Ακρίβεια εναντίον πληθωρισμού, αλήθεια εναντίον μούφας

Τώρα που οι καταναλωτές, ξεπαραδιασμένοι από τη λιτή ευωχία και γαστριμαργία των γιορτών, επιστρέφουν στην άπληστη ρουτίνα των οφειλών, με τις δόσεις της Εφορίας, του ΕΝΦΙΑ, των τραπεζικών δανείων, τα τέλη κυκλοφορίας και τα νέα, «φθηνά» τιμολόγια ρεύματος να περιμένουν να πάρουν το αίμα τους πίσω μέχρι τα τέλη Φλεβάρη, ίσως έχει ενδιαφέρον να παραλλάξουμε τη σαρκαστική παροιμία της μνημονιακής εποχής: «Γιατί στο τέλος του μισθού μένει τόσος μήνας;». Και η παραλλαγή που προτείνω είναι η εξής: «Γιατί στο τέλος του πληθωρισμού μένει τόση ακρίβεια;»

Η πληθωριστική κρίση της τελευταίας διετίας, εκτός του ότι άδειασε τις τσέπες δισεκατομμυρίων ανθρώπων και γέμισε τα ταμεία μερικών χιλιάδων επιχειρηματικών ομίλων και των ιδιοκτητών τους (πληθωρισμός κερδών, για να μην ξεχνιόμαστε, ονομάστηκε το φαινόμενο ακόμη και από τους καθωσπρέπει κεντρικούς τραπεζίτες), αποκάλυψε κάτι μυστηριώδες: ο πληθωρισμός μπορεί να φεύγει, αλλά η ακρίβεια να μένει. Το στατιστικό μέγεθος που μετρούν οι κυβερνήσεις και οι «ανεξάρτητες» (και αυτές!) στατιστικές αρχές μπορεί να συρρικνώνεται, αλλά οι τιμές να μένουν εκεί που αναρριχήθηκαν ή και να αυξάνονται. Με λίγα λόγια, άλλο πληθωρισμός και άλλο ακρίβεια.

Ο πληθωρισμός στην Ελλάδα τον Νοέμβριο έκλεισε μόλις στο 3%, από το διψήφιο ποσοστό που είχε εκτοξευτεί πριν από δύο χρόνια. Αλλά αυτό δεν μας κατέστησε κατά τι πλουσιότερους ή εν πάση περιπτώσει πιο «βιώσιμους». Αυτό που αποκαλείται τελευταία από Αμερικανούς αναλυτές «λαϊκός πληθωρισμός» (people’s inflation), δηλαδή οι τιμές των βασικών αγαθών και υπηρεσιών για τροφή και στέγαση, εξακολουθεί και ξεκοκαλίζει τουλάχιστον το 50% του μέσου εισοδήματος μισθωτών και άλλων βιοποριζόμενων με χαμηλά και μεσαία εισοδήματα. Δεν θέλει και καμιά σοφία, ούτε ειδική επιστημονική γνώση να καταλάβει κανείς το γιατί. Ας πάρουμε το απλούστερο παράδειγμα. Την τιμή του ψωμιού, του χωριάτικου, τύπου 70%, που λένε. Το 2021 η ταπεινή φραντζολίτσα στον φούρνο ετιμάτο περίπου 80 λεπτά. Σήμερα δεν τη βρίσκεις κάτω από 1,20. Η ΕΛΣΤΑΤ μπορεί να μετράει τον ετήσιο πληθωρισμό του ψωμιού στο 10% ή 15%, αλλά η πραγματική ανατίμησή του από το 2021 είναι 50%. Πόσο αυξήθηκε ο μέσος μισθός το ίδιο διάστημα; Ακόμη και με βάση τους φτιασιδωμένους κυβερνητικούς υπολογισμούς, η συνολική αύξησή του από το 2019 δεν ξεπερνά το 13%. Το ίδιο μετράει άλλωστε η ΕΛΣΤΑΤ για το μέσο διαθέσιμο εισόδημα: αύξηση 13,4% στην τετραετία. Αν βάλεις δίπλα και τον στατιστικό πληθωρισμό της ίδιας περιόδου, περίπου 14,5%, βγαίνει μία η άλλη. Βολικό, έτσι; Αλλά τι σχέση έχει αυτό το ποσοστό με τις αθροιστικές ανατιμήσεις 50% έως 100% στο ψωμί, στο λάδι, στα φρούτα, στα λαχανικά, στα ζυμαρικά, στο γάλα, στα νοίκια, στο ρεύμα, αλλά και στο ίδιο το χρήμα (το κόστος δανεισμού), δηλαδή σε όλα αυτά από τα οποία εξαρτάται η επιβίωση των ανθρώπων; Καμία.

Ετσι, την ώρα που οι κεντρικοί τραπεζίτες βαυκαλίζονται ότι με τις αυξήσεις επιτοκίων τιθασεύουν το τέρας, επαναφέρουν τον πληθωρισμό όλο και πιο κοντά στον ιερό στόχο του 2% και διατηρούν την ευρωστία των νομισμάτων τους στις αγορές, τα δικά μας νομίσματα και χαρτονομίσματα, σε φυσική ή άυλη εκδοχή, είναι σκοροφαγωμένα, πληθωριστικά και με υπονομευμένη αγοραστική δύναμη. Γιατί σημασία δεν έχει ποια είναι η τιμή ενός αγαθού, αλλά αν μπορείς να το αγοράσεις με τα λεφτά που έχεις στην τσέπη ή στην πιστωτική σου. Αν η στατιστική, η οικονομική και νομισματική πολιτική προσγειώνονταν στο επίπεδο των φτωχότερων και μέσων νοικοκυριών θα σταματούσαν να μετράνε το μυστικιστικό και ανώφελο για την πλειονότητα μέγεθος και θα μετρούσαν τα δύο άλλα, που αποτυπώνουν την ταξική άβυσσο του οικονομικού πολιτισμού μας: τον «λαϊκό πληθωρισμό» και τον «πληθωρισμό των κερδών».

Η προσήλωση της πολιτικής, οικονομικής και τεχνοκρατικής ελίτ στον στατιστικό πληθωρισμό είναι ένα απατηλό τρικ που οδηγεί σε ακραίες πλάνες. Ας πάρουμε δύο παραδείγματα. Στην Αργεντινή του φασίζοντος Μιλέι ο πληθωρισμός είναι 161% και στην Τουρκία του Ερντογάν 64%. Στο Νότιο Σουδάν ο πληθωρισμός είναι αρνητικός, -3,3% κατέγραψε η τελευταία μέτρηση, αλλά δεν βγήκαν να πανηγυρίσουν από χαρά οι 10,5 εκατ. κάτοικοί του, που ζουν με κατά κεφαλήν ΑΕΠ 1.700 δολάρια τον χρόνο. Ο πληθωρισμός πράγματι διαβρώνει το εισόδημα των ανθρώπων, το ίδιο και η εξασθένηση του εθνικού νομίσματος, όχι όμως ως στατιστικό μέγεθος, αλλά ως πραγματική μείωση της αγοραστικής δύναμης και των μισθών τους. Ο αρνητικός πληθωρισμός (αποπληθωρισμός) του Ν. Σουδάν δεν καθιστά τους κατοίκους του 50 φορές πλουσιότερους από τους Αργεντίνους ή 20 φορές από τους Τούρκους.

Αλλωστε, για να μην πάμε τόσο μακριά, σε άλλες ηπείρους, ας ρίξουμε μια ματιά στα νέα τιμολόγια ρεύματος, που η κυβέρνηση πανηγυρίζει για τη «φθήνια» τους, λέει και έχουμε φάει τόσους λωτούς που δεν θυμόμαστε ούτε ότι τους φάγαμε. Μετά τη διετία τρόμου με τη ρήτρα αναπροσαρμογής και τις αναγκαστικές κρατικές επιδοτήσεις, έσκασαν μύτη τιμολόγια περίπου 14 λεπτά την κιλοβατώρα (στα πράσινα). Σαμπάνιες! Οι πάροχοι ανακοίνωσαν χρεώσεις κάτω από τις αναμενόμενες. «Σ’ ευχαριστώ, ω εταιρεία, εν αφθονία μού παρέχεις σπίτι, τροφή και κιλοβατώρες!». Η πρώην δημόσια ΔΕΗ λίγο φθηνότερη, οι βασικοί ανταγωνιστές της ελάχιστα ακριβότεροι, άρα πρέπει να κάνουμε τουμπεκί, γιατί και ο πληθωρισμός του ρεύματος ελέγχεται. Πλάκα μάς κάνουν; Το αληθινό μέτρο, όμως, είναι το εξής: Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2019, η υπό κατάρρευση (κατά Χατζηδάκη) ΔΕΗ χρέωνε 9,4 λεπτά την κιλοβατώρα και 7 το νυχτερινό. Πόση αύξηση είναι μέχρι τα 14 λεπτά; 35%; Περίπου. Τόσο, λοιπόν, πρέπει να πέσουν κι οι τιμές του ρεύματος για να καταλάβει ο μέσος άνθρωπος ότι έπεσε και ο «πληθωρισμός της ενέργειας». Κι άλλο τόσο και περισσότερο πρέπει να ψαλιδιστεί ο «πληθωρισμός των κερδών», που τελικά αποδεικνύεται η βασική, αν όχι η μόνη εκδοχή πληθωρισμού, όπως αποδεικνύει το πάρτι κερδοφορίας και μερισμάτων στους μετόχους, που με τη μέγιστη αλαζονεία προβάλλουν από τρίμηνο σε τρίμηνο οι επιχειρηματικοί όμιλοι που έχουν τον έλεγχο της πείνας και της επιβίωσής μας.

Ο πληθωρισμός μάς έκανε γενικά φτωχότερους, αλλά μας έκανε λίγο πλουσιότερους σε γνώση και κατανόηση. Μάθαμε τουλάχιστον να ξεχωρίζουμε τον πληθωρισμό από την ακρίβεια και την αλήθεια από τη μούφα.

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Η χρηματο-οικονομική καταιγίδα που έρχεται στις ΗΠΑ θα προκαλέσει βαθιές αναταράξεις σε όλο τον κόσμο

Κατά τον Οκτώβριο οι εκτιμώμενες ετησιοποιημένες πληρωμές τόκων
για το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ πέρασαν το ένα τρισεκατομμύριο δολάρια

Τον τελευταίο καιρό παρακολουθούμε πρωτοφανείς εξελίξεις που είναι το αποτέλεσμα της ακραία επιθετικής πολιτικής των ΗΠΑ σε όλα τα μέτωπα—Ευρώπη, Ασία και πλέον και Μ. Ανατολή. Οι περιπέτειες στις οποίες έχει εμπλακεί η ηγέτιδα χώρα του παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού συστήματος την έχουν οδηγήσει σε πρωτοφανή επίπεδα δανεισμού για να ανταπεξέλθει στις εξίσου πρωτοφανείς δαπάνες. Το συνεχές ξεπέρασμα κάθε θεσμοθετημένης οροφής για το αμερικανικό χρέος μαζί με τις σαφείς παραβιάσεις του διεθνούς νομικού πλαισίου με τις κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων και συναλλαγματικών διαθεσίμων της Ρωσίας σήμερα—και αύριο ποιος ξέρει ποιανού άλλου—έχουν κλονίσει σοβαρότατα την εμπιστοσύνη  στα ομόλογα, δηλαδή στο χρέος, του αμερικανικού δημοσίου και κατ’ επέκταση και στο δολάριο καθώς διαχέονται αμφιβολίες για το μέχρι χθες αδιανόητο: την ικανότητα και προθυμία του αμερικανικού δημοσίου να τιμήσει τα χρέη του. Όπως θα δούμε στη συνέχεια, οι αμφιβολίες αυτές βασίζονται ολοένα και περισσότερο στα τρέχοντα πραγματικά δεδομένα.

Η χωρίς αιδώ εκτύπωση χαρτονομίσματος από τις ΗΠΑ, που κάνουν έτσι χρήση της ισχύος με την οποία έχουν προικιστεί λόγω της χρήσης του δολαρίου ως διεθνούς αποθεματικού νομίσματος, θα έχει βαρύτατες επιπτώσεις στο μεσο-μακροπρόθεσμο μέλλον του αμερικάνικου καπιταλισμού. Οι ΗΠΑ σαφώς το αντιλαμβάνονται αυτό, αλλά τα πιεστικά προβλήματα που τους δημιουργεί η τρέχουσα στρατηγική τους της συντήρησης εστιών ανάφλεξης ανά την υδρόγειο προκειμένου να υποχρεώνουν τις σύμμαχες σε αυτές χώρες να εγκαταλείπουν οποιαδήποτε σκέψη ανεξαρτητοποίησης  στο όνομα του ενός και του άλλου μπαμπούλα (Ρωσικός στην Ευρώπη, Κινεζικός στην Ασία) τις έχουν οδηγήσει σε σαφώς μυωπικές πολιτικές, όπου το βασικό πλέον γι’ αυτές είναι η άμεση αντιμετώπιση των τρεχόντων προβλημάτων (συντήρηση του πολέμου στην Ουκρανία, συντήρηση της έντασης στην Ασία, συντήρηση του πολέμου στην Μ. Ανατολή, κ.λπ.). Στα πλαίσια αυτά δανείζονται αλλά και εκτυπώνουν δολάρια σαν να μην υπάρχει αύριο αφήνοντας την επίλυση των προβλημάτων που δημιουργεί αυτή η συμπεριφορά για το απώτερο μέλλον.

H διαχρονική πορεία του δημόσιου χρέους των ΗΠΑ σε τρισεκατομμύρια δολάρια,
μαζί με τις προβλέψεις για την επόμενη δεκαετία σύμφωνα με το
Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου, όπως παρουσιάζονται σε σημείωμα της ΒοΑ.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τις τελευταίες είκοσι ημέρες το εθνικό χρέος των ΗΠΑ αυξήθηκε περισσότερο από 500 δισεκατομμύρια δολάρια φτάνοντας τα 33,7 τρισεκατομμύρια σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα το υπουργείο Οικονομικών (Treasury Department), ενώ πριν από 50 μέρες αυτό βρισκόταν στα 33,04 τρις και πριν από τρεις μήνες στα 32 τρις. Υπενθυμίζεται ότι από τον Ιανουάριο του 2023 ξεπεράστηκε το τότε θεσμοθετημένο ανώτατο όριο των 31,4 τρις ενώ τον Ιούνιο του 2023 με απόφαση του Κογκρέσου καταργήθηκε κάθε όριο μέχρι το 2025 προκειμένου να μπορέσει να ανταπεξέλθει το αμερικανικό δημόσιο στις δημοσιονομικές υπερβάσεις που επιβάλλουν οι τυχοδιωκτισμοί του.

Σε ένα σημείωμά της που δημοσιεύτηκε την Τρίτη 7 Νοεμβρίου η Bank of America εκτιμά ότι με την ακολουθούμενη πορεία το χρέος θα έχει ξεπεράσει τα 50 τρισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2033 επικαλούμενη στοιχεία από το Γραφείο προϋπολογισμού του Κογκρέσου (Congressional Budget Office—CBO).

Κατά τα δύο τελευταία έτη, η ραγδαία επιτάχυνση των ποσών που απαιτούνται για την εξυπηρέτηση του χρέους
λόγω του τερατώδους δανεισμού του Αμερικανικού δημοσίου έχει πλέον φτάσει
στην καταβολή τόκων ύψους ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων τον χρόνο
(αναγωγή σε ετήσια βάση των στοιχείων κατά το τέλους του Οκτωβρίου του 2023).

Κατά το Bloomberg, η δαπάνη εξυπηρέτησης του χρέους αυξάνει με ραγδαίους ρυθμούς έχοντας πλέον—τέλη Οκτωβρίου—ξεπεράσει το ένα τρισεκατομμύριο δολάρια τον χρόνο (!)  σε ετησιοποιημένη βάση. Κατά τον  στρατηγικό αναλυτή επενδύσεων της Bank of America, Michael Hartnett: «Το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ είναι… μεγαλύτερο από το συνολικό ΑΕΠ της Κίνας, της Ιαπωνίας, της Γερμανίας και της Ινδίας». O ίδιος εκτιμά ότι το ανεξόφλητο χρέος πρόκειται να αυξάνεται κατά 5,2 δισεκατομμύρια δολάρια κάθε μέρα ή 218 εκατομμύρια δολάρια κάθε ώρα, για τα επόμενα 10 χρόνια. Προσέθεσε ότι το πιθανότερο σενάριο είναι οι κεντρικές τράπεζες να διασώσουν στο μέλλον τις κυβερνήσεις των χωρών τους [ΣΗΜ. Μίλησε έτσι, στον πληθυντικό] μέσω της «ποσοτικής χαλάρωσης και της εισαγωγής ελέγχου στην καμπύλη των αποδόσεων», δηλαδή με απλά λόγια, μέσω θεσμοθετημένου υπερ-πληθωρισμού.

Με πιο απλά λόγια, μόνο λόγω του δημόσιου χρέους, σε κάθε Αμερικανό αυτή τη στιγμή αναλογεί χρέος άνω των εκατό χιλιάδων δολαρίων ($100.689) και οι ΗΠΑ καταβάλουν κάθε μέρα περίπου 3 δισεκατομμύρια δολάρια για τόκους, ποσό που προβλέπεται να υπερδιπλασιαστεί σε δέκα έτη.

Να προσθέσουμε ότι σε ανησυχητικά επίπεδα κινείται και ο δανεισμός των νοικοκυριών στις ΗΠΑ με αυξητική τάση σε κάθε είδους δανεισμό και σημαντικότερη επιτάχυνση στα φοιτητικά δάνεια και στα δάνεια πιστωτικών καρτών, αλλά εδώ μας ενδιαφέρει το δημόσιο χρέος που αποτυπώνει αμεσότερα τις επιθετικές στρατηγικές των ΗΠΑ για τη διατήρηση της παγκόσμιας ηγεμονίας και δεν θα ασχοληθούμε παραπέρα με τον δανεισμό των ιδιωτών.[1]

Άραγε ο πρόεδρος Μπάιντεν προσπαθεί να διακρίνει πού έχει φτάσει το εθνικό χρέος της χώρας της οποίας ηγείται;

Τις τελευταίες μέρες εμφανίζονται ειδήσεις με καταιγιστικό ρυθμό στο χρηματο-οικονομικό μέτωπο που έχουν ανοίξει οι ΗΠΑ, με κορυφαία είδηση την υποβάθμιση από ‘σταθερή’ σε ‘αρνητική’ της πιστοληπτικής ικανότητας του αμερικανικού δημοσίου την Παρασκευή 10 Νοεμβρίου από τον εκ των κορυφαίων διεθνώς οργανισμό επενδυτικής αξιολόγησης της Moodys.

Σε μια προσπάθεια να δώσουμε μια εικόνα των σοβαρότατων εξελίξεων, επιλέξαμε μια σειρά άρθρων/αναλύσεων κυρίως από Δυτικούς ειδικούς οι οποίοι όμως αρθρογραφούν σε ρωσικά ΜΜΕ. Η επιλογή είναι συνειδητή και αποσκοπεί στην παρουσίαση της εικόνας από ανθρώπους που είναι μεν μέσα στο δυτικό σύστημα των χρηματο-οικονομικών αγορών αλλά ταυτόχρονα έχουν αποκτήσει μια αποστασιοποιημένη οπτική γωνία. Παραθέτουμε τέσσερα άρθρα, από τα οποία τα δύο πρώτα είναι περισσότερο πληροφοριακά. Η άποψη του τρίτου είναι πολύ πιο διεισδυτική και ενδιαφέρουσα για έναν πληροφορημένο αναγνώστη ενώ το τέταρτο—παρά τον εντυπωσιακό τίτλο—περισσότερο απεικονίζει τις αμφιβολίες για τις εξελίξεις και τις συνακόλουθες ταλαντεύσεις ενός ενεργού μετέχοντος στις αγορές ομολόγων.

*          *          *

(Α) Υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας των ΗΠΑ σε “αρνητική”. Η Moody’s αναφέρει τα ελλείμματα και την πολιτική πόλωση ως βασικό λόγο για την κίνηση αυτή

 [11 Νοεμβρίου, RUSSIA TODAY] Ο διεθνής οίκος αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας Moody’s άλλαξε τις προοπτικές των ΗΠΑ από “σταθερές” σε “αρνητικές”, αναφέροντας τα τεράστια δημοσιονομικά ελλείμματα και την αξιοσημείωτη μείωση της δυνατότητας πληρωμής του χρέους ως βασικούς λόγους για την κίνηση αυτή την Παρασκευή.

Η υποβάθμιση ακολουθεί μια παρόμοια ανακοίνωση από τον ομόλογό του οίκο αξιολόγησης Fitch, ο οποίος εξέφρασε ανησυχίες για την κατάσταση των οικονομικών των ΗΠΑ και το βάρος του εθνικού χρέους, όταν μείωσε την αξιολόγησή του για τη χώρα νωρίτερα φέτος.

Στις τελευταίες προοπτικές της, ωστόσο, η Moody’s διατήρησε τις μακροπρόθεσμες αξιολογήσεις του εκδότη και των βασικών μη εξασφαλισμένων ομολόγων των ΗΠΑ στο ΑΑΑ.

«Η συνεχιζόμενη πολιτική πόλωση εντός του αμερικανικού Κογκρέσου αυξάνει τον κίνδυνο ότι οι διαδοχικές κυβερνήσεις δεν θα μπορέσουν να επιτύχουν συναίνεση σε ένα δημοσιονομικό σχέδιο για να επιβραδύνουν την πτώση της οικονομικής δυνατότητας εξυπηρέτησης του χρέους», ανέφερε ο οίκος σε ανακοίνωσή του που είδε το Reuters.

Σύμφωνα με τους αναλυτές της Moody’s, στο πλαίσιο των υψηλότερων επιτοκίων και χωρίς αποτελεσματικά μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής για τη μείωση των κρατικών δαπανών ή την αύξηση των εσόδων, τα δημοσιονομικά ελλείμματα των ΗΠΑ θα παραμείνουν μεγάλα, αποδυναμώνοντας σημαντικά τη δυνατότητα πληρωμής του χρέους.

Η Fitch είχε διατηρήσει την υψηλότερη πιστοληπτική αξιολόγηση των ΗΠΑ από το 1994, ενώ η S&P, μια άλλη μεγάλη εταιρεία αξιολόγησης, υποβάθμισε τη χώρα από ΑΑΑ σε ΑΑ+ το 2011 εν μέσω κρίσης περιορισμού του χρέους. Από τις τρεις κύριες πιστωτικές εταιρείες, η Moody’s παραμένει η μόνη με κορυφαία αξιολόγηση για τις ΗΠΑ.

Τον Σεπτέμβριο, το εθνικό χρέος των ΗΠΑ έφτασε στο ιστορικό υψηλό των 33 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Το προηγούμενο ρεκόρ των 32 τρισεκατομμυρίων δολαρίων είχε σημειωθεί τον Ιούνιο, όταν η Ουάσινγκτον απέφυγε μια τεχνική χρεοκοπία με την ψήφιση ενός νόμου που καταργούσε προσωρινά το ανώτατο όριο του εθνικού χρέους μέχρι το 2025.

«Τα επιτόκια έχουν μετατοπιστεί ουσιαστικά και δομικά υψηλότερα», δήλωσε ο William Foster, ανώτερος πιστωτικός αξιωματούχος της Moody’s, σε συνέντευξή του στο Bloomberg.

«Αυτό είναι το νέο περιβάλλον για τα επιτόκια. Η προσδοκία μας είναι ότι αυτά τα υψηλότερα επιτόκια και τα ελλείμματα γύρω στο 6% του ΑΕΠ για τα επόμενα αρκετά χρόνια, και πιθανώς υψηλότερα, σημαίνουν ότι η δυνατότητα πληρωμής του χρέους θα συνεχίσει να πιέζει τις ΗΠΑ».

*          *          *

(Β) Από το AAA στο AAARGH! Να γιατί η πιστωτική προειδοποίηση της Moody’s για τις ΗΠΑ θα επιταχύνει την από-δολαριοποίηση

Tου Ilya Tsukanov [12 Νοεμβρίου, Sputnik International]

Ο γίγαντας πιστοληπτικής αξιολόγησης με έδρα τη Νέα Υόρκη μείωσε την Παρασκευή τις προοπτικές της πιστοληπτικής ικανότητας της Αμερικής από “σταθερές” σε “αρνητικές”, επικαλούμενος την επιδείνωση της δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας. Το Sputnik επικοινώνησε με τον βετεράνο οικονομολόγο και ειδικό στα μακροοικονομικά Dr. Sergio Rossi για να μάθει τη γνώμη του σχετικά με τις επιπτώσεις της κίνησης της Moody’s.

Ο Λευκός Οίκος κατηγόρησε τον Moody’s για την απειλή της υποβάθμισης της πιστοληπτικής ικανότητας των ΗΠΑ, με την εκπρόσωπο Τύπου Karine Jean-Pierre να υποστηρίζει ότι η επιδείνωση των προοπτικών ήταν «άλλη μια συνέπεια του εξτρεμισμού και της δυσλειτουργίας των Ρεπουμπλικανών στο Κογκρέσο».

Ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών Wally Adeyemo αμφισβήτησε επίσης την απόφαση, τονίζοντας ότι «ενώ η δήλωση της Moody’s διατηρεί την αξιολόγηση ΑΑΑ των Ηνωμένων Πολιτειών, διαφωνούμε με τη μετατροπή των προοπτικών σε αρνητικές. Η αμερικανική οικονομία παραμένει ισχυρή και οι τίτλοι του Δημοσίου είναι το κατεξοχήν ασφαλές και ρευστοποιήσιμο περιουσιακό στοιχείο στον κόσμο», διαβεβαίωσε ο Adeyemo σε ανακοίνωσή του.

«Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει επιδείξει τη δέσμευσή της για δημοσιονομική βιωσιμότητα, μεταξύ άλλων μέσω της μείωσης του ελλείμματος κατά περισσότερο από ένα τρισεκατομμύριο δολάρια που περιλαμβάνεται στη συμφωνία του Ιουνίου για το όριο του χρέους, καθώς και μέσω των δημοσιονομικών προτάσεων του προέδρου Μπάιντεν που θα μειώσουν το έλλειμμα κατά σχεδόν 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια την επόμενη δεκαετία», πρόσθεσε ο αναπληρωτής επικεφαλής του υπουργείου Οικονομικών.

Η απόφαση της Moody’s ελήφθη λίγες ώρες μετά τις συναντήσεις της υπουργού Οικονομικών Janet Yellen με τον Κινέζο ομόλογό της He Lifeng στο Σαν Φρανσίσκο την Παρασκευή, ενόψει της επικείμενης συνόδου κορυφής της Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού την ερχόμενη εβδομάδα. Η Yellen, η οποία διαβεβαίωσε πρόσφατα ότι η Ουάσινγκτον μπορεί «σίγουρα να αντέξει οικονομικά» να συνεχίσει να διοχετεύει δεκάδες δισεκατομμύρια χρήματα των φορολογουμένων σε συγκρούσεις στην Ουκρανία και το Ισραήλ, δεν έχει ακόμη σχολιάσει την απόφαση της Moody’s.

