Άρθρα

Πολιτικά σημειώματα | Ιανουάριος 2024. Ευημερία των αριθμών αλλά όχι των ανθρώπων

Η συζήτηση για την οικονομία μας ενδιαφέρει πρωτίστως για να δούμε πως τα ζητήματα/ προβλήματα της μετατρέπονται είτε σε κοινωνικές εκρήξεις και αύξηση της διάχυτης δυσαρέσκειας είτε σε κοινωνικές συναινέσεις και ανοχές. Η πραγματική οικονομία δεν είναι προϋπολογισμοί και αριθμοί προβλέψεων ή στατιστικών. Η πραγματική οικονομία βρίσκεται στις τσέπες, στα οικογενειακά τραπέζια, στην αγορά, στην ικανότητα, τη δυνατότητα και την προσδοκία για την επιβίωση και την ποιότητα ζωής. Είναι σαφές ότι για εμάς σαν κομμουνιστική Αριστερά, δεν μας ενδιαφέρει η ευημερία των αριθμών αλλά των ανθρώπων.

Κριτήριο για τους προοδευτικούς και αριστερούς ανθρώπους είναι η οικονομική πραγματικότητα των λαϊκών στρωμάτων και βεβαίως η σχέση αυτής της πραγματικότητας με την αντίστοιχη των αστικών στρωμάτων. Πάνω σε αυτή την πραγματικότητα προβάλλονται αιτήματα και διεκδικήσεις, στηρίζεται η προπαγάνδα και η κινητοποίηση/ενεργοποίηση των μαζών, πάνω σε αυτό το πεδίο –που βεβαίως δεν είναι το μοναδικό- ασκείται η πολιτική αποκάλυψη καταγγελία και στοχοποίηση πολιτικών δυνάμεων κυβέρνησης και κράτους.

Το κυβερνητικό αφήγημα εμφανίζεται τόσο αισιόδοξο, όσο και πολύ αποτελεσματικό. Μείωση της ανεργίας, ανάκτηση επενδυτικής βαθμίδας από τους διεθνείς οίκους, αύξηση κατώτατου μισθού, αύξηση των δημοσίων εσόδων, υψηλότερος ρυθμός ανάπτυξης από τις μεγάλες χώρες της ΕΕ. Αλλά το κυβερνητικό αφήγημα δεν βάζει στους υπολογισμούς της ότι ακόμα λειτουργεί αυθόρμητα η ορμή μετά τα μνημόνια και την κρίση, ηθελημένα ξεχνά την στασιμότητα έως και την ύφεση στις μεγάλες χώρες της  ΕΕ λόγω ενεργειακού προβλήματος και προσανατολισμού, ξεχνά ότι η αύξηση των δημοσίων εσόδων έχει να κάνει περισσότερο με τον πληθωρισμό, δεν μετράει ότι η αύξηση του κατώτατου μισθού και γενικά των αμοιβών εξατμίστηκε με τον πληθωρισμό και την ακρίβεια (δεν είναι καθόλου τυχαία και η μείωση των καταθέσεων, όταν επί τρία χρόνια είχαμε αύξηση –προφανώς από την επαναεισαγωγή χρημάτων που μετανάστευσαν στην κρίση), αλλά  κυρίως σιωπά μπροστά στην έννοια της ευημερίας. Υπάρχει ευημερία και δεν την βλέπουμε; Ευημερούν οι Έλληνες και αν ναι, ποια κοινωνικά στρώματα;  Ο τουρισμός, η οικοδομή και το real estate πράγματι  πήγαν καλά (για μια ακόμα χρονιά) και έφεραν αποδόσεις, σε όλους όσους κινούνται μέσα ή βοηθητικά  σε αυτές τις δραστηριότητες. Όμως στην πλειοψηφία των λαϊκών στρωμάτων επικρατεί ο φόβος της ακρίβειας και οι χαμηλές έως μηδενικές προσδοκίες.

Η κυβέρνηση της ΝΔ έχει να αντιμετωπίσει άμεσα και μακροπρόθεσμα προβλήματα (που έχουν να κάνουν κυρίως με το χρέος και την δαμόκλειο σπάθη του 2032 όπου από τότε θα συνυπολογίζονται και οι τόκοι του που σήμερα βρίσκονται σε αναβολή και θα αυξήσουν το χρέος κατά 25 δισ ανεβάζοντάς το περίπου στα 380 δισ), έχοντας επιλέξει να συνεχίσει στον υπάρχοντα προσανατολισμό της οικονομίας και με σκληρό δεδομένο το «ανήκομεν στη δύση».

Βαδίζει για το 2024 έχοντας προαναγγείλει ένα μεταμνημονιακό αστικό εκσυγχρονισμό, που περιλαμβάνει: Α) μείωση της φοροδιαφυγής-στοχοποιώντας ελεύθερους επαγγελματίες και αυξάνοντας την χρήση ηλεκτρονικού χρήματος που είναι ελέγξιμο. Ταυτόχρονα δεν ακουμπά την άμεση φορολογία, αλλά κρατάει υψηλά τους έμμεσους φόρους που είναι και κοινωνικά άδικοι. Β) Κτηματολόγιο και χωροταξικό σχεδιασμό με μείωση της γραφειοκρατίας για τη διευκόλυνση επενδύσεων στη γη και γενικά στο real-estate. Γ) Μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος για να συρρικνώσει τις  χρονοβόρες διαδικασίες και αποφάσεις. Δ) Ψηφιακό μετασχηματισμό του κράτους και της δημόσιας διοίκησης με στόχο κέρδος στο χρόνο και μείωση απασχόλησης. Ε) Συνέχεια των ιδιωτικοποιήσεων με λοκομοτίβα την παιδεία και την υγεία και προσέλκυση επενδύσεων που ακόμα βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο της ΕΕ.

Φαίνεται προς το παρόν να μην έχει κανένα πολιτικό και κοινωνικό αντίπαλο, επίσης δεν έχει ένα σύμφωνο σταθερότητας που άμεσα να τον πνίγει (εξαιρέθηκαν οι εξοπλιστικές δαπάνες από τα ελλείμματα, μείωση του ελληνικού χρέους μόνο 1%, όταν εκτιμάται ότι θα τρέχει η ελληνική οικονομία με πάνω από 2,4% κλπ). Όμως δεν είναι ακριβώς ρόδινα και ευτυχισμένα  τα πράγματα και αυτό έχει αποδειχθεί στο πρόσφατο παρελθόν. Καιρικά φαινόμενα συν το διαλυμένο μνημονιακό κράτος (Τέμπη, πλημμύρες Θεσσαλία, πυρκαγιές σε Έβρο, Εύβοια, Ρόδος κλπ), σοκάρουν την οικονομία, είτε άμεσα είτε μακροπρόθεσμα. Ο πόλεμος και η αντιπαράθεση Δύσης Ανατολής (βλέπε Ουκρανία και Παλαιστίνη) έχουν  άμεση σχέση και δημιουργούν σκληρές  συνέπειες στην αύξηση του πληθωρισμού και της ακρίβειας.

Βρισκόμαστε σε μια παγκόσμια στιγμή όπου έχουμε και απειλούνται ευρύτερες γεωπολιτικές  εντάσεις που αναστατώνουν την εμπορική αλυσίδα και τον εφοδιασμό με άμεσες συνέπειες σε πληθωρισμό και ακρίβεια (βρίσκεται σε εξέλιξη η αναμέτρηση μεταξύ των σιιτών Χούθι της Υεμένης και των ΗΠΑ, στην Ερυθρά θάλασσα, αναμέτρηση που είναι δυνατόν να προκαλέσει αντίστοιχο σοκ με τον covid, τόσο ενεργειακά όσο και εμπορικά).

Ζούμε μια ορατή και αόρατη σύγκρουση μεταξύ των δύο κόσμων, δυτικού και ανατολικού που συνοδεύεται και από τοπικές και περιφερειακές οικονομικές εντάσεις που μπορούν να  επιφέρουν και κρίσεις, καθώς και από μια μερική αποπαγκοσμιοποίηση. Είναι ομολογουμένη η κρίση ακινήτων στην Κίνα που συνεπάγεται και τραπεζική στήριξη των κατασκευαστικών κολοσσών, είναι καταγεγραμμένη ευρέως και σε μεγάλο εύρος η πτώση της αξίας των εμπορικών ακινήτων (και λόγω αύξησης της τηλεργασίας) στις μητροπόλεις των ΗΠΑ, καθώς και ο φόβος της μεγάλης επιστροφής της ανεργίας. Στη Γερμανία, τα νέα από το ενεργειακό πρόβλημα για την βαριά της βιομηχανία είναι άσχημα και η ανταγωνιστικότητα της  αυτοκινητοβιομηχανίας της που αποτελεί την λοκομοτίβα της ανάπτυξής της πλήττεται, τόσο από την πλευρά των Κινέζων/Κορεατών όσο και από την πλευρά της Ινδίας που φαίνεται πως θα ηγηθεί για το 2024 της παγκόσμιας ανάπτυξης.

Σε όλα αυτά πρέπει να συνυπολογισθεί και το οικονομικό βάρος από την πράσινη μετάβαση που έχει επιβληθεί σαν κεντρική πολιτική για την ΕΕ. Μια πολιτική που αφαιμάζει την οικονομία της Ελλάδας γιατί η τέτοιου προσανατολισμού και είδους πράσινη μετάβαση είναι πέρα από εισαγόμενη και κοστοβόρα.

Οι ανησυχίες για τον πληθωρισμό- όχι μόνο για την χώρα μας αλλά και για το σύνολο της ΕΕ- δεν είναι καθόλου υπερβολικές, αν συνυπολογισθούν όλα τα παραπάνω και βεβαίως το γεγονός ότι στη χώρα μας απουσιάζει ένας ικανός και αποτελεσματικός κρατικός ελεγκτικός μηχανισμός.

Η πανδημία συναντά τον καπιταλισμό: ο κορονοϊός και το μεγάλο κραχ

Τα χρηματιστήρια είναι συνήθως ένα καλό μέτρο για να προβλέψει κανείς επικείμενα οικονομικά προβλήματα ή ακόμα και προβλήματα στην παραγωγή του κέρδους. Η πανδημία ξεκινάει από την πρώτη παραγωγό χώρα στον κόσμο, την Κίνα. Η μητρόπολη Wuhan στην καρδιά της χώρας μπαίνει σε καραντίνα και τα χρηματιστήρια της Δύσης αρχίζουν να σπάνε το ένα ρεκόρ μετά το άλλο. Ο Dax κλείνει στις 19 Φεβρουαρίου στις 13.795 μονάδες, ιστορικό υψηλό, και υποχωρεί έπειτα σταθερά. Οι κυβερνήσεις της Δύσης αρχίζουν να αναγνωρίζουν, η μία μετά την άλλη, πως ο ιός θα χρειαστεί δραστικά μέτρα. Η αρχή γίνεται από την ιταλική κυβέρνηση με λοκντάουν και αποκοπή ολόκληρων περιοχών της Λομβαρδίας και της Βενετίας από την υπόλοιπη χώρα. Κάπου εκεί καταλαβαίνουν επενδυτές και κερδοσκόποι πως ο ιός δεν απειλεί μοναχά την ανθρώπινη ζωή, μπορεί να οδηγήσει την παγκόσμια οικονομία σε βαθιά κρίση.

