηλινής δύναμης. Τα κεφάλαια κι οι στροφές αυτού του ποινικού ρεπερτορίου εξιστορούνται σ’ αυτό το βιβλίο μέσα απ’ την αφήγηση των ηρώων και των ηρωίδων του και θα σας εξοικειώσουν με την παλαιστινιακή εμπειρία. Αξιοσημείωτες μεταξύ τους είναι οι φυλακίσεις αντρών, γυναικών και παιδιών δίχως δίκη, που φυλακίζονται όχι επειδή είναι εγκληματίες αλλά μόνο επειδή είναι Παλαιστίνιοι.

Παραδόξως, η μεγαλύτερη επιτυχία του σιωνισμού, η διάσπαση των Παλαιστινίων σε διακριτές ομάδες, που βοήθησε το Ισραήλ να διαιρεί και να βασιλεύει, έφθινε χάρη στην ενιαιότητα αυτής της παλαιστινιακής εμπειρίας στην πάροδο των χρόνων. Αυτή η ενιαιότητα είναι ξεκάθαρη στις αφηγήσεις που ξεδιπλώνονται σ’ αυτό το βιβλίο και μετατρέπει την παλαιστινιακή μνήμη, προφορική ιστορία και ανάμνηση όχι μόνο σ’ ένα μητρώο θηριωδών εγκλημάτων, αλλά επίσης σε εργαλεία πολιτισμικής αντίστασης.

Ο Αντόνιο Γκράμσι έλεγε ότι η πολιτισμική αντίσταση είναι είτε η πρόβα για την πολιτική αντίσταση ή τα μέσα που χρησιμοποιούνται όταν η πολιτική αντίσταση είναι αδύνατη. Νομίζω πως κι οι δύο πιθανότητες εφαρμόζονται στην παλαιστινιακή αντίσταση. Η αντίσταση εδώ εκδιπλώνεται ως ατομικές πράξεις ενισχυόμενες από μια ισχυρή αλληλεγγύη του συλλογικού. Η καταπίεση είναι καθημερινή κι ο χρόνος απειροελάχιστος, και το ίδιο είναι κι αντίσταση. Μικροί συμβολισμοί, καθημερινός ηρωισμός και επιβίωση συσσωρεύονται σε μια ιστορία της Sumud, ανθεκτικότητας. Το μήνυμα αυτού του βιβλίου, όπως και πολλών παλαιστινιακών βιβλίων πριν απ’ αυτό, μηνύει ξεκάθαρα ότι ο σιωνισμός δεν είναι ένα αποικιοκρατικό σχέδιο που πρόκειται να τελειώσει με την εξολόθρευση των ιθαγενών. Αυτοί είναι εδώ και θα παραμείνουν.

Ένας απ’ τους εντυπωσιακότερους τρόπους με τους οποίους οι Παλαιστίνιοι παρέμειναν ανθεκτικοί και θα εξακολουθήσουν να το κάνουν είναι η ικανότητά τους, όπως τόσο ευσύνοπτα το έθεσε ο Έντουαρντ Σαΐντ, να αφηγούνται παρά την συνεχιζόμενη Νάκμπα. Οι ισχυρισμοί τους έχουν διαστρεβλωθεί στην πάροδο των χρόνων, ακόμα κι από κάποιους παλαιστίνιους πολιτικούς, πόσο μάλλον από ξένα ειδησεογραφικά μέσα και την ακαδημία, κι είναι μέσα από προσωπικές ιστορίες που επέμεναν στην δική τους εκδοχή των γεγονότων που αυτές οι σκευωρίες και τα μυθεύματα αμφισβητήθηκαν και καταρρίφθηκαν επιτυχώς.