Η Moody’s είναι ο τελευταίος από τους τρεις μεγάλους διεθνείς οίκους αξιολόγησης που σηματοδοτεί την πιθανή υποβάθμιση της αξιολόγησης των ΗΠΑ, με την Standard and Poor να το έχει ήδη κάνει το 2011, επικαλούμενη την πολιτική πόλωση μετά την τελευταία τότε αναμέτρηση για το ανώτατο όριο του χρέους. Η Fitch υποβάθμισε τον Αύγουστο την αξιολόγηση των ΗΠΑ σε ΑΑ+, επικαλούμενη μια «αναμενόμενη δημοσιονομική επιδείνωση κατά τα επόμενα τρία χρόνια» και τη συμφωνία της τελευταίας στιγμής για το χρέος που επιτεύχθηκε τον Ιούνιο, όταν η χώρα βρέθηκε και πάλι στα πρόθυρα της χρεοκοπίας για το εθνικό χρέος της που αγγίζει τα 33 τρισεκατομμύρια δολάρια. Η Γέλεν «διαφώνησε έντονα» με την απόφαση αυτή, υπονοώντας ότι βασίστηκε σε «ξεπερασμένα δεδομένα».

Ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Wally Adeyemo θεωρεί ότι οι τίτλοι του αμερικανικού
δημοσίου αποτελούν «το κατεξοχήν ασφαλές και ρευστοποιήσιμο περιουσιακό στοιχείο στον κόσμο»,
μια δήλωση που έγινε σε μια απελπισμένη προσπάθεια να καθησυχαστούν οι ξένοι δανειστές
του αμερικανικού δημοσίου και κυρίως η κεντρική τράπεζα της Κίνας.

Οι αξιολογήσεις της πιστοληπτικής ικανότητας των κρατών έχουν σχεδιαστεί για να αξιολογούν τους κινδύνους που συνδέονται με τον δανεισμό χρημάτων σε μια χώρα, αλλά και να προσφέρουν σήματα στους χρηματοδότες σχετικά με τους πιθανούς κινδύνους που ενέχουν οι επενδύσεις σε μια χώρα. Όσο χειρότερη είναι η αξιολόγηση, τόσο χειρότερος θεωρείται ο κίνδυνος. Η χαμηλότερη δυνατή βαθμολογία της Moody’s είναι το C, το οποίο σηματοδοτεί ότι ο δανειολήπτης βρίσκεται σε κατάσταση αθέτησης ορισμένων ή όλων των οικονομικών του υποχρεώσεων.

Η υποβάθμιση των προοπτικών έρχεται την ώρα που η Ουάσινγκτον οδεύει προς άλλη μια προθεσμία διακοπής της λειτουργίας της στις 17 Νοεμβρίου, με τους Ρεπουμπλικάνους στη Βουλή των Αντιπροσώπων να καταθέτουν νομοσχέδιο για τη συνέχιση της χρηματοδότησης της κυβέρνησης χωρίς νέες πιστώσεις για την Ουκρανία ή το Ισραήλ. Ο Λευκός Οίκος έχει κατακεραυνώσει το νομοσχέδιο για την προσωρινή χρηματοδότηση ως «ακραία» και «μη σοβαρή» πρόταση, με την Ζαν-Πιερ να το αποκαλεί «συνταγή για περισσότερο ρεπουμπλικανικό χάος και περισσότερα λουκέτα – τελεία και παύλα».

Κατά την εκπρόσωπο τύπου του Λευκού Οίκου, Karine Jean-Pierre, η αποσύνδεση του νομοσχεδίου για την συνέχιση της λειτουργίας των δημοσίων υπηρεσιών στις ΗΠΑ από την ‘βοήθεια’ προς την Ουκρανία και προς το Ισραήλ και η χωριστή συζήτηση των τελευταίων θα προκαλέσει χάος και λουκέτα. Στην πραγματικότητα υπαινίσσεται ότι ο πρόεδρος Μπάιντεν θα ασκήσει βέτο σε ένα τέτοιο νομοσχέδιο προτιμώντας να ‘κλείσουν’ οι αμερικανικές κυβερνητικές υπηρεσίες στην περίπτωση που δεν εγκριθούν τα 60 δις που ζητά για το Κίεβο (περίπτωση να μην εγκριθεί η βοήθεια προς το Ισραήλ δεν υπάρχει καθώς το Κογκρέσο τάσσεται 110% με την χώρα που αντιπροσωπεύει τις ΗΠΑ στη Μ. Ανατολή) .

Το πόσο “μη σοβαρή” είναι η πρόταση της Βουλής των Αντιπροσώπων θα φανεί αυτή την εβδομάδα, καθώς οι νομοθέτες διαπραγματεύονται για να περάσει η προσωρινή χρηματοδότηση, με τον πρόσφατα επιλεγμένο πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων Μάικ Τζόνσον να φαίνεται απίθανο να υποχωρήσει στο θέμα της Ουκρανίας, αφού ο προκάτοχός του, Κέβιν Μακάρθι, απομακρύνθηκε από τη θέση του τον Οκτώβριο λόγω κατηγοριών ότι πρότεινε “μυστικές παράλληλες συμφωνίες” για πρόσθετα χρήματα για την Ουκρανία.

Η αλλαγή των προοπτικών από την Moody’s, σε συνδυασμό με την κατά τα φαινόμενα κρίση χωρίς τέλος του shutdown [ΣΗΜ. Του λουκέτου στις κυβερνητικές υπηρεσίες λόγω έλλειψης πόρων], τον πληθωρισμό, τις επιπτώσεις των συγκρούσεων στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή και τις αυξανόμενες ενδείξεις μιας διαφαινόμενης ύφεσης στις ΗΠΑ, είναι όλα κακά νέα για την Ουάσιγκτον και τη Δύση γενικότερα, λέει ο Dr. Sergio Rossi, καθηγητής μακροοικονομίας και νομισματικής πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ στην Ελβετία.

«Η κατάσταση για τα δημόσια οικονομικά των ΗΠΑ είναι πράγματι μάλλον ανησυχητική, καθώς η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ συσσωρεύει δημοσιονομικά ελλείμματα για μεγάλο χρονικό διάστημα και επί του παρόντος οι οικονομικές προοπτικές είναι πολύ προβληματικές για μια σειρά ενδιαφερόμενων φορέων στη χώρα αυτή αλλά και πέραν αυτής», είπε ο Dr. Rossi στο Sputnik.

«Ειδικότερα, οι πραγματικές πληθωριστικές πιέσεις στις αγορές των παραγόμενων αγαθών και υπηρεσιών επηρεάζουν έναν αυξανόμενο αριθμό νοικοκυριών των ΗΠΑ και προκαλούν μια σειρά αρνητικών επιπτώσεων στην αγορά εργασίας, καθώς και για ολόκληρο τον τραπεζικό τομέα, ιδίως επειδή ένας αριθμός επιχειρήσεων θα μειώσει τις επενδύσεις και θα μπορούσε επίσης να έχει μια σειρά προβλημάτων για την αποπληρωμή των τραπεζικών τους χρεών βραχυπρόθεσμα. Μια άλλη συστημική κρίση θα μπορούσε έτσι να ξεσπάσει σύντομα στις Ηνωμένες Πολιτείες, με αποτέλεσμα να επηρεάσει αρνητικά μια σειρά από δυτικές χώρες», προειδοποίησε ο οικονομολόγος.

Ο Dr. Rossi πιστεύει ότι η πολιτική των ΗΠΑ στο μέλλον, και ιδίως οι αποφάσεις της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ σχετικά με περαιτέρω αυξήσεις των επιτοκίων, θα καθορίσουν εν μέρει το πόσο άσχημα θα εξελιχθεί μια πιθανή κρίση.

Ο καθηγητής δεν πιστεύει τις διαβεβαιώσεις του αναπληρωτή υπουργού Οικονομικών Wally Adeyemo σχετικά με τη δύναμη της αμερικανικής οικονομίας και τη ρευστότητα του χρέους της, υποθέτοντας ότι τα σχόλια των Αμερικανών αξιωματούχων αποσκοπούν στο να ζωγραφίσουν μια “αισιόδοξη εικόνα” της οικονομίας για να αποτρέψουν τα bank runs [επιδρομές καταθετών για ανάληψη] και να αποτρέψουν τους ξένους επενδυτές από το να ξεφορτωθούν τα αμερικανικά περιουσιακά τους στοιχεία σε μια “πώληση όσο-όσο”.

«Ο ισχυρισμός ότι οι τίτλοι του αμερικανικού Δημοσίου είναι το πιο ρευστό περιουσιακό στοιχείο στον κόσμο» είναι ομοίως «μια προσπάθεια αποτροπής των ξένων κατόχων αυτών των τίτλων, ιδίως της Λαϊκής Τράπεζας της Κίνας», από το να πουλήσουν αυτούς τους τίτλους και να σταματήσουν την αγορά και άλλων κρατικών ομολόγων των ΗΠΑ, σύμφωνα με τον Rossi.

Οι πέντε κυριότερες ξένες χώρες δανειστές των ΗΠΑ. Τα τελευταία χρόνια η Κίνα, που κατά την πρώτη δεκαπενταετία του 21ου αιώνα ήταν ο μεγαλύτερος μεταξύ των ξένων (αλλά και εγχώριων) δανειστών των ΗΠΑ, περιορίζει συστηματικά την έκθεσή της σε ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου. Παρόλ’ αυτά και σήμερα παραμένει η δεύτερη σε ποσότητα χώρα-δανειστής των ΗΠΑ.

Εάν συμβεί, το τελευταίο «θα καταστήσει αδύνατη για την κυβέρνηση των ΗΠΑ τη χρηματοδότηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων της βραχυπρόθεσμα, μειώνοντας έτσι τη δολαριοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας, με αποτέλεσμα να προκληθεί ισχυρότερη υποτίμηση του δολαρίου ΗΠΑ στις αγορές συναλλάγματος – η οποία θα αυξήσει επίσης τις πληθωριστικές πιέσεις στην οικονομία των ΗΠΑ ως αποτέλεσμα του υψηλότερου κόστους των εισαγόμενων προϊόντων της», προειδοποίησε ο Rossi.

Η αμερικανική κυβέρνηση έχει δύο επιλογές για να λύσει το πρόβλημα της κρατικής χρηματοδότησης, καμία από τις οποίες δεν είναι όμορφη όσον αφορά τους απλούς Αμερικανούς, φοβάται ο οικονομολόγος.

«Από τη μία πλευρά, ο Λευκός Οίκος θα μπορούσε να προτείνει μια μείωση των δημόσιων δαπανών, την οποία ένας αριθμός πολιτικών θα αποδεχόταν, αφού τα δικά τους ιδιωτικά συμφέροντα δεν θίγονται, ιδίως καθώς αυτές οι περικοπές δαπανών θα επηρεάσουν τη χαμηλή και τη μεσαία τάξη, αφήνοντας έτσι τα συμφέροντα των ισχυρών δυνάμεων ανεπηρέαστα από αυτά τα μέτρα λιτότητας… Ο κατάλογος αυτών των περικοπών θα μπορούσε να περιλαμβάνει κυρίως πολιτικές κοινωνικής πρόνοιας. Από την άλλη πλευρά, η αμερικανική κυβέρνηση θα μπορούσε να αποφασίσει να αυξήσει τη φορολογική πίεση, ιδίως όσον αφορά τον φόρο εισοδήματος ή τη φορολόγηση των κερδών των επιχειρήσεων σε εκείνους τους τομείς, όπως τα τρόφιμα και η ενέργεια, καθώς τα κέρδη αυτά έχουν αυξηθεί πολύ χάρη στις τρέχουσες γεωπολιτικές εντάσεις στον κόσμο», εξήγησε ο Rossi.

Όσον αφορά τη χρονική στιγμή της απόφασης της Moody’s – η οποία ήρθε στο πλαίσιο της επικείμενης συνόδου κορυφής του APEC που θα ξεκινήσει την Τετάρτη, ο καθηγητής προέβλεψε ότι πολλά από τα 21 μέλη του APEC θα μπορούσαν να προχωρήσουν σε «περαιτέρω απο-δολαριοποίηση των οικονομιών και των διεθνών συναλλαγών τους» και να μειώσουν τις συμμετοχές σε αμερικανικό χρέος.

«Θα μπορούσαν επίσης να επαναφέρουν στις χώρες τους μέρος των οικονομικών τους δραστηριοτήτων, οι οποίες μεταφέρθηκαν στην αμερικανική οικονομία για να επωφεληθούν από την εξέχουσα θέση της στον κόσμο, η οποία εξαφανίζεται ολοένα και περισσότερο [λόγω] μιας σειράς πολιτικών αποφάσεων του παρελθόντος και του παρόντος» από Αμερικανούς αξιωματούχους, οι οποίες έχουν «επιδεινώσει την κατάσταση της χώρας τους για οικονομικούς και γεωπολιτικούς λόγους», σύμφωνα με τα λόγια του Rossi.

«Η παγκόσμια οικονομία γίνεται πολυπολική και η κυβέρνηση των ΗΠΑ προσπαθεί να αποτρέψει την απώλεια της ‘ήπιας ισχύος’ της μέσω μιας στρατηγικής ‘ό,τι κι αν χρειαστεί’, η οποία, στην πραγματικότητα, θα προκαλέσει τελικά περισσότερη ζημιά παρά οφέλη στις Ηνωμένες Πολιτείες», συνόψισε ο Dr. Rossi.

*          *          *

(Γ) Η “Οικονομία της τρομοκρατίας”: Η Ουάσιγκτον είναι έτοιμη να δημιουργήσει μια νέα οικονομική καταστροφή για ολόκληρο τον κόσμο.

Η αμερικανική αγορά κρατικών ομολόγων, η οποία είναι απαραίτητη για τη λειτουργία του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, δεν φαίνεται να λειτουργεί,

Από τον Henry Johnston, μέλος της συντακτικής ομάδας του RT. Εργάστηκε για πάνω από μια δεκαετία στον χρηματοπιστωτικό τομέα και είναι κάτοχος άδειας FINRA Series 7 και Series 24. [10 Νοεμβρίου, RUSSIA TODAY]

Υπάρχει ένα απόφθεγμα που έχει γίνει ουσιαστικά αξιωματικό: η αγορά ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου είναι η βαθύτερη και πιο ρευστή στον κόσμο. Και ένα επακόλουθο αυτού είναι: Τα κρατικά ομόλογα των ΗΠΑ είναι “απαλλαγμένα από κινδύνους”.

Αυτοί οι κάποτε θεωρούμενοι ως δεδομένοι πυλώνες μιας αιώνιας αλήθειας τώρα δείχνουν τρομερά ασταθείς. Οι τεκτονικές πλάκες του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος υπό την ηγεσία των ΗΠΑ σείονται ολοένα και πυκνότερα τα τελευταία χρόνια, αλλά τελευταία οι δονήσεις συμβαίνουν με μεγαλύτερη συχνότητα. Στην καρδιά αυτού του όλο και πιο εύθραυστου και δυσλειτουργικού συστήματος βρίσκεται η αγορά ομολόγων του αμερικανικού Δημοσίου.

 

Φρεσκοτυπωμένα δολάρια (©  Mark Wilson/Getty Images). Την Τετάρτη, 8 Νοεμβρίου ο εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου John Kirby δήλωσε ότι είχε εξαντληθεί το 96% των προβλεπόμενων κονδυλίων βοήθειας προς την Ουκρανία. Την επομένη, κατά την ενημέρωση των δημοσιογράφων στο Κρεμλίνο, ένας από αυτούς παρατήρησε ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν πρόβλημα καθώς μπορούν να εκτυπώνουν δολάρια επ’ αόριστον. Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Νμίτρι Πεσκόφ, απάντησε ότι όμως, οι ΗΠΑ περιορίζονται από την ποσότητα χαρτιού που διαθέτουν για την εκτύπωση, το οποίο τελειώνει.

Όλοι έχουν παρατηρήσει την απότομη άνοδο των αποδόσεων τους τελευταίους μήνες. Στις αρχές Οκτωβρίου, η απόδοση του αμερικανικού 10ετούς έφτασε σχεδόν στο 5%, το υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 16 ετών. Αυτό είναι, φυσικά, απολύτως κατανοητό: οι αυξήσεις των επιτοκίων από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ έχουν ωθήσει τις αποδόσεις των ομολόγων σε υψηλότερα επίπεδα. Αλλά αυτό που παρατηρούμε είναι κάτι περισσότερο από μια εκδήλωση των ιδιοτροπιών των ευμετάβλητων αγορών.

Καθώς οι ξένοι αγοραστές αμερικανικών κρατικών ομολόγων στερεύουν και η κυβέρνηση των ΗΠΑ συνεχίζει να δημιουργεί αστρονομικά ελλείμματα σε μια εποχή υψηλών επιτοκίων, η αγορά κρατικών ομολόγων δέχεται όλο και περισσότερες πιέσεις και παρουσιάζει όλο και περισσότερα σημάδια δυσλειτουργίας. Οι επιπτώσεις αυτού του γεγονότος είναι δύσκολο να υπερεκτιμηθούν.

Πού έχουν πάει όλοι οι ξένοι;

Υπήρξε μια εποχή που τα κρατικά ομόλογα αποτελούσαν ουσιαστικά το μεγαλύτερο εξαγωγικό προϊόν των ΗΠΑ και χρησίμευαν ως μηχανισμός για το σύστημα χρηματοδότησης των προμηθευτών σε μακροοικονομικό επίπεδο, σύμφωνα με το οποίο οι ΗΠΑ εισήγαγαν αγαθά και ενέργεια από τον υπόλοιπο κόσμο με αντάλλαγμα δολάρια – και αυτά τα δολάρια ανακυκλώνονταν ευλαβικά πίσω στα κρατικά ομόλογα για τη χρηματοδότηση του ελλείμματος των ΗΠΑ.[2]

Όταν τα ελλείμματα άρχισαν να αυξάνονται τη δεκαετία του 1980 υπό τον πρόεδρο Ρόναλντ Ρέιγκαν, πολλοί αναρωτήθηκαν πώς θα χρηματοδοτούνταν. Όμως, από τα μέσα της δεκαετίας εκείνης, ξένες κεντρικές τράπεζες -κυρίως οι ιαπωνικές- έκαναν την εμφάνισή τους και άρχισαν να αγοράζουν μεγαλύτερες ποσότητες αμερικανικών κρατικών ομολόγων. Κατά την περίοδο 1986-2002, οι ξένες κεντρικές τράπεζες αγόρασαν το 28-30% του συνολικού όγκου των ομολόγων του αμερικανικού Δημοσίου που εκδόθηκαν-. Ειδικότερα, την περίοδο 2002-2014, η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας (PBOC) είχε γίνει ο κύριος αγοραστής και το ποσοστό των εξωτερικών αγοραστών έφθασε το επιβλητικό 53%.

Από το 2014, το ποσοστό αυτό είναι αρνητικό 4%[3], πράγμα που σημαίνει ότι οι ξένες κεντρικές τράπεζες έχουν σταματήσει να αγοράζουν σε καθαρή βάση, και όλα αυτά ενώ τα ελλείμματα των ΗΠΑ συνέχισαν να αυξάνονται. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για αυτή τη μεταστροφή. Μεγάλη προσοχή δόθηκε στην πρώτη δέσμη κυρώσεων κατά της Ρωσίας το 2014 και στο ότι η Μόσχα ξεκίνησε στη συνέχεια την πορεία από-επένδυσης από το δολάριο – μια διαδικασία που το Πεκίνο παρακολουθούσε στενά. Υπήρχε όμως και μια βαθύτερη συνειδητοποίηση σε ολόκληρη την υφήλιο ότι οι ΗΠΑ δεν θα διαχειρίζονταν ή δεν θα μπορούσαν πλέον να διαχειριστούν το δολάριο προς το συμφέρον του πλανήτη.

Όταν η Fed εξαπέλυσε το πρωτοφανές πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης τον Μάρτιο του 2009, ο πρόεδρος [της Fed] Ben Bernanke παραδέχτηκε ότι είχε “περάσει τον Ρουβίκωνα”. Πέντε ημέρες μετά την ανακοίνωση του προγράμματος, ο Zhou Xiaochuan, ο διοικητής της PBoC [People’s Bank of China–Κεντρικής Τράπεζας της Κίνας], δημοσίευσε μια λευκή βίβλο με τον όχι και τόσο διακριτικό τίτλο “Να μεταρρυθμιστεί το Διεθνές Νομισματικό Σύστημα”, ζητώντας την αναδιαμόρφωση του πλαισίου που ίσχυε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Φτάνοντας στο 2014 και έχοντας παρακολουθήσει τη Fed να τετραπλασιάζει τον ισολογισμό της σε περίπου 4,5 τρισεκατομμύρια δολάρια, η Κίνα έλαβε τη στρατηγική απόφαση να σταματήσει να ενισχύει το χαρτοφυλάκιο της ομολόγων του Αμερικανικού Δημοσίου. Ο επιπόλαιος χαρακτήρας με τον οποίο οι Αμερικανοί τύπωναν χρήμα για καθαρά εγχώριους λόγους – απαξιώνοντας έτσι εμμέσως το υπάρχον χρέος, από το οποίο η Κίνα κατείχε μεγάλο μέρος – σίγουρα δεν άρεσε στο Πεκίνο.

Οι κινεζικές αγορές αμερικανικών κρατικών ομολόγων κορυφώθηκαν το 2014 και έκτοτε μειώνονται.
Ο πίνακας δείχνει το ποσό σε δολάρια κρατικού χρέους των ΗΠΑ που διακρατεί η Κίνα  © Πηγή: Ycharts.com

Αν το 2014 υπήρξε κάτι σαν σταυροδρόμι για την ξένη ζήτηση για κρατικά ομόλογα, ήταν επίσης η χρονιά που—και αυτό σίγουρα δεν πρέπει να θεωρηθεί σύμπτωση—οι ΗΠΑ υιοθέτησαν έναν κανόνα που υποχρέωνε τις μεγάλες τράπεζες να διατηρούν ένα συγκεκριμένο επίπεδο ρευστοποιήσιμων περιουσιακών στοιχείων υψηλής ποιότητας. Ένα μεγάλο μέρος αυτών θα ήταν φυσικά τα κρατικά ομόλογα. Φαινομενικά, αυτό έγινε για να διασφαλιστεί ότι οι συστημικά σημαντικές τράπεζες είχαν επαρκή ρευστότητα σε ένα σενάριο βραχυπρόθεσμης πίεσης. Είχε όμως ως αποτέλεσμα να αναγκάσει τις τράπεζες να αγοράζουν περισσότερα κρατικά ομόλογα – ακριβώς τη στιγμή που οι μεγάλες ξένες κεντρικές τράπεζες τα απέφευγαν.

Η πρώτη ένδειξη προβλημάτων ρευστότητας

Παρεμπιπτόντως, ήταν επίσης το 2014 όταν άρχισαν να προσελκύουν την προσοχή τα προβλήματα ρευστότητας στην αγορά του Δημοσίου. Τον Οκτώβριο εκείνης της χρονιάς, η αγορά κλονίστηκε χωρίς εμφανή αιτία, κάτι στο οποίο τελικά δεν δόθηκε σημασία, καθώς θεωρήθηκε απλώς ένα “flash rally”.

Στην πορεία σημειώθηκαν και αρκετοί άλλοι σημαντικοί κλυδωνισμοί – η ξαφνική κρίση των repos τον Σεπτέμβριο του 2019, το πάγωμα της αγοράς ομολόγων του Αμερικανικού Δημοσίου τον Μάρτιο του 2022[4] και το κραχ της αγοράς Gilt του Ηνωμένου Βασιλείου το φθινόπωρο του 2022, το οποίο είχε αντίκτυπο στην αγορά ομολόγων του Αμερικανικού Δημοσίου, αλλά προτιμούμε να περάσουμε γρήγορα στο 2022.

Στην πορεία σημειώθηκαν και αρκετοί άλλοι σημαντικοί κλυδωνισμοί – η ξαφνική κρίση των repos τον Σεπτέμβριο του 2019, το πάγωμα της αγοράς ομολόγων του Αμερικανικού Δημοσίου τον Μάρτιο του 2022 και το κραχ της αγοράς Gilt του Ηνωμένου Βασιλείου το φθινόπωρο του 2022, το οποίο είχε αντίκτυπο στην αγορά ομολόγων του Αμερικανικού Δημοσίου, αλλά προτιμούμε να περάσουμε γρήγορα στο 2022.

Η πιο άσχημη έξαρση του πληθωρισμού εδώ και τέσσερις δεκαετίες είχε αναγκάσει τη Fed να αυξήσει απότομα τα επιτόκια. Τα υψηλότερα επιτόκια ώθησαν τις αποδόσεις των ομολόγων προς τα πάνω, και δεδομένου ότι οι τιμές των ομολόγων κινούνται αντιστρόφως ανάλογα με τις αποδόσεις, τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα υπέστησαν απώλειες. Πολλές αμερικανικές τράπεζες βρέθηκαν σε σημαντικά αρνητική θέση στις θέσεις τους σε κρατικά ομόλογα, γεγονός που δεν έπαιξε καθόλου μικρό ρόλο στην κατάρρευση της Silicon Valley Bank νωρίτερα φέτος [ΣΗΜ. Μάρτιος 2023]. Υπήρχαν πολλοί συγκεκριμένοι λόγοι για τους οποίους κατέρρευσε η συγκεκριμένη τράπεζα – η πρακτικά ανύπαρκτη διαχείριση κινδύνου ήταν ένας από αυτούς – αλλά αυτό που αποκάλυψε το συγκεκριμένο περιστατικό είναι ότι πολλές τράπεζες κάθονταν πάνω σε μεγάλες μη πραγματοποιημένες ζημίες όσον αφορά τις θέσεις τους στα κρατικά ομόλογα.

Καθώς οι καταθέτες ζητούσαν τα χρήματά τους πίσω – τόσο για το φόβο της χρεοκοπίας των τραπεζών όσο και για να τοποθετήσουν τα χρήματά τους σε αμοιβαία κεφάλαια χρηματαγοράς με υψηλότερες αποδόσεις – οι τράπεζες θα έπρεπε να πουλήσουν τα υποτιμημένα κρατικά ομόλογά τους σε μια ταχέως επιδεινούμενη αγορά, όπου οι αγοραστές θα ήταν λίγοι.

Ωστόσο, διαισθανόμενοι αναμφίβολα την ευθραυστότητα ολόκληρου του συστήματος και μη θέλοντας μια πλήρη κατάρρευση επί των ημερών τους, ο πρόεδρος της Fed Τζερόμ Πάουελ και οι συνάδελφοί του αποφάσισαν να δράσουν – και έδρασαν αποφασιστικά.