Και η κρίση ήρθε. Μετά το υψηλό του Φεβρουαρίου ο Dax και οι υπόλοιποι διεθνείς δείκτες έχασαν περίπου το 40% της αξίας τους. Για τους κερδοσκόπους φάνηκε να πραγματοποιείται το χειρότερο δυνατό σενάριο. Πρώτον, συνεχίστηκε η πτώση της κερδοφορίας των μεγάλων εταιρειών που είχε ξεκινήσει από το 2018 και η οποία, υπό την πίεση του κορονοϊού, απειλεί να μετατραπεί σε μια βαριά ύφεση. Δεύτερον, αδύναμες επιχειρήσεις σχεδόν έφτασαν στο χείλος της χρεοκοπίας και αδυνατούν να πληρώσουν τα χρέη τους, τα οποία έχουν περίπου διπλασιαστεί από το 2009. Τρίτον, αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για τους χρηματοδότες τους και κυρίως για τις τράπεζες και να θέσει ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα σε κίνδυνο. Η σχεδόν σε πανικό ατμόσφαιρα των χρηματιστηρίων ενισχύθηκε και από την κατάσταση στην αγορά πετρελαίου. Η τιμή του απαραίτητου για την βιομηχανική παραγωγή ορυκτέλαιου αποτελεί συχνά βάσιμο παγκόσμιο οικονομικό δείκτη. Η ζήτηση και οι τιμές του πετρελαίου έχουν υποχωρήσει εδώ και μήνες κυρίως λόγω της αργής και ασθενικής ανάπτυξης της βιομηχανικής παραγωγής στην Κίνα. Στο τέλος Φεβρουαρίου και στο ξεκίνημα του Μαρτίου κατέρρευσε επίσης και μια συμφωνία μεταξύ των δύο μεγαλύτερων εξαγωγών ορυκτέλαιων του κόσμου, της Σαουδικής Αραβίας και της Ρωσίας. Τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης πετρελαίου έγιναν προσωρινά αρνητικά. Ο αγοραστής λάμβανε ουσιαστικά μπόνους για να πάρει πετρέλαιο. Τις μέρες εκείνες εμφανίστηκαν και οι πρώτες συγκρίσεις με το 1929, όταν μειώθηκαν δραματικά οι τιμές των βιομηχανικών πρώτων υλών και των αγροτικών αγαθών.

Άξιο απορίας είναι το γεγονός πως τα χρηματιστήρια αρχίζουν ήδη από τον Απρίλιο να σημειώνουν άνοδο. Μέχρι τον Μάιο δε, είχε ανακτηθεί περισσότερο από το μισό των απωλειών του Μαρτίου. Στις ΗΠΑ το αρνητικό ρεκόρ της αρχής του έτους ξεπεράστηκε τον Σεπτέμβριο, με τα μεγάλα ιντερνετικά συμφέροντα που επωφελήθηκαν από την κρίση, τις Amazon, Alphabet, Apple, Facebook, Microsoft κ.α., να σημειώνουν σημαντικά κέρδη.

Τα κράτη στηρίζουν την ζήτηση και τις αγορές, αλλά η καθοδική πορεία απειλεί ακόμα την παγκόσμια οικονομία.

Η γρήγορη και – μέχρι στιγμής – βιώσιμη ανάκαμψη των χρηματιστηρίων κατέστη δυνατή καθώς ήταν αδύνατο να υπολογίσει κανείς το βάθος της κρίσης του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού τομέα, τη διάρκεια και τις μακροπρόθεσμες συνέπειές της. Αρκούσε πιθανά πως οι κεντρικές τράπεζες των ισχυρών κρατών, κυρίως η αμερικανική FED και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, παρείχαν στις τράπεζες και έμμεσα και στις αγορές δάνεια πολλαπλάσια των προηγούμενων με ευνοϊκούς όρους. Οι τραπεζίτες των κεντρικών τραπεζών δήλωσαν έτσι προς πάσα κατεύθυνση πως δεν θα επέτρεπαν την κατάρρευση καμίας συστημικής τράπεζας, κανενός ταμείου και καμίας σκιώδους τραπεζικής αγοράς. Όπως έδειξε η έκβαση των πρώτων ημερών του Μαρτίου όμως, αυτή η χωρίς προηγούμενο ένεση ρευστότητας μέσω των κεντρικών τραπεζών δεν θα έφτανε. Κρίθηκε αναγκαίο, οι κυβερνήσεις των μεγάλων καπιταλιστικών κρατών να απελευθερώσουν κεφάλαια από τον κρατικό προϋπολογισμό σε μια εντελώς νέα κλίμακα, πρώτον για να αποτρέψουν την πτώχευση μεγάλων εταιρειών, δεύτερον για να αποκαταστήσουν μερικά την απώλεια της ζήτητσης που προκάλεσε το λοκντάουν και τρίτον για να ενισχύσουν τις επενδύσεις μετά την καταστροφή που προκάλεσε ο κορονοϊός μέσω γενναίων παροχών.

Τα οικονομικά προγράμματα των κυβερνήσεων ήρθαν γρηγορότερα από ποτέ. Στη Γερμανία, ο υπουργός Οικονομίας Peter Altmaier (CDU) και ο υπουργός Οικονομικών Olaf Scholz (SPD) ανακοίνωσαν το γερμανικό πρόγραμμα βοήθειας στις 14 Μαρτίου. Αρχικά ήταν περίπου 900 δισεκατομμύρια ευρώ, περίπου διπλάσιο από το θρυλικό πρόγραμμα διάσωσης τραπεζών του Οκτωβρίου του 2008, στο αποκορύφωμα της μεγαλύτερης οικονομικής κρίσης μέχρι σήμερα. Επιπλέον, τέθηκε σε αναστολή η απαίτηση για ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς που είχε ενσωματωθεί στο σύνταγμα το 2009. Το ύψος του προγράμματος κρίθηκε θετικά. «Μπορούμε να το σηκώσουμε» είπαν υπουργοί, βουλευτές και ΜΜΕ. Οι καπιταλιστικές ενώσεις φαινόταν πολύ ικανοποιημένες που απαλλάχτηκαν τόσο εύκολα από την απαγόρευση της δημιουργίας χρέους, η οποία πρόσφατα τους έγινε βάρος, σίγουροι βέβαια πως ανα πάσα στιγμή μπορούν και την αναβιώσουν.

Η επιδημία σε καμία περίπτωση δεν έχει ξεπεραστεί, στη Δύση δεν έχει τεθεί καν υπό κάποιον έλεγχο. Οι εκτιμήσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) για την οικονομική συρρίκνωση κατά το επόμενο έτος είναι -4,4% για τις ΗΠΑ, -8,3% για την ΕΕ, -6% για την Γερμανία και ένα μικρό συν σχεδόν δύο τοις εκατό για την Κίνα. Σύμφωνα με αυτήν την εκτίμηση, ο όγκος του παγκόσμιου εμπορίου αναμένεται να μειωθεί κατά δέκα τοις εκατό το 2020. Ακόμα και σύμφωνα με αυτή τη φιλική εκτίμηση του ΔΝΤ, το 2021 δεν θα είναι σε θέση να αντισταθμίσει τη χειρότερη ύφεση που έχει βιώσει η παγκόσμια οικονομία μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό θα απαιτούσε από τα οικονομικά ισχυρά κράτη προγράμματα διάσωσης. Λόγω των περιστάσεων, συνετοί ηγέτες θα αναγκαστούν να δημιουργήσουν νέα ζήτηση (εξοπλισμοί, πράσινη ανάπτυξη, υποδομές, μπόνους κατά την αγορά καταναλωτικών αγαθών) και ταυτόχρονα να χρηματοδοτήσουν μέρος του κόστους παραγωγής αυτών. Στον κρατικό-μονοπωλιακό καπιταλισμό, εν μέσω ακόμα του νεοφιλελεύθερου καθεστώτος, το κράτος γίνεται όλο και πιο απαραίτητο. Αντί για ανοδική πορεία ή ακόμη και για στασιμότητα, απειλεί η οικονομική ύφεση.

Πηγή: Junge Welt

Μετάφραση: antapocrisis

Ιταλικός φουτουρισμός ή ευρωπαϊκές φανφάρες;

Βρισκόμαστε στα μέσα του Οκτώβρη και ο όγκος των ανολοκλήρωτων υποθέσεων της ΕΕ πολλαπλασιάζεται. Η συμφωνιά για το Brexit για να αποφευχθεί δήθεν ένα άτακτο Brexit βρίσκεται στον αέρα και κανένας δεν ξέρει πότε και αν θα πραγματοποιηθεί. Κανένα σήμα μέχρι στιγμής κάποιου νέου modus vivendi μέσω του οποίου η Βρετανία θα κερδίσει ξανά την πολυπόθητη πλήρη οικονομική της ανεξαρτησία. Στο πεδίο του ασύλου και της μετανάστευσης, όλοι προσποιούνται πως περιμένουν από την Γερμανία να σκαρφιστεί κάποιο σχέδιο που θα είναι αποδεκτό από όλους, συμπεριλαμβανομένων και των Γερμανών ψηφοφόρων. Τίποτα δεν φαίνεται στον ορίζοντα και πως θα μπορούσε άλλωστε; Και όσο για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, δήθεν την «Νέα ΕΕ» που διαφημιζόταν ως η κοινή ευρωπαϊκή απάντηση στον κορονοϊό, ούτε καν έχει περάσει από το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Επιπλέον, η νομιμότητά του βάσει των ευρωπαϊκών συνθηκών παραμένει θολή. Κανείς δεν ξέρει πως θα μαζευτούν τα λεφτά, ούτε φυσικά το πως θα ξεπληρωθεί το νέο πανευρωπαϊκό χρέος μετά το 2027 (πιθανότατα με ένα νέο χρέος). Επιπλέον, παραμένει αδιευκρίνιστο το πως και από ποιον ακριβώς θα ελεχθούν τα προγράμματα στα οποία τα κράτη μέλη υποτίθεται ότι θα πρέπει να επενδύσουν το μερίδιό τους, και κυρίως το πότε το ζεστό χρήμα θα φτάσει επιτέλους στα εθνικά κεφάλαια.

Και τώρα, το κερασάκι στην τούρτα, το δεύτερο κύμα. Η Γαλλία και η Ισπανία έχουν πληγεί περισσότερο από κάθε άλλη χώρα, ακολουθούνται σιγά σιγά όμως από την Τσεχία και τη Γερμανία. Με τα ευρωπαϊκά κονδύλια να διατίθενται το νωρίτερο σε ένα χρόνο, πως οι χώρες θα σώσουν τον εαυτό τους και τις οικονομίες τους εάν η καταστροφή των πρώτων έξι μηνών του έτους επαναληφθεί το φθινόπωρο και το χειμώνα; Οι εθνικοί προϋπολογισμοί έχουν εξαντληθεί ήδη. Φαίνεται απίθανη η αποδοχή μιας δεύτερης δημιουργίας χρεών για να χτυπηθεί το δεύτερο κύμα της πανδημίας. Σε κάθε περίπτωση όλοι θέλουν να αποφύγουν ένα τέτοιο σενάριο, κυρίως επειδή κανένας δεν μπορεί να αποκλείσει ένα τρίτο κύμα το 2021. Χωρίς μαζικές δημόσιες επενδύσεις ένα δεύτερο λοκνταουν θα γονατίσει τις μικρές οικονομίες, τις βασισμένες στις υπηρεσίες και την μικρή επιχειρηματικότητα, αυτές που ξεπήδησαν από τις μέγάλες βιομηχανικές κοινωνίες το 1970 και το 1980. Θα πολλαπλασιαστούν οι πτωχεύσεις, τράπεζες θα καταρρεύσουν βυθισμένες σε άσχημα χρέη: ένας οικονομικός Αρμαγεδδών.