Η μοναδική μέθοδος που χρησιμοποιείται εδώ από τον Ramzy Baroud κάνει αυτές τις αφηγήσεις δυνατότερες όσο ποτέ. Επίσης φωτίζει ξεκάθαρα ότι οι αφηγήσεις είναι ένα δεινό εργαλείο αντίστασης στην αποικιοκρατία και την υφαρπαγή. Είναι μέρος της πολιτισμικής αντίστασης που προαναφέρθηκε, μια που ήταν πολύ πιο ενοποιημένη και ομοιογενής από την πολιτική αντίσταση που έπασχε, και πάσχει, από φραξιονισμό και ανθενωτικότητα. Η μνήμη έγινε το κύριο μέσο δια του οποίου οι Παλαιστίνιοι εντός του Ισραήλ ταυτίστηκαν με το αίτημα των παλαιστινίων προσφύγων για το δικαίωμά τους στον επαναπατρισμό και το οποίο διέδωσε ξεκάθαρα σ’ ολόκληρο τον κόσμο, και στους όπου γης Παλαιστινίους, ότι είναι τα θύματα του ίδιου αποικιοκρατικού συστήματος. Γι’ αυτό, όποια πολιτική λύση που θα διαιώνιζε την πολυδιάσπαση και το διαχωρισμό θα επέτεινε την υφαρπαγή και την οδύνη.

Αυτή η ενιαιοποιητική μνήμη τονίζεται από τις σύγχρονες εμπειρίες, αλλά δεν αναγνωρίζεται πάντα από την πολυδιασπασμένη ελίτ, που παραλύει τον αγώνα. Η πράξη της συμμετρικής μίξης της συλλογικής μνήμης σ’ ένα αποτελεσματικό εργαλείο πολιτισμικής αντίστασης έρχεται από τα κάτω, κι είναι μέσα απ’ αυτό που ο Baroud αποκαλεί «μια ιστορία από τα κάτω», που επανακατασκευάζουμε μια πολύ διαφορετική αφήγηση του παρελθόντος και χαρτογραφούμε τις φιλοδοξίες του παρόντος.

Ο αναγνώστης μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτό το βιβλίο ως πηγή για την ιστορία της Παλαιστίνης και των Παλαιστινίων σε συνδυασμό με άλλα εξαιρετικά βιβλία που έχουν γραφτεί τα τελευταία χρόνια. Συμπληρώνει την υπάρχουσα ακαδημαϊκή παράδοση με το να προσθέτει την αυθεντική φωνή των ανθρώπων ως τους πρωταρχικούς αφηγητές του παρελθόντος και αντιπαραθέτοντάς το με τα ακαδημαϊκά αφηγήματα που βασίζονται σε ντοκουμέντα και πιο συμβατική ιστοριογραφική ύλη, ή ειδησεογραφικές αναφορές για την πιο πρόσφατη περίοδο.

Επίσης διαφέρει απ’ ότι θα βρείτε σε ακαδημαϊκά έργα στο λογοτεχνικό του ύφος. Η Ιστορία είναι ιστορία[2]· αυτό δεν σημαίνει ότι είναι εσφαλμένη, φαλκιδευμένη ή και φανταστική. Αλλά η αφήγηση της ιστορίας της Ιστορίας δεν μπορεί να διαζευχθεί από συναισθηματικό υπόστρωμα, θυμό, αίσθημα αδικίας, κι ελπίδα. Η ακαδημαϊκή δουλειά συχνά αποτυγχάνει στο να επανασυνδέσει μ’ αυτές τις διαχρονικές και φυσιολογικές πτυχές της ανθρώπινης φύσης ακόμα κι όταν γράφει για ανθρώπινα όντα. Το στυλ μας επιτρέπει να συνδεθούμε μ’ αυτές τις ευάλωτες και συνάμα ενδυναμωτικές πλευρές της ανθρώπινης υπόστασης, ακόμα κι αν κάποιες φορές διαβιβάζονται από έναν ενδιάμεσο αφηγητή.