Λανσάροντας άλλο ένα ακρωνύμιο

Αλλά τι ακριβώς έκαναν; Θεσμοθέτησαν άλλο ένα από αυτά τα προγράμματα διάσωσης με ακρωνύμια, αυτό που ονομάζεται Πρόγραμμα Τραπεζικής Χρηματοδότησης (Bank Term Funding Program – BTFP). Σε μια εποχή που η Fed προσπαθούσε να αυστηροποιήσει τις χρηματοπιστωτικές συνθήκες για να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό, αυτό είχε ως αποτέλεσμα να προσθέσει ρευστότητα στην αγορά, αποδεικνύοντας έτσι (λες και υπήρχε αμφιβολία) ότι η μάτσο ρητορική της Fed για την καταπολέμηση του πληθωρισμού εκτείνεται μόνο μέχρι το σημείο όπου αρχίζει η δυσλειτουργία της αγοράς.

Το BTFP επέτρεψε στις τράπεζες να έχουν πρόσβαση σε μονοετή δάνεια από τη Fed με την κατάθεση ομολόγων [ΣΗΜ. από τις τράπεζες στην Fed ως ενέχυρο]. Δεν υπάρχει τίποτα ασυνήθιστο σε αυτό – πρόκειται για αρκετά συνήθη μέτρα. Αλλά είναι η τιμολόγηση που εγείρει φρύδια. Αντί να ακολουθηθεί η συνήθης πρακτική και να επιβάλλεται η αποτίμηση των εν λόγω ομολόγων στην αγοραία αξία – δηλαδή να χρησιμοποιείται η αγοραία αξία και όχι η ονομαστική αξία – οι εξασφαλίσεις θα μπορούσαν να αναρτώνται στην ονομαστική τους αξία, ανεξάρτητα από το πού διαπραγματεύονται τα ομόλογα. Έτσι, ένα ομόλογο που, ας πούμε, έχει ονομαστική αξία 100 δολαρίων, αλλά διαπραγματεύεται σήμερα στα 70 δολάρια, μπορεί να κατατεθεί στη Fed με αντάλλαγμα ένα δάνειο 100 δολαρίων.

Αλλά στην πραγματικότητα η ιστορία είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα και από αυτό. Όπως επεσήμανε ο αναλυτής Luke Gromen, όταν κοιτάξει κανείς κάτω από την επιφάνεια της διευκόλυνσης BTFP, συνειδητοποιεί ότι ουσιαστικά ισοδυναμεί με ήπιο έλεγχο της καμπύλης αποδόσεων για τις τράπεζες – τουλάχιστον για εκείνες που έχουν υποκαταστήματα στις ΗΠΑ. Με άλλα λόγια, επρόκειτο τόσο για μια διάσωση της αγοράς του Δημοσίου όσο και για μια διάσωση των τραπεζών. [ΣΗΜ. Δηλαδή με αυτόν τον τρόπο η Fed προχώρησε στον έλεγχο της καμπύλης των αποδόσεων των ομολόγων του αμερικανικού Δημοσίου οι οποίες (αποδόσεις) πλέον δεν διαμορφώνονταν από την αγορά. Το μέτρο αυτό έχει μεγάλη σημασία για να κατανοήσουμε όσα προετοιμάζονται για το μέλλον, δηλαδή υπερπληθωρισμός με ταυτόχρονη τεχνητή πίεση των επιτοκίων ώστε να μπορέσει να εξυπηρετηθεί το χρέος του αμερικανικού δημοσίου. Εξυπακούεται ότι τότε οι πρώτες που θα εξαϋλωθούν θα είναι οι λαϊκές καταθέσεις ενώ ταυτόχρονα θα περισταλεί σημαντικά το επίπεδο διαβίωσης των λαϊκών στρωμάτων].

Σίγουρα ήταν μια διάσωση για τις τράπεζες, οι οποίες είχαν με ταχύτητα βρεθεί σε λάθος βηματισμό πληττόμενες από ένα διπλό χτύπημα αφενός κινήσεων της αγοράς εναντίον τους και αφετέρου εκροών καταθέσεων, και έπρεπε να καλύψουν τις σημαντικές απώλειες που είχαν στα χαρτιά. Αλλά η βαθύτερη επίπτωση ήταν ότι αυτό χρησίμευσε ως ένα είδος προαναγγελίας του ελέγχου της καμπύλης αποδόσεων – ένα ανορθόδοξο εργαλείο πολιτικής που χρησιμοποιούν οι κεντρικές τράπεζες για να στοχεύουν μέσω αγορών σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο επιτοκίων. Ένα πράγμα πρέπει να γίνει σαφές: ο έλεγχος της καμπύλης αποδόσεων είναι το σημείο όπου οι ελεύθερες χρηματοπιστωτικές αγορές πεθαίνουν.

Παρόλο που η Fed δεν στόχευε σε ένα συγκεκριμένο επιτόκιο, αλλά μάλλον προσπαθούσε να ελέγξει τη ροή των πιστώσεων, το εργαλείο πολιτικής είχε ως αποτέλεσμα να περιορίσει ουσιαστικά τις αποδόσεις κάτω από την τρέχουσα τιμή της αγοράς – και αυτό είναι ένας σημαντικός προάγγελος για το πού οδεύουν τα πράγματα.

Η κατάρρευση της Silicon Valley Bank είναι πλέον παλιά είδηση και οι αρμόδιοι έχουν παράσχει διαβεβαιώσεις ότι η τραπεζική κρίση έχει προ πολλού ξεπεραστεί. Αλλά τα στοιχεία του BTFP φαίνεται να λένε το αντίθετο: στις 28 Ιουνίου (τα πιο πρόσφατα στοιχεία που μπόρεσα να βρω), η αξιοποίηση του προγράμματος από τις τράπεζες είχε φτάσει πάνω από 100 δισεκατομμύρια δολάρια – πράγμα που σημαίνει ότι οι διασώσεις εξακολουθούν να πραγματοποιούνται πολλούς μήνες αργότερα.

Το BTFP υποτίθεται ότι θα διαρκέσει μόλις ένα έτος, αλλά ήδη γίνεται λόγος ότι θα αποτελέσει μόνιμο μέρος του χρηματοπιστωτικού τοπίου. Όπως λέει και το παλιό ρητό, δεν υπάρχει τίποτα πιο μόνιμο από ένα προσωρινό κυβερνητικό πρόγραμμα.

Η καμπύλη των αποδόσεων του 10ετούς Αμερικανικού ομολόγου.

Το Υπουργείο Οικονομικών ανακοινώνει εξαγορές….για μια στιγμή, ‘εξαγορές’;

Εν τω μεταξύ, πιο πρόσφατα έγινε άλλο ένα σταθερό βήμα προς την κατεύθυνση του ελέγχου της καμπύλης αποδόσεων, όταν το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ ανακοίνωσε ότι θα ξεκινήσει πρόγραμμα επαναγοράς τίτλων το επόμενο έτος. Κάπου στην πορεία της αργής καθόδου της αγοράς ομολόγων του αμερικανικού Δημοσίου προς την έλλειψη ρευστότητας και τη δυσλειτουργία ήταν βέβαιο ότι θα βλέπαμε άμεσες αγορές χρέους από το Δημόσιο που κανείς στην αγορά δεν θέλει να αγοράσει – και τώρα αυτό πλέον συμβαίνει.

Το συγκεκριμένο εργαλείο έχει να επιστρατευτεί από το 2000, όταν έγινε κάτω από πολύ διαφορετικές συνθήκες (η κυβέρνηση είχε πλεόνασμα και εξέδιδε κρατικά ομόλογα για να διατηρήσει την πρόσβαση στην αγορά, με τα έσοδα από τα νέα ομόλογα να χρησιμοποιούνται για την επαναγορά των παλαιών). [ΣΗΜ. Εννοεί ότι λόγω του πλεονάσματος δεν υπήρχε λόγος για έκδοση ομολόγων, αλλά η αμερικανική κυβέρνηση δεν επιθυμούσε να παύσει η έκδοση ομολόγων οπότε κατέφυγε στο παραπάνω σχήμα].

Όμως τώρα αυτό γίνεται, σύμφωνα με τα σχόλια ενός αξιωματούχου του Υπουργείου Οικονομικών σε ένα φόρουμ στη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο, για να “[βοηθήσει] να γίνει η αγορά ομολόγων του Δημοσίου πιο ρευστή και ανθεκτική” και σε μια χαρωπή κομματική γλώσσα, “για να διασφαλιστεί ότι η αγορά ομολόγων του Δημοσίου παραμένει η βαθύτερη και πιο ρευστή αγορά στον κόσμο”. Δηλώσεις όπως αυτές που έγιναν με έναν άνετο business-as-usual τρόπο και παρουσιάστηκαν ως ένα μικρό πρόγραμμα συντήρησης που δεν θα χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση μιας πιθανής κρίσης, υποκρύπτουν πόσο πολύ αυτό αντιπροσωπεύει μια ακόμη “διάβαση του Ρουβίκωνα”.

Αν το αναλύσετε αυτό, σημαίνει ότι το Υπουργείο Οικονομικών προετοιμάζεται για το ενδεχόμενο να μην υπάρχουν αρκετοί αγοραστές για τη χιονοστιβάδα των εκδόσεων που θα βγουν στην αγορά τα επόμενα τρίμηνα. Ανακοινώνοντας ένα πρόγραμμα επαναγοράς, το Υπουργείο Οικονομικών ουσιαστικά θέτει τις βάσεις για να γίνει ο “αγοραστής τελευταίας καταφυγής” χωρίς να το δηλώνει ρητά, κάτι που φυσικά θα τρόμαζε τις αγορές. Είναι επίσης λίγο πολύ ακριβώς αυτό που κάνει η Ιαπωνία την τελευταία δεκαετία περίπου – ουσιαστικά κρατικοποιεί το χρέος που κανείς δεν θέλει.

Ο θρυλικός αναλυτής Zoltan Pozsar έχει περιγράψει αυτό που βλέπουμε μέσω της εξής εικόνας: Είναι ως εάν η Fed και το Υπουργείο Οικονομικών να “χτίζουν σκαλωσιές γύρω από την αγορά ομολόγων του Δημοσίου” για να αντιμετωπίσουν τα ζητήματα της έλλειψης ρευστότητας και της έλλειψης ενός οριακού αγοραστή. Το ερώτημα που δεν μπορεί να τεθεί αλλά πρέπει να τεθεί είναι: γιατί είναι όλα αυτά απαραίτητα στην πιο βαθιά, ασφαλή και ρευστή αγορά στον κόσμο;

Η κυβέρνηση ξοδεύει σαν να μην υπάρχει αύριο

Εν τω μεταξύ, φέτος το έλλειμμα των ΗΠΑ αναμένεται να φθάσει τα 2 τρισεκατομμύρια δολάρια, αντιπροσωπεύοντας το εκπληκτικό 8,5% του ΑΕΠ, και δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι θα επιβραδυνθεί. Αυτό είναι ένα πρακτικά ανήκουστο ποσοστό σε μια περίοδο οικονομικής ανάπτυξης. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η έκδοση κρατικών ομολόγων αναμένεται να εκτοξευθεί στα ύψη τα επόμενα τρίμηνα. Εκτός από το ξεχωριστό ερώτημα του πώς οι ΗΠΑ μπορούν να αντέξουν οικονομικά τις ξαφνικά μαζικά υψηλότερες πληρωμές τόκων για αυτό το χρέος – που τώρα εκτιμάται ότι θα φτάσει το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια σε ετήσια βάση φέτος – υπάρχει και το ζήτημα της οξείας έλλειψης οριακών αγοραστών αυτού του χρέους.

Τα ελλείμματα του ομοσπονδιακού κράτους από το οικονομικό έτος 2007 έως το 2023. Τα ελλείμματα του 2020 και του 2021 ήταν ασυνήθιστα υψηλά λόγω των κινήτρων που σχετίζονται με την πανδημία. © Πηγή: Ycharts.com

Η Fed προβαίνει σε ποσοτική σύσφιξη, πράγμα που σημαίνει ότι επιτρέπει στα ομόλογα να ωριμάσουν και να εξαλειφθούν από τον ισολογισμό της αντί να τα μετακυλήσει. Οι εμπορικές τράπεζες των ΗΠΑ έχουν μικρή ικανότητα ή όρεξη για περισσότερες αγορές κρατικών ομολόγων. Στην πραγματικότητα προσπαθούν να αποσύρουν τη διάρκεια από τους ισολογισμούς τους και έχουν μειώσει τα χαρτοφυλάκια των κρατικών ομολόγων. Ο διευθύνων σύμβουλος της JPMorgan, Jamie Dimon, προειδοποίησε πρόσφατα ότι τα επιτόκια θα μπορούσαν να ανέβουν ακόμη περισσότερο, οπότε είναι σαφές ότι δεν επιθυμεί να επενδύσει σε κρατικά ομόλογα.

Οι ΗΠΑ αρνούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα σταθερά να πιστέψουν ότι είχαν δημοσιονομικό πρόβλημα και, για να είμαστε δίκαιοι, στην εποχή των χαμηλών επιτοκίων και με την ξένη ζήτηση για αμερικανικό χρέος να είναι πάντοτε παρούσα, ίσως και να μην είχαν. Μπορεί οι ΗΠΑ να ήταν εθισμένες στο χρέος, αλλά παρέμεναν λειτουργικές.

Όμως η ύπαρξη τεράστιων ελλειμμάτων σε μια εποχή αυξανόμενων επιτοκίων είναι ένα εύφλεκτο μείγμα. Κατά κάποιον τρόπο αυτό παραπέμπει στη δεκαετία του 1940, επίσης μια εποχή υψηλών ελλειμμάτων και αυξανόμενων επιτοκίων λόγω του πολέμου – και επίσης όταν ο έλεγχος της καμπύλης αποδόσεων είχε επιστρατευτεί. Αλλά στην πραγματικότητα οι δύο περιπτώσεις απέχουν πολύ. Η ακόμα θεμελιωδώς υγιής και εξαιρετικά παραγωγική οικονομία των ΗΠΑ της μεταπολεμικής περιόδου επανήλθε γρήγορα στις σωστές βάσεις και τέτοιες ανορθόδοξες πολιτικές εγκαταλείφθηκαν. Η σημερινή άκρως χρηματιστικοποιημένη, βαθιά υπερχρεωμένη οικονομία των ΗΠΑ είναι σκιά του προηγούμενου εαυτού της, αλλά οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ δεν φαίνεται να έχουν προσαρμοστεί.

Κάποια μορφή άμεσου ελέγχου της καμπύλης των αποδόσεων θα έρθει και πιθανότατα μάλλον νωρίτερα παρά αργότερα. Ήδη έχει αρχίσει να εισχωρεί στη σφαίρα της mainstream κερδοσκοπίας. Αλλά αυτή τη φορά δύσκολα θα μοιάζει με μια προσωρινή πολιτική σε καιρό πολέμου- μάλλον θα είναι μια κίνηση απελπισίας που θα προχωράει πολύ πιο μακριά στον δρόμο προς την απόλυτη δυσλειτουργία μιας αγοράς στην ίδια την καρδιά του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Και αυτό θα προκαλέσει ένα πανηγύρι συνεπειών. Η κατάρρευση της λειτουργίας της αγοράς κρατικών ομολόγων θα πυροδοτήσει την πλατιά διάδοση της επιφοίτησης ότι οι ΗΠΑ έχουν μετατραπεί σε κάτι παρόμοιο με το λεωφορείο στην ταινία “Speed” του Keanu Reeves το 1994 που, παγιδευμένο από τρομοκράτες, θα εκραγεί αν επιβραδύνει κάτω από τα 50 μίλια/ώρα . Πολιτικά ανίκανες να υπαναχωρήσουν από τα προνόμια και τις στρατιωτικές δεσμεύσεις τους, αλλά και ανίκανες να τα αντέξουν οικονομικά, θα προσκρούσουν στον δημοσιονομικό τοίχο των υπερβολικών δαπανών για τόκους και της ανεπαρκούς ζήτησης για το χρέος τους.

Η Fed έχει γίνει απίστευτα επιδέξια στο να μπαλώνει τις αγορές και, για να παραθέσω τα λόγια του Luke Gromen, στο να χρησιμοποιεί την καθιερωμένη της τεχνική “επέκτασης και προσποίησης… και μετά φουσκώματος” και ίσως συνεχίσει να βρίσκει όλο και πιο έξυπνους τρόπους για να διατηρεί το κλονισμένο οικοδόμημα όρθιο για αρκετό καιρό. Αλλά η σήψη στην καρδιά του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος γίνεται όλο και πιο εμφανής για όσους έχουν τα μάτια να τη δουν.

*          *          *

(Δ) Ο καβαλάρης της οικονομικής αποκάλυψης: Η πρόβλεψη της Παρασκευής για το χρέος των ΗΠΑ έχει σοκάρει traders και τραπεζίτες

Ο οίκος πιστοληπτικής αξιολόγησης Moody’s πατάει το κουμπί του πανικού, καθώς οι προοπτικές του αμερικανικού χρέους κάνουν βουτιά σε “αρνητικές”.

Από τη Russian Market (έργο ενός οικονομικού μπλόγκερ, Ελβετού δημοσιογράφου και πολιτικού σχολιαστή με έδρα τη Ζυρίχη. Ακολουθήστε τον στο X @runews) [12 Νοεμβρίου, RUSSIA TODAY]

© Getty Images / dblight

Καθώς χτύπησε το καμπανάκι του κλεισίματος την Παρασκευή, προκαλώντας τη συνήθη έξοδο των τραπεζιτών και των traders προς τα στέκια τους για το καθιερωμένο ποτό, έπεσε μια βόμβα: Η Moody’s Investors Service άλλαξε τις προοπτικές της για την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών από σταθερές σε αρνητικές, επικαλούμενη αυξημένους κινδύνους για τη δημοσιονομική ευρωστία.

Η προσαρμογή αυτή έρχεται εν μέσω της διαφαινόμενης απειλής ενός κυβερνητικού shutdown, με εξασφαλισμένη τη χρηματοδότηση μέχρι τις 17 Νοεμβρίου και τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων Μάικ Τζόνσον να αποκαλύπτει ένα ρεπουμπλικανικό σχέδιο χρηματοδότησης της κυβέρνησης.

Στο πλαίσιο ενός περιβάλλοντος αυξημένων επιτοκίων, η Moody’s υπογραμμίζει την ανάγκη λήψης αποτελεσματικών μέτρων δημοσιονομικής πολιτικής για την αντιμετώπιση των μεγάλων δημοσιονομικών ελλειμμάτων, προειδοποιώντας ότι, χωρίς τέτοια μέτρα, η δυνατότητα πληρωμής του χρέους θα μπορούσε να αποδυναμωθεί σημαντικά. Ο οίκος αποδίδει μέρος του κινδύνου στη συνεχιζόμενη πολιτική πόλωση στο Κογκρέσο, εγείροντας ανησυχίες σχετικά με την επίτευξη συναίνεσης επί ενός δημοσιονομικού σχεδίου. Παρά τις αρνητικές προοπτικές, η Moody’s αναμένει ότι οι ΗΠΑ θα διατηρήσουν την εξαιρετική οικονομική τους δύναμη, υποδηλώνοντας ότι οι θετικές εκπλήξεις στην ανάπτυξη θα μπορούσαν να επιβραδύνουν την επιδείνωση της οικονομικής επιδεκτικότητας του χρέους.

Καθώς η κυβέρνηση αντιμετωπίζει πιθανές προκλήσεις χρηματοδότησης και πολιτικό αδιέξοδο, η απόφαση της Moody’s ευθυγραμμίζεται με μια τάση που παρατηρήθηκε τον Αύγουστο, όταν η Fitch υποβάθμισε την μακροπρόθεσμη αξιολόγηση αθέτησης εκδότη των ΗΠΑ σε ξένο νόμισμα. Η Moody’s είναι πλέον η μόνη μεγάλη πιστωτική εταιρεία που διατηρεί κορυφαία αξιολόγηση για τις ΗΠΑ, με την S&P Global Ratings να έχει αφαιρέσει από τη χώρα την κορυφαία βαθμολογία της ήδη από το 2011.

Η κίνηση αυτή πυροδοτεί συζητήσεις σχετικά με τις επιπτώσεις για τους επενδυτές και τους συμμετέχοντες στην αγορά. Ενώ η μετακίνηση της Moody’s σηματοδοτεί ανησυχίες για τον δημοσιονομικό κίνδυνο, οι ειδικοί σημειώνουν ότι ο αντίκτυπος της υποβάθμισης στις τράπεζες και τους θεσμικούς επενδυτές φαίνεται να είναι περιορισμένος, δεδομένης της καθιερωμένης χρήσης των αμερικανικών κρατικών ομολόγων ως εξασφαλίσεων και ρυθμιστικών περιουσιακών στοιχείων. Η υποβάθμιση εγείρει ερωτήματα σχετικά με τις εναλλακτικές λύσεις έναντι των κρατικών ομολόγων και ωθεί στην εξέταση της εξελισσόμενης δυναμικής της αγοράς ως απάντηση σε αυτές τις αλλαγές στην πιστοληπτική αξιολόγηση.

Παρά τις επικρίσεις και τις διαφωνίες, η αλλαγή από τη Moody’s χρησιμεύει ως υπενθύμιση των αυξανόμενων δημοσιονομικών κινδύνων και προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, συμβάλλοντας σε ένα πολύπλοκο οικονομικό τοπίο, καθώς το έθνος αντιμετωπίζει πιθανές διαταραχές και αβεβαιότητες. Μετά την ανακοίνωση, τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης των δεκαετών κρατικών ομολόγων σημείωσαν πτώση, σημειώνοντας νέα χαμηλά στη διάρκεια της συνεδρίασης, ενώ η απόδοση των δεκαετών κρατικών ομολόγων των ΗΠΑ ανέκαμψε στο 4,65%, ισοφαρίζοντας τα υψηλά της προηγούμενης συνεδρίασης.

Προοπτικές αγοράς της Δευτέρας: Προβλέποντας μια πτωτική τάση εν μέσω αυξανόμενων ανησυχιών για την υποβάθμιση των ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου

Καθώς οι αγορές ετοιμάζονται να ανοίξουν τη Δευτέρα, αναμένεται πτωτική τάση. Είναι ζωτικής σημασίας να αναγνωρίσουμε ότι οι κρατικές ελλειμματικές δαπάνες δεν μιμούνται τα οικονομικά των νοικοκυριών- αντίθετα, παράγουν χρήματα στον ιδιωτικό τομέα. Καθώς οι πληρωμές τόκων από την κυβέρνηση αυξάνονται, οι ΗΠΑ δεν αντιμετωπίζουν μια δυαδική επιλογή μεταξύ της εξυπηρέτησης των τόκων και της επένδυσης στην πραγματική οικονομία. Η υποβάθμιση των αμερικανικών κρατικών ομολόγων εισάγει ανησυχίες σχετικά με τον αντίκτυπό της σε διάφορους συμμετέχοντες στην αγορά. Παρά την αναπροσαρμογή της αξιολόγησης, τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά των αμερικανικών κρατικών ομολόγων, όπως η υψηλή αξιολόγηση, η ρευστότητα και η εύρωστη αγορά repos, παραμένουν ανέπαφα.[5]

Οι εμπορικές τράπεζες, κύριοι αγοραστές κρατικών ομολόγων, τα χρησιμοποιούν για ρυθμιστικούς σκοπούς, ως ασφάλεια και για την αντιστάθμιση του κινδύνου επιτοκίου, με το ρυθμιστικό πλαίσιο της Βασιλείας να μετριάζει τις επιπτώσεις της υποβάθμισης στις κεφαλαιακές απαιτήσεις. Στην ουσία, για τις τράπεζες, η υποβάθμιση αυτή είναι ασήμαντη. Τα συνταξιοδοτικά ταμεία, σημαντικοί αγοραστές κρατικών ομολόγων, τα χρησιμοποιούν για αντιστοίχιση και εξασφάλιση μεγάλης διάρκειας, γεγονός που υποδηλώνει ελάχιστη ουσιαστική επίπτωση. Οι διαχειριστές συναλλαγματικών διαθεσίμων, λαμβάνοντας υπόψη τις αξιολογήσεις, συχνά ομαδοποιούν τις κυβερνήσεις με αξιολόγηση ΑΑΑ-ΑΑ, μετριάζοντας τη σημασία της υποβάθμισης.

Η υποβάθμιση προκαλεί προβληματισμό σχετικά με τις εναλλακτικές λύσεις έναντι των κρατικών ομολόγων, συμπεριλαμβανομένης της εξέτασης των κρατικών ομολόγων της Ιαπωνίας (σαρκαστικό γέλιο) και της αγοράς ομολόγων της Ευρώπης. Στη σφαίρα της δυναμικής της αγοράς, είναι ζωτικής σημασίας να εστιάζουμε στο ρυθμό μεταβολής, αποφεύγοντας τις υπερ-ερμηνείες και δίνοντας έμφαση στην εξαγωγή συμπερασμάτων.

Αυτή η προσέγγιση ευθυγραμμίζεται με τον τρόπο με τον οποίο η αγορά ανταποκρίνεται στις εξελισσόμενες καταστάσεις. Ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Wally Adeyemo επέκρινε την υποβάθμιση από τον οίκο Moody’s, διαβεβαιώνοντας ότι οι ΗΠΑ διατηρούν την αξιολόγηση ΑΑΑ, τονίζοντας τη δύναμη της αμερικανικής οικονομίας και την παγκόσμια προβολή των κρατικών τίτλων ως ασφαλών και ρευστών περιουσιακών στοιχείων.

Αυτό το διπλό χτύπημα θα προκαλέσει σοκ στο εταιρικό χρέος, χτυπώντας το κουμπί επαναφοράς σε υψηλότερα επιτόκια. Το 2023, 500 δισεκατομμύρια δολάρια υφιστάμενου εταιρικού χρέους θα πρέπει να αναχρηματοδοτηθούν, ακολουθούμενα από 800 δισεκατομμύρια δολάρια το 2024 και 1 τρισεκατομμύριο δολάρια το 2025. Κρατηθείτε – οι καταναλωτές πρόκειται να νιώσουν το τσίμπημα.

ο ποσοστό ανεργίας, που ήδη βρίσκεται σε ανοδική πορεία, παίζει τον ρόλο του σε αυτό το εξελισσόμενο οικονομικό δράμα. Αν το συνδυάσετε με μια ανεστραμμένη καμπύλη αποδόσεων, το ντόμινο πέφτει με τρόπο που προδίδει ένα πράγμα: μια διαφαινόμενη, βαθιά ύφεση. Το μόνο πράγμα που εμποδίζει ένα άμεσο κραχ; Το μαντέψατε – οι άφθονες κρατικές δαπάνες. Είναι ένα προσωρινό τσιρότο, αλλά οδηγεί τις ΗΠΑ σε ένα επικίνδυνο σπιράλ.