Τι πρόκειται να κάνουν οι κυβερνήσεις, έτσι προσεκτικές όπως πρέπει να είναι απέναντι στην μεγάλη πιθανότητα να ξεδιπλωθούν κοινωνικές αντιδράσεις εάν δεν καταφέρουν να προστατεύσουν τεράστια κομμάτια της κοινωνίας από την καταστροφή; Είναι ενδιαφέρον και συνάμα λυπηρό να διαβάζει κανείς την συνέντευξη του ιταλού πρωθυπουργού Κόντε στην FAZ (Frangfurter Allgemeine Zeitung) στις 8 Οκτωβρίου. Δύο σημεία είναι πραγματικά δυσοίωνα. Πρώτον, ο τρόπος με τον οποίο ο Κόντε διαβεβαιώνει το γερμανικό κοινό για την τεχνοκρατική φύση του εθνικού πλάνου ανάκαμψης της κυβέρνησής του, με το να υπόσχεται πως η Ιταλία θα «ανταποδώσει την εμπιστοσύνη της Ευρώπης μέσω της επένδυσης και της αναδιάρθρωσης που η Ιταλία έχει ανάγκη σήμερα. Εάν η Ιταλία γίνει παραγωγικότερη και πιο ανταγωνιστική αυτό θα είναι προς όφελος όλων στην κοινή ευρωπαϊκή αγορά…» Αφού τόνισε ότι μέρος των ευρωπαϊκών κονδυλίων θα διατεθεί για να αντικατασταθεί το υψηλών επιτοκίων δημόσιο χρέος της Ιταλίας με ευρωπαϊκό δημόσιο χρέος χαμηλού επιτοκίου, ο Κόντε υποσχέθηκε δημοσιονομική αναδιάρθρωση μέσω της απλοποίησης και ψηφιοποίησης του ιταλικού φορολογικού συστήματος, συνοδευόμενη από την ψηφιοποίηση του συτήματος πληρωμών και την πλήρη ενσωμάτωση των δημόσιων τραπεζών δεδομένων: «Θα πρέπει να διασυνδέσουμε ολόκληρη τη χώρα». Ο Κόντε ισχυρίζεται πως αυτός είναι ο μόνος τρόπος να τελειώσει όχι μόνο η μαύρη οικονομία της χώρας αλλά κυρίως η περιφερειακή και ίσως και η κοινωνική ανισότητα. «Πρέπει να επενδύσουμε στην υλική μας υποδομή, τους αυτοκινητόδρομους και τους σιδηρόδρομους, να εκσυγχρονίσουμε τα λιμάνια και τα αεροδρόμια, να κινηθούμε προς μια βιώσιμη οικονομία και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας». Τίποτα για την υποχρηματοδότηση της υγείας, για την ανεπαρκή δημόσια διοίκηση, για τους εργαζόμενους και το είδος των εταιρειών που χρειάζονται δημόσιες επενδύσεις ώστε να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας στο εσωτερικό αντί να καταστρέφονται και να επαναδημιουργούνται στο εξωτερικό. Και μόνο στο τέλος ο Κόντε σημειώνει πως «οι μικρές και οι μεσαίες επιχειρήσεις που αποτελούν τη ραχοκοκαλία της ιταλικής οικονομίας… χρειάζονται στοχευμένα μέτρα» που δεν συγκεκριμενοποιεί «για να βελτιώσουν την οικονομική τους βάση».

Δεύτερον, ο Κόντε υπενθυμίζει με υπερηφάνια πως το Ιταλικό κράτος είχε για δύο δεκαετίες πρωτογενή πλεονάσματα, ξοδεύοντας λιγότερα από τα έσοδά του πέρα από την εξυπηρέτηση του χρέους του. Αυτή φυσικά ήταν η γραμμή των απαιτήσεων της ΕΕ για λιτότητα, η συμμόρφωση με την οποία ήταν υπεύθυνη για την χαμηλή επένδυση της Ιταλίας στις δημόσιες υπηρεσίες συμπεριλαμβανομένης της υγείας – 2% του ΑΕΠ λιγότερο από την Γερμανία – με καταστροφικά αποτελέσματα κατά το πρώτο κύμα του κορονοϊού. Αυτό όμως ο Κόντε δεν το λέει. Σύμφωνα με τον Κόντε, ήταν το υψηλό δημόσιο χρέος που απαιτούσε λιτότητα, όχι το κοινό νόμισμα που αρνείται στην Ιταλία μία ανεξάρτητη νομισματική πολιτική και την θέτει στο έλεος όχι μόνο των αγορών αλλά και της «ευρωπαϊκής αλληλεγγύης».

Τι θα καταφέρει λοιπόν η αλληλεγγύη αυτή; Ο Κόντε υποστηρίζει πως με το να πληρώνει λιγότερα στους πιστωτές και με υψηλότερα έσοδα από την ψηφιοποιημένη συλλογή φόρων και τη δημοσιονομική νίκη επί του μαύρου χρήματος, η Ιταλία θα μπορέσει να ξοδέψει περισσότερα, όχι μόνο σε λιμάνια και αεροδρόμια αλλά και στην παιδεία, στην δημιουργία θέσεων εργασίας και σε μια «μακροπρόθεσμη οικογενειακή πολιτική που θα σταματήσει την μείωση του πληθυσμού». Αλλά πότε; Μπορεί μια μόλις ένεση ρευστότητας, άσχετα πόσο μεγάλη, να αντισταθμίσει το γεγονός πως η Ιταλική οικονομία ζει με ένα υπερτιμημένο νόμισμα; Ή περιμένει η Ιταλική κυβέρνηση ότι τα χρήματα που υποτίθεται θα εξοικονομίσει η «αναδιάρθωση» θα κάνουν την Ιταλική οικονομία τόσο παραγωγική ώστε να δικαιολογείται το γεγονός πως η ανταλλακτική αξία του νομίσματος της είναι η ίδια με τις χώρες της βόρειας Ευρώπης; Η Ιταλία περιμένει 209 δις ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, που μπορεί να αρχίσουν να έρχονται το 2021 αν τα πράγματα πάνε καλά και πρέπει να ξοδευτούν σε επτά χρόνια έως το 2027. Αυτό αντιστοιχεί σε 1,9% της αιτήσιας προβλεπόμενης πτώσης του ΑΕΠ του 2020, λιγότερο δηλαδή από όσο θα χρειάζεται για να διατηρήσει απλά το σύστημα υγείας της στα βορειοευρωπαϊκά στάνταρ. Ποιός περιμένει ότι τα τεχνοκρατικά παιχνίδια στα οποία θα ξοδευτεί ο κύριος όγκος των χρημάτων θα αυξήσουν την ιταλική παραγωγικότητα τόσο ώστε η χώρα δεν θα μπορέσει να προχωρήσει χωρίς ευρωπαϊκές ενέσεις ρευστότητας όταν ο ευρωπαϊκός μποναμάς θα εξαντληθεί, όταν θα μείνει και πάλι μόνη με αυτό το ακόρεστο τέρας, το ευρώ; Σε αντίθεση με τις γέφυρες και τα αεροδρόμια, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, τα νοσοκομεία, τα τοπικά μέσα μαζικής μεταφοράς, οι δομές οικονομικού σχεδιασμού και οι κοινωνικές και όχι οι φυσικές υποδομές δεν είναι απλώς υποθέσεις της μιας φοράς, χρειάζονται επενδύσεις σε επαναλαμβανόμενη βάση. Χρειάζονται θεμελιώδη αποδέσμευση από τους νόμους των νεοφιλελεύθερων οικονομικών (πρωτογενές πλεόνασμα για 20 χρόνια!), οι οποίοι βάζουν τις αγορές και την ατομική ιδιοκτησία πάνω από τις κυβερνήσεις και τους δημόσιους θεσμούς. Τίποτε από αυτά όμως δεν φαίνεται να απασχολεί ούτε τις Βρυξέλλες ούτε την Ρώμη.

Πηγή: wolfgangstreeck.com

V

To V είναι αυτό που βλέπετε κι αυτό που ξέρετε. Ενα γράμμα του λατινικού αλφαβήτου και όλων των λατινογενών γλωσσών. Μαζί με το U και το L υποτίθεται ότι αντιπροσωπεύουν τα πιθανά σενάρια αντίδρασης της οικονομίας έπειτα από μια μεγάλη κρίση και βύθιση σε βαθιά ύφεση. Ανακεφαλαιώνω συνοπτικά τι σημαίνουν τα γράμματα στη γραφιστική απεικόνιση της πραγματικότητας, για την οποία υποθέτω ότι όλο και κάποιο Νόμπελ Οικονομίας θα έχει δοθεί: το V είναι η αντίδραση ελατηρίου, ήτοι μια ανοδική εκτίναξη της οικονομίας, αφού πιάσει πάτο – αν υπάρχει πάτος. Το U απεικονίζει μια ομαλή αλλά βραδύτερη ανάκαμψη, μια αύξηση του ΑΕΠ που θέλει τον χώρο της και τον χρόνο της. Και το L είναι το απευκταίο και ολέθριο σενάριο μιας οικονομίας που, αφού πιάσει πάτο, σέρνεται για χρόνια, ενδεχομένως και δεκαετίες, στο επίπεδο αυτού του πάτου, σε όποιο βάθος κι αν τον έχει πετύχει.

Ο πάτος -τα έχουμε ξαναπεί αυτά- δεν είναι κάποιο σταθερό μέγεθος. Κάτω απ’ τον πάτο υπάρχει ο απόπατος, κάτω κι απ’ αυτόν ο βόρβορος, η άβυσσος, τα βάθη της κόλασης κι ό,τι άλλο έχει επινοήσει η ανθρώπινη φαντασία για να προσδιορίσει το άπειρο της έκπτωσης από τον παράδεισο ή -επειδή τέτοιο πράγμα δεν υπάρχει- από το επίπεδο μιας ανεκτής επιβίωσης. Στο πεδίο της γήινης στατιστικής, κάτι αρκετά κοντά στον πάτο είναι το ελληνικό ΑΕΠ που, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, θα κλείσει στο τέλος του χρόνου κοντά στα 160 δισ. ευρώ. Ξέρετε τι σημαίνει αυτό; Σε σταθερές τιμές σημαίνει επιστροφή στα επίπεδα του 1995, από τότε τουλάχιστον που υπάρχουν ομοιόμορφα ευρωπαϊκά δεδομένα για το ΑΕΠ. Προσπαθήστε να θυμηθείτε τους εαυτούς σας πριν από 25 χρόνια, για να καταλάβετε. Για να επιστρέψουμε στον «παράδεισο» του 2010, την κορυφαία μεταπολεμική επίδοση ΑΕΠ πριν από την κρίση χρέους, απαιτείται μια αύξηση του πραγματικού πλούτου κατά 50%. Εδώ δεν φτάνει μόνο ένα «V». Αλμα επί κοντώ χρειάζεται. Και σε πόσα χρόνια είναι αυτό εφικτό; Σε πέντε; Δέκα; Αρα, ακόμη κι αν το 2021 η οικονομία τρέξει, για παράδειγμα, με 5%, πράγμα που μπορεί να είναι καλό για το κερδοσκοπικό παιχνίδι στο χρηματιστήριο και στην αγορά επενδύσεων, για τα εισοδήματα της πλειονότητας η ανάκαμψη θα είναι μια αργή, βασανιστική έρπυση στον οριζόντιο άξονα του «L».

Παρ’ όλα αυτά το «V» είναι το γράμμα και το σχήμα που θα χαρακτηρίσει την εξέλιξη της πανδημίας, την ανασύνταξη των οικονομιών και τη στάση των κοινωνιών στη μετά Covid εποχή. Αλλά όχι με τον τρόπο που εννοούν οι οικονομολόγοι, που φαντάζονται οι στατιστικολόγοι και που προτιμούν οι πολιτικοί βουκόλοι.