Είναι πιθανόν μόνο διαμέσου μιας τέτοιας προσέγγισης που μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως τη σύνδεση μεταξύ της καταστροφής του αστικού χώρου στην Παλαιστίνη το 1948 κι αυτού της Συρίας από το 2011. Μεταξύ των πολλών θυμάτων της πιο πρόσφατης από τις δύο φρικαλεότητες, οι Παλαιστίνιοι πάλι ξεχωρίζουν (όπως οι ένοικοι του καταυλισμού στο Γιαρμούκ στη Συρία), διαφεύγοντας αυτή τη φορά από τη Μέση Ανατολή κι όχι απλά απ’ την Παλαιστίνη.

Η απανθρωπιά, που περιέλαβε τους Παλαιστινίους γι’ άλλη μια φορά, έχει επίσης επηρεάσει εκατομμύρια άλλους στην περιοχή. Η βαρβαρότητα που μαίνεται στη Συρία, το Ιράκ, τη Λιβύη και την Υεμένη αξίζει την προσοχή και την καταδίκη μας, Παρ’ όλ’ αυτά δεν θα ‘πρεπε να ξεχνάμε ότι αυτού του είδους η απανθρωπιά υπερίσχυσε στην Παλαιστίνη για πάνω από έναν αιώνα κι ότι η διεθνής αδιαφορία προς, κι όντως αρκετά συχνά στήριξη για, αυτήν είναι ένας απ’ τους κύριους λόγους που η Δύση νιώθει και παραμένει ανήμπορη ενώπιον της τρέχουσας σφαγής. Μόνο μέσω της προσεχτικής παρακολούθησης του ρόλου της Δύσης στην υφαρπαγή της περιουσίας των Παλαιστινίων, που ξεκίνησε εκατό χρόνια πριν με τη διακήρυξη του Μπάλφουρ, μπορεί να εκτιμηθεί η υπευθυνότητα της Δύσης για το χάος που επικρατεί στη Μέση Ανατολή. Κανείς μπορεί να απαλλάξει τις αραβικές κοινωνίες και τους πολιτικούς τους από την ευθύνη τους για τη δεινή κατάσταση στην οποία περιήλθε η Μέση Ανατολή· αυτό είναι αποδεκτό και ποτέ δεν παραγνωρίστηκε. Η μοίρα του ιθαγενούς λαού της Παλαιστίνης, όπως κι αυτή τόσων άλλων ιθαγενών λαών ανά τον κόσμο που καταστράφηκαν απ’ τη Δύση, είναι στενά συνδεδεμένη μ’ ένα καλύτερο και πιο ελπιδοφόρο μέλλον για όλη τη Μέση Ανατολή. Για μια καλύτερη κατανόηση του πώς ξεκίνησε, και τι σήμαινε, κανείς πρέπει να ακούσει τις φωνές των ανθρώπων που υπέστησαν τον Δυτικό Ιμπεριαλισμό και τη Σιωνιστική Αποικιοκρατία. Αυτό το βιβλίο είναι ένα καλό σημείο αφετηρίας αυτού του ταξιδιού.

[1] Καταστροφή. Αναφέρεται στα γεγονότα του 1948, όταν ισραηλινές παραστρατιωτικές ομάδες έθεσαν σε εφαρμογή σχέδιο εθνοκάθαρσης της ιστορικής Παλαιστίνης ώστε στα εδάφη της να ιδρυθεί εβραϊκό κράτος, διαπράττοντας θηριωδίες, σκοτώνοντας χιλιάδες κι εκτοπίζοντας εκατοντάδες χιλιάδων Παλαιστινίων

[2] Ως «Ιστορία» αποδίδεται ο όρος «history» και ως «ιστορία» ο όρος «story»

Ilan Pappe

Ο Ilan Pappé είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Exeter. Προηγουμένως ήταν επίκουρος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Χάιφα. Είναι συγγραφέας των βιβλίων «The Ethnic Cleansing of Palestine» (Η εθνοκάθαρση της Παλαιστίνης), «The Modern Middle East» και «Ten Myths about Israel».