Η αρχικά αινιγματική δήλωση της Τζάνετ Γέλεν αποκτά ένα σαφές νόημα με μια πιο προσεκτική εξέταση, καθώς υπονόησε διακριτικά ώρες πριν από το κλείσιμο της Παρασκευής ότι η Κίνα θα μπορούσε να μειώσει τα κρατικά της χαρτοφυλάκια. Οι έμποροι παραμέρισαν με ευτυχία αυτή τη συγκεκαλυμμένη προειδοποίηση, απολαμβάνοντας την άνοδο του Dow κατά 400 μονάδες.

Σε αντίθεση με τη συνήθη πρακτική των οίκων αξιολόγησης να ενημερώνουν εκ των προτέρων τις κυβερνήσεις για επικείμενες υποβαθμίσεις, η διακριτική ενημέρωση της Yellen για την επερχόμενη υποβάθμιση χρησίμευσε ως ένα διακριτικό μήνυμα προς την Κίνα. Τώρα γίνεται φανερό ότι τα άτομα που πωλούσαν κρατικά ομόλογα το απόγευμα της Παρασκευής, κατά τη διάρκεια μιας περιόδου συντριπτικά θετικού κλίματος στην αγορά, πιθανότατα ανταποκρίνονταν σε αυτή την παρασκηνιακή πληροφόρηση.

Με την Yellen να πιέζει για μια γενναία έκδοση κρατικών ομολόγων των ΗΠΑ για τη χρηματοδότηση των κρατικών δαπανών και όχι ενός αλλά δύο συνεχιζόμενων πολέμων (επιπλέον 700 δισεκατομμύρια δολάρια αυτό το τρίμηνο και ένα τεράστιο ποσό 800 δισεκατομμυρίων δολαρίων το πρώτο τρίμηνο του 2024), προετοιμαστείτε για το αναπόφευκτο: αύξηση των αποδόσεων και πτώση των τιμών των ομολόγων. Ενισχύοντας το δράμα, η Κίνα και η Ιαπωνία, που τρέφουν σοβαρές αμφιβολίες για την ικανότητα του θείου Σαμ να πληρώνει το χρέος του, ίσως αποφασίσουν να εγκαταλείψουν τα αμερικανικά ομόλογα που κατέχουν.

Μπορούν οι ΗΠΑ να αντέξουν πραγματικά δύο πολέμους, ειδικά με ένα εκτεταμένο παγκόσμιο δίκτυο 800 στρατιωτικών βάσεων; Οι υπέρογκες δαπάνες δεν ενισχύουν ακριβώς την πραγματική οικονομία- είναι απλώς ένας αντιπερισπασμός από τα πραγματικά ζητήματα που φουντώνουν στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Καλώς ήρθατε στον ταραχώδη κόσμο του οικονομικού μπρα-ντε-φερ.


[1] Το χρέος των πιστωτικών καρτών στις ΗΠΑ συνέχισε να αυξάνεται από τον Ιούλιο έως τον Σεπτέμβριο του τρέχοντος έτους, σηματοδοτώντας το όγδοο συνεχές τρίμηνο αύξησης σε ετήσια βάση, ανέφεραν οικονομολόγοι της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Νέας Υόρκης σε έκθεσή τους που αφορά το τρίτο τρίμηνο του 2023. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς τους, τα υπόλοιπα των πιστωτικών καρτών αυξήθηκαν κατά 48 δισεκατομμύρια δολάρια (4,7%) σε σχέση με τους τρεις προηγούμενους μήνες και κατά 154 δισεκατομμύρια δολάρια σε ετήσια βάση, η μεγαλύτερη αύξηση από την έναρξη των καταγραφών το 1999. Αυτό οδήγησε το συνολικό ανεξόφλητο χρέος των πιστωτικών καρτών σε νέο ρεκόρ ύψους 1,08 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Παράλληλα, τα υπόλοιπα των ενυπόθηκων δανείων αυξήθηκαν επίσης στα 12,14 τρισεκατομμύρια δολάρια, ενώ τα υπόλοιπα των φοιτητικών δανείων και των δανείων αυτοκινήτου αυξήθηκαν σε 1,6 τρισεκατομμύρια δολάρια το καθένα. Το συνολικό χρέος των νοικοκυριών αυξήθηκε κατά 228 δισεκατομμύρια δολάρια κατά την περίοδο αναφοράς, κυρίως λόγω των πιστωτικών καρτών και των φοιτητικών δανείων, και έφθασε τα 17,29 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Το συνολικό χρέος των νοικοκυριών στις ΗΠΑ παρουσιάζει αυξητικές τάσεις τόσο στο σκέλος των ενυπόθηκων δανείων όσο και στις υπόλοιπες κατηγορίες.

Τα φοιτητικά δάνεια (ροζ) και τα χρέη στις πιστωτικές κάρτες (κίτρινο) παρουσιάζουν επιτάχυνση ενώ αθξητική τάση εμφανίζεται και στα χρέη για απόκτηση αυτοκινήτου.

[2] Ο συγγραφέας εδώ ουσιαστικά αναφέρεται στο μοντέλο ‘ζευγαρώματος’ (coupling) της Κινεζικής με την Αμερικανική οικονομία, το οποίο έχει μελετηθεί διεξοδικά από τον μαρξιστή οικονομολόγο καθηγητή Michael Hudson. Σύμφωνα με το σχήμα αυτό, τα δολάρια από τα προϊόντα που εξήγαγε η Κινεζική βιομηχανία στις ΗΠΑ κατά μεγάλο ποσοστό επενδύονταν σε ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου, πράγμα που επέτρεπε στις ΗΠΑ να εισάγουν νέα δολάρια στο σύστημα, μέσω των οποίων πραγματοποιούνταν εκ νέου αγορές Κινεζικών προϊόντων. Έτσι, μεγάλο μέρος των κερδών της Κινεζικής βιομηχανίας περνούσαν σε μελλοντικές υποσχετικές ενώ ταυτόχρονα οι ΗΠΑ μπορούσαν να απολαμβάνουν σχεδόν χωρίς περιορισμούς τα βιομηχανικά αγαθά της Κίνας. Φυσικά, εννοείται ότι το σχήμα αυτό μεγεθύνει συνεχώς τον δανεισμό και δημιουργεί μεγάλους κινδύνους σε περίπτωση αθέτησης πληρωμών ενώ ταυτόχρονα κρατά σε πολιτική ομηρία τα χρήματα των Κινέζων, πράγμα που απέκτησε τεράστια επικαιρότητα μετά το πάγωμα των συναλλαγματικών διαθεσίμων της Ρωσικής Ομοσπονδίας από τη Δύση.

[3] Μεταφράζω επακριβώς, αλλά προφανώς ο συγγραφέας εννοεί ότι οι ξένες κεντρικές τράπεζες από αγοραστές συνολικά μεταβλήθηκαν σε πωλητές. Από το προηγούμενο διάγραμμα γνωρίζουμε ότι τόσο η Κίνα όσο και η Ιαπωνία έχουν μεταβληθεί σε πωλητές.

[4] Είμαι της γνώμης ότι πρόκειται για τυπογραφικό λάθος και ότι ο συγγραφέας αναφέρεται στο ‘seize up’ της αγοράς τον Μάρτιο του 2020—άλλωστε στο πρωτότυπο κείμενο αυτόν ακριβώς τον όρο χρησιμοποιεί—που προκλήθηκε από πανικό λόγω του λοκ-ντάουν που προκάλεσε ο COVID-19. Τότε, μέσα σε λίγες μέρες κατέρρευσε η τιμή του 10ετούς Αμερικανικού ομολόγου αναφοράς προκαλώντας τεράστιες απώλειες στα hedge funds λόγω της αστοχίας της πολιτικής arbitrage που ακολουθούσαν (βλ. διάγραμμα). Η αλυσιδωτή αντίδραση που θα ακολουθούσε αποφεύχθηκε χάρις στην άμεση παρέμβαση της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ που μέσα σε λίγες μέρες αγόρασε ομόλογα ύψους άνω του ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων. Σχετικά βλ. και το άρθρο του Bloomberg που επιγράφεται: «Από μία άποψη ο Μάρτιος του 2020 ήταν χειρότερος από την χρηματο-οικονομική κρίση [ΣΗΜ. του 2008]» (αρχειοθετημένο, δηλ. χωρίς paywall, το άρθρο υπάρχει εδώ).

Το διάγραμμα παρουσιάζει τη χρονική σειρά των αποδόσεων του συνόλου των hedge funds. Βλέπουμε την απότομη κάθοδο κατά τον Μάρτιο του 2020. Τα χειρότερα αποφεύχθηκαν χάρις στην παρέμβαση της Fed που διέσωσε το σύστημα από την κατάρρευση.

[5] Προφανώς το άρθρο έχει γραφτεί πριν το άνοιγμα των αγορών τη Δευτέρα. Όντως, τη Δευτέρα το δεκαετές ομόλογο του Αμερικανικού Δημοσίου σημείωσε ανεπαίσθητη πτώση, αλλά την Τρίτη η τιμή του παρουσίασε αξιόλογη άνοδο η οποία ερμηνεύτηκε από ορισμένους ως συνέπεια των ελαφρά καλύτερων από το αναμενόμενο στοιχείων για τον πληθωρισμό που ανακοινώθηκαν την Τρίτη.

Ηθικός κίνδυνος ή δημιουργική καταστροφή;

Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, οι τιμές των μετοχών και των ομολόγων των περιφερειακών τραπεζών των ΗΠΑ καταρρέουν. Και μια μεγάλη διεθνής ελβετική τράπεζα, η Credit Suisse, βρίσκεται κοντά στην πτώχευση. Μια χρηματοπιστωτική κρίση που έχει να εμφανιστεί από το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κραχ του 2008 φαίνεται να εξελίσσεται. Ποια θα είναι η αντίδραση των νομισματικών και χρηματοπιστωτικών αρχών;

Το 1928, ο τότε υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ και τραπεζίτης, Andrew Mellon, πίεσε για υψηλότερα επιτόκια προκειμένου να ελεγχθεί ο πληθωρισμός και η κερδοσκοπία στο χρηματιστήριο, που τροφοδοτούνταν από τις πιστώσεις. Κατόπιν  αιτήματός του, το Διοικητικό Συμβούλιο της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ άρχισε να αυξάνει τα επιτόκια και τον Αύγουστο του 1929 η Fed εκτόξευσε τα επιτόκια σε επίπεδα – ρεκόρ. Μόλις δύο μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του 1929, το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης υπέστη το χειρότερο κραχ στην ιστορία του, σε αυτό που ονομάστηκε “Μαύρη Τρίτη“. Η ιστορία επαναλαμβάνεται.

Το 1929 ο Mellon συνέχιζε απτόητος. Συμβούλευσε τον τότε πρόεδρο Hoover να «ρευστοποιήσει την εργασία, να ρευστοποιήσει τις μετοχές, να ρευστοποιήσει τους αγρότες, να ρευστοποιήσει την ακίνητη περιουσία. . . αυτό θα καθαρίσει τη σαπίλα από το σύστημα. Το υψηλό κόστος ζωής και η υψηλή διαβίωση θα μειωθούν. Οι άνθρωποι θα εργάζονται σκληρότερα, θα ζουν πιο ηθικά. Οι αξίες θα αναπροσαρμοστούν και οι άνθρωποι των επιχειρήσεων θα ξεχωρίσουν από τους λιγότερο ικανούς ανθρώπους». Επιπλέον, υποστήριξε την απομάκρυνση των «αδύναμων» τραπεζών ως σκληρή αλλά αναγκαία προϋπόθεση για την ανάκαμψη του τραπεζικού συστήματος. Αυτό το «ξεσκαρτάρισμα» θα επιτυγχανόταν με την άρνηση δανεισμού μετρητών στις τράπεζες (παίρνοντας δάνεια και άλλες επενδύσεις ως εγγύηση) και με την άρνηση κυκλοφορίας πληθωριστικού νομίσματος. Το μεγάλο τραπεζικό κραχ ακολουθήθηκε από την Μεγάλη ύφεση της δεκαετίας του ‘30.

Το 2008, όταν ξεδιπλώθηκε το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κραχ, οι αρχές αρχικά στόχευσαν σε κάτι παρόμοιο. Επέτρεψαν την πτώχευση της επενδυτικής τράπεζας Bear Stearns. Αλλά μετά ήρθε μια άλλη, η Lehman Brothers. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα αμφιταλαντεύτηκε και τελικά αποφάσισε να μην τη σώσει με παροχή πιστώσεων. Αυτό που ακολούθησε ήταν μια ραγδαία κατάρρευση των μετοχών και άλλων χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων και μια βαθιά ύφεση, η Μεγάλη Ύφεση. Ο τότε πρόεδρος της Fed, Ben Bernanke, ήταν υποτίθεται μελετητής της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του 1930 και παρόλα αυτά συμφώνησε να χρεοκοπήσει η τράπεζα. Στη συνέχεια, αναγνώρισε ότι ως «δανειστής έσχατης καταφυγής», η δουλειά της Fed ήταν να αποφύγει τέτοιες καταρρεύσεις, ιδίως για τις τράπεζες που είναι «πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν» και  δημιουργούσαν ένα ντόμινο καταρρεύσεων σε ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Είναι σαφές ότι τώρα οι κυβερνήσεις και οι νομισματικές αρχές θέλουν να αποφύγουν τη … μανία ρευστοποίησης και το κραχ τύπου Lehmans Brother, ακόμη και αν μια τέτοια πολιτική θα καθάριζε τη «σαπίλα του συστήματος» και θα ξεχώριζε την ήρα από το στάρι, οδηγώντας σε μια νέα μέρα. Από πολιτική άποψη, κάτι τέτοιο θα ήταν καταστροφικό για τις κυβερνήσεις που θα προεδρεύουν μιας ακόμη τραπεζικής κατάρρευσης- και από οικονομική άποψη, θα προκαλούσε πιθανότατα μια νέα και βαθιά ύφεση. Έτσι, είναι προτιμότερο να «τυπωθεί περισσότερο χρήμα» για να διασωθούν οι καταθέτες και οι κάτοχοι ομολόγων των τραπεζών και να αποτραπεί η χρηματοπιστωτική μετάδοση, με το τραπεζικό σύστημα είναι τόσο διασυνδεδεμένο.

Αυτό έκαναν τελικά οι αρχές το 2008-9 και αυτό θα κάνουν και αυτή τη φορά. Οι αξιωματούχοι αρχικά δεν ήταν σίγουροι για τη διάσωση της Silicon Valley Bank. Γρήγορα άλλαξαν γνώμη μετά τις ενδείξεις για εκκολαπτόμενα bank runs σε όλες τις ΗΠΑ. Συνεντεύξεις με αξιωματούχους που συμμετείχαν στις συζητήσεις ή ήταν κοντά σε αυτές, κάνουν λόγο για 72 φρενήρεις ώρες. Η Credit Suisse είναι επίσης πιθανό να λάβει παρόμοια οικονομική στήριξη.

Υπάρχουν και σήμερα υποστηρικτές της προσέγγισης του Mellon και εξακολουθούν να έχουν ένα κάποιο δίκιο. Ο Ken Griffin, ιδρυτής του μεγάλου hedge fund Citadel, δήλωσε στους Financial Times ότι η αμερικανική κυβέρνηση δεν έπρεπε να είχε παρέμβει για να προστατεύσει όλους τους καταθέτες της SVB. Και συνέχισε: «Οι ΗΠΑ υποτίθεται ότι είναι μια καπιταλιστική οικονομία, και αυτό καταρρέει μπροστά στα μάτια μας… Έχει χαθεί η οικονομική πειθαρχία με την κυβέρνηση να διασώζει πλήρως τους καταθέτες». Δεν μπορούμε να έχουμε «ηθικό κίνδυνο», είπε. «Οι απώλειες για τους καταθέτες θα ήταν ασήμαντες και θα είχε καταστεί σαφές ότι η διαχείριση των κινδύνων είναι απαραίτητη».

Ο ηθικός κίνδυνος είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το γεγονός ότι οι τράπεζες και οι εταιρείες θεωρούν ότι μπορούν πάντα να πάρουν χρήματα ή πιστώσεις από κάποιον, συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης. Έτσι, ακόμα αν κάνουν απερίσκεπτες κερδοσκοπικές ενέργειες που πάνε στραβά, αυτό δεν έχει σημασία. Θα διασωθούν. Όπως θα μπορούσε να το θέσει ο Mellon: αυτό είναι ανήθικο.

Η άλλη πλευρά του επιχειρήματος λέει ότι το γεγονός πως οι τράπεζες αντιμετωπίζουν προβλήματα δεν θα πρέπει να σημαίνει ότι όσοι καταθέτουν τα χρήματά τους σε αυτές θα πρέπει να τα χάσουν, ενώ δεν έχουν δική τους υπαιτιότητα. Έτσι, οι κυβερνήσεις πρέπει να παρέμβουν για να σώσουν τους καταθέτες. Και έχουν κι αυτοί δίκιο. Όπως το έθεσε ένας άλλος δισεκατομμυριούχος – ιδιοκτήτης hedge fund, ο Bill Ackman, όταν προέκυψε η κατάρρευση της SVB, η Ομοσπονδιακή Εταιρεία Ασφάλισης Καταθέσεων (FDIC) πρέπει «να εγγυηθεί ρητά όλες τις καταθέσεις τώρα», διότι «η οικονομία μας δεν θα λειτουργήσει ούτε και το κοινοτικό και περιφερειακό τραπεζικό μας σύστημα». Ο Mark Cuban εξέφρασε την απογοήτευσή του για το ανώτατο όριο ασφάλισης της FDIC που εγγυάται έως 250. 000 δολάρια σε έναν τραπεζικό λογαριασμό ως «πολύ χαμηλό». Επέμεινε επίσης ότι η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ θα πρέπει να εξαγοράσει όλα τα περιουσιακά στοιχεία και τις υποχρεώσεις της SVB. Ο αντιπρόσωπος στο Κονγκρέσο Eric Swalwell, ένας Δημοκρατικός από την Καλιφόρνια, συντάχθηκε με τους προαναφερθέντες γράφοντας στο Twitter ότι «πρέπει να διασφαλίσουμε ότι όλες οι καταθέσεις που υπερβαίνουν το όριο των 250 χιλιάδων δολαρίων της FDIC θα διασφαλιστούν».

Η ειρωνεία εδώ είναι ότι αυτοί που ζητούν διασώσεις τώρα είναι οι ίδιοι κερδοσκόποι καπιταλιστές που συνήθως υποστηρίζουν σταθερά την «ελεύθερη αγορά και τη μη  παρέμβαση του κράτους». Ένας άλλος υποστηρικτής του πακέτου διάσωσης είναι ο Sacks, παλιός συνεργάτης του επενδυτή Peter Thiel, ο οποίος πιστεύει βαθιά στις «ελεύθερες αγορές» και στον «καπιταλισμό». Αλλά ήταν όμως πρώτο το Founders Fund του Thiel που πυροδότησε το bank run που βύθισε την SVB.

Ο αρθρογράφος των Financial Timers Martin Wolf εξήγησε το δίλημμα: «Οι τράπεζες πτωχεύουν. Όταν το κάνουν, εκείνοι που θα χάσουν φωνάζουν για κρατική διάσωση». Το δίλημμα είναι ότι «αν το απειλούμενο κόστος είναι αρκετά μεγάλο, θα πετύχουν. Με αυτόν τον τρόπο, κρίση με την κρίση, δημιουργήσαμε έναν τραπεζικό τομέα που θεωρητικά είναι ιδιωτικός, αλλά στην πράξη είναι προστατευόμενος του κράτους. Το τελευταίο με τη σειρά του προσπαθεί να περιορίσει την τάση των μετόχων και της διοίκησης των τραπεζών να εκμεταλλευτούν τα δίκτυα ασφαλείας που απολαμβάνουν. Το αποτέλεσμα είναι ένα σύστημα που είναι απαραίτητο για τη λειτουργία της οικονομίας της αγοράς, αλλά δεν λειτουργεί σύμφωνα με τους κανόνες της». Επομένως, καταλήγουμε στον ηθικό κίνδυνο επειδή η εναλλακτική λύση είναι ο Αρμαγεδδών. Όπως καταλήγει ο Wolf: «πρόκειται για ένα χάλι».

Ποια είναι λοιπόν η λύση που προσφέρεται για να αποφευχθούν αυτά τα συνεχή τραπεζικά χάλια; Ο φιλελεύθερος οικονομολόγος Joseph Stiglitz μας λέει ότι «η SVB αντιπροσωπεύει κάτι περισσότερο από την αποτυχία μιας μεμονωμένης τράπεζας. Είναι ενδεικτικό βαθιών αποτυχιών στην άσκηση τόσο της ρυθμιστικής όσο και της νομισματικής πολιτικής. Όπως και η κρίση του 2008, ήταν προβλέψιμη και προβλεπόμενη». Αλλά αφού μας είπε ότι η ρύθμιση δεν λειτουργεί, ο Stiglitz υποστηρίζει ότι αυτό που χρειαζόμαστε είναι περισσότερη και αυστηρότερη ρύθμιση! «Χρειαζόμαστε αυστηρότερη ρύθμιση, για να διασφαλίσουμε ότι όλες οι τράπεζες είναι ασφαλείς». Λοιπόν, πώς πήγε αυτό μέχρι στιγμής;

Κανείς δεν έχει τίποτα να πει για δημόσια ιδιοκτησία των τραπεζών, τίποτα για το να γίνει η παροχή τραπεζικών υπηρεσιών μια δημόσια υπηρεσία και όχι ένας τεράστιος τομέας απερίσκεπτης κερδοσκοπίας. Η SVB κατέρρευσε επειδή οι ιδιοκτήτες της πόνταραν στην άνοδο των τιμών των κρατικών ομολόγων και στα χαμηλά επιτόκια για να αυξήσουν τα κέρδη τους. Αλλά πήγε στραβά και τώρα οι άλλοι πελάτες των τραπεζών θα πληρώσουν γι’ αυτό με αυξημένες προμήθειες και ζημίες για την Ομοσπονδιακή Τράπεζα, ενώ θα λείψει και η χρηματοδότηση των παραγωγικών επενδύσεων για να πληρωθεί ένα ακόμη τραπεζικό χάος.

Τα παρακάτω είχα υποστηρίξει πριν από 13 χρόνια: «Η απάντηση για την αποφυγή μιας νέας χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης δεν είναι μόνο περισσότερη ρύθμιση (ακόμη και αν αυτή δεν είναι τόσο αποδυναμωμένη, όσο οι κανόνες της Βασιλείας ΙΙΙ). Οι τραπεζίτες θα βρουν νέους τρόπους να χάσουν τα χρήματά μας, παίζοντας με αυτά για να βγάλουν κέρδη για τους καπιταλιστές ιδιοκτήτες τους. Στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-9, ήταν η αγορά «ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων μειωμένης εξασφάλισης», τα οποία ήταν μπλεγμένα σε περίεργα χρηματοπιστωτικά πακέτα που ονομάζονταν τίτλοι που εξασφαλίζονταν με υποθήκη και εξασφαλισμένες υποχρεώσεις χρέους, κρυμμένα εκτός των ισολογισμών των τραπεζών, και τα οποία κανείς, συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών, δεν καταλάβαινε. Την επόμενη φορά θα είναι κάτι άλλο. Στην απελπισμένη αναζήτηση του κέρδους και της απληστίας, δεν υπάρχουν όρια στην οικονομική απάτη».

Ας επιστρέψουμε στο δίλημμα της επιλογής μεταξύ «ηθικού κινδύνου» και «ξεσκαρταρίσματος». Όπως είπε ο Mellon, η εκκαθάριση των πτωχευμένων επιχειρήσεων, ακόμη και αν συνεπάγεται ύφεση, είναι μια αναγκαία διαδικασία για τον καπιταλισμό. Πρόκειται για μια διαδικασία «δημιουργικής καταστροφής», όπως την περιέγραψε ο οικονομολόγος Joseph Schumpeter τη δεκαετία του 1930. Η εκκαθάριση και η καταστροφή των αξιών του κεφαλαίου (μαζί με τη μαζική ανεργία) μπορεί να θέσει τις βάσεις για έναν «πιο λιτό και στιβαρό» καπιταλισμό, ικανό να ανανεωθεί για περισσότερη εκμετάλλευση και συσσώρευση με βάση την υψηλότερη κερδοφορία για όσους επιβιώσουν από την καταστροφή.

Όμως οι καιροί έχουν αλλάξει. Έχει γίνει όλο και πιο δύσκολο για  αυτούς που χαράζουν τη στρατηγική του κεφαλαίου, τις νομισματικές αρχές και τις κυβερνήσεις, να εξετάσουν το ενδεχόμενο της «εκκαθάρισης». Αντίθετα, ο «ηθικός κίνδυνος» είναι η μόνη επιλογή για να αποφευχθεί μια μεγάλη ύφεση και μια πολιτική καταστροφή για τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Όμως, οι διασώσεις και μια νέα πληγή από ενέσεις ρευστότητας δεν θα μπορούσαν μόνο να ανατρέψουν πλήρως τις μάταιες προσπάθειες των νομισματικών αρχών να ελέγξουν τα ακόμα υψηλά ποσοστά πληθωρισμού. Σημαίνει επίσης τη συνέχιση της χαμηλής κερδοφορίας, των χαμηλών επενδύσεων και της χαμηλής παραγωγικότητας σε οικονομίες που δεν μπορούν να ξεφύγουν από την κατάσταση ζόμπι. Δηλαδή ακόμη περισσότερη μακροχρόνια ύφεση.

Πηγή: Michael Roberts Blog

Μετάφραση: antapocrisis.gr

Νομισματική σύσφιξη, πληθωρισμός και κατάρρευση τραπεζών

Την περασμένη εβδομάδα, ο πρόεδρος της Fed[1] των ΗΠΑ Τζέι Πάουελ κατέθεσε στο αμερικανικό Κογκρέσο σχετικά με τον πληθωρισμό και τη νομισματική πολιτική της Fed. Προκάλεσε τρόμο στις χρηματοπιστωτικές αγορές όταν φάνηκε να λέει ότι τα τελευταία στοιχεία για την οικονομία θα οδηγήσουν πιθανότατα σε περαιτέρω αυξήσεις των επιτοκίων και μάλιστα με ταχύτερο ρυθμό. Ο Πάουελ υποστήριξε ότι, αν και ο γενικός πληθωρισμός έχει υποχωρήσει, ο βασικός πληθωρισμός[2], ο οποίος δεν περιλαμβάνει τις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων, παραμένει επίμονος. Επίσης, η αγορά εργασίας των ΗΠΑ φαινόταν ακόμη εξαιρετικά ισχυρή, γεγονός που δικαιολογούσε την ανάγκη ελέγχου των επιπτώσεων τυχόν αυξήσεων των μισθών. Ανέφερε και πάλι ότι θα ήταν απαραίτητο να αυξηθεί περαιτέρω το επιτόκιο βάσης της Fed (το οποίο θέτει το κατώτατο όριο για όλα τα άλλα επιτόκια δανεισμού) έως ότου τεθεί υπό έλεγχο το μισθολογικό κόστος.