Αυτή η κρίση έχει κάτι ιστορικά μοναδικό και έχει ελάχιστη σχέση με τις συνήθεις, τις ασυνήθιστες, ακόμα και τις ακραίες κυκλικές κρίσεις του καπιταλισμού, για τις οποίες τα V, τα U και τα L κουτσά- στραβά έκαναν τη δουλειά της ερμηνείας και της διαχείρισης. Ο τρόπος με τον οποίο οι πολιτικές και οικονομικές ηγεσίες του οικονομικού σύμπαντος εγκατέλειψαν, έστω προσωρινά, τις ιδεοληψίες και τις κλασικές νεοφιλελεύθερες ή νεοκεϊνσιανές συνταγές, η ευκολία με την οποία προσφεύγουν σε πολιτικές αδιανόητες πριν από ένα χρόνο, η άνεση με την οποία γλείφουν εκεί που έφτυναν, βαφτίζουν το κρέας ψάρι και μεγεθύνουν το παγκόσμιο δημόσιο χρέος λες και ανακάλυψαν την καλλιέργεια του λεφτόδεντρου, δείχνει ότι ακόμη κι αυτούς, τους κυνικούς άρπαγες του πλούτου των εθνών, ο κορονοϊός τούς έχει τρομάξει σαν μετεωρίτης που καταστρέφει το 1/3 του πλανήτη, σαν εισβολή εξωγήινων που κανείς δεν πίστευε, σαν ηφαίστειο που εκρήγνυται και βυθίζει τη Γη για χρόνια στο σκοτάδι. Εξ ου και ο πανικός, ο φόβος, η αμηχανία, η αδεξιότητα και η τρομακτική ανεπάρκεια στρατηγικής. Κάθε μέρα που περνάει διαψεύδει τις βεβαιότητες της προηγούμενης.

Το γράμμα «V», προς το παρόν, απεικονίζει σταθερά μόνο δυο ανθρώπινα μεγέθη: τον θάνατο και την απληστία. Το πρώτο είναι η καθημερινή μακάβρια στατιστική -νεκροί, κενές εντατικές, κρούσματα-, η οποία συνοδεύεται από την κοινωνική μηχανική του lockdown και τον κανιβαλικό αυτοματισμό των ευθυνών: φταίνε τα κωλόπαιδα οι νέοι, φταίνε οι κωλόγεροι, φταίνε οι μαθητές, φταίνε οι φοιτητές, φταίνε οι διαδηλωτές, φταίνε οι καταναλωτές, οι αθλητές, οι περιπατητές, οι συνοδοί σκύλων, οι εργαζόμενοι, οι απεργοί, οι συνδικαλιστές, οι επιβάτες, οι νοσούντες, φταίνε όλοι οι άλλοι εκτός από τις κυβερνήσεις που έχουν καταντήσει τις κρατικές μηχανές και τις δημόσιες υποδομές λάφυρα για τους επενδυτές και ερειπιώνες για τους πολίτες.

Το δεύτερο μέγεθος που απεικονίζει το «V», η απληστία, αποτυπώνεται στα ασύλληπτα κέρδη που αποκομίζουν από τα χρηματιστήρια οι κυνηγοί του χρήματος. Στη χειρότερη οικονομική και ανθρωπιστική κρίση των μεταπολεμικών χρόνων, οι αποδόσεις των μετοχών αυξάνονται με ρυθμό ευθέως ανάλογο των θανάτων από Covid-19. Ερεθίζονται με τη μυρωδιά της πτωμαΐνης, ανεβαίνουν και με την ελπίδα του εμβολίου ή της θεραπείας. Το έξυπνο χρήμα δεν χρειάζεται προσχήματα και ηθικές προφάσεις. Τρέφεται και με τη ζωή και με τον θάνατο.

Αλλά το ότι οι αγορές του χρήματος κινούνται με άλματα τύπου «V» δεν σημαίνει καθόλου ότι το ίδιο θα συμβεί αργά ή γρήγορα στην πραγματική οικονομία. Η ιδιομορφία και η μοναδικότητα αυτής της κρίσης -κι αυτό μπορεί να ακούγεται σαν ανέξοδη μελλοντολογία, αλλά δεν είναι, το λέει ακόμα και η Λαγκάρντ- είναι ότι, ακόμη κι όταν η πανδημία περάσει, θα έχει αφήσει πίσω της κοινωνικά συντρίμμια. Εκατομμύρια επιχειρήσεις βυθισμένες στα χρέη, εκατομμύρια χαμένες θέσεις εργασίας, εκατομμύρια εργαζόμενους με μειωμένες αποδοχές, εκατομμύρια νοικοκυριά με συρρικνωμένα εισοδήματα, εκατομμύρια νέους με προοπτικές ζωής πολύ χειρότερες από των γονιών και των παππούδων τους, εκτεθειμένους στον κίνδυνο φτώχειας, στις χαώδεις ανισότητες, στην αυταρχική εκτροπή και στην ψηφιακή επιτήρηση.

Σ’ αυτό το ζοφερό φορτίο, λοιπόν, η μόνη εκδοχή του «V» που ταιριάζει είναι αυτή της κοινωνικής έκρηξης.  Το V της εξέγερσης.

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Αναδημοσίευση από kibi-blog

Αίμα, δάκρυα και… σάλιο (και στο βάθος απολύσεις)

Με.. δοκιμαστικό σωλήνα εργασιακών πειραμάτων, μοιάζει η αγορά εργασίας.

Η χρήση και κυρίως η κατάχρηση των μέτρων που έλαβε η κυβέρνηση για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της υγειονομικής κρίσης, οδηγούν αρκετές φορές σε καταστάσεις που ως χαρακτηριστικό στοιχείο έχουν το… μαύρο χιούμορ εκ μέρους ορισμένων εργοδοτών, ενώ ο κίνδυνος της απόλυσης παραμένει ορατός για εκατοντάδες (αν όχι χιλιάδες) εργαζόμενους.

Πιο πρόσφατο κρούσμα, η απαίτηση εταιρείας που δραστηριοποιείται στο χώρο των καλλυντικών, να υπογράψει το προσωπικό τροποποιητική σύμβαση, η οποία, μεταξύ άλλων, προβλέπει την “ανέκκλητη συγκατάθεσή των εργαζομένων για διενέργεια ελέγχων επιπέδου αλκοόλ, ναρκωτικών ή και παραισθησιογόνων ουσιών, χρήση ψυχοτρόπων ουσιών, ψυχολογικών τεστ, κ.α’α.”, ενώ ο εργαζόμενος υποχρεούται να δηλώσει ότι “συναινεί στη λήψη δειγμάτων βιομετρικών και βιολογικών στοιχείων προς έλεγχο (αίμα, σίελο) καθόλη τη διάρκεια της σύμβασής του”!

Προηγήθηκε ο εξαναγκασμός εργαζομένου σε παραίτηση από σούπερ μάρκετ, επειδή έφαγε ληγμένο κρουασάν που προοριζόταν για τον κάδο απορριμμάτων!

Ο εργαζόμενος, κατηγορήθηκε από την διεύθυνση του καταστήματος για… κλοπή και του ζητήθηκε να υπογράψει την παραίτησή του προκειμένου να μην έχει ποινικές κυρώσεις για την (εντός καταστήματος) ανάλωση ληγμένου προϊόντος. Με τον τρόπο αυτό, η εταιρεία δεν θα επιβαρυνόταν με το ποσό της αποζημίωσης…

Επίσης, υπήρξαν κρούσματα:

  • Απαίτησης από τον εργοδότη, μέρους των 800 ευρώ της ειδικής αποζημίωσης που επρόκειτο να λάβει ο εργαζόμενος, προκειμένου να τον δηλώσει ως δικαιούχο στην ηλεκτρονική πλατφόρμα, λόγω αναστολής της σύμβασης.
  • Απόλυσης εργαζομένων οι οποίοι απασχολούνταν με σύμβαση μιας μέρας, με συνέπεια να μη μπορούν να λάβουν την έκτακτη αποζημίωση των 800 ευρώ.
  • Παράτυπης αλλαγής εκ μέρους του εργοδότη της ημερομηνίας λήξης των συμβάσεων του προσωπικού, ώστε να μην ενταχθούν στο καθεστώς ειδικής αποζημίωσης και να μην έχει την υποχρέωση επαναπρόσληψης τους.
  • Άρσης του μέτρου της αναστολής σύμβασης εργαζομένων από τον εργοδότη, στην συνέχεια υπαγωγή τους σε εκ περιτροπής εργασία και τελικά την απόλυση τους με μεταγενέστερη ημερομηνία, ώστε να μην υπάρξει πρόβλημα με την ρήτρα διατήρησης των θέσεων εργασίας .
  • Μέσω τηλεφώνου, εργαζόμενοι εκλήθησαν να επιστρέψουν στην εργασία τους, πρόωρα, παρά το γεγονός ότι βρίσκονταν σε αναστολή σύμβασης, υπό την απειλή της (μεσοπρόθεσμης) απόλυσης.
  • Επιπλέον, αρκετές ήταν οι καταγγελίες προς τα συνδικάτα για προσπάθειες συμψηφισμού της ειδικής άδειας με την κανονική.
  • “Ελαστικοποιημένη” τηλεργασία, χωρίς να τηρείται το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο γι αυτή τη μορφή απασχόλησης και
  • μετακύλιση του συνολικού φόρτου εργασίας στο μειωμένο προσωπικό, το οποίο απασχολούσε ο εργοδότης στο πλαίσιο της εκ περιτροπής εργασίας.

Απολύσεις…πολλών ταχυτήτων

Σύμφωνα με συνδικαλιστές και εργατολόγους, ακόμα και στα επίσημα κυβερνητικά μέτρα, εντοπίζονται θολά σημεία, τα οποία μπορούν να οδηγήσουν με μαθηματική ακρίβεια εργαζόμενους στην ανεργία:

Για το πρόγραμμα “ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ” , προβλέπεται:

  • Η προστασία του προσωπικού που θα ενταχθεί.
  • Ωστόσο, το καθεστώς προστασίας ισχύει μόνο για το χρονικό διάστημα χρήσης του προγράμματος από την επιχείρηση.
  • Επίσης, για το μέρος του προσωπικού που δεν θα ενταχθεί στο πρόγραμμα, δεν προβλέπεται υποχρέωση διατήρησης της απασχόλησης.

Για την αναστολή συμβάσεων, προβλέπεται:

  • Υποχρέωση της επιχείρησης που θα ενταχθεί να μην προχωρήσει σε μείωση του προσωπικού, όχι μόνο κατά τη διάρκεια εφαρμογής του μέτρου αλλά και 45 μέρες μετά την εκπνοή ισχύος των αναστολών, ασχέτως του αριθμού των εργαζόμενων των οποίων οι συμβάσεις θα τεθούν σε αναστολή.
  • Μετά το χρονικό διάστημα των 45 ημερών, όμως, η δέσμευση της επιχείρησης για την διατήρηση των θέσεων εργασίας, παύει να ισχύει.

Για τον περιορισμό του χρόνου εργασίας (προσωπικό ασφαλούς λειτουργίας), προβλέπεται ότι:

  • Η επιχείρηση, δεν μπορεί να προχωρήσει σε απολύσεις για όσο διάστημα τουλάχιστον το 50% του προσωπικού εργάζεται με καθεστώς μερικής ή εκ περιτροπής εργασίας.
  • Ωστόσο, μετά την επιστροφή σε καθεστώς πλήρους λειτουργίας, ο εργοδότης έχει δυνατότητα μείωσης του προσωπικού.

Για την πλήρη λειτουργία κατά την διάρκεια της υγειονομικής κρίσης και μετά από αυτήν ή την διακοπή της αναστολής συμβάσεων για ολόκληρο το προσωπικό:

  • Η επιχείρηση, δεν δεσμεύεται ως προς την διατήρηση των θέσεων εργασίας.
  • Ωστόσο, ισχύουν οι προβλέψεις της εργατικής νομοθεσίας περί άκυρης, καταχρηστικής απόλυσης, αλλά και παραβίασης του ορίου των ομαδικών απολύσεων.

Η Πανδημία και η Παγκόσμια Οικονομία

Οι αναπτυσσόμενες χώρες αντιμετωπίζουν κατάρρευση του διεθνούς εμπορίου, πτώση εμβασμάτων, απότομες αντιστροφές ροών κεφαλαίων και υποτίμηση νομισμάτων. Μόνο οι τολμηρές πολιτικές – ελάφρυνση του χρέους, διεθνής χρηματοδότηση, προγραμματισμός και πολλά άλλα – θα αποτρέψουν περαιτέρω καταστροφή.

Υπάρχει ακόμη πολλή αβεβαιότητα σχετικά με την πανδημία COVID-19: όσον αφορά στην έκταση της εξάπλωσής της, τη σοβαρότητά της σε διάφορες χώρες, τη διάρκεια της έξαρσης και το αν μια αρχική βελτίωση της κατάστασης θα δώσει τη θέση της σε μια επανεμφάνιση. Αλλά ορισμένα πράγματα είναι ήδη σίγουρα: γνωρίζουμε ότι ο οικονομικός αντίκτυπος αυτής της πανδημίας είναι ήδη τεράστιος, με αποτέλεσμα οτιδήποτε έχουμε βιώσει στη ζωή μας μέχρι σήμερα να μοιάζει ασήμαντο. Το τρέχον σοκ στην παγκόσμια οικονομία είναι σίγουρα πολύ μεγαλύτερο από εκείνο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008 και είναι πιθανό να είναι πιο έντονο από τη Μεγάλη Ύφεση του 1929. Ακόμη και οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι του εικοστού αιώνα, ενώ διέκοψαν τις αλυσίδες εφοδιασμού και κατέστρεψαν φυσική υποδομή και πληθυσμούς, δεν περιελάμβαναν τους περιορισμούς στην κινητικότητα και την οικονομική δραστηριότητα που ισχύουν σήμερα στην πλειονότητα των χωρών. Πρόκειται, επομένως, για μια πρωτοφανή παγκόσμια πρόκληση και απαιτεί πρωτοφανείς απαντήσεις.

Αυτός ο πολύ σοβαρός οικονομικός αντίκτυπος προφανώς δεν απορρέει από την ίδια την πανδημία, αλλά από μέτρα που έχουν υιοθετηθεί σε ολόκληρο τον κόσμο για τη συγκράτησή της, τα οποία έχουν κυμανθεί από σχετικά ήπιους περιορισμούς στην κινητικότητα και τις δημόσιες συναθροίσεις έως ολοκληρωτικά lockdown (και λήψη αυστηρών μέτρων) που έχουν επιφέρει τη διακοπή των περισσότερων οικονομικών δραστηριοτήτων.

Αυτό έχει σημάνει μια ταυτόχρονη πίεση και στη ζήτηση και στην προσφορά. Κατά τη διάρκεια του κλειδώματος (lockdown), ο κόσμος (ειδικά όσοι είναι χωρίς μόνιμες συμβάσεις εργασίας) στερείται εισοδημάτων και η ανεργία αυξάνεται δραστικά, προκαλώντας τεράστιες μειώσεις στη ζήτηση κατανάλωσης που θα συνεχιστούν στην περίοδο μετά την άρση του κλειδώματος. Ταυτόχρονα, η παραγωγή και η διανομή σταματούν για όλα εκτός από τα βασικά προϊόντα και υπηρεσίες – και ακόμη και για αυτούς τους τομείς, ο εφοδιασμός επηρεάζεται άσχημα λόγω ανεπαρκούς εφαρμογής και ανισορροπιών στις εισροές και εκροές που επιτρέπουν την παραγωγή και διανομή. Προηγούμενες περιφερειακές και παγκόσμιες κρίσεις δεν οδήγησαν σε αυτήν την σχεδόν απόλυτη παύση κάθε οικονομικής δραστηριότητας. Ο θανατηφόρος συνδυασμός της κατάρρευσης τόσο στη ζήτηση όσο και στην προσφορά είναι ο λόγος για τον οποίο αυτή τη φορά η κρίση είναι πραγματικά διαφορετική και πρέπει να αντιμετωπιστεί διαφορετικά.

Το παγκόσμιο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών καταρρέει ήδη. Ο ΠΟΕ αναμένει ότι το εμπόριο θα μειωθεί σε ποσοστό μεταξύ 13 έως 32% το 2020. Ωστόσο, ακόμη και αυτές οι δυσοίωνες προβλέψεις θα μπορούσαν να αποδειχθούν μετριοπαθείς, επειδή σιωπηρά βασίζονται στη σχετικά γρήγορη συγκράτηση του ιού και στην άρση του λοκ ντάουν μέσα στο καλοκαίρι. Οι εξαγωγές αγαθών – εκτός από εκείνα που θεωρούνται “απαραίτητα” – έχουν σταματήσει ουσιαστικά. Τα ταξίδια έχουν περιοριστεί δραματικά σε σχέση με το παρελθόν και ο τουρισμός έχει επίσης σταματήσει προς το παρόν. Διάφορες άλλες διασυνοριακές υπηρεσίες που δεν μπορούν να παρασχεθούν ηλεκτρονικά, συρρικνώνονται απότομα. Οι τιμές του εμπορίου έχουν καταρρεύσει και θα συνεχίσουν να μειώνονται. Τον μήνα που προηγήθηκε έως τις 20 Μαρτίου 2020, οι τιμές των πρωτογενών εμπορευμάτων μειώθηκαν κατά 37%, με τις τιμές της ενέργειας και των βιομηχανικών μετάλλων να μειώνονται κατά 55%.

Εντός των εθνικών συνόρων, η οικονομική δραστηριότητα συρρικνώνεται με έως τώρα αδιανόητα ποσοστά, επιφέροντας όχι μόνο μια δραματική άμεση κατάρρευση αλλά προοιωνίζει και μια  μελλοντική συρρίκνωση, καθώς θα υπάρξουν αρνητικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, περίπου 22 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους σε τέσσερις εβδομάδες, ενώ το ΑΕΠ εκτιμάται ότι θα συρρικνωθεί κατά 10 έως 14% από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο. Αλλού η κατάσταση δεν είναι διαφορετική, πιθανά μάλιστα να είναι χειρότερη, καθώς οι περισσότερες χώρες αντιμετωπίζουν πολλαπλούς παράγοντες οικονομικής ύφεσης. Το ΔΝΤ προέβλεψε στις 14 Απριλίου ότι η παγκόσμια παραγωγή θα μειωθεί κατά 3% το 2020 και κατά 4,5% σε κατά κεφαλήν όρους – και αυτό βασίζεται στις πιο αισιόδοξες προβλέψεις.

Αυτή η κατάρρευση της οικονομικής δραστηριότητας επηρεάζει αναγκαστικά την παγκόσμια χρηματοδότηση, η οποία βρίσκεται επίσης σε ανισορροπία. Η πάγια άποψη ότι οι χρηματοπιστωτικές αγορές είναι ατελείς, όχι μόνο λόγω ασύμμετρης αλλά και ελλιπούς πληροφόρησης, επιβεβαιώνεται από την πράξη: οι αγορές έχουν να κάνουν με την πρόβλεψη στον χρόνο και τώρα πρέπει οδυνηρά να αποδεχθούμε ότι κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει το μέλλον, ακόμη και λίγους μήνες μπροστά. Τα οικονομικά στοιχήματα και τα συμβόλαια που έγιναν πριν από λίγους μήνες τώρα φαίνεται εντελώς παράλογο να ισχύουν. Τα περισσότερα χρέη είναι σαφώς μη βιώσιμα. Οι ασφαλιστικές απαιτήσεις θα είναι τόσο ακραίες, με αποτέλεσμα να “γονατίζουν” τους περισσότερους ασφαλιστές. Οι χρηματιστηριακές αγορές καταρρέουν, καθώς οι επενδυτές συνειδητοποιούν ότι καμία από τις εικασίες στις οποίες στηρίχθηκαν οι προηγούμενες επενδύσεις δεν ισχύει πλέον. Αυτές οι αρνητικές δυνάμεις μαζί ισοδυναμούν με τεράστιες απώλειες που θα μπορούσαν να απειλήσουν την ίδια τη βιωσιμότητα της παγκόσμιας καπιταλιστικής τάξης (μια τάξη που πάσχιζε χωρίς αποτέλεσμα να δείξει κάποιο δυναμισμό την τελευταία δεκαετία).

Άνισα αποτελέσματα

Σε έναν ήδη πολύ άνισο κόσμο, αυτή η κρίση έχει ήδη αυξήσει και θα συνεχίσει να αυξάνει απότομα την παγκόσμια ανισότητα. Ένα μεγάλο μέρος αυτού οφείλεται στις πολύ διαφορετικές πολιτικές απαντήσεις στις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες (εκτός από την Κίνα, την χώρα προέλευσης της πανδημίας, η οποία κατάφερε να συγκρατήσει τη διάδοσή της και να αναγεννήσει την οικονομική δραστηριότητα σχετικά γρήγορα), σε σύγκριση με τις προηγμένες οικονομίες. Το τρομακτικά τεράστιο μέγεθος της κρίσης προφανώς έχει χρεωθεί στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής στον ανεπτυγμένο κόσμο, οι οποίοι (πιθανώς προσωρινά) εγκατέλειψαν όλες τις συζητήσεις για τη δημοσιονομική λιτότητα και ξαφνικά φαίνεται ότι δεν έχουν κανένα πρόβλημα απλώς να χρηματοδοτήσουν πολιτικές από τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα. Είναι πιθανό ότι το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα θα είχε καταρρεύσει υπό το κράτος του πανικού που προέκυψε την τρίτη εβδομάδα του Μαρτίου, χωρίς μαζική παρέμβαση από τις μεγάλες κεντρικές τράπεζες του ανεπτυγμένου κόσμου – όχι μόνο την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, αλλά και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την Τράπεζα της Ιαπωνίας, την Τράπεζα της Αγγλίας και άλλες.

Το «τεράστιο προνόμιο» των Ηνωμένων Πολιτειών ως κατόχων του παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος, τους δίνει προφανώς μεγαλύτερη ελευθερία να στηρίξουν τη δική τους οικονομία. Ωστόσο, άλλες ανεπτυγμένες χώρες προτείνουν, επίσης, αρκετά μεγάλα δημοσιονομικά πακέτα, από 5% του ΑΕΠ στη Γερμανία έως 20% στην Ιαπωνία, εκτός από διάφορα άλλα επεκτατικά και σταθεροποιητικά μέτρα μέσω των κεντρικών τραπεζών τους.