Γράφημα 1: Εξέλιξη του βασικού πληθωρισμού στις ΗΠΑ, την Ευρωζώνη και το Η.Β. την τελευταία διετία.

Για ακόμη μια φορά, ο Πάουελ, όπως και άλλοι διοικητές κεντρικών τραπεζών, υποστήριξε ότι ο πληθωρισμός οφείλεται στην “υπερβολική ζήτηση” και επίσης στον κίνδυνο αύξησης των μισθών που προκαλεί μια αλυσιδωτή αντίδραση αύξησης των τιμών. Υπάρχουν όμως πολλές ενδείξεις ότι δεν είναι η υπερβολική ζήτηση ή η αύξηση των μισθών που προκάλεσε την επιτάχυνση του πληθωρισμού. Έχω παραθέσει σχετικά στοιχεία σε αρκετές προηγούμενες αναρτήσεις. Σε μια πρόσφατη ανάρτηση, παρέθεσα μια μακροσκελή μελέτη του Joseph Stiglitz, η οποία παρουσίαζε με τεκμηριωμένο τρόπο στοιχεία που έδειχναν ότι ο πληθωρισμός προκλήθηκε από ελλείψεις στην πλευρά της προσφοράς και όχι από “υπερβολική ζήτηση”.

Έκτοτε, έχουν προκύψει περισσότερα στοιχεία που τεκμηριώνουν την παραπάνω θέση, ότι το πρόβλημα ανέκυψε στην πλευρά της προσφοράς. Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι όταν η οικονομία βγήκε από τα  lockdown της πανδημίας COVID-19 και την ακόλουθη ύφεση, υπήρξε μια στροφή προς την αγορά περισσότερων αγαθών. Ωστόσο, οι παραγωγοί δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν αυτό το κύμα. «Το κύριο συμπέρασμά μας είναι ότι η μετατόπιση της καταναλωτικής ζήτησης από τις υπηρεσίες προς τα αγαθά μπορεί να εξηγήσει ένα μεγάλο μέρος της αύξησης του πληθωρισμού στις ΗΠΑ μεταξύ του 4ου τριμήνου του 2019 και του αντίστοιχου τριμήνου του 2021. Αυτό το σοκ της ανακατανομής της ζήτησης προκαλεί αύξηση στον πληθωρισμό λόγω του κόστους της αύξησης της παραγωγής αγαθών, καθώς άλλωστε οι τομείς αυτοί τείνουν να έχουν πιο ευέλικτες τιμές από τους τομείς παροχής υπηρεσιών».

Υπάρχουν και άλλα στοιχεία που καταδεικνύουν ότι η άνοδος του πληθωρισμού προκλήθηκε κυρίως από μη μισθολογικά κόστη (πρώτες ύλες, εξαρτήματα και μεταφορικά κόστη) και από τις μεγάλες αυξήσεις στα περιθώρια κέρδους. Οι αυξήσεις των μισθών έπαιξαν τον μικρότερο ρόλο.

Γράφημα 2: Τα τελευταία στοιχεία για τις αυξήσεις των μισθών στις ΗΠΑ επιβεβαιώνουν ότι δεν είναι οι μισθοί που αυξάνουν τον πληθωρισμό.

Και αυτό δεν ισχύει μόνο για τις ΗΠΑ. Στην Ευρωζώνη, ισχύει σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό ότι η αύξηση του πληθωρισμού επήλθε από την αύξηση του μη μισθολογικού κόστους και της κερδοφορίας. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δημοσίευσε πρόσφατα μία εκτίμηση σχετικά με τη συμβολή των κερδών, των φόρων και του μισθολογικού κόστους στον πληθωρισμό της Ευρωζώνης.

Γραφήματα 3 και 4: Στοιχεία που καταδεικνύουν ότι από το πρώτο τρίμηνο του 2021 μέχρι σήμερα ο καθοριστικότερος παράγοντας αύξησης του πληθωρισμού είναι η αύξηση της κερδοφορίας και όχι η αύξηση των μισθών.

Λοιπόν, ακόμη και έτσι, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι η αυστηρότερη νομισματική πολιτική, δηλαδή η αύξηση των επιτοκίων για την αύξηση του κόστους δανεισμού και η μείωση της προσφοράς χρήματος με την πώληση των αποθεμάτων ομολόγων των κεντρικών τραπεζών θα μπορούσε εν πάση περιπτώσει να μειώσει τον πληθωρισμό. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει σύμφωνα με την ανάλυση της ίδιας της ΕΚΤ. Σε μελέτη της, η ΕΚΤ διαπίστωσε ότι μια αύξηση των επιτοκίων κατά 1 ποσοστιαία μονάδα μειώνει τον πληθωρισμό μόνο κατά περίπου 0,1 έως 0,2 ποσοστιαίες μονάδες. Η ΕΚΤ εκτιμά επίσης ότι η μεγαλύτερη αρνητική ετήσια επίδραση των αυξήσεων των επιτοκίων στο ΑΕΠ θα πραγματωθεί μόλις μετά από εννέα τρίμηνα!

Γράφημα 5: Ανάλυση των μακροοικονομικών επιπτώσεων της αύξησης των επιτοκίων κατά 100 μονάδες βάσης (αριστερός και μεσαίος πίνακας), αποτίμηση των σωρευτικών συνεπειών σε βάθος 12 τριμήνων μιας τυποποιημένης περικοπής του προϋπολογισμού κατά 500 δις ευρώ (δεξιός πίνακας).

Το κλειδί για τον πληθωρισμό βρίσκεται στην πλευρά της προσφοράς. Ειδικότερα, μακροπρόθεσμα, είναι ο ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας σε κάθε οικονομία. Εάν η αύξηση της παραγωγής ανά εργαζόμενο επιβραδυνθεί ή ακόμη και μειωθεί, το κόστος ανά μονάδα παραγωγής θα αυξηθεί και αυτό θα αναγκάσει τις εταιρείες να προσπαθήσουν να αυξήσουν τις τιμές. Μία ακόμη πρόσφατη μελέτη υποστήριξε ότι «οι ραγδαίες αυξήσεις του κόστους παραγωγής και οι συμφορήσεις στην αλυσίδα εφοδιασμού δημιουργούν τις προϋποθέσεις ώστε οι εταιρείες που μπορούν κάπως να επηρεάσουν τις τιμές να οδηγηθούν σε αυξήσεις προκειμένου να προστατεύσουν τα περιθώρια κέρδους. Έχουμε δηλαδή έναν «πληθωρισμό των πωλητών». Η αύξηση της παραγωγικότητας είναι το κλειδί για τον πληθωρισμό. Πράγματι, υπάρχει ισχυρή αντίστροφη συσχέτιση (0,45) μεταξύ της αύξησης της παραγωγικότητας και των ρυθμών πληθωρισμού κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες.

Γράφημα 6: Αποτύπωση της συσχέτισης μεταξύ της ετήσιας αύξησης της παραγωγικότητας στις ΗΠΑ και του πληθωρισμού από το 1948 έως το 2023.

Ο Πάουελ κάνει πλέον λόγο για μια άμεση και σημαντική άνοδο των επιτοκίων. Ωστόσο, οι επιπτώσεις των προηγούμενων αυξήσεων δεν επηρέασαν σχεδόν καθόλου τον πληθωρισμό. Ούτε ο περιορισμός της προσφοράς χρήματος φαίνεται να έχει μεγάλη επίδραση στον πληθωρισμό, αντίθετα με την άποψη των μονεταριστών. Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (Bank of International Settlement – BIS) είναι η διεθνής ένωση κεντρικών τραπεζών σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι οικονομολόγοι της είναι ένθερμοι μονεταριστές και υποστηρικτές της αυστριακής σχολής των ελεύθερων αγορών. Σε μια πρόσφατη μελέτη, η BIS διαπίστωσε «μια στατιστικά και οικονομικά σημαντική συσχέτιση σε μια σειρά χωρών μεταξύ της υπερβολικής αύξησης του χρήματος το 2020 και του μέσου πληθωρισμού το 2021 και το 2020». Ο John Plender των Financial Times, ένας ακόμη ειδήμονας της αυστριακής σχολής, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «δεν χρειάζεται να είναι κανείς απόλυτος οπαδός της θεωρίας της ποσότητας του χρήματος για να δει ότι η άνοδος των τιμών των κατοικιών και των μετοχών στις ΗΠΑ πέρυσι οφείλεται ουσιαστικά στο ότι πάρα πολλά χρήματα κυνηγούσαν πολύ λίγα περιουσιακά στοιχεία».

Σημειώστε δύο πράγματα εδώ. Πρώτον, υπάρχει ένα θέμα αιτιώδους συνάφειας. Όπως παραδέχεται η BIS, «Η συζήτηση σχετικά με την κατεύθυνση της αιτιότητας στη σχέση μεταξύ κυκλοφορίας χρήματος και πληθωρισμού δεν έχει διευθετηθεί πλήρως. Η παρατήρηση ότι η αύξηση του χρήματος σήμερα συμβάλλει στην πρόβλεψη του πληθωρισμού αύριο δεν συνεπάγεται από μόνη της αιτιώδη συνάφεια». Θα μπορούσε να ισχύει ότι «το εισόδημα και όχι το χρήμα είναι αυτό που προκαλεί την αύξηση των δαπανών, με την εξέλιξη των χρηματικών υπολοίπων να λειτουργεί ως σήμα». Στη συνέχεια, όμως, η BIS υποστηρίζει ότι «η σχέση αιτιότητας δεν είναι ούτε αναγκαία ούτε επαρκής για να αντλήσουμε χρήσιμο πληροφοριακό περιεχόμενο για την σχέση του χρήματος με τον πληθωρισμό – στον οποίο εστιάζουμε εδώ». Σίγουρα όμως έχει σημασία το εάν αν είναι η οικονομική δραστηριότητα, η αύξηση της παραγωγής και των δαπανών που οδηγεί τη συνολική προσφορά χρήματος ή μήπως ισχύει το αντίστροφο;

Δεύτερον, ο Plender σημειώνει ότι η αυξημένη προσφορά χρήματος συνδέεται με την άνοδο των τιμών των κατοικιών και των μετοχών – καμία αναφορά δεν γίνεται στις τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών. Και αυτό είναι το θέμα. Η έντονη αύξηση της προσφοράς χρήματος και τα χαμηλά επιτόκια μέχρι και την πανδημία δεν οδήγησαν σε άνοδο των τιμών και επιτάχυνση του πληθωρισμού στα καταστήματα. Αντίθετα, η προσφορά χρήματος τροφοδότησε μια πιστωτική έκρηξη που εκφράστηκε με μια έκρηξη των ακινήτων και των χρηματοοικονομικών προϊόντων.

Το στοιχείο που χάνει το επιχείρημα των μονεταριστών είναι ότι οι αλλαγές στην προσφορά χρήματος μπορεί επίσης να σημαίνουν αλλαγές στην ταχύτητα του χρήματος, δηλαδή στον ρυθμό κυκλοφορίας του υπάρχοντος χρηματικού αποθέματος. Αν η ταχύτητα του χρήματος μειώνεται, αυτό σημαίνει ότι οι κάτοχοι μετρητών δεν τα ξοδεύουν για αγαθά και υπηρεσίες, αλλά τα συσσωρεύουν σε καταθέσεις ή επενδύουν σε ακίνητα και χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία. Έτσι, καθώς η αύξηση της προσφοράς χρήματος επιταχύνθηκε κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας, η ταχύτητα του χρήματος μειώθηκε, καθώς τα μετρητά χρησιμοποιήθηκαν σε κερδοσκοπικές δραστηριότητες στον χρηματοπιστωτικό τομέα και στην κτηματομεσιτική κερδοσκοπία.

Γράφημα 7: Μεταβολές στην ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος στις ΗΠΑ από το 1960 έως το 2020. Πηγή: Federal Reserve Bank

Παρατηρείστε όμως την αλλαγή που σημειώθηκε μετά την πανδημία. Η Fed περιορίζει την προσφορά χρήματος για να ελέγξει τον πληθωρισμό. Αφού εκτινάχθηκε το 2020 κατά τη διάρκεια της πανδημικής ύφεσης, η προσφορά χρήματος τώρα συρρικνώνεται.

Γράφημα 8: Μεταβολές στην προσφορά του χρήματος στις ΗΠΑ από το 1960 έως το 2020. Πηγή: Federal Reserve Bank

Σε αντίθεση όμως με την αυτήν την συρρίκνωση της προσφοράς, η ταχύτητα της κυκλοφορίας του χρηματικού αποθέματος ανεβαίνει, εξουδετερώνοντας τα αντιπληθωριστικά αποτελέσματα μιας αυστηρότερης νομισματικής πολιτικής. Αυτό καθιστά μια περιοριστική νομισματική πολιτική αναποτελεσματική ως προς την αντιμετώπιση του πληθωρισμού, πλην όμως επηρεάζει την οικονομική ανάπτυξη και την εργασία. Η πολιτική της Fed δεν θα προσφέρει τίποτα άλλο πέρα από το να επιταχύνει μια πτώση σε οικονομική ύφεση. Οι ερευνητές της Fed από το Κλίβελαντ ανέλυσαν τις πιο πρόσφατες οικονομικές προβλέψεις της Επιτροπής της Fed για την Ελεύθερη Αγορά (Federal Open Market Committee – FOMC). Το οικονομικό τους μοντέλο προβλέπει ότι η τρέχουσα πρόβλεψη της FOMC για την ανεργία θα μειώσει τον βασικό πληθωρισμό στο 2,75%, αλλά μόνο μέχρι το 2025. Ενώ μια «βαθιά ύφεση θα ήταν απαραίτητη για να επιτευχθεί» η πρόβλεψη για πληθωρισμό 2,1% που επιδιώκει η Fed.

Και τώρα έχουμε την κατάρρευση της Silicon Valley Bank ως συνέπεια της ανόδου των επιτοκίων από την Fed. Δείτε τη σχετική μου ανάρτηση. Πράγματι, μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να αναγκάσει τη Fed να παγώσει το σχέδιό της για μια μεγαλύτερη και ταχύτερη αύξηση των επιτοκίων. Η Fed είναι παγιδευμένη σε ένα δίλημμα: περαιτέρω αυξήσεις των επιτοκίων θα μπορούσαν να σημαίνουν περισσότερες καταρρεύσεις τραπεζών και ύφεση. Εάν όμως σταματήσουν οι αυξήσεις, κάτι τέτοιο θα σήμαινε πως η Fed δεν έχει όπλα για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού.

Και τα χειρότερα έρχονται για τον λεγόμενο «παγκόσμιο Νότο». Εάν η Fed συνεχίσει να ανεβάζει τα επιτόκια, τότε το δολάριο θα ανακτήσει την ισχύ του μετά την πρόσφατη και σύντομη πτώση (βλ. παρακάτω γράφημα).

Το συνολικό παγκόσμιο χρέος ξεπερνάει πλέον τα 300 τρισεκατομμύρια δολάρια ή αλλιώς υπερβαίνει το 345% του παγκόσμιου ΑΕΠ, καθώς το σχετικό ποσό ανέβηκε από τα 255 τρισεκατομμύρια δολάρια ή το 320% του ΑΕΠ που ίσχυε πριν την πανδημία. Όσο πιο καταχρεωμένος είναι ο πλανήτης, τόσο πιο ευαίσθητος καθίσταται απέναντι στις αυξήσεις των επιτοκίων. Για να αξιολογήσει τη σωρευτική επίδραση του δανεισμού και των υψηλότερων επιτοκίων, ο Economist, υπολόγισε το κόστος των τόκων για τις επιχειρήσεις, τα νοικοκυριά και τις κυβερνήσεις σε 58 χώρες. Οι οικονομίες αυτές μαζί αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 90% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Το 2021 το κόστος των τόκων τους ανήλθε σε 10,4 τρισ. δολάρια, ή 12% του σωρευτικού τους ΑΕΠ. Μέχρι το 2022 θα έχει φθάσει τα 13 τρισ. δολάρια, ή 14,5%. Καθώς μεγάλο μέρος του χρέους των οικονομιών του Παγκόσμιου Νότου είναι σε δολάρια, η ανατίμηση του δολαρίου σε σχέση με τα νομίσματά τους αποτελεί πρόσθετο βάρος. Οι αναπτυσσόμενες οικονομίες ξοδεύουν σήμερα περισσότερα για την εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους παρά για την υγεία των πολιτών τους!

Η ύφεση λοιπόν δεν βρίσκεται απλώς στην ατζέντα των οικονομιών της G7. Η αδυναμία εξυπηρέτησης του χρέους και η ύφεση ήδη ξεκινά για τις «αναπτυσσόμενες» χώρες (π.χ. Σρι Λάνκα, Ζάμπια, Πακιστάν, Αίγυπτος).

[1] Σ.τ.Μ.: Federal Reserve: Κεντρική Ομοσπονδιακή Τράπεζα των Η.Π.Α.

[2] Σ.τ.Μ.: Ως γενικός ή ονομαστικός πληθωρισμός (headline inflation) αναφέρεται ο πληθωρισμός στον υπολογισμό του οποίου συνυπολογίζονται οι μεταβολές των τιμών στην ενέργεια και τα τρόφιμα, σε αντίθεση με τον βασικό ή δομικό πληθωρισμό (core inflation), για τη μέτρηση του οποίου δεν συνυπολογίζονται οι μεταβολές στα παραπάνω αγαθά. Η διαφοροποίηση ως προς τον τρόπο υπολογισμού σχετίζεται με την μεγάλη αστάθεια των τιμών ενέργειας και τροφίμων. Ο γενικός/ ονομαστικός πληθωρισμός θεωρείται πιο κρίσιμο οικονομικό μέγεθος για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, ενώ για τις αναπτυγμένες οικονομίες θεωρείται –υπό κανονικές τουλάχιστον συνθήκες- κρισιμότερο μέγεθος ο βασικός / δομικός πληθωρισμός.

Πηγή: Michael Roberts Blog

Μετάφραση: antapocrisis.gr

Γιατί αποσυντίθεται το τραπεζικό σύστημα

Οι πτωχεύσεις της Silvergate και της Silicon Valley Bank μοιάζουν με παγόβουνα που αποκολλώνται από τον παγετώνα της Ανταρκτικής. Η οικονομική αναλογία με την υπερθέρμανση του πλανήτη που προκαλεί αυτή την κατάρρευση είναι η άνοδος της θερμοκρασίας των επιτοκίων, τα οποία αυξήθηκαν την περασμένη Πέμπτη και Παρασκευή και έφτασαν κοντά στο 4,60% για τα διετή ομόλογα του αμερικανικού Δημοσίου. Εν τω μεταξύ, οι καταθέτες των τραπεζών εξακολουθούσαν να λαμβάνουν μόνο 0,2% επί των καταθέσεών τους. Αυτό οδήγησε σε σταθερή απόσυρση κεφαλαίων από τις τράπεζες – και σε αντίστοιχη μείωση των υπολοίπων των εμπορικών τραπεζών στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα.

Τα ρεπορτάζ των μέσων ενημέρωσης αναπαράγουν ένα ευχολόγιο να είναι περιορισμένα τα bank runs, σαν να μην υπάρχει κανένα ευρύτερο πλαίσιο ή δομική αιτία. Υπάρχει γενική αμηχανία να εξηγηθεί πώς η κατάρρευση των τραπεζών που τώρα εξελίσσεται είναι αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο η κυβέρνηση Ομπάμα διέσωσε τις τράπεζες το 2009. Δεκαπέντε χρόνια ποσοτικής χαλάρωσης έχουν διογκώσει εκ νέου τις τιμές των τραπεζικών ενυπόθηκων δανείων – και μαζί τους τις τιμές των κατοικιών, των μετοχών και των ομολόγων.

Τα 9 τρισεκατομμύρια δολάρια της ποσοτικής χαλάρωσης της Fed (που δεν υπολογίζονται ως μέρος του δημοσιονομικού ελλείμματος) τροφοδότησαν έναν πληθωρισμό των τιμών των χρηματοοικονομικών προϊόντων, πράγμα που απέφερε τρισεκατομμύρια δολάρια στους κατόχους χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, μαζί με ένα γενναιόδωρο δευτερογενές κέρδος για τα υπόλοιπα μέλη του ανώτερου δέκα τοις εκατό. Το κόστος της ιδιοκατοίκησης εκτοξεύτηκε με την κεφαλαιοποίηση ενυπόθηκων δανείων με μειούμενα επιτόκια σε πιο υπερχρεωμένα ακίνητα. Η αμερικανική οικονομία γνώρισε τη μεγαλύτερη άνθηση της αγοράς ομολόγων στην ιστορία, καθώς τα επιτόκια έπεσαν κάτω από το 1%. Η οικονομία πολώθηκε μεταξύ της τάξης των πιστωτών με θετικό χαρτοφυλάκιο και της υπόλοιπης οικονομίας – για την οποία η αναλογία με τη ρύπανση του περιβάλλοντος και την υπερθέρμανση του πλανήτη ήταν η υπερχρέωση. Εξυπηρετώντας όμως κατ’ αυτόν τον τρόπο τα συμφέροντα των τραπεζών και της τάξης που κατέχει χρηματοπιστωτικές αξίες η Fed στρίμωξε τον εαυτό της σε μια γωνία: Τι θα συνέβαινε εάν τελικά ανέβαιναν επιτέλους τα επιτόκια;

Στο βιβλίο μου «Killing the Host» («Σκοτώνοντας τον Ξενιστή») έγραψα για κάτι αρκετά προφανές. Η αύξηση των επιτοκίων προκαλεί πτώση των τιμών των ομολόγων που έχουν ήδη εκδοθεί – μαζί με τις τιμές των ακινήτων και των μετοχών. Αυτό ακριβώς συμβαίνει στο πλαίσιο του αγώνα της Fed κατά του «πληθωρισμού», δηλαδή του ευφημισμού που χρησιμοποιεί για την αντίθεσή της στην αύξηση της απασχόλησης και των μισθών. Οι τιμές των ομολόγων, αλλά και της κεφαλαιοποιημένης αξίας των πακέτων ενυπόθηκων δανείων και άλλων τίτλων, στους οποίους οι τράπεζες διατηρούν τα περιουσιακά τους στοιχεία στον ισολογισμό τους για να καλύψουν τις καταθέσεις τους, πέφτουν κατακόρυφα.

Το αποτέλεσμα απειλεί να συμπιέσει το ενεργητικό των τραπεζών κάτω από τις υποχρεώσεις τους από καταθέσεις, εξαλείφοντας την καθαρή τους αξία – τα ίδια κεφάλαια των μετόχων τους. Αυτό απειλήθηκε το 2008. Αυτό συνέβη με πιο ακραίο τρόπο με την κρίση των  συνεταιρισμών αποταμιεύσεων και δανείων και των ταμιευτηρίων τη δεκαετία του 1980, οδηγώντας στην κατάρρευσή τους. Αυτοί οι «ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί» δεν δημιουργούσαν πιστώσεις όπως οι εμπορικές τράπεζες, αλλά δάνειζαν καταθέσεις με τη μορφή μακροπρόθεσμων ενυπόθηκων δανείων με σταθερά επιτόκια, συχνά για 30 χρόνια. Όμως, μετά την αύξηση των επιτοκίων που εγκαινίασε τη δεκαετία του 1980 ο τότε πρόεδρος της Fed Paul Volcker, το συνολικό επίπεδο των επιτοκίων παρέμεινε υψηλότερο από τα μακροπρόθεσμα σταθερά επιτόκια που λάμβαναν τα οι συνεταιρισμοί αποταμιεύσεων και δανείων και τα ταμιευτήρια.

Οι καταθέτες άρχισαν να αποσύρουν τα χρήματά τους προκειμένου να λάβουν υψηλότερους τόκους αλλού, καθώς οι συνεταιρισμοί αποταμιεύσεων και δανείων και τα ταμιευτήρια δεν μπορούσαν να πληρώσουν υψηλότερα επιτόκια στους καταθέτες τους από τα έσοδα που εισέπρατταν από τα δάνεια με χαμηλότερα και σταθερά επιτόκια που είχαν δώσει. Έτσι, ακόμα και αν δεν γίνονταν απάτες τύπου Keating[1], αυτή η αναντιστοιχία μεταξύ βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων και μακροπρόθεσμων επιτοκίων έθεσε τέλος σε αυτά τα επιχειρηματικά σχήματα.

Οι συνεταιρισμοί αποταμιεύσεων και δανείων και τα ταμιευτήρια χρωστούσαν χρήματα στους καταθέτες βραχυπρόθεσμα, αλλά αυτά ήταν δεσμευμένα σε μακροπρόθεσμα περιουσιακά στοιχεία σε πτωτικές τιμές. Βέβαια, τα ενυπόθηκα δάνεια των συνεταιρισμών και ταμιευτηρίων ήταν πολύ πιο μακροπρόθεσμα από αυτά των εμπορικών τραπεζών. Αλλά η επίδραση της αύξησης των επιτοκίων έχει την ίδια επίδραση στα τραπεζικά περιουσιακά στοιχεία που έχει σε όλα τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία. Όπως ακριβώς η μείωση των επιτοκίων της ποσοτικής χαλάρωσης αποσκοπούσε στην ενίσχυση των τραπεζών, έτσι και η σημερινή ακριβώς αντίστροφη πολιτική πρέπει λογικά να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα. Και αν οι τράπεζες έχουν κάνει κακές συναλλαγές παραγώγων, έχουν πρόβλημα.

Κάθε τράπεζα έχει το πρόβλημα να διατηρεί τις αποτιμήσεις των περιουσιακών της στοιχείων υψηλότερες από τις υποχρεώσεις της σε καταθέσεις. Όταν η Fed αυξάνει τα επιτόκια αρκετά απότομα ώστε να καταρρεύσουν οι τιμές των ομολόγων, η δομή των περιουσιακών στοιχείων του τραπεζικού συστήματος αποδυναμώνεται. Αυτή είναι η γωνία στην οποία η Fed έχει στριμώξει την οικονομία με την ποσοτική χαλάρωση.

Η Fed αναγνωρίζει φυσικά αυτό το εγγενές πρόβλημα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο απέφυγε να αυξήσει τα επιτόκια για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα – έως ότου το κατώτερο 99% των μισθωτών άρχισε να επωφελείται από την ανάκαμψη της απασχόλησης. Όταν οι μισθοί άρχισαν να ανακάμπτουν, η Fed δεν μπόρεσε να αντισταθεί στον συνήθη ταξικό πόλεμο εναντίον της εργασίας. Με τον τρόπο αυτό, όμως, η πολιτική της μετατράπηκε σε πόλεμο και κατά του τραπεζικού συστήματος.