Αντίθετα, πολλές αναπτυσσόμενες χώρες έχουν πολύ λιγότερα περιθώρια να συμμετάσχουν σε τέτοιες πολιτικές, και ακόμη και εκείνες οι μεγαλύτερες αναπτυσσόμενες οικονομίες που θα μπορούσαν να το πράξουν, φαίνεται να περιορίζονται από τον φόβο ότι οι χρηματοπιστωτικές αγορές θα τιμωρήσουν σκληρά τυχόν δημοσιονομικές ατασθαλίες. Αυτό είναι από μόνο του τρομερό: οι οικονομικές ανάγκες τους είναι ήδη πολύ μεγαλύτερες από αυτές στον ανεπτυγμένο κόσμο. Οι αναπτυσσόμενες χώρες -πολλές από τις οποίες δεν έχουν ακόμη ζήσει την πανδημία στην πραγματική της έκταση- έχουν πληγεί από μια αληθινή καταιγίδα κατάρρευσης του παγκόσμιου εμπορίου, πτώσης εμβασμάτων, απότομων αντιστροφών των ροών κεφαλαίων και υποτίμησης του νομίσματος. Μόνο τον Μάρτιο, η διαφυγή κεφαλαίων από περιουσιακά στοιχεία αναδυόμενων αγορών ήταν περίπου 83 δισεκατομμύρια δολάρια και από τον Ιανουάριο σχεδόν 100 δισεκατομμύρια δολάρια έχουν φύγει έξω από τις αναπτυσσόμενες χώρες – σε σύγκριση με 26 δισεκατομμύρια δολάρια μετά την οικονομική κρίση του 2008. Οι επενδύσεις χαρτοφυλακίου μειώθηκαν κατά τουλάχιστον 70% από τον Ιανουάριο έως τον Μάρτιο του 2020 και τα spread στα ομόλογα των αναδυόμενων αγορών έχουν αυξηθεί απότομα. Τα νομίσματα των αναπτυσσόμενων χωρών έχουν υποτιμηθεί ως επί το πλείστον απότομα, εκτός από της Κίνας. Η κρίση του συναλλάγματος δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους, κάτι που είναι πιο δύσκολο να γίνει λόγω της συρρίκνωσης των εισροών συναλλάγματος και της αύξησης του εγχώριου κόστους για την εξυπηρέτησή τους. Στις αρχές του Απριλίου, ογδόντα πέντε χώρες είχαν προσεγγίσει το ΔΝΤ για βοήθεια έκτακτης ανάγκης λόγω σοβαρών προβλημάτων στις υποχρεώσεις πληρωμής σε ξένο νόμισμα και ο αριθμός αυτός είναι πιθανό να αυξηθεί.

Αυτές οι εξωτερικές πιέσεις, οι οποίες είναι ήδη πολύ μεγαλύτερες από οποιοδήποτε φαινόμενο κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης του 1929, συνδέονται πια με οικονομίες που ήδη παλεύουν με τις τρομερές εγχώριες οικονομικές συνέπειες των στρατηγικών τους για τον περιορισμό του ιού. Το βάρος αυτών των διαδικασιών έχει βαρύνει υπερβολικά τους άτυπους και επισφαλώς εργαζόμενους και τους αυτοαπασχολούμενους, οι οποίοι στερούνται βασικά μέσα για τη διαβίωσή τους και βυθίζονται στη φτώχεια με πολύ γρήγορους ρυθμούς. Το 70% των εργαζομένων στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι εκτός τυπικής και δηλωμένης καταγραφής και είναι απίθανο να πληρώνονται έστω και στο ελάχιστο κατά τη διάρκεια του λοκ ντάουν, κατά το οποίο αναγκάζονται να είναι ανενεργοί. Οι εργαζόμενοι με τυπικές συμβάσεις έχουν επίσης αρχίσει να χάνουν τις δουλειές τους. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας υπολόγισε στις αρχές του Απριλίου ότι περισσότεροι από τέσσερις στους πέντε εργαζόμενους στον κόσμο αντιμετωπίζουν τις δυσμενείς επιπτώσεις της πανδημίας και των συναφών πολιτικών απαντήσεων, και οι περισσότεροι από αυτούς κατοικούν στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Οι  εργαζόμενες γυναίκες είναι πιο πιθανό να επηρεαστούν δυσανάλογα: να χάσουν θέσεις εργασίας και να αντιμετωπίσουν σημαντικές περικοπές αμοιβών, να πεταχθούν έξω από την αγορά εργασίας όταν υπάρξουν ξανά διαθέσιμες θέσεις, να υποφέρουν κατά τη διάρκεια του κλειδώματος λόγω αυξημένης πιθανότητας ενδοοικογενειακής βίας, να υποφέρουν από κακή διατροφή σε μια περίοδο έλλειψης τροφίμων στα νοικοκυριά.

Σε πολλές χώρες, οι ελλείψεις αγαθών συνδέονται με δραματικές αυξήσεις στην έκταση της απόλυτης φτώχειας και της αυξανόμενης πείνας, ακόμη και μεταξύ εκείνων που προηγουμένως δεν θεωρούνταν φτωχοί. Πράγματι, η επανεμφάνιση της πείνας σε παγκόσμια κλίμακα είναι πιθανώς μια ατυχής συνέπεια της πανδημίας και των μέτρων περιορισμού που προέκυψαν. Επιπρόσθετα σε όλες αυτές τις καταθλιπτικές ειδήσεις, τα περισσότερα κράτη στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν θα είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε υψηλά επίπεδα χρηματοδότησης του ελλείμματος (με δανεισμό από τις κεντρικές τράπεζες) ώστε να επιτρέψουν υψηλές δημόσιες δαπάνες, λόγω των συναλλαγματικών περιορισμών και της εντονότερης πίεσης που θα ασκήσουν οι χρηματοπιστωτικές αγορές εξαιτίας ακριβώς των ελλειμμάτων τους.

Οι συνέπειες

Αυτό, δυστυχώς, είναι μόνο η αρχή. Τι θα συμβεί όταν τεθεί υπό έλεγχο η πανδημία; Να θυμόμαστε ότι μετά από ένα σεισμικό σοκ αυτού του μεγέθους, οι οικονομίες σε ολόκληρο τον κόσμο δεν θα είναι σε θέση να συνεχίσουν απλώς όπως πριν, ξεκινώντας από το σημείο που είχαν σταματήσει πριν από αυτήν την κρίση. Κατά το επόμενο έτος, πολλά πράγματα είναι πιθανό να αλλάξουν, συμπεριλαμβανομένης της παγκόσμιας αναδιοργάνωσης του εμπορίου και των ροών κεφαλαίων. Το διεθνές εμπόριο θα παραμείνει συγκρατημένο για μια περίοδο. Οι περισσότερες τιμές των εμπορευμάτων θα παραμείνουν επίσης χαμηλές, διότι η παγκόσμια ζήτηση θα χρειαστεί κάποιο χρόνο για να ανακάμψει. Αυτό θα επηρεάσει τα έσοδα των εξαγωγέων εμπορευμάτων, αλλά δεν πρόκειται να έχουν πλεονέκτημα ούτε οι εισαγωγείς εμπορευμάτων καθώς θα επικρατήσουν οι συνολικότερες αποπληθωριστικές πιέσεις που απορρέουν από την υποτονική ζήτηση.

Από την άλλη πλευρά, η διάσπαση των αλυσίδων εφοδιασμού θα μπορούσε να οδηγήσει σε συγκεκριμένες ελλείψεις, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων βασικών στοιχείων, δημιουργώντας πληθωρισμό κόστους, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Οι διασυνοριακές ροές κεφαλαίων θα είναι ρευστές και ασταθείς, και οι περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες θα αγωνιστούν να προσελκύσουν επαρκές και ασφαλές κεφάλαιο ώστε να προστεθεί στις εγχώριες αποταμιεύσεις και να καλύψει το κόστος χρηματοδότησης του εμπορίου. Οι απότομες υποτιμήσεις νομισμάτων που έχουν ήδη συμβεί είναι απίθανο να αντιστραφούν εντελώς και θα μπορούσαν ακόμη και να επιταχυνθούν περαιτέρω, ανάλογα με τις στρατηγικές που ακολουθούνται τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτές οι πτώσεις των νομισματικών αξιών, τα υψηλότερα περιθώρια επί των τόκων που καταβάλλονται και οι αυξανόμενες αποδόσεις στα ομόλογα θα συνεχίσουν να κάνουν το εξυπηρετούμενο χρέος ένα τεράστιο πρόβλημα. Πράγματι, το χρέος των περισσότερων αναπτυσσόμενων χωρών θα είναι απλώς μη βιώσιμο.

Εκτός από τα προβλήματα στις εγχώριες τράπεζες και τους λοιπούς δανειστές εκτός χρηματοπιστωτικού τομέα από μια πιθανή αδυναμία πληρωμής μεγάλης κλίμακας, θα υπάρξουν τεράστια προβλήματα στις ασφαλιστικές αγορές, με την αποτυχία ορισμένων ασφαλιστικών εταιρειών και την αύξηση των ασφαλίστρων που θα αποτελέσουν αντικίνητρο ασφάλισης για τις περισσότερες μεσαίες και μικρές επιχειρήσεις. Τα έσοδα από ταξίδια και τουρισμό θα περιοριστούν επίσης σημαντικά μεσοπρόθεσμα, καθώς η πρότερη εμπιστοσύνη που υπήρχε σε αυτά τα ταξίδια θα έχει διαβρωθεί. Ομοίως, πολλοί μετανάστες θα έχουν χάσει τη δουλειά τους. Η ζήτηση για ξένη εργασία είναι πιθανό να μειωθεί σε πολλές χώρες υποδοχής, με αποτέλεσμα να μειωθούν και τα εμβάσματα. Όλα αυτά θα συνεχίσουν να ασκούν πίεση στα οικονομικά της κυβέρνησης, ειδικά (αλλά όχι μόνο) στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

Αποφυγή της καταστροφής

Αυτή η λιτανεία της φρίκης βρίσκεται όντως μέσα στη σφαίρα του πιθανού. Ευτυχώς αυτά τα αποτελέσματα δεν είναι αναπόφευκτα: εξαρτώνται καθοριστικά από τις πολιτικές απαντήσεις. Οι τρομερές συνέπειες που περιγράφονται παραπάνω βασίζονται στους διεθνείς οργανισμούς και στις εθνικές κυβερνήσεις που δεν λαμβάνουν τα μέτρα που θα μπορούσαν να βελτιώσουν την κατάσταση. Υπάρχουν τόσο εθνικές όσο και παγκόσμιες πολιτικές που θα μπορούσαν να βοηθήσουν, αλλά πρέπει να εφαρμοστούν γρήγορα, προτού η κρίση προκαλέσει ακόμη μεγαλύτερη ανθρωπιστική καταστροφή. Είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι οι πολιτικές απαντήσεις δεν αυξάνουν (όπως συμβαίνει σήμερα) τις εθνικές και παγκόσμιες ανισότητες. Αυτό σημαίνει ότι οι στρατηγικές ανάκαμψης πρέπει να αναπροσανατολιστούν μακριά από τις παραχωρήσεις σε μεγάλες εταιρείες χωρίς επαρκή ρύθμιση των δραστηριοτήτων τους, και προς τη διευκόλυνση της επιβίωσης, της απασχόλησης και της συνεχιζόμενης ζήτησης της κατανάλωσης των ανθρώπων με μικρά και μεσαία εισοδήματα, και της επιβίωσης και επέκτασης πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων.

Υπάρχουν ορισμένα προφανή βήματα που πρέπει να λάβει άμεσα η διεθνής κοινότητα. Αυτά τα βήματα βασίζονται στην υπάρχουσα παγκόσμια χρηματοοικονομική αρχιτεκτονική – όχι επειδή αυτή η αρχιτεκτονική είναι θεμιτή, δίκαιη ή αποτελεσματική (δεν είναι), αλλά επειδή, δεδομένης της ανάγκης για ταχεία και ουσιαστική ανταπόκριση, απλώς δεν υπάρχει πιθανότητα κατασκευής σοβαρών εναλλακτικών θεσμών και ρυθμίσεων αρκετά γρήγορα. Τα υπάρχοντα θεσμικά όργανα – ειδικά το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο – πρέπει να επιτύχουν, γεγονός που απαιτεί την παύση της μεροληπτικής υποστήριξης του κεφαλαίου και την προώθηση της δημοσιονομικής λιτότητας.

Το ΔΝΤ είναι το μόνο πολυμερές ίδρυμα που έχει την ικανότητα να δημιουργεί παγκόσμια ρευστότητα και αυτή είναι η στιγμή που πρέπει να το κάνει σε μεγάλη κλίμακα. Μια άμεση θέσπιση  Ειδικών Τραβηχτικών Δικαιωμάτων (SDR), τα οποία είναι συμπληρωματικά αποθεματικά περιουσιακά στοιχεία (καθορίζονται από ένα σταθμισμένο καλάθι πέντε κύριων νομισμάτων), θα δημιουργούσε πρόσθετη διεθνή ρευστότητα χωρίς επιπλέον κόστος. Δεδομένου ότι μια εκ νέου θέσπιση SDR πρέπει να διανεμηθεί σύμφωνα με την ποσόστωση κάθε χώρας στο ΔΝΤ, δεν μπορεί να είναι σε διακριτική ευχέρεια και δεν μπορεί να υπόκειται σε άλλα είδη προϋποθέσεων ή πολιτικής πίεσης. Πρέπει να δημιουργηθούν και να διανεμηθούν τουλάχιστον 1 έως 2 τρισεκατομμύρια SDR. Αυτό θα έχει τεράστια σημασία ώστε να διασφαλιστεί ότι οι παγκόσμιες διεθνείς οικονομικές συναλλαγές απλά δεν θα “παγώσουν” ακόμη και μετά την άρση των lockdown, και ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες θα μπορούν να ασχοληθούν με το διεθνές εμπόριο.

Οι προηγμένες οικονομίες με διεθνή αποθεματικά είναι πολύ λιγότερο πιθανό να χρειαστεί να τα χρησιμοποιήσουν, αλλά τα SDR μπορούν να αποδειχθούν σωτήρια για τις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, παρέχοντας πρόσθετους πόρους για την καταπολέμηση τόσο της πανδημίας όσο και της οικονομικής καταστροφής.

Αυτό είναι πολύ καλύτερο από την εξάρτηση από το ΔΝΤ για την παροχή δανείων, τα οποία συχνά απαιτούν όρους. (Στο βαθμό που απαιτούνται πρόσθετα δάνεια έκτακτης ανάγκης από το ΔΝΤ, πρέπει επίσης να παρέχονται χωρίς όρους, ως καθαρά αντισταθμιστική χρηματοδότηση για αυτό το άνευ προηγουμένου σοκ.)

Η έκδοση περισσότερων SDR είναι επίσης προτιμότερη από το να επιτρέπεται στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ να διαδραματίσει το ρόλο του μοναδικού σταθεροποιητή του συστήματος. Οι πολιτικές της Ομοσπονδιακής Τράπεζας παρέχουν επί του παρόντος σε κεντρικές τράπεζες μερικών μόνο επιλεγμένων χωρών ρευστότητα δολαρίου. Αλλά αυτό δεν είναι μια πολυμερής κατανομή βασισμένη σε κανόνες. Αυτές οι ανταλλαγές αντικατοπτρίζουν τα στρατηγικά εθνικά συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών και επομένως ενισχύουν τις παγκόσμιες ανισορροπίες ισχύος.

Ένας λόγος για τον οποίο υπήρξε μόνο περιορισμένη θέσπιση των SDR μέχρι στιγμής (η τελευταία αύξηση ήταν μετά την κρίση του 2008, αλλά μόνο με περίπου 276 δισεκατομμύρια SDR) είναι ο φόβος ότι μια τέτοια αύξηση της παγκόσμιας ρευστότητας θα προκαλούσε πληθωρισμό. Όμως, η παγκόσμια οικονομία έζησε χωρίς πληθωρισμό για περισσότερο από μια δεκαετία, ακόμα και αν είχαν γίνει οι μεγαλύτερες αυξήσεις ρευστότητας ποτέ, μέσω της «ποσοτικής χαλάρωσης» από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, ακριβώς επειδή η παγκόσμια ζήτηση παρέμεινε χαμηλή.

Η τρέχουσα κατάσταση είναι διαφορετική μόνο επειδή είναι πιο οξυμμένη.

Το δεύτερο σημαντικό διεθνές μέτρο είναι η αντιμετώπιση προβλημάτων εξωτερικού χρέους. Θα πρέπει να υπάρξει αμέσως αναστολή ή πάγωμα όλων των αποπληρωμών χρέους (τόσο του χρεολύσιου όσο και των τόκων) για τους επόμενους έξι μήνες τουλάχιστον, καθώς οι χώρες αντιμετωπίζουν τόσο την εξάπλωση της νόσου όσο και τις συνέπειες του κλειδώματος. Αυτό το μέτρο πρέπει επίσης να διασφαλίσει ότι οι τόκοι δεν θα συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Είναι προφανές ότι πολύ λίγες αναπτυσσόμενες χώρες θα είναι σε θέση να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους όταν οι εισροές συναλλάγματος έχουν σταματήσει. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, αν όλα τα άλλα είναι σε αναμονή στην παγκόσμια οικονομία σήμερα, γιατί οι στις πληρωμές χρέους πρέπει να γίνει κάτι διαφορετικό;

Η προαναφερθείσα αναστολή είναι μια προσωρινή κίνηση για να σωθούν αυτές οι χώρες σε  μια περίοδο που η πανδημία και οι περιορισμοί στην οικονομία βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους. Ωστόσο, είναι πιθανό να χρειαστεί ουσιαστική αναδιάρθρωση του χρέους, και πρέπει να παρέχεται πολύ σημαντική ελάφρυνση του χρέους, ιδίως σε χώρες με χαμηλά και μεσαία εισοδήματα. Ο διεθνής συντονισμός θα ήταν πολύ καλύτερος για όλους τους ενδιαφερόμενους από τις άτακτες αθετήσεις χρεών που θα ήταν διαφορετικά αναπόφευκτες.

Στα έθνη-κράτη, ο θεσμός των ελέγχων κεφαλαίου (capital controls) θα επέτρεπε στις αναπτυσσόμενες χώρες να αντιμετωπίσουν τουλάχιστον εν μέρει αυτούς τους παγκόσμιους μετωπικούς ανέμους, περιορίζοντας την αστάθεια των διασυνοριακών χρηματοοικονομικών ροών. Τέτοιοι έλεγχοι κεφαλαίου πρέπει να επιτρέπονται και να ενθαρρύνονται ρητά, προκειμένου να περιοριστεί η άνοδος των εκροών, να συγκρατηθεί η μείωση της ρευστότητας λόγω των πωλήσεων στις αναδυόμενες αγορές και να σταματήσει η πτώση των τιμών του νομίσματος και της αξίας των περιουσιακών στοιχείων. Στην ιδανική περίπτωση, θα πρέπει να υπάρξει κάποια συνεργασία μεταξύ των χωρών για να αποφευχθεί η επιλογή μιας μόνο χώρας από τις χρηματοπιστωτικές αγορές.

Το επακόλουθο αυτής της κρίσης θα απαιτήσει επίσης μια αναβίωση του σχεδιασμού – κάτι που σχεδόν έχει ξεχαστεί σε πάρα πολλές χώρες στη νεοφιλελεύθερη εποχή. Η κατάρρευση των συστημάτων παραγωγής και διανομής κατά τη διάρκεια του κλειδώματος σημαίνει ότι ο καθορισμός και η διατήρηση της προσφοράς βασικών εμπορευμάτων είναι κρίσιμης σημασίας. Τέτοιες αλυσίδες εφοδιασμού θα πρέπει να μελετηθούν ως προς τις εμπλεκόμενες σχέσεις εισροών-εκροών, οι οποίες με τη σειρά τους απαιτούν συντονισμό μεταξύ διαφορετικών επιπέδων και υπηρεσιών στις κυβερνήσεις καθώς και μεταξύ των επαρχιών – και ενδεχομένως και σε περιφερειακό επίπεδο.

Η πανδημία είναι πιθανό να επιφέρει αλλαγή στη στάση απέναντι στη δημόσια υγεία σε όλες σχεδόν τις χώρες. Δεκαετίες της νεοφιλελεύθερης πολιτικής ηγεμονίας έχουν οδηγήσει σε δραστικές μειώσεις των κατά κεφαλήν δαπανών για τη δημόσια υγεία σε πλούσιες και φτωχές χώρες. Είναι πλέον περισσότερο από προφανές ότι δεν ήταν απλώς μια άνιση και άδικη στρατηγική, αλλά μια ανόητη: χρειάστηκε μια μολυσματική ασθένεια για να καταδείξει ότι η υγεία της ελίτ εξαρτάται τελικά από την υγεία των φτωχότερων μελών της κοινωνίας. Εκείνοι που υποστήριξαν τη μείωση των δαπανών για τη δημόσια υγεία και την ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών υγείας το έκαναν θέτοντας σε κίνδυνο τον εαυτό τους. Αυτό ισχύει και σε παγκόσμια κλίμακα. Οι τρέχουσες αξιολύπητες εθνικές διαμάχες σχετικά με την πρόσβαση σε προστατευτικό εξοπλισμό και φάρμακα, προδίδουν μια πλήρη έλλειψη συνειδητοποίησης της φύσης του “θηρίου”. Αυτή η ασθένεια δεν θα τεθεί υπό έλεγχο πουθενά, εκτός εάν τεθεί υπό έλεγχο παντού. Η διεθνής συνεργασία δεν είναι μόνο επιθυμητή αλλά απαραίτητη.

Ενώ πιέζουμε για αυτές τις μεγάλες στρατηγικές για τις εθνικές κυβερνήσεις και τους διεθνείς οργανισμούς, πρέπει να έχουμε επίγνωση ορισμένων ανησυχιών. Η μία είναι ο φόβος ότι οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο θα χρησιμοποιήσουν την ευκαιρία που παρουσιάζεται από την πανδημία για να πιέσουν για την συγκέντρωση της εξουσίας, με σημαντικά αυξημένη παρακολούθηση και επιτήρηση των πολιτών, και αυξημένη λογοκρισία και έλεγχο των ροών πληροφοριών ώστε να μειώσουν τη δική τους ευθύνη. Αυτό έχει ήδη ξεκινήσει σε πολλές χώρες και ο φόβος της μόλυνσης οδηγεί πολλούς ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να αποδεχθούν “εισβολές” στην ατομική σφαίρα και μορφές κρατικού ελέγχου στην ιδιωτική ζωή που πριν από μήνες θα θεωρούνταν απαράδεκτες. Θα είναι πιο δύσκολο να διατηρηθεί ή να αναβιώσει η δημοκρατία σε τέτοιες συνθήκες. Απαιτείται πολύ μεγαλύτερη δημόσια επαγρύπνηση τόσο στο παρόν όσο και μετά το τέλος της κρίσης.

Υπάρχει επίσης ο φόβος ότι οι αυξημένες ανισότητες που δημιουργούνται από αυτήν την κρίση θα ενισχύσουν τις υπάρχουσες μορφές κοινωνικών διακρίσεων. Κατ’ αρχήν, ένας ιός δεν σέβεται την τάξη ή άλλες κοινωνικοοικονομικές διακρίσεις. Ωστόσο, υπάρχει η γνωστή σύνδεση ανάμεσα στην εισοδηματική φτώχεια και στις μολυσματικές ασθένειες. Στις άνισες κοινωνίες μας, οι φτωχές και οι κοινωνικά μειονεκτούσες ομάδες είναι πιο πιθανό να εκτεθούν στον COVID-19 και πιο πιθανό να πεθάνουν από αυτόν, επειδή η ικανότητα των ανθρώπων να λαμβάνουν προληπτικά μέτρα, η ευαισθησία τους σε ασθένειες και η πρόσβασή τους στη θεραπεία ποικίλλουν πολύ, ανάλογα με το εισόδημα, τα περιουσιακά στοιχεία, το επάγγελμα και την τοποθεσία. Ίσως ακόμη χειρότερα, οι πολιτικές περιορισμού του COVID-19 εντός των χωρών δείχνουν ακραία ταξική προκατάληψη. Η «κοινωνική αποστασιοποίηση» (καλύτερα περιγράφεται ως φυσική απόσταση) υπονοεί σιωπηρά ότι τόσο οι κατοικίες όσο και οι χώροι εργασίας δεν είναι τόσο γεμάτοι και υπό συμφόρηση, οπότε τάχα οι προδιαγεγραμμένοι κανόνες μπορούν εύκολα να διατηρηθούν. Ο φόβος της μόλυνσης κατά τη διάρκεια της πανδημίας έφερε κάποιες πιο δυσάρεστες μορφές κοινωνικών διακρίσεων και προκαταλήψεων σε πολλές χώρες, από την αντιπάθεια στους μετανάστες, έως τη διαφοροποίηση βάσει της φυλής, της κάστας, της θρησκείας και της τάξης. Σε μια εποχή που η καθολικότητα της ανθρώπινης κατάστασης καθίσταται εμφανής λόγω ενός ιού, οι απαντήσεις σε πάρα πολλές χώρες έχουν επικεντρωθεί σε εξειδικευμένες διαιρέσεις, οι οποίες προμηνύουν δυσάρεστα για τη μελλοντική πρόοδο.