Η Silvergate ήταν η πρώτη που βούλιαξε, αλλά ήταν μια ειδική περίπτωση. Είχε επιδιώξει να εκμεταλλευτεί το κύμα των κρυπτονομισμάτων, παρέχοντας τραπεζικές υπηρεσίες για διάφορα εξ αυτών. Μετά την αποκάλυψη της τεράστιας απάτης του Samuel Benjamin Bankman-Fried (SBF)[2], σημειώθηκε μαζική φυγή από τα κρυπτονομίσματα. Οι επενδυτές/ παίκτες εγκατέλειψαν το καράβι. Οι διαχειριστές των κρυπτονομισμάτων έπρεπε να πληρώσουν με την ανάληψη των καταθέσεων που είχαν στο Silverlake. Το πλοίο βυθίστηκε.

Η πτώχευση της Silvergate διέλυσε τη μεγάλη αυταπάτη των καταθέσεων σε κρυπτονομίσματα. Η επικρατούσα εντύπωση ήταν ότι τα κρυπτονομίσματα αποτελούσαν εναλλακτική λύση προς τις εμπορικές τράπεζες και το συμβατικό χρήμα. Όμως, σε τι θα μπορούσαν να επενδύσουν τα επενδυτικά σχήματα κρυπτονομισμάτων για να υποστηρίξουν τις αγορές νομισμάτων τους, αν όχι σε τραπεζικές καταθέσεις και κρατικούς τίτλους ή σε ιδιωτικές μετοχές και ομόλογα; Τι είναι στην τελική τα κρυπτονομίσματα πέρα από ένα αμοιβαίο κεφάλαιο που προστατεύεται με μυστικότητα της ιδιοκτησίας ώστε να προστατεύονται όσοι ξεπλένουν χρήμα;

Η Silicon Valley Bank είναι επίσης και κατά πολλές έννοιες μία ειδική περίπτωση, με δεδομένο ότι δάνειζε ειδικώς σε startups του κλάδου της πληροφορικής. Η Τράπεζα New Republic επίσης υπέστη ένα bank run και είναι επίσης μία εξειδικευμένη τράπεζα που δανείζει σε πλούσιους καταθέτες στην περιοχή του Σαν Φρανσίσκο και της βόρειας Καλιφόρνιας. Ήδη από την περασμένη εβδομάδα γινόταν λόγος για ένα bank run, και οι χρηματοπιστωτικές αγορές ταρακουνήθηκαν καθώς οι τιμές των ομολόγων μειώθηκαν όταν ο πρόεδρος της Fed Jerome Powell ανακοίνωσε ότι επρόκειτο να αυξήσει τα επιτόκια ακόμη περισσότερο από ό,τι σχεδίαζε νωρίτερα. Η αύξηση των ποσοστών απασχόλησης κάνει τους μισθωτούς πιο ανυπότακτους στις διεκδικήσεις τους για αύξηση των μισθών τουλάχιστον στα επίπεδα του πληθωρισμού που προκαλούν οι αμερικανικές κυρώσεις κατά της ρωσικής ενέργειας και των τροφίμων, καθώς και οι ενέργειες των μονοπωλίων που αυξάνουν τις τιμές «για να αντιμετωπίσουν τον επερχόμενο πληθωρισμό». Οι μισθοί δεν έχουν μέχρι σήμερα προσαρμοστεί προς τα υψηλά ποσοστά πληθωρισμού που προκύπτουν.

Φαίνεται ότι η Silicon Valley Bank θα πρέπει να ρευστοποιήσει τους τίτλους της με ζημία. Πιθανώς θα εξαγοραστεί από μια μεγαλύτερη τράπεζα, αλλά ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα συμπιέζεται. Το Reuters μετέδωσε την Παρασκευή ότι τα τραπεζικά αποθέματα στη Fed σημείωσαν πτώση. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, καθώς οι τράπεζες απολαμβάνουν επιτοκιακές διαφορές ρεκόρ. Δεν είναι περίεργο που οι εύποροι επενδυτές τρέχουν να ξεφύγουν από τις τράπεζες.

Το προφανές ερώτημα είναι γιατί η Fed δεν διασώζει απλώς τις τράπεζες που βρίσκονται στη θέση της SVB. Η απάντηση είναι ότι οι χαμηλότερες τιμές των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων φαίνεται να αποτελούν τη νέα κανονικότητα. μοιάζουν με τη Νέα Κανονικότητα. Για τις τράπεζες με αρνητικά ίδια κεφάλαια, πώς θα μπορούσε να επιλυθεί το θέμα της φερεγγυότητάς τους χωρίς μία απότομη μείωση των επιτοκίων και αποκατάσταση της 15ετούς πολιτικής μηδενικών επιτοκίων;

Υπάρχει ένας ακόμη μεγαλύτερος ελέφαντας στο δωμάτιο: τα παράγωγα. Η αστάθεια αυξήθηκε την περασμένη Πέμπτη και Παρασκευή. Η αναταραχή έχει φτάσει σε τεράστια μεγέθη πέρα και από αυτά που χαρακτήρισαν το κραχ της AIG και άλλων κερδοσκόπων το 2008. Σήμερα, η JP Morgan Chase και άλλες τράπεζες της Νέας Υόρκης έχουν τζογάρει σε παράγωγα που αποτιμώνται σε αξία δεκάδων τρισεκατομμυρίων δολαρίων, για τα οποία πρόκειται να μεταβληθούν τα επιτόκια, οι τιμές των ομολόγων, οι τιμές των μετοχών και άλλες παράμετροι.

Για κάθε πετυχημένη μαντεψιά, υπάρχει ένας χαμένος. Όταν ποντάρονται τρισεκατομμύρια δολάρια, είναι βέβαιο ότι κάποιος τραπεζίτης θα καταλήξει σε μια ζημία που μπορεί εύκολα να εξανεμίσει το σύνολο των καθαρών ιδίων κεφαλαίων της τράπεζας.

Υπάρχει πλέον μια στροφή προς το ασφαλές καταφύγιο των «μετρητών», αλλά και σε κάτι ακόμη καλύτερο από τα μετρητά: τις κρατικές εγγυήσεις του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ. Παρά τις συζητήσεις για την άρνηση των Ρεπουμπλικάνων να αυξήσουν το ανώτατο όριο του χρέους, το Υπουργείο Οικονομικών μπορεί πάντα να τυπώσει χρήματα για να πληρώσει τους κατόχους των ομολόγων του. Φαίνεται ότι το Υπουργείο Οικονομικών θα γίνει το νέο αγαπημένο καταθετήριο για όσους έχουν τους οικονομικούς πόρους. Οι τραπεζικές καταθέσεις θα μειωθούν. Και μαζί τους, τα αποθεματικά των τραπεζών στη Fed.

Μέχρι στιγμής, η χρηματιστηριακή αγορά αντιστέκεται στην πτώση των τιμών των ομολόγων. Η εκτίμησή μου είναι ότι τώρα θα δούμε τη Μεγάλη Εκτόνωση της μεγάλης έκρηξης του Πλασματικού Κεφαλαίου της περιόδου 2008-2015. Εξάλλου, όποιος σπέρνει ανέμους, θερίζει θύελλες. Οι «άνεμοι» εν προκειμένω είναι η υπερβολική αύξηση των παραγώγων που τροφοδοτήθηκε από τη χαλάρωση των κανόνων της χρηματοπιστωτικής αγοράς και της ανάλυσης κινδύνου κατά  την μετά το 2008 εποχή.


[1] Σ.τ.Μ.: Αναφέρεται στην περίπτωση του CEO της Lincoln Savings and Loans Association που καταδικάστηκε στα μέσα της δεκαετίας του ‘90 για απάτες πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων που οδήγησαν χιλιάδες ομολογιούχους σε πτώχευση και κόστισαν περίπου 124 δις δολάρια στους φορολογούμενους.

[2] Ο S. Bankman – Fried είναι ο πρώην ιδιοκτήτης του ανταλλακτηρίου κρυπτονομισμάτων FTX, που πτώχευσε αιφνιδίως το Νοέμβριο του 2022, χάνοντας 32 δις δολάρια σε λίγες μέρες. Λίγο μετά ο ίδιος συνελήφθη για σειρά οικονομικών αδικημάτων (απάτη, ξέπλυμα μαύρου χρήματος κ.ά.).

Πηγή: Counterpunch

Μετάφραση: antapocrisis.gr

Μια δίκαιη βράβευση

Ειλικρινά δεν καταλαβαίνω τη μεμψιμοιρία, τα ειρωνικά σχολιάκια και τις πλακίτσες με τη βράβευση του υπουργού Οικονομικών από το περιοδικό The Banker. Ηταν μια πέρα για πέρα δίκαιη βράβευση, τουλάχιστον με τα κριτήρια του περιοδικού του ομίλου Financial Times, που είναι αφιερωμένο και αφοσιωμένο στην καλή και εις βάθος πληροφόρηση της τοκογλυφικής «Διεθνούς».

Θα τολμούσα μάλιστα να πω ότι το The Banker (= Ο Τραπεζίτης) έκανε μεγάλη υπέρβαση βραβεύοντας τον κ. Χρήστο Σταϊκούρα, αφού κατά κάποιο τρόπο αναγκάστηκε να προδώσει τη σεβαστή ομάδα των τραπεζιτών στους οποίους απευθύνεται. Υποθέτω ότι αν η κριτική επιτροπή –θα υπάρχει μια κριτική επιτροπή για το casting των υπουργών, έτσι δεν είναι;– γνώριζε την τιτάνια σύγκρουση του υπουργού με τους τραπεζίτες, τα μπινελίκια που αντάλλαξαν την αποφράδα ημέρα της 14ης Δεκεμβρίου 2022 για τα επιτόκια, το μπούλινγκ που υπέστη από τον υπουργό το ιερατείο του εγχωρίου χρηματοπιστωτικού καρτέλ, αν τα ήξερε όλα αυτά το The Banker, θα το ξανασκεφτόταν να βραβεύσει τον Σταϊκούρα υπουργό Οικονομικών του 2023.

Τώρα το κακό έγινε. Τα μπινελίκια διεθνοποιήθηκαν και το μπινελίκωμα κινδυνεύει να αναδειχθεί ως βέλτιστη πρακτική για υπουργούς Οικονομικών ανά την υφήλιο. Οι τραπεζίτες θα τρέμουν την ώρα και τη στιγμή που θα συναντηθούν με φιλόδοξους υπουργούς Οικονομικών, τους οποίους ουκ εά καθεύδειν το του Σταϊκούρα τρόπαιον, διότι τα μπινελίκια ας πούμε ότι καταπίνονται (άλλωστε υπάρχουν και βρώσιμα μπινελίκια, μετά μπίρας ή τσίπουρου). Αλλά αν οι υπουργοί απαιτήσουν από τους τραπεζίτες να αυξήσουν τα επιτόκια καταθέσεων, να μειώσουν τα επιτόκια δανεισμού, να μειώσουν ή και να μηδενίσουν τις προμήθειες για κάθε σελφ σέρβις υπηρεσία που δεν προσφέρουν, να σταματήσουν τους πλειστηριασμούς ακινήτων, να κουρέψουν δραστικά τα χρέη των πιο ευάλωτων πελατών τους, να φρενάρουν τη συρρίκνωση του δικτύου καταστημάτων τους, να σταματήσουν τη μείωση και τις απολύσεις των τραπεζοϋπαλλήλων, αν γίνουν όλα τα αυτά τα ύστερα του κόσμου, τι θα γίνει; Θα τα κλείσουνε τα μαγαζιά;

Κι έπειτα, αν αποδεχθούμε τον ρεαλισμό της λαϊκής θυμοσοφίας «Δώσε θάρρος στο χωριάτη να σ’ ανέβει στο κρεβάτι», ποιο μπορεί να είναι το επόμενο βήμα από τους σχεδόν αποθρασυμένους από τη βράβευση Σταϊκούρα υπουργούς Οικονομικών του κόσμου; Να αμφισβητήσουν την ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών; Να ανατρέψουν την τάξη του κόσμου μας εδώ και μισό αιώνα και να απαιτήσουν από τους κεντροτραπεζίτες να σταματήσουν τις αυξήσεις επιτοκίων; Να τους επιβάλουν να εγκαταλείψουν τον ιερό αγώνα τους κατά του πληθωρισμού; Να τους απαιτήσουν να ενθαρρύνουν και να χειροκροτήσουν ακόμη και τις αυξήσεις στους μισθούς; Να σταματήσουν να ακριβαίνουν το κόστος του χρήματος; Να πετάξουν ξανά χρήμα από το ελικόπτερο; Κι αν καταλήξει σε λάθος χέρια; Να γίνει όλος ο κόσμος Τουρκία, με πληθωρισμό 65%;

Δίκαιη η βράβευση Σταϊκούρα, κι έχουμε κάθε λόγο να νιώθουμε εθνική υπερηφάνεια για την επιλογή του. Αλλά έχει τα ρίσκα της. Αν ο υπουργός Οικονομικών του 2023 (για την Ευρώπη, για να μην παρεξηγούμαστε, γιατί ανάλογα βραβεία πήραν υπουργοί Οικονομικών στις άλλες ηπείρους) αναδεικνύεται ένας τόσο σκληρός διώκτης των τραπεζών από το περιοδικό των τραπεζιτών, μπορούμε βάσιμα να προσδοκούμε ότι η διεθνής συνομοσπονδία των συνδικάτων θα βραβεύσει τον Χατζηδάκη για τον απεργοκτόνο νόμο και το συνδικαλιστικό μητρώο, η Greenpeace θα αναδείξει τον Σκρέκα κορυφαίο υπουργό «πράσινο» Ενέργειας για την ολική επαναφορά στους υδρογονάνθρακες, η Διεθνής Διαφάνεια θα ανακηρύξει τον Πιερρακάκη κορυφαίο στις απευθείας αναθέσεις, το λόμπι των φαρμακευτικών θα απονείμει στον Πλεύρη το βραβείο αυτοΐασης άνευ φαρμάκων, ο Economist θα επιβραβεύσει τον Αδωνι ως «χρυσό αόρατο χέρι της αγοράς» και το Forbes θα αναγκαστεί να αναθεωρήσει τις λίστες των υπερπλουσίων του κόσμου, ψάχνοντας εξονυχιστικά τα μέλη της κοινοβουλευτικής ομάδας της Ν.Δ. Εννοείται πως ο οίκος Sothby’s θα ανακηρύξει τον Κυριάκο κορυφαίο συλλέκτη της χρονιάς.

ΥΓ. Στο σκεπτικό του The Banker για τη βράβευση Σταϊκούρα μεταξύ άλλων αναφέρεται «η ψηφιοποίηση της δημόσιας διοίκησης». Οπα! Ο Πιερρακάκης το ξέρει αυτό; Κι ακόμη «η απλούστευση του πλαισίου για την αδειοδότηση επενδύσεων και η τόνωση της έρευνας και της καινοτομίας». Στάκα! Τον Γεωργιάδη τον ρώτησαν γι’ αυτό; Ευτυχώς που τα παλικάρια δεν κατεβαίνουν στις ίδιες περιφέρειες, ειδάλλως θα χυνόταν αίμα. Γαλάζιο και αδελφικό.

Σύντομα οικονομικά σχόλια πάνω σε ειδήσεις με …σημασία

Ο ΜΠΑΪΝΤΕΝ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΕΙ ΓΙΑ ΝΕΟ ΚΥΜΑ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ, ΑΛΛΑ ΤΟ ΖΟΥΜΙ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΑΛΛΟΥ

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, μιλώντας την Τρίτη 21 Ιουνίου σε συνέντευξη τύπου αυτοεπαινέθηκε για τις προσπάθειες της κυβέρνησής του να επεκτείνει τους εμβολιασμούς κατά της COVID-19 σε νήπια κάτω των πέντε ετών. Ως εδώ, θάλεγε κάποιος, οι σκοποί του ήταν ευγενικοί. Όμως, το παρασύνθημα βρίσκεται κρυμμένο στο εξής απόσπασμα: «Χρειαζόμαστε περισσότερα χρήματα για να καταστρώσουμε τα σχέδιά μας για τη δεύτερη πανδημία. Θα υπάρξει άλλη μια πανδημία», προειδοποίησε ο πρόεδρος, χωρίς να υπεισέλθει σε λεπτομέρειες σχετικά με το τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό το νέο κύμα. Άρα, ουσιαστικά, ο Μπάιντεν με αφορμή την πανδημία, ζητά «χρήματα». Το ζήτημα έχει πονηρές πλευρές και αξίζει να το δούμε προσεκτικότερα.

Η μεγάλη άνοδος των τιμών παγκοσμίως είχε ξεκινήσει αρκετά πριν τον Φεβρουάριο φέτος, με κύρια αιτία την εκτύπωση χρήματος από τις ΗΠΑ και την ΕΕ προκειμένου να αποτρέψουν τυχόν ύφεση σαν αποτέλεσμα του ξεσπάσματος της COVID-19. Οι καραντίνες και οι περιορισμοί που αναγκαστικά επιβλήθηκαν είχαν οδηγήσει σε έκρυθμες καταστάσεις όσο αφορά τις παραγωγικές διαδικασίες παγκοσμίως με κίνδυνο να επακολουθήσει μια σοβαρή διεθνής ύφεση και οικονομική κρίση. Οι κεντρικές τράπεζες αντιμετώπισαν τον κίνδυνο με τον συνήθη τρόπο: πλημυρίζοντας με φρεσκοτυπωμένο χρήμα την αγορά. Μπορεί η ύφεση να αποφεύχθηκε, αλλά επακολούθησε ο πληθωρισμός, ο οποίος βεβαίως εντάθηκε μετά και τις περιβόητες κυρώσεις που οδήγησαν σε περιστολή των προμηθειών σε πρώτες ύλες και επομένως στη μεγάλη αύξηση των τιμών τους που επηρεάζει ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής αγαθών.

Η προσπάθεια του Μπάιντεν να αποδώσει τον πληθωρισμό στον Πούτιν με την παροιμιώδη έκφραση «οι αυξήσεις τιμών του Πούτιν» προκάλεσε υπομειδιάματα στους ειδικούς, αλλά το βασικότερο είναι ότι απορρίπτεται από το συντριπτικό ποσοστό των Αμερικανών ψηφοφόρων, το 52% των οποίο θεωρεί ως υπεύθυνο τον ίδιο τον Μπάιντεν με τον Πούτιν να ψηφίζεται μόνο από το 11%.

Τον προηγούμενο μήνα, ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ (US Federal Reserve), ανακοίνωσε ως κεντρικό καθήκον της τράπεζας τον πόλεμο κατά του πληθωρισμού, που πλέον τρέχει στις ΗΠΑ με ρυθμό 8.6% σε ετήσια βάση, τον υψηλότερο από τον Δεκέμβριο του 1981. Το έργο μας θα είναι δύσκολο, είπε ο πρόεδρος της Fed, Jerome Powell, και δεν αποκλείεται να μην αποφύγουμε την ύφεση με τη χρήση των εργαλείων που διαθέτουμε.

Έτσι ξεκίνησε ο νέος κύκλος αύξησης των επιτοκίων που προκαλεί πτώση των τιμών των ομολόγων και ανατριχίλα στις χρηματαγορές παντού στον κόσμο. Εδώ και σαράντα χρόνια έχουν δημιουργηθεί τεράστια χρηματικά αποθέματα τα οποία μη βρίσκοντας διέξοδο σε παραγωγικές επενδύσεις, ακολουθούν κύκλους διείσδυσης σε διάφορους τομείς της χρηματο-οικονομικής σφαίρας (αγορά γης, χρηματιστήρια, hedge funds κ.α.) προκαλώντας φούσκες διαρκώς, οι οποίες κάθε τόσο θέτουν σε κίνδυνο την ευστάθεια της παγκόσμιας οικονομίας όπως απέδειξε η κρίση του 2008.

Η αύξηση των επιτοκίων με στόχο το χτύπημα του πληθωρισμού έμοιαζε αρχικά να είχε την ευλογία του Μπάιντεν. Όμως, αναλυτές με αριστερό προσανατολισμό και παράδοση σε ακριβείς προβλέψεις, προειδοποίησαν ότι ο Μπάιντεν θα ανακρούσει πολύ σύντομα πρύμναν, επειδή με την αύξηση των επιτοκίων θα θιγούν οι κάτοχοι αξιών (μετοχές, ομόλογα).

Και ιδού, πριν αλέκτορα φωνήσαι τρις, ο Μπάιντεν ζητά και άλλα χρήματα, υποτίθεται για να προετοιμαστεί για το δεύτερο μεγάλο κύμα της πανδημίας. Αλλά πού θα βρεθούν τα χρήματα; Προφανώς με τον παλιό, δοκιμασμένο μηχανισμό της εκτύπωσής τους που δεν κοστίζει και πολύ.

Η συνέχεια, εφόσον ικανοποιηθεί (και θα ικανοποιηθεί) το αίτημα του Μπάιντεν θα είναι να δούμε διψήφια νούμερα πληθωρισμού στις ΗΠΑ. Τα λιμνάζοντα κεφάλαια, που εδώ και χρόνια λιγουρεύονται την «κατάληψη» της Ρωσίας με τα τεράστια αποθέματα σε πρώτες ύλες, θα ωθήσουν σε ακόμη επιθετικότερες συμπεριφορές τις ΗΠΑ, προκειμένου να επιτύχουν τη διέξοδο που ονειρεύονται προς Ανατολάς. Οι επενδύσεις σε μη παραγωγικούς τομείς (βιομηχανία όπλων) θα ενταθούν και ενδεχομένως να δούμε νέες περιπέτειες των Δυτικών πολέμαρχων με την Κίνα.

Επίσης το δολάριο και το ευρώ θα χάσουν και άλλο από την αξία της ισοτιμίας τους εντείνοντας τις αυξητικές τάσεις στις τιμές των εμπορευμάτων. Τα νομίσματα χωρών που διαθέτουν «σκληρές» πρώτες ύλες ή έχουν στενή συσχέτιση με τον χρυσό θα συνεχίσουν να ανατιμώνται, επειδή οι πρώτες ύλες συμπεριφέρονται πολύ καλά σε πληθωριστικό περιβάλλον. Δεν είναι τυχαία η επανεκκίνηση των αγορών Ρωσικού χρυσού από την κεντρική τράπεζα της Ελβετίας τις τελευταίες μέρες ούτε οι μελέτες που επίμονα εμφανίζονται για το ενδεχόμενο σύνδεσης του Ρωσικού ρουβλιού με τον χρυσό.

Και όλα αυτά για να γλυτώσουμε από το νέο κύμα της …πανδημίας. Ευτυχώς για τις κυρίαρχες ελίτ της Δύσης, οι λαοί τους ακόμη δεν έχουν ξεσηκωθεί, αλλά κάτι μοιάζει επιτέλους να κινείται τελευταία.

ΕΝΤΕΙΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΦΟΒΟΙ ΓΙΑ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΕΠΕΝΔΥΤΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΗΠΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΑΥΤΟ ΕΧΕΙ ΣΗΜΑΣΙΑ

Ο δισεκατομμυριούχος Ray Dalio, ιδρυτής και συν-διαχειριστής του μεγαλύτερου παγκοσμίως Hedge Fund (δηλαδή αμοιβαίο κεφάλαιο αντιστάθμισης κινδύνου, όπως ευφημιστικά αποκαλούνται τα κεφάλαια διακινδύνευσης), Bridgewater Associates, σε συνέντευξή του στη γερμανική εφημερίδα Der Spiegel στις 10 Ιουνίου εξέφρασε, μεταξύ άλλων, την ανησυχία του για τις επιπτώσεις που θα έχει η πολιτική των κυρώσεων κατά της Ρωσίας όσο αφορά τον δανεισμό του Αμερικανικού Δημοσίου.

Ο Dalio, ο οποίος αυτή την περίοδο έχει προxωρήσει σε τεράστιες ανοιχτές πωλήσεις (short selling) σε Ευρωπαϊκές μετοχές, προβλέπει «σκοτεινούς καιρούς» για τη Δύση. Κατά τη γνώμη του, οι ΗΠΑ όχι μόνο έχουν περάσει την κορύφωση της εποχής τους ως κυρίαρχη οικονομική δύναμη, αλλά επιπλέον βρίσκονται στο χείλος του πολέμου με την Κίνα και τη Ρωσία. Επίσης, εκτιμά ότι ο στασιμοπληθωρισμός, δηλαδή ο πληθωρισμός που συνοδεύεται από ύφεση και γι΄αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολη η αντιμετώπισή τους με τα κλασικά εργαλεία, δεν μπορεί πλέον να αποφευχθεί.

Κατά τον Dalio, οι κυρώσεις της Δύσης αποτυγχάνουν μεν, αλλά δεν υπάρχουν άλλες επιλογές στη διάθεση της Ουάσιγκτον. «Οι κυρώσεις είναι το μόνο όπλο που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι ΗΠΑ. Μέχρι στιγμής, η μείωση του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της Ρωσίας ήταν περίπου 15% [ΣΗΜ. ο αριθμός αυτός δεν είναι ακριβής. Οι τελευταίες εκτιμήσεις έχουν διορθωθεί από την Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας στο 7.8% με προειδοποίηση πιθανότητας περαιτέρω μείωσης]. Αυτό είναι υποφερτό για τον πληθυσμό. Ο Πούτιν θα έχει πρόβλημα να παραμείνει στην εξουσία μόνο εάν η οικονομία καταρρεύσει περισσότερο, ας πούμε έως και 40%,», είπε.

Ταυτόχρονα ο Dalio υποστήριξε ότι, ενώ αποτυγχάνουν στον άμεσο στόχο τους, δηλαδή να περιορίσουν την ικανότητα της Ρωσίας να πολεμήσει στην Ουκρανία, οι κυρώσεις βλάπτουν επίσης τις ΗΠΑ. «Μπορώ ήδη να σας πω με βεβαιότητα ότι και η Δύση υποφέρει από τις κυρώσεις. Άλλες χώρες [εννοεί κυρίως την Κίνα, αλλά και την Ινδία] απορρίπτουν όλο και περισσότερο τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα επειδή φοβούνται ότι θα μπορούσαν να καταλήξουν σαν τη Ρωσία [δηλαδή, απλούστατα, το Αμερικανικό Δημόσιο να μην εκπληρώσει την υποχρέωση εξόφλησής τους επικαλούμενο “κυρώσεις”]. Αυτό αλλάζει την ισορροπία δυνάμεων σε όλο τον κόσμο» είπε.