Παρά αυτές τις καταθλιπτικές πιθανότητες, είναι επίσης αλήθεια ότι η πανδημία, ακόμη και η τεράστια οικονομική κρίση που έχει προκαλέσει, θα μπορούσαν επίσης να επιφέρουν κάποιες αλλαγές στη συμπεριφορά που οδηγούν σε ένα πιο ελπιδοφόρο μέλλον. Τρεις πτυχές αυτού του θέματος αξίζουν σχόλιο.

Το πρώτο είναι η αναγνώριση της ουσιαστικής φύσης και της κοινωνικής σημασίας των επαγγελμάτων περίθαλψης, και του μεγαλύτερου σεβασμού και αξιοπρέπειας που δείχνουμε στους αμειβόμενους και στους μη αμειβόμενους εργαζόμενους. Αυτό θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα οι κοινωνίες να αυξήσουν τον αριθμό των αμειβόμενων εργαζομένων στον τομέα της περίθαλψης, να παρέχουν την απαιτούμενη κατάρτιση για αυτούς λόγω της μεγαλύτερης εκτίμησης των δεξιοτήτων που απαιτούνται σε μια τέτοια εργασία, και να προσφέρουν σε αυτούς τους εργαζομένους καλύτερες αποδοχές, περισσότερη νομική και κοινωνική προστασία και μεγαλύτερη αξιοπρέπεια.

Δεύτερον, η ευρύτερη συνειδητοποίηση από το λαό της πραγματικής πιθανότητας ότι μπορεί να συμβούν αδιανόητα γεγονότα και αδιανόητα φοβερές διεργασίες που εξαπολύονται από τον τρόπο ζωής μας, μπορεί επίσης να αποδείξει την πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής και τις καταστροφές που θα προκαλέσει. Αυτό θα μπορούσε να κάνει περισσότερους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη αλλαγής του τρόπου με τον οποίο ζούμε, παράγουμε και καταναλώνουμε, προτού να είναι πολύ αργά. Μερικές από τις λιγότερο ορθολογικές πτυχές των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού, ειδικά στην πολυεθνική βιομηχανία τροφίμων (η οποία έχει ενθαρρύνει τα προϊόντα από ένα μέρος του κόσμου να αποστέλλονται σε άλλο μέρος του κόσμου για επεξεργασία, προτού επιστρέψουν σε μέρη κοντά στην προέλευσή τους προς κατανάλωση), θα πρέπει να εξεταστούν και θα μπορούσαν να μειωθούν σημαντικά. Θα μπορούσαν να ακολουθηθούν και άλλες αλλαγές στον τρόπο ζωής και την κατανάλωση και τους τρόπους διανομής.

Τέλος, σε ένα πιο φιλοσοφικό επίπεδο, οι υπαρξιακές απειλές όπως οι πανδημίες ενθαρρύνουν την μεγαλύτερη αναγνώριση των πραγμάτων που έχουν σημασία στην ανθρώπινη ύπαρξη: καλή υγεία, ικανότητα επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης με άλλους ανθρώπους και συμμετοχή σε δημιουργικές διαδικασίες που φέρνουν χαρά και ικανοποίηση. Αυτές οι συνειδητοποιήσεις θα μπορούσαν να ενθαρρύνουν τα πρώτα βήματα προς πολιτιστικές αλλαγές που οδηγούν στην αναδιοργάνωση των κοινωνιών μας. Υπάρχει μια ευκαιρία να απομακρυνθούμε από κυρίαρχες ιδεολογίες σχετικά με τον ατομικισμό, τη μέτρηση όλων με βάση τη χρηστικότητα και το κέρδος, σε πιο κοινωνικά πλαίσια φροντίδας και συνεργασίας.

Πηγή: Dissent Magazine

Μετάφραση: antapocrisis

Παρέμβαση του κράτους για την διατήρηση των θέσεων εργασίας; Κι όμως γίνεται!

Το παράδειγμα κρατών-μελών της ΕΕ και η περίπτωση της Ελλάδας*

Αν ρίξει κανείς μια ματιά στα στοιχεία που παρέθεσε το Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ για τα έκτακτα μέτρα στήριξης των εργαζομένων στα κράτη μέλη της ΕΕ για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορονοϊού θα διαπιστώσει  κάποια κρίσιμα συμπεράσματα. Ειδικά, σε ότι αφορά την διατήρηση των θέσεων εργασίας των πληττόμενων εργαζομένων. Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα κρατών, σε παρόμοια ή και χειρότερη οικονομική κατάσταση από την δική μας χώρα, που προβαίνουν είτε στην κάλυψη σημαντικού μέρους των μισθών των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα είτε στην κάλυψη των ασφαλιστικών εισφορών μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
Με τις κρατικές αυτές παρεμβάσεις, επιτυγχάνεται πιο αποτελεσματικά η διατήρηση των θέσεων εργασίας. Γιατί ο εργοδότης με τα παραπάνω μέτρα θα παρουσιάσει λιγότερα έξοδα και θα είναι σε δύσκολή θέση, σε κάθε περίπτωση, να προβεί σε απολύσεις των εργαζομένων του, επικαλούμενος την οικονομική του αδυναμία. Με την παρέμβαση αυτή προστατεύεται ουσιαστικά η θέση ενός εργαζομένου.

Ισπανία – Πορτογαλία – Ιρλανδία – Λιθουανία και Ελλάδα

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Ισπανία. Το δεύτερο μεγαλύτερο θύμα του κορονοϊου με 17.500 νεκρούς πήρε γενναία μέτρα για την διατήρηση των θέσεων των εργαζομένων και για την καταβολή των μισθών τους. Καταρχάς, στην Ισπανία, επιβλήθηκε απαγόρευση των απολύσεων με πρόσχημα την πανδημία και το κλείσιμο των επιχειρήσεων λόγω κορονοϊού θεωρείται ως λόγος ανωτέρας βίας και οι εργαζόμενοι σε αυτές θα λαμβάνουν το 70% του μικτού μισθού με πλαφόν τα 1.098 € μηνιαίως. Επιπλέον, στις περιπτώσεις μείωσης των ωρών εργασίας (μερική απασχόληση και εκ περιτροπής εργασία) οι επιχειρήσεις θα αμείβουν τους εργαζομένους τους για τις δεδουλευμένες ώρες και το ίδιο το κράτος θα πληρώνει τον υπόλοιπο μισθό.Εκτός από την κάλυψη μέρους των μισθών, το ισπανικό κράτος προβαίνει και σε κάλυψη του 100% των ασφαλιστικών εισφορών των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που απασχολούν έως και 50 εργαζομένους, μειώνοντας έτσι την ζημία που θα υποστούν από την κρίση, ζημία που θα οδηγούσε πολύ πιθανά και σε απολύσεις αρκετών εργαζομένους τους. Κάλυψη των ασφαλιστικών εισφορών στο 75% προβλέφθηκε και για τις επιχειρήσεις με απασχόληση άνω των 50 εργαζομένων. Η κάλυψη των ασφαλιστικών εισφορών, μάλιστα, εφαρμόζεται υπό την προϋπόθεση να μην γίνει καμία απόλυση 6 μήνες μετά την επαναλειτουργία των επιχειρήσεων.

Παρόμοια μέτρα εντοπίζουμε και πιο δίπλα, στην Πορτογαλία, όπου οι εργαζόμενοι όσων επιχειρήσεων έχουν πληγεί σοβαρά από την κρίση, θα λαμβάνουν το 66% του μισθού τους με ανώτατο πλαφόν τα 1.905 €. Από αυτά το κράτος θα καλύπτει το 70% και ο εργοδότης το υπόλοιπο 30%.

Αντίστοιχα μέτρα παρατηρούμε και στην Ιρλανδία, με την προσωρινή καταβολή από το κράτος του 70% του καθαρού μισθού των εργαζομένων.

Στην Λιθουανία, σε όσες επιχειρήσεις δεν λειτουργούν, οι εργαζόμενοι αμείβονται με τον κατώτατο μισθό, με την κάλυψη από το κράτος του 60%. Σε ειδικούς κλάδους μάλιστα, η συμμετοχή του κράτους ανέρχεται στο 90%.

Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι με την καταβολή του επιδόματος των 800 ευρώ στους εργαζόμενους των επιχειρήσεων που έκλεισαν με κρατική εντολή και αυτών που εντάσσονται με βάση τον ΚΑΔ στις πληττόμενες, εξασφάλισε την επαρκή προστασία τους. Η πραγματικότητα ωστόσο, δεν είναι και τόσο ιδανική. Στις επιχειρήσεις που έκλεισαν με εντολή της κρατικής αρχής το μέτρο αυτό είναι απόλυτα δικαιολογημένο καθώς η απαγόρευση λειτουργίας αποτελεί γεγονός ανωτέρας βίας και ο εργοδότης απαλλάσσεται από την υποχρέωση καταβολής μισθού. Όμως στις επιχειρήσεις, που εντάσσονται στις πληττόμενες βάσει ΚΑΔ, οι εργοδότες απαλλάσσονται πλήρως από το μισθολογικό κόστος εργαζομένων, σύμφωνα με το τυπικό κριτήριο της ένταξης σε έναν ΚΑΔ, χωρίς να ελέγχονται δεδομένα για τον περιορισμό της οικονομικής δραστηριότητας, την πτώση του τζίρου κλπ. της επιχείρησης και κατά πόσο επιτάσσουν να τεθούν εργαζόμενοι σε καθεστώς αναστολής σύμβασης ή αν θα μπορούσαν να παρθούν διαφορετικά μέτρα, όπως π.χ. μείωση του χρόνου εργασίας (χωρίς τροποποίηση των συμβάσεων) με  ανάλογη καταβολή αποδοχών από τον εργοδότη και αναπλήρωση του υπόλοιπου μισθού από το κράτος. Με αυτό τον τρόπο χιλιάδες εργαζομένων επωμίζονται μονομερώς το βάρος της κρίσης, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη και να υπάρχει σχετική πρόνοια για αυξημένες ανάγκες που πιθανόν έχουν να καλύψουν (ας αναλογιστούμε τι σημαίνει για εργαζόμενους γονείς να τίθενται σε αναστολή σύμβασης και να ζουν αυτοί και οι οικογένειές τους με 800 ευρώ για 45 ημέρες).

Εκ περιτροπής απασχόληση και ασφαλιστικές εισφορές 

Ακόμη χειρότερα είναι τα πράγματα για τους εργαζόμενους που τίθενται σε εκ περιτροπής απασχόληση, ιδιαίτερα με το καθεστώς του άρθρου 9 της ΠΝΠ 20/3. Στην περίπτωση αυτή