Ο Dalio αναμένει ότι η σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας θα επιφέρει δραματικές αλλαγές για ολόκληρο τον κόσμο. «Το όλο θέμα θυμίζει τα έτη 1938 και 1939, όταν ο κόσμος ήταν στα πρόθυρα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου: δύο παγκόσμιες δυνάμεις βρίσκονται αντιμέτωπες και υποστηρίζονται από διαφορετικούς συμμάχους. Το πώς θα συμπεριφερθεί η Ινδία θα είναι καθοριστικό. Η χώρα ενδεχομένως να σταθεί στο πλευρό της ρωσικής οικονομίας εάν η Δύση μποϊκοτάρει τη Μόσχα. Σε κάθε περίπτωση, οι εποχές ενός παγκοσμιοποιημένου κόσμου με ελάχιστους εμπορικούς φραγμούς και ελεύθερη ροή κεφαλαίων έχουν τελειώσει», είπε.

Στο παρελθόν, με αφορμή κάποιες δηλώσεις του πρώην προέδρου της Ρωσίας, Μεντβέντεφ, είχα σχολιάσει αυτό το ζήτημα: O μεγαλύτερος αγοραστής ομολόγων του Federal Reserve των ΗΠΑ, η Κίνα, βλέποντας την τύχη που επιφυλάχτηκε στα αποθεματικά διαθέσιμα της Ρωσίας, δηλαδή την κατακράτησή τους από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους, είναι απολύτως λογικό να σκεφτεί να επαναπροσανατολίσει τα κεφάλαιά της αλλού. Με δεδομένες τις τεράστιες ευκαιρίες που ανοίγονται στη Ρωσία, ιδιαίτερα μετά την αποχώρηση των Δυτικών εταιριών, είναι φυσικό η Κίνα στο εξής, αντί να τοποθετεί τα διαθέσιμά της σε “χαρτιά” των ΗΠΑ να τα διοχετεύει προς επενδύσεις στη Ρωσία.

Μια τέτοια μεταβολή της χρήσης των τεράστιων Κινεζικών αποθεματικών θα αποτελέσει βαρύ χτύπημα για τον δανεισμό του Αμερικανικού δημοσίου, πάνω στον οποίο στηρίζουν την παγκόσμια ισχύ τους οι ΗΠΑ εδώ και χρόνια.

Αν και η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ έχει το δικαίωμα να αποδεχτεί ως εγγυήσεις ακόμη και πέτρες προκειμένου να τυπώσει δολάρια, είναι σαφές ότι μια τέτοια ανοιχτά υπερπληθωριστική ενέργεια θα καταρράκωνε την αξία του δολαρίου. Τα τελευταία τριάντα χρόνια είχε εφευρεθεί το «αεικίνητο» με το λεγόμενο πάντρεμα (coupling) της Κινεζικής με την Αμερικανική οικονομία ως μηχανισμός τυπώματος δολαρίων με ταυτόχρονη συγκράτηση του πληθωρισμού στις τιμές καταναλωτή λόγω των φτηνών εισαγωγών μέσω των φρεσκοτυπωμένων δολαρίων. Όπως έγραφα προ τριών μηνών:

«Κατά τη δική μου γνώμη, η αναφορές [του Μεντβέντεφ] αποτελούν υπενθύμιση προς την Κίνα ότι το τεράστιο απόθεμα ομολόγων του Αμερικανικού Δημοσίου τα οποία διαθέτει μπορεί να μετατραπεί σε σκέτα χαρτιά. Οι εκτεταμένες αγορές αμερικανικών ομολόγων από την Κίνα αποτελούν βασικό μηχανισμό για το τύπωμα δολαρίων από την FRB [Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ], τα οποία εν μέρει χρησιμοποιούνται για την αγορά φτηνών Κινεζικών προϊόντων από τις ΗΠΑ.

Αυτό το ζευγάρωμα των δύο οικονομιών, αμερικανικής και Κινεζικής, χαρακτηρίζει την παγκόσμια οικονομία κατά τα 30 προηγούμενα χρόνια και δεν γνωρίζω πόσο εύκολα θα απεξαρτηθεί από αυτό η Κίνα–αλλά οπωσδήποτε, αν κάτι προμηνύουν οι εξελίξεις στο Ουκρανικό, είναι τα σοβαρά βήματα που θα κάνει η Κίνα για την απεξάρτησή της από τα αμερικανικά “χαρτιά”.

Για να δούμε αν στο μέλλον η Ρωσία (και τρίτες χώρες) θα μπορέσει να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ ως η κύρια αγορά των Κινεζικών προϊόντων μέσω της προμήθειας πρώτων υλών στην Κινεζική βιομηχανία. Αν επιτύχει αυτό το νέο ζευγάρωμα, οι ΗΠΑ θα βρεθούν σε δύσκολη θέση, επειδή τότε είναι που θα σπάσει το δολαριο-κεντρικό σύστημα που μας κληροδότησε ο 20ος αιώνας.»

Η εκδίκηση της πρώτης ύλης

Επιστρέφουμε με ιλιγγιώδη ταχύτητα στα βασικά. Στα στοιχειώδη της ανθρώπινης ύπαρξης. Πρέπει να αποκολλήσουμε τον Προμηθέα από τον Καύκασο, να τον απελευθερώσουμε απ’ το μαρτύριό του, να ξανακλέψει τη φωτιά από τους θεούς ή όποιους την έχουν απαλλοτριώσει και να την επιστρέψει στην ανθρωπότητα. Ξαναγινόμαστε πολιτισμός του άνθρακα και της καύσης. Λογικό από μιαν άποψη, η ζωή είναι προϊόν της χημείας του άνθρακα, της οργανικής που λέμε (εύκολη ήταν, εξ όσων θυμάμαι, πώς κατάφερα και έγραψα ένα ολοστρόγγυλο 5, χατιρικό κι αυτό, όπως μου εκμυστηρεύτηκε ο συμπαθέστατος καθηγητής, είναι απορίας άξιον). Ισως έχουν δίκιο αυτοί που συσχετίζουν την ετυμολογία των λέξεων «άνθρ-ωπος» και «άνθρ-αξ», με κοινό θέμα το «ανθρ-» εκ του «ανήρ»: άνθρωπος της μυκηναϊκής εποχής είναι ο σκουρόχρωμος, ο μελαψός σαν το κάρβουνο άνδρας. Ακούγεται υπερβολικό και too much ελληνοκεντρικό, αλλά του αξίζει μια διακριτική υποσημείωση στο μεγάλο βιβλίο του κόσμου. Ιδιαίτερα τώρα, που παρά την πράσινη μετάλλαξή μας εξαρτιόμαστε μέχρι θανάτου από το κάρβουνο και από όλες τις εκδοχές άνθρακα, υδρογονάνθρακα, αλλά και υδατάνθρακα, για να μην ξεχνάμε πως ο έρωτας, ο πόλεμος, η πολιτική, η διπλωματία και πολλά άλλα πράγματα περνάνε απ’ το στομάχι.

Ο κόσμος σπαράσσεται για τον άνθρακα και τις άπειρες ενώσεις και μετασχηματισμούς του. Διψά για υδρογονάνθρακες κάθε εκδοχής, στερεάς, υγρής και αέριας. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός, ανεξάρτητα από την αυταρχική, ολιγαρχική ή φιλελεύθερη πολιτική ενδυμασία του, επιστρέφει στις ιδρυτικές αντιθέσεις του. Ξαναγίνεται «πολεμικός καπιταλισμός». Οχι μόνο με την έννοια του ανταγωνισμού των εξοπλισμών και των άμεσων ή έμμεσων στρατιωτικών συρράξεων, αλλά κυρίως από την άποψη ότι το παγκοσμιοποιημένο, αχαρτογράφητο και αγεωγράφητο κεφάλαιο ξαφνικά αποκτά ξανά «εθνικότητα», γεωγραφία και σύνορα που ταυτόχρονα ετοιμάζεται να τα σπάσει και να τα υπερβεί. Συντελείται μια αιματηρή, μοχθηρή επανεκκίνηση του ανταγωνισμού για τον έλεγχο των αγορών, αλλά κυρίως των πρώτων υλών. Ναι, των πρώτων υλών.

Κοίτα να δεις τι πάθαμε! Πάνω που είχαμε αρχίσει να συνηθίζουμε στην ιδέα ότι για να αυξάνεται η κερδοφορία των επιχειρήσεων δεν χρειάζεται να παράγουν απολύτως τίποτα, ότι για να αυξάνεται ο πλούτος ενός έθνους και η ευημερία μιας κοινωνίας δεν χρειάζεται να λερώνουν τα χέρια τους με βρομοδουλειές, αρκεί να έχουν τα ορυχεία τους στην Αφρική και τα εργοστάσιά τους στην Κίνα, έρχονται οι πρώτες ύλες και παίρνουν την εκδίκησή τους. Ο αποϋλοποιημένος καπιταλισμός και η υπεραξία χωρίς αξία δεν έχουν καμιά τύχη χωρίς κάρβουνο, αέριο, πετρέλαιο, νικέλιο, κοβάλτιο, σίδηρο, ξύλο, αλεύρι, καλαμπόκι, σόγια, λάδι, κρέας, λαχανικά. Οι πρώτες ύλες κυβερνάνε τον κόσμο, απλώς είχαν γίνει τόσο φθηνές, άφθονες και δεδομένες που το είχαμε ξεχάσει.

Δεν ξέρω αν θα χρειαστούν σταυροφορίες για να φέρουν πιπέρια και μπαχάρια από την Ανατολή, στάρια και έλαια από τον Βορρά, μεταλλεύματα από τον Νότο, ξυλεία από τη Δύση, δεν ξέρω αν θα στηθούν νέα σκλαβοπάζαρα για να εξασφαλίσουν την αδιάκοπη καλλιέργεια του μπαμπακιού και του καλαμποκιού, ή αν αρκούν τα τεράστια μεταναστευτικά ρεύματα από Νότο προς Βορρά και από Ανατολάς προς Δυσμάς για να εξασφαλίσουν επαρκές και πρόθυμο δυναμικό. Το σίγουρο είναι ότι ο πόλεμος για τον έλεγχο των πρώτων υλών είναι σε πλήρη εξέλιξη. Είτε με κανονική προσάρτηση εδαφών και ζώνες επιρροής, είτε με αγροϊμπεριαλισμό, είτε με προθεσμιακά συμβόλαια δέσμευσης του φυσικού πλούτου που κρύβεται στη γη ή κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας.

Να δεις που στο τέλος θα μας κάνουν να νοσταλγήσουμε τον τουρμποκαπιταλισμό της δεκαετίας του 2000, με το υπερτροφικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, που μας είχε πείσει ότι το χρήμα γεννάει χρήμα και η παραγωγική δραστηριότητα, η ρυπαρή βιομηχανία για παράδειγμα, είναι μια συμπληρωματική δραστηριότητα που δεν φέρνει πλούτο. Γι’ αυτό την εξορίσαμε στην περιφέρεια του πλανήτη. Ή την πολύ πιο πρόσφατη ρητορική ότι η ψηφιακή οικονομία και οι πολυεθνικές επικράτειες του διαδικτύου που αγνοούν σύνορα και φραγμούς του χωροχρόνου και αποδίδουν άφθονες υπεραξίες της πληροφορίας μάς αρκούν για να βουλιάξουμε στο χρήμα. Δυστυχώς γι’ αυτούς, ούτε ο Μπέζος ούτε ο Γκέιτς ούτε ο Μάσκ υπάρχουν χωρίς κάρβουνο.

Σκάστε και σκάβετε, τώρα.


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Οταν η μεγάλη επιχείρηση γίνεται γιγάντια και οργανώνει σχεδιασμένα, με βάση τον ακριβή υπολογισμό ενός πλούτου στοιχείων, την προμήθεια της αρχικής πρώτης ύλης σε διαστάσεις: 2/3 ή 3/4 της συνολικής ποσότητας που είναι απαραίτητη για δεκάδες εκατομμύρια πληθυσμού. Οταν οργανώνεται συστηματικά η μεταφορά αυτής της πρώτης ύλης στα πιο κατάλληλα για την παραγωγή σημεία, που κάποτε απέχουν το ένα από το άλλο εκατοντάδες και χιλιάδες χιλιόμετρα. Οταν από ένα κέντρο διευθύνονται όλα τα στάδια της διαδοχικής κατεργασίας της πρώτης ύλης ώς την παραγωγή μιας ολόκληρης σειράς ποικίλων έτοιμων προϊόντων. Οταν η διανομή αυτών των προϊόντων γίνεται με βάση ένα σχέδιο σε δεκάδες και εκατοντάδες εκατομμύρια καταναλωτές (πώληση του πετρελαίου και στην Αμερική και στη Γερμανία από το αμερικάνικο «Τραστ πετρελαίου»). Τότε γίνεται ολοφάνερο ότι έχουμε μπροστά μας μια κοινωνικοποίηση της παραγωγής, ότι οι σχέσεις της ατομικής οικονομίας και της ατομικής ιδιοκτησίας αποτελούν ένα περίβλημα που δεν ανταποκρίνεται πια στο περιεχόμενο, που αναπόφευκτα όμως θα παραμεριστεί.

Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν, «Ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» 

Το τέλος της κυριαρχίας του δολαρίου;

Πέρυσι το καλοκαίρι, όταν οι ΗΠΑ εγκατέλειψαν το Αφγανιστάν, έκανα μια ανάρτηση για την ιστορία της κυριαρχίας του δολαρίου των ΗΠΑ. Υποστήριξα τότε, ότι το δολάριο των ΗΠΑ θα παραμείνει το κυρίαρχο παγκόσμιο νόμισμα για το ορατό μέλλον, αλλά ότι βρίσκεται σε σχετική πτώση σε σύγκριση με άλλα νομίσματα, ακριβώς επειδή ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός βρίσκεται σε σχετική πτώση σε σύγκριση με άλλες ανταγωνιστικές οικονομίες από τα μέσα της δεκαετίας του 1970.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έφερε αυτή τη συζήτηση ξανά στο προσκήνιο μεταξύ των οικονομολόγων του κυρίαρχου ρεύματος και των στρατηγικών αναλυτών της παγκόσμιας αγοράς. Οι συζητήσεις καταλήγουν στο ότι η κυριαρχία του δολαρίου των ΗΠΑ θα εξασθενίσει και ότι η παγκόσμια οικονομία πρόκειται να χωριστεί σε δύο μπλοκ: Δύση και Ανατολή – με τη Δύση να είναι οι ΗΠΑ, η Ευρώπη και η Ιαπωνία και την Ανατολή τα “αυταρχικά” καθεστώτα της Ρωσίας και της Κίνας, μαζί με την Ινδία. Είναι όμως πιθανή αυτή η αναδιαμόρφωση των νομισμάτων και των ροών κεφαλαίων;

Στην προηγούμενη ανάρτησή μου, ασχολήθηκα λεπτομερώς με την ιστορική μείωση της κυριαρχίας του δολαρίου ΗΠΑ στο εμπόριο, στις ροές κεφαλαίων και στη χρήση του ως αποθεματικό νόμισμα.  Δεν θα τα επαναλάβω ξανά.  Αντ’ αυτού, σε αυτό το κείμενο, θα προσπαθήσω να εξετάσω το μέλλον και τις συνέπειες των νέων εξελίξεων στον ανταγωνισμό μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, των “αναδυόμενων” οικονομιών που αντιστέκονται στη “δυτική” κυριαρχία και του ευρύτερου κόσμου των περιφερειακών και φτωχών χωρών.

Οι διεθνείς ανταγωνιστές του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, όπως η Ρωσία και η Κίνα, έχουν ζητήσει συστηματικά μια νέα διεθνή οικονομική τάξη και έχουν εργαστεί για να εκτοπίσουν το δολάριο από την κορυφή του σημερινού παγκόσμιου νομισματικού καθεστώτος. Η προσθήκη του ρενμίνμπι (σ.μ. κινεζικού νομίσματος, διεθνώς γνωστό ως γουάν) το 2016 στο καλάθι των νομισμάτων που συνθέτουν τα ειδικά τραβηκτικά δικαιώματα του ΔΝΤ, αποτέλεσε μια σημαντική παγκόσμια αναγνώριση της αυξανόμενης διεθνούς χρήσης του κινεζικού νομίσματος.  Και τα επακόλουθα της σύγκρουσης στην Ουκρανία θα επιταχύνουν σαφώς αυτή την προσπάθεια της Ρωσίας και της Κίνας, καθώς αντιμετωπίζουν σοβαρές και μακροχρόνιες κυρώσεις στις αγορές εμπορίου και χρήματος που θα μειώσουν την πρόσβασή τους στο δολάριο και το ευρώ.

Ωστόσο, δεν υπάρχει ακόμη πραγματική εναλλακτική λύση στις διεθνείς αγορές για το δολάριο ΗΠΑ.  Πρώτον, δεν μπορεί να υπάρξει επιστροφή στον χρυσό ως διεθνές χρηματικό εμπόρευμα και ο ρόλος του διεθνούς χρήματος, όπως δημιουργήθηκε από το ΔΝΤ με τα Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα (SDR), είναι ελάχιστος, ενώ το μέλλον είναι ασταθές με άλλα δυνητικά νομισματικά περιουσιακά στοιχεία, όπως τα κρυπτονομίσματα.

Το ξένο συνάλλαγμα παραμένει η κύρια μορφή αποθεματικών

Το ξένο συνάλλαγμα παραμένει η κύρια μορφή αποθεματικών

Και το δολάριο των ΗΠΑ (και σε μικρότερο βαθμό το ευρώ) παραμένει κυρίαρχο στις διεθνείς πληρωμές.

Δολάριο και Ευρώ παραμένου κυρίαρχα στις διεθνείς συναλλαγές

Δολάριο και Ευρώ παραμένουν κυρίαρχα στις διεθνείς συναλλαγές

Ωστόσο, ένα πρόσφατο έγγραφο εργασίας του ΔΝΤ αποκαλύπτει μια σημαντική τάση. Το δολάριο ΗΠΑ δεν αντικαθίσταται σταδιακά από το ευρώ, το γεν ή ακόμη και το κινεζικό ρενμίνμπι, αλλά από μια σειρά μικρότερων νομισμάτων.  Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το μερίδιο των αποθεματικών που κατέχουν οι κεντρικές τράπεζες σε δολάρια ΗΠΑ έχει μειωθεί κατά 12 ποσοστιαίες μονάδες από την αρχή του αιώνα, από 71% το 1999 σε 59% το 2021.  Ωστόσο, η πτώση αυτή συνοδεύτηκε από αύξηση του μεριδίου, αυτών που το ΔΝΤ αποκαλεί “μη παραδοσιακά αποθεματικά νομίσματα”, τα οποία ορίζονται ως νομίσματα εκτός των “τεσσάρων μεγάλων”, δηλαδή του δολαρίου ΗΠΑ, του ευρώ, του ιαπωνικού γιεν και της βρετανικής λίρας στερλίνας, δηλαδή του αυστραλιανού δολαρίου, του καναδικού δολαρίου, του κινεζικού ρενμίνμπι, του κορεατικού γουόν, του δολαρίου Σιγκαπούρης και της σουηδικής κορώνας.

Η πορεία των 4

Η πορεία των 4 “μεγάλων” νομισμάτων έναντι των “μη παραδοσιακών”

Το ΔΝΤ διαπίστωσε ότι αυτή η στροφή προς τα μη παραδοσιακά νομίσματα ήταν ευρείας βάσης: “εντοπίζουμε 46 ενεργούς διαφοροποιητές που έχουν μετατοπίσει τα χαρτοφυλάκιά τους προς αυτή την κατεύθυνση, έτσι ώστε να κατέχουν τώρα τουλάχιστον το 5% των αποθεματικών τους σε μη παραδοσιακά νομίσματα”. Οι χώρες που συσσωρεύουν αυτό που το ΔΝΤ αποκαλεί “πλεονάζοντα” συναλλαγματικά αποθέματα, δηλαδή συσσωρεύουν πέραν των αναγκαίων για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε εμπορικής ή νομισματικής κρίσης, στρέφουν όλο και περισσότερο το πλεόνασμα αυτό, από τα “τέσσερα μεγάλα” νομίσματα, δηλαδή το δολάριο, το ευρώ, τη στερλίνα και το γεν, σε άλλα μικρότερα νομίσματα.  Το ΔΝΤ υπολογίζει ότι τα πλεονάζοντα συναλλαγματικά αποθέματα ανέρχονται σήμερα σε 1,5 τρισ. δολάρια (συμπεριλαμβανομένης της Κίνας), ή το 25-30% των συνολικών αποθεμάτων των μη ιμπεριαλιστικών οικονομιών.

Τα πλεονάζοντα συναλλαγματικά αποθέματα των αναδυόμενων οικονομιών

Τα πλεονάζοντα συναλλαγματικά αποθέματα των αναδυόμενων οικονομιών

Επιπλέον, υπάρχουν χώρες που δεν έχουν “πλεονάζοντα” συναλλαγματικά αποθέματα, αλλά, αντίθετα, έχουν ελάχιστα συναλλαγματικά αποθέματα σε δολάρια.  Ορισμένες από αυτές έχουν επίσης καταφύγει σε εναλλακτικά νομισματικά περιουσιακά στοιχεία όπως τα κρυπτονομίσματα (Ελ Σαλβαδόρ και Νιγηρία). Για παράδειγμα, πριν από ένα χρόνο, το Ελ Σαλβαδόρ υιοθέτησε το bitcoin ως νόμιμο χρήμα και τώρα ανακοίνωσε την έκδοση κρατικού ομολόγου που θα πληρώνεται σε bitcoin. Αυτά τα λεγόμενα “ηφαιστειακά” ομόλογα (το Ελ Σαλβαδόρ είναι ηφαιστειακό), έχουν σχεδιαστεί για να αντλήσουν κεφάλαια για την κυβέρνηση και τους επενδυτές, πουλώντας τελικά τα ομόλογα σε δολάρια σε πέντε χρόνια. Φυσικά, όλα εξαρτώνται από την αύξηση της αξίας του bitcoin σε δολάρια μέχρι τότε. Δείτε όμως τη μεταβλητότητα της ισοτιμίας του bitcoin σε δολάρια τον τελευταίο χρόνο.

Ισοτιμία bitcoin - δολαρίου

Ισοτιμία bitcoin – δολαρίου

Όλα αυτά δείχνουν ότι η μετατόπιση της ισχύος των διεθνών νομισμάτων μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, δεν θα οδηγήσει σε κάποιο μπλοκ Δύσης-Ανατολής, όπως υποστηρίζουν οι περισσότεροι, αλλά αντίθετα σε έναν κατακερματισμό των νομισματικών αποθεμάτων. Για να αναφέρουμε τα λόγια του ΔΝΤ: “αν η κυριαρχία του δολαρίου φτάσει στο τέλος της (σενάριο, όχι πρόβλεψη), τότε το δολάριο θα μπορούσε να χτυπηθεί όχι από τους κύριους αντιπάλους του δολαρίου, αλλά από μια ευρεία ομάδα εναλλακτικών νομισμάτων”. Αυτό μπορεί να έχει ακόμη χειρότερες συνέπειες για την παγκόσμια ειρήνη και την ομαλή επέκταση της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας από ό,τι ένας μεγάλος διχασμός μεταξύ Δύσης και Ανατολής.  Πράγματι, συνεπάγεται σχεδόν μια άναρχη νομισματική κατάσταση, όπου οι ιμπεριαλιστικές οικονομίες, ιδίως οι ΗΠΑ, θα μπορούσαν να χάσουν τον έλεγχο των παγκόσμιων αγορών συναλλάγματος.

Αυτό σημαίνει επίσης, ότι οι κεϋνσιανές ελπίδες για μια νέα συντονισμένη παγκόσμια τάξη πραγμάτων στο παγκόσμιο χρήμα, το εμπόριο και τη χρηματοδότηση, χάνονται. Οι Kevin Gallagher και Richard Kozul-Wright, αριστεροί οικονομολόγοι της UNCTAD (Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη), σε ένα νέο βιβλίο, με τίτλο The Case for a New Bretton Woods, υποστηρίζουν ότι μετά τον COVID, οι κυβερνήσεις έχουν την ευκαιρία να εφαρμόσουν σαρωτικές μεταρρυθμίσεις για “να ξαναγράψουν (τολμηρά) τους κανόνες για την προώθηση μιας ευημερούσας, δίκαιης και βιώσιμης παγκόσμιας οικονομικής τάξης μετά τον COVID – ένα Μπρέτον Γουντς για τον 21ο αιώνα”, αλλιώς “κινδυνεύουμε να πνιγούμε από το κλιματικό χάος και την πολιτική δυσλειτουργία”.

Οι συγγραφείς μνημονεύουν τη συμφωνία του Μπρέτον Γουντς, η οποία εμπνεύστηκε από τον κεϋνσιανισμό και η οποία έθεσε διεθνείς κανόνες για συμφωνημένες εμπορικές και κεφαλαιακές ροές που θα ακολουθούσαν οι χώρες. Το Μπρέτον Γουντς ήταν προφανώς μια μεγάλη επιτυχία κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες ευημερίας και ανάπτυξης μετά το 1945. Οι συγγραφείς εκτιμούν ότι το μεγάλο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο δεν συμμετείχε στη συμφωνία, η οποία αντίθετα ήταν μια διεθνής συνέχεια του πολύ επιτυχημένου προγράμματος New Deal για την απασχόληση και την ανάπτυξη που θέσπισε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρούσβελτ για να τερματίσει τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930 – όπως γράφουν ήταν “η προσπάθεια της Ουάσιγκτον να διεθνοποιήσει το New Deal”.  Οι Gallagher και Kozul-Wright σημειώνουν: “Το πρόγραμμα New Deal όχι μόνο εγκατέλειψε τον κανόνα του χρυσού, αλλά και ήρθε σε ρήξη με την ευρύτερη φιλελεύθερη διεθνή ατζέντα, βάζοντάς τα με την οικονομική ελίτ τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό και άνοιξε την πόρτα σε μια εναλλακτική αφήγηση για την υποστήριξη μιας ενεργούς ατζέντας δημόσιας πολιτικής”. Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι αυτό είναι το μοντέλο στο οποίο πρέπει να επιστρέψουμε για να επιτύχουμε αρμονική και ομοιόμορφη επέκταση της παγκόσμιας οικονομίας από εδώ και στο εξής. “Παρέχει ένα σχέδιο αλλαγής το οποίο κάποιος που ενδιαφέρεται για το μέλλον του πλανήτη μας, δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει”.

Δυστυχώς, αυτό το “σχέδιο” δεν πρόκειται να υπάρξει στον 21ο αιώνα – το αντίθετο μάλιστα. Η συμφωνία του Μπρέτον Γουντς ήταν δυνατή, μόνο επειδή το 1944 οι ΗΠΑ κυριαρχούσαν στον κόσμο και μπορούσαν να υπαγορεύουν τους όρους του διεθνούς εμπορίου, των πληρωμών και των νομισματικών ελέγχων. Και οι δύο πρώτες δεκαετίες μετά το 1944 ήταν μια περίοδος υψηλής κερδοφορίας του κεφαλαίου στις μεγάλες οικονομίες που επέτρεψε σε όλους τους συμμετέχοντες να κερδίσουν (αν και άνισα) από τα λάφυρα της φτηνής εργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο (εις βάρος του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου, ο οποίος δεν είχε λόγο στο Μπρέτον Γουντς), αλλά και από την εισαγωγή νέων τεχνολογιών που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Όμως, όπως έχει αποδείξει η μαρξιστική θεωρία, αυτή η “χρυσή εποχή” δεν θα μπορούσε να διαρκέσει καθώς η κερδοφορία του κεφαλαίου άρχισε να μειώνεται και η κυριαρχία των ΗΠΑ στο εμπόριο και στις ροές κεφαλαίων άρχισε να φθίνει. Το τέλος του Μπρέτον Γουντς ήταν προϊόν των μεταβαλλόμενων συνθηκών για το παγκόσμιο κεφάλαιο. Δεν οφειλόταν στην αλλαγή της οικονομικής ιδεολογίας, από την κεϋνσιανή διεθνή μακροοικονομική διαχείριση, στις “νεοφιλελεύθερες” ελεύθερες αγορές νομισμάτων και εμπορίου. Ήταν η αλλαγή των οικονομικών συνθηκών που επέβαλε την αλλαγή της ιδεολογίας των οικονομολόγων και των πολιτικών προς τις “ελεύθερες αγορές”, τα κυμαινόμενα νομίσματα και την απορρύθμιση του εμπορίου και των ροών κεφαλαίων (παγκοσμιοποίηση).

Η αναβίωση ενός νέου “Μπρέτον Γουντς” δεν είναι δυνατή στον 21ο αιώνα.  Δεν υπάρχει όλο και περισσότερο καμία κυρίαρχη οικονομική δύναμη που να μπορεί να υπαγορεύει τους όρους της στους άλλους- και δεν διανύουμε μια “χρυσή εποχή” υψηλής κερδοφορίας, στην οποία όλες οι μεγάλες οικονομίες μπορούν να συμμετέχουν. Αντιθέτως, η κερδοφορία του κεφαλαίου στις μεγάλες οικονομίες βρίσκεται κοντά στα χαμηλά 50 ετών και η κυριαρχία των τεσσάρων μεγάλων νομισμάτων στις παγκόσμιες καπιταλιστικές αγορές κατακερματίζεται σε μια πληθώρα μικρών νομισματικών καθεστώτων (όπως διαπιστώνει το ΔΝΤ).

Μην με παρεξηγήσετε, το δολάριο εξακολουθεί να έχει τον πρώτο λόγο στις παγκόσμιες αγορές.  Πράγματι, σε παγκόσμιες υφέσεις και σε γεωπολιτικές κρίσεις, το δολάριο γίνεται το ισχυρότερο μεταξύ των εθνικών νομισμάτων, μαζί με τον χρυσό, ως το παγκόσμιο νόμισμα εμπορευμάτων. Και αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν τα επιτόκια φαίνεται ότι θα αυξηθούν περισσότερο στις ΗΠΑ, απ’ ό,τι σε άλλες μεγάλες οικονομίες.

Ο δείκτης Nominal Broad αποτιμά την αξία του δολαρίου συγκριτικά με άλλα νομίσματα που χρησιμοποιούνται στο διεθνές εμπόριο

Ο δείκτης Nominal Broad αποτιμά την αξία του δολαρίου συγκριτικά με άλλα νομίσματα που χρησιμοποιούνται στο διεθνές εμπόριο

Η διαφορά τώρα είναι ότι η αύξηση των επιτοκίων και το ισχυρό δολάριο δεν προμηνύουν μια πιο αρμονική παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία, αλλά αντιθέτως την καταστροφή για τις πιο αδύναμες και φτωχές χώρες παγκοσμίως. Μια πρόσφατη μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, που βασίστηκε στη μέτρηση των δυναμικών επιπτώσεων του χαμένου εμπορίου και της διάχυσης της τεχνολογίας, διαπίστωσε ότι “μια πιθανή αποσύνδεση του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος σε δύο μπλοκ – ένα μπλοκ με επίκεντρο τις ΗΠΑ και ένα μπλοκ με επίκεντρο την Κίνα – θα μείωνε την παγκόσμια ευημερία το 2040 σε σύγκριση με το βασικό επίπεδο κατά περίπου 5%. Οι απώλειες θα ήταν μεγαλύτερες (πάνω από 10%) στις περιοχές με χαμηλό εισόδημα που επωφελούνται περισσότερο από τις θετικές τεχνολογικές δευτερογενείς επιδράσεις του εμπορίου”.  Υποψιάζομαι ότι η ζημιά στις φτωχότερες οικονομίες θα ήταν ακόμη μεγαλύτερη σε έναν πιο κατακερματισμένο νομισματικό κόσμο.  Αυτό είναι κάτι με το οποίο θα ασχοληθώ στην επόμενη ανάρτησή μου.

Πηγή: The Next Recession

Μετάφραση: antapocrisis

Με την οικονομική επίθεση στη Ρωσία, η Αμερική πυροβολεί τη δική της αυτοκρατορία του δολαρίου

Οι αυτοκρατορίες ακολουθούν συχνά την πορεία μιας ελληνικής τραγωδίας, επιφέροντας ακριβώς  τη μοίρα που προσπαθούσαν να αποφύγουν. Αυτή είναι η περίπτωση της αμερικανικής αυτοκρατορίας, καθώς αποδιαρθρώνεται σε αργή κίνηση.

Στοιχειώδης υπόθεση της οικονομικής και διπλωματικής πρόβλεψης είναι ότι κάθε χώρα θα ενεργεί με βάση το δικό της συμφέρον. Αυτή η συλλογιστική δεν έχει ελπίδα στον σημερινό κόσμο. Παρατηρητές από όλο το πολιτικό φάσμα χρησιμοποιούν φράσεις όπως «πυροβολούν τα πόδια τους» για να περιγράψουν τη διπλωματική αντιπαράθεση των ΗΠΑ με τη Ρωσία.

Επί μία γενεά και πλέον, οι πιο εξέχοντες διπλωμάτες των ΗΠΑ προειδοποιούσαν γι’ αυτό που θεωρούσαν ως την απόλυτη εξωτερική απειλή: μια συμμαχία της Ρωσίας με την Κίνα, που θα κυριαρχεί στην Ευρασία. Οι οικονομικές κυρώσεις  της Αμερικής και η στρατιωτική αντιπαράθεση ωθούν επιπλέον κι άλλες χώρες στην αναδυόμενη ευρασιατική τροχιά τους.

Η αμερικανική οικονομική και χρηματοπιστωτική ισχύς προσδοκούσε να αποτρέψει αυτή τη μοίρα. Εδώ και μισό αιώνα, από τότε που οι ΗΠΑ κατάργησαν τον κανόνα του χρυσού, το 1971, οι κεντρικές τράπεζες του κόσμου λειτουργούν με τον κανόνα του δολαρίου, κρατώντας τα διεθνή νομισματικά αποθεματικά τους σε μορφή ομολόγων του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών, με καταθέσεις σε αμερικανικές τράπεζες και με αμερικανικές μετοχές και ομόλογα. Αυτό επέτρεπε στην Αμερική να χρηματοδοτεί τις στρατιωτικές της δαπάνες στο εξωτερικό, και να υποστηρίζει τα χρόνια ελλείμματά της που οφείλονταν στην αποβιομηχάνιση, δημιουργώντας IOU (υποχρεώσεις χρέους) σε δολάρια, τα οποία οι άλλες χώρες αποδέχονταν. Τα ελλείμματα του αμερικανικού ισοζυγίου πληρωμών  κατέληγαν ως αποθεματικά  στις κεντρικές τράπεζες των χωρών που έχουν πλεόνασμα ισοζυγίου πληρωμών, ενώ οι οφειλέτες του Παγκόσμιου Νότου χρειάζονται δολάρια για να πληρώνουν του κατόχους των ομολόγων τους και να διεξάγουν εξωτερικό εμπόριο.

Αυτό το νομισματικό προνόμιο –το  seignorage του δολαρίου, η διαφορά ανάμεσα στην ονομαστική αξία και στο κόστος παραγωγής του – επέτρεπε στην αμερικανική διπλωματία να επιβάλλει τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές στον υπόλοιπο κόσμο, χωρίς να χρησιμοποιεί μεγάλη στρατιωτική ισχύ, με εξαίρεση την περίπτωση αρπαγής του πετρελαίου της Μέσης Ανατολής.

Η πρόσφατη κλιμάκωση των αμερικανικών κυρώσεων που απαγορεύουν στις ευρωπαϊκές, ασιατικές και άλλες χώρες το εμπόριο και τις επενδύσεις στη Ρωσία, στο Ιράν και στην Κίνα, έχει επιβάλει τεράστιο κόστος ευκαιριών -κόστος χαμένων ευκαιριών – στους συμμάχους των ΗΠΑ.  Και η πρόσφατη κατάσχεση του χρυσού και των ξένων αποθεματικών της Βενεζουέλας, του Αφγανιστάν και τώρα της Ρωσίας, μαζί με τη στοχευμένη αρπαγή τραπεζικών λογαριασμών πλούσιων ξένων (με την ελπίδα να κερδίσουν την καρδιά και το μυαλό τους, όταν αυτοί προσπαθήσουν να ανακτήσουν τους κατασχεμένους λογαριασμούς τους), αποτέλειωσε την ιδέα ότι το δολάριο και οι δορυφόροι του, στερλίνα  και ευρώ, αποτελούν ασφαλείς επενδύσεις, όταν οι παγκόσμιες οικονομικές συνθήκες είναι αβέβαιες.

Έτσι αισθάνομαι κάπως ανήσυχος, βλέποντας την ταχύτητα με την οποία αυτό το δομημένο γύρω από τον χρηματοπιστωτικό τομέα αμερικανικό σύστημα, έχει αποδολαριοποιηθεί  σε διάστημα μόλις ενός ή δύο χρόνων. Το βασικό θέμα του βιβλίου μου «Υπερ-ιμπεριαλισμός», ήταν πώς, τα περασμένα πενήντα χρόνια, ο κανόνας του  χρήματος που εξέδιδε το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών διοχέτευε τις ξένες αποταμιεύσεις στις αμερικανικές χρηματοπιστωτικές αγορές και στις τράπεζες, δημιουργώντας ελεύθερο πεδίο για τη διπλωματία του δολαρίου.

Πίστευα ότι της αποδολαριοποίησης θα ηγούνταν η Κίνα και η Ρωσία, οι οποίες θα έπαιρναν τον έλεγχο των οικονομιών τους, για να αποφύγουν το είδος της χρηματοπιστωτικής πόλωσης που επιβάλλει τη λιτότητα στις ΗΠΑ[i].

Αλλά οι Αμερικανοί αξιωματούχοι τις αναγκάζουν να ξεπεράσουν οποιονδήποτε δισταγμό είχαν για την αποδολαριοποίηση.

Περίμενα  ότι το τέλος της παγκόσμιας ιμπεριαλιστικής οικονομίας που στηρίζεται στο δολάριο, θα ερχόταν με την αποχώρηση άλλων χωρών.  Αλλά δεν συνέβη αυτό. Οι ίδιοι οι Αμερικανοί διπλωμάτες  επέλεξαν να τερματίσουν τη διεθνή δολαριοποίηση, βοηθώντας τη Ρωσία να δημιουργήσει τα δικά της μέσα αυτάρκους γεωργικής και βιομηχανικής παραγωγής.

Αυτή η διαδικασία παγκόσμιου ρήγματος εξελίσσεται στην πραγματικότητα εδώ και αρκετά χρόνια, αρχίζοντας με τις κυρώσεις που απαγόρευαν στους συμμάχους του ΝΑΤΟ και άλλους οικονομικούς δορυφόρους της Αμερικής να εμπορεύονται με τη Ρωσία. Για τη Ρωσία, αυτές οι κυρώσεις είχαν το ίδιο αποτέλεσμα  που θα είχαν οι προστατευτικοί δασμοί.

Η Ρωσία ήταν  πολύ ενθουσιασμένη με την ιδεολογία της ελεύθερης αγοράς για να λάβει μέτρα ώστε  να προστατεύσει τη δική της γεωργία ή βιομηχανία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της έδωσαν  την ώθηση  που χρειαζόταν, επιβάλλοντας εσωτερική αυτάρκεια στη Ρωσία. Όταν τα κράτη της Βαλτικής έχασαν τη ρωσική αγορά τυριών και άλλων αγροτικών προϊόντων, η Ρωσία δημιούργησε γρήγορα τον δικό της τομέα τυριών και γαλακτοκομικών προϊόντων – ενώ έγινε ο κορυφαίος εξαγωγέας σιτηρών στον κόσμο.

Η Ρωσία ανακαλύπτει (ή είναι στα πρόθυρα να ανακαλύψει) ότι δεν χρειάζεται αμερικανικά δολάρια  για να στηρίζει την ισοτιμία του ρουβλιού. Η κεντρική τράπεζά της μπορεί  να δημιουργεί τα ρούβλια που χρειάζεται για να πληρώνονται οι εσωτερικοί μισθοί και να χρηματοδοτείται ο σχηματισμός κεφαλαίου. Έτσι, οι αμερικανικές κατασχέσεις μπορεί τελικά να οδηγούν τη Ρωσία στο τέλος της νεοφιλελεύθερης νομισματικής φιλοσοφίας, όπως  υποστηρίζει επί μακρόν ο Σεργκέι Γκλάζιεφ, προς όφελος της  μοντέρνας νομισματικής θεωρίας.

Η ίδια δυναμική υπονόμευσης των  προσχηματικών αμερικανικών στόχων έχει εμφανιστεί  στις κυρώσεις εναντίον των Ρώσων δισεκατομμυριούχων. Η νεοφιλελεύθερη θεραπεία-σοκ και οι ιδιωτικοποιήσεις της δεκαετίας του 1990 άφησαν στους Ρώσους κλεπτοκράτες  μόνο έναν δρόμο για τη ρευστοποίηση των δημόσιων περιουσιακών στοιχείων που είχαν αρπάξει. Αυτός ήταν να δημιουργήσουν εταιρείες μ’ αυτά, και να πουλήσουν τις μετοχές τους στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη. Οι εγχώριες αποταμιεύσεις εξανεμίστηκαν και οι Αμερικανοί σύμβουλοι έπεισαν τη ρωσική Κεντρική Τράπεζα να μη δημιουργεί χρήμα σε ρούβλια.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι δεν χρησιμοποιήθηκαν το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τα ορυκτά της χώρας για να χρηματοδοτήσουν τον εξορθολογισμό της ρωσικής βιομηχανίας και την κατασκευή κατοικιών. Αντί να επενδυθούν τα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις σε νέα μέσα προστασίας της Ρωσίας, αυτά αναλώθηκαν στις αγορές από τους νεόπλουτους πολυτελών βρετανικών ακινήτων, θαλαμηγών και άλλων περιουσιακών στοιχείων που αγοράζονται με το χρήμα που μεταναστεύει για να μη φορολογηθεί. Το αποτέλεσμα, όμως, της ομηρίας των ρωσικών δολαρίων, στερλινών και ευρώ, ήταν το να γίνει το Σίτι του Λονδίνου ένας πολύ ριψοκίνδυνος τόπος για να τοποθετούν τα περιουσιακά τους στοιχεία. Επιβάλλοντας κυρώσεις  στους πιο πλούσιους Ρώσους που είναι οι κοντινότεροι στον Πούτιν, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι έλπιζαν ότι θα τους ωθούσαν να εναντιωθούν στην απομάκρυνσή του από τη Δύση και έτσι να χρησιμεύσουν ως πράκτορες επιρροής του ΝΑΤΟ. Αλλά στους Ρώσους δισεκατομμυριούχους αρχίζει να φαίνεται ασφαλέστερη η χώρα τους.

Επί δεκαετίες, το υπουργείο Οικονομικών και η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ έδιναν μάχη ενάντια στο να ανακτήσει ο χρυσός τον ρόλο του στα διεθνή αποθεματικά. Αλλά πώς θα βλέπουν άραγε η Ινδία και η Σαουδική Αραβία τα αποθέματά τους σε δολάρια, όταν ο Μπάιντεν και o Μπλίνκεν προσπαθούν να τις αναγκάσουν να ακολουθήσουν την «τάξη πραγμάτων που βασίζεται σε αμερικανικούς κανόνες» αντί τα δικά τους συμφέροντα; Οι πρόσφατες υπαγορεύσεις των ΗΠΑ τους άφησαν ελάχιστες εναλλακτικές πέρα από το να αρχίσουν να προστατεύουν την αυτονομία τους, μετατρέποντας σε χρυσό  τα αποθεματικά τους σε δολάρια και ευρώ, ως περιουσιακό στοιχείο που δεν έχει τη μοίρα της πολιτικής ομηρίας που επιβάλλουν οι όλο και πιο δαπανηρές και αποδιοργανωτικές απαιτήσεις των ΗΠΑ.

Η αμερικανική διπλωματία υπενθυμίζει συνεχώς στην Ευρώπη την άθλια υποτέλειά της, λέγοντας στις κυβερνήσεις της να ζητούν από τις εταιρείες τους να ξεφορτωθούν ρωσικά περιουσιακά στοιχεία πολύ κάτω από την αξία τους, μετά το μπλοκάρισμα των συναλλαγματικών διαθεσίμων της Ρωσίας και την πτώση της ισοτιμίας του ρουβλίου. Η Blackstone, η Goldman Sachs και άλλοι επενδυτές των ΗΠΑ κινήθηκαν γρήγορα για να αγοράσουν ό,τι η Shell Oil και οι άλλες ξένες εταιρείες ξεφορτώνονταν.

Κανείς δεν πίστευε ότι η μεταπολεμική παγκόσμια τάξη του 1945-2020 θα υποχωρούσε τόσο γρήγορα. Μια πραγματικά νέα διεθνής οικονομική τάξη αναδύεται, αν και δεν είναι ακόμη σαφές ποια μορφή θα πάρει. Αλλά η «προώθηση της Αρκούδας», με την αντιπαράθεση ΗΠΑ/ΝΑΤΟ με τη Ρωσία, έχει περάσει το επίπεδο κρίσιμης μάζας. Δεν πρόκειται πλέον μόνο για την Ουκρανία. Αυτό είναι απλώς το έναυσμα, ένας καταλύτης για την απομάκρυνση μεγάλου μέρους του κόσμου από την τροχιά των ΗΠΑ/ΝΑΤΟ.

Η επόμενη αναμέτρηση μπορεί να γίνει μέσα στην Ευρώπη την ίδια, καθώς οι εθνικιστές πολιτικοί  αναζητούν μια διέξοδο από τη λαβή της υπερβολικής ισχύος των ΗΠΑ  στους Ευρωπαίους και άλλους συμμάχους τους, η οποία στοχεύει να τους κρατήσει εξαρτημένους από το εμπόριο και τις επενδύσεις που βασίζονται στις ΗΠΑ. Το τίμημα της συνεχιζόμενης υπακοής τους θα επιβάλει πληθωρισμό κόστους στη βιομηχανία τους, ενώ εγκαταλείπουν τη δημοκρατική εκλογική πολιτική τους για να υποταχθούν στους ανθυπάτους του αμερικανικού ΝΑΤΟ.

Οι συνέπειες δεν μπορούν να θεωρηθούν «ακούσιες».  Πολλοί παρατηρητές έχουν επισημάνει τι ακριβώς θα συνέβαινε  —  πρώτα απ’ όλους ο πρόεδρος Πούτιν και ο υπουργός Εξωτερικών Λαβρόφ εξήγησαν ποια θα ήταν ακριβώς η αντίδρασή τους εάν το ΝΑΤΟ επέμενε να τους στριμώχνει στη γωνία, ενώ επιτίθεται στους ρωσόφωνους των ανατολικών περιοχών της Ουκρανίας και μεταφέρει βαρύ οπλισμό στα δυτικά σύνορα της Ρωσίας. Οι συνέπειες ήταν προβλέψιμες. Οι νεοσυντηρητικοί που ελέγχουν την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ απλώς δεν νοιάζονται. Εάν κάποιος αναγνωρίσει  τις ανησυχίες  της Ρωσίας, θεωρείται ότι «δείχνει κατανόηση στον Πούτιν».

Ό,τι δεν έκαναν οι ξένες χώρες για να αντικαταστήσουν το ΔΝΤ, την Παγκόσμια Τράπεζα και άλλους βραχίονες της αμερικανικής διπλωματίας, το κατάφεραν οι ίδιοι οι Αμερικανοί πολιτικοί, αναγκάζοντας αυτές τις χώρες να το κάνουν. Αντί οι ευρωπαϊκές, μεσανατολικές και οι χώρες του Παγκόσμιου Νότου να απεμπλακούν απ’ αυτούς τους οργανισμούς, με βάση τους δικούς τους υπολογισμούς για τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά τους, τις οδηγεί εκτός η ίδια η Αμερική, όπως έκανε με τη Ρωσία και την Κίνα. Περισσότεροι πολιτικοί αναζητούν την υποστήριξη των ψηφοφόρων τους, θέτοντας το ερώτημα εάν θα ήταν καλύτερα να εξυπηρετηθούν από νέες νομισματικές διευθετήσεις  για να αντικαταστήσουν το δολαριοποιημένο εμπόριο, τις επενδύσεις, ακόμη και την εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους.

Η συντριπτική πίεση των τιμών της ενέργειας και των τροφίμων πλήττει ιδιαίτερα σκληρά τις χώρες του Παγκόσμιου Νότου, σε συνδυασμό με τα προβλήματα που προκαλεί η ασθένεια COVID-19 και οι οφειλές του χρέους σε δολάρια που προβάλλουν στον ορίζοντα. Κάτι πρέπει να γίνει. Πόσο καιρό θα επιβάλλουν αυτές οι χώρες τη λιτότητα για να πληρώνουν τους ξένους κατόχους ομολόγων;

Πώς θα τα καταφέρουν η αμερικανική και ευρωπαϊκές οικονομίες εν όψει των κυρώσεων στις εισαγωγές φυσικού αερίου και πετρελαίου, κοβαλτίου, αλουμίνιου, παλλάδιου και άλλων βασικών υλικών  από τη Ρωσία; Οι Αμερικανοί διπλωμάτες έχουν συντάξει έναν κατάλογο πρώτων υλών που η οικονομία τους χρειάζεται απελπισμένα και οι οποίες εξαιρούνται από τις εμπορικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν. Αυτό παρέχει στον Πούτιν  έναν κατάλογο των σημείων στα οποία πιεζόμαστε για να τον χρησιμοποιήσει στην αναδιαμόρφωση της παγκόσμιας διπλωματίας και βοηθά τις ευρωπαϊκές και άλλες χώρες να απομακρυνθούν από το σιδηρούν παραπέτασμα που έχει επιβάλει η Αμερική για να παγιδεύσει τους δορυφόρους της στην εξαρτώντας τους από τις πολύ ακριβότερες αμερικανικές προμήθειες.

Αλλά η τελική απομάκρυνση από τον αμερικανικό τυχοδιωκτισμό πρέπει να προέλθει από το εσωτερικό των ΗΠΑ. Καθώς πλησιάζουν οι ενδιάμεσες εκλογές, οι Ρεπουμπλικάνοι πιθανώς να μιλήσουν για τον πληθωρισμό τιμών που προκαλεί η βενζίνη και η ενέργεια ως αποτυχία του Μπάιντεν. Δεν είναι σαφές εάν η φιλο-ουκρανική προπαγάνδα θα έχει χάσει την επίδρασή της λόγω της υπερβολικής προβολής της. Αλλά εάν η Ρωσία νικήσει στον πόλεμο  σύντομα, οι Ρεπουμπλικάνοι θα σφυροκοπήσουν τον Μπάιντεν γιατί βασίστηκε σε δαπανηρές και κακοσχεδιασμένες κυρώσεις, ενώ η Αμερική χρειάζεται τις εξαγωγές του ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου. Το φυσικό αέριο δεν είναι αναγκαίο μόνο για τη θέρμανση και την παραγωγή ενέργειας, αλλά και για την κατασκευή λιπασμάτων, στα οποία, υπάρχει ήδη παγκόσμια έλλειψη. Και αυτό έχει επιδεινωθεί με την παρεμπόδιση των εξαγωγών των ρωσικών και ουκρανικών σιτηρών, στέλνοντας στα ύψη τις τιμές των τροφίμων στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Η προσπάθεια να αντιδράσει η Ρωσία στρατιωτικά και έτσι να εμφανιστεί ο κακός στον υπόλοιπο κόσμο αποδεικνύεται ένα επικίνδυνο τέχνασμα που στοχεύει απλώς στο να δείξει ότι η Ευρώπη πρέπει να συμβάλλει περισσότερο στο ΝΑΤΟ, να αγοράζει περισσότερα αμερικανικά όπλα και να προσδεθεί πιο σφιχτά στο εμπόριο, εξαρτώμενη από τις ΗΠΑ.  Η αστάθεια που έχει προκαλέσει αυτή η πολιτική θα μπορούσε να κάνει τις ΗΠΑ εξίσου απειλητικές με τη Ρωσία.

Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι δεν δίσταζαν να εκφράζουν στον κόσμο τις ανησυχίες τους ότι ο Ντόναλντ Τραμπ ήταν τρελός και δημιουργεί προβλήματα στη διεθνή διπλωματία. Φαίνεται όμως ότι κάνουν τα στραβά μάτια στην επαναφορά από την  κυβέρνηση Μπάιντεν της αποτρόπαιας πολιτικής μίσους κατά της Ρωσίας μέσω του υπουργού Εξωτερικών Μπλίνκεν και της Βικτόριας Νούλαντ-Κάγκαν.  Μπορεί ο τρόπος και οι προσποιήσεις του Τραμπ να ήταν αγενείς, αλλά η νεοσυντηρητική σπείρα της Αμερικής έχει πολύ μεγαλύτερη εμμονή στο ζήτημα της απειλής μιας παγκόσμιας  αντιπαράθεσης. Γι’ αυτούς υπήρχε μόνο το ερώτημα ποια πραγματικότητα θα αναδειχθεί νικήτρια: η «πραγματικότητα» που πιστεύουν  ότι μπορούν να κατασκευάσουν αυτοί, ή η οικονομική πραγματικότητα που βρίσκεται πέρα από τον έλεγχο των ΗΠΑ.

[i] Βλ. πιο πρόσφατα Radhika Desai και Michael Hudson (2021), “Beyond Dollar Creditocracy: A Geopolitical Economy,” Valdai Club Paper No. 116. Moscow: Valdai Club, 7  Ιουλίου, ανατύπ. στο Real World Economic Review (97), rwer.wordpress.com.

Πηγή: Monthly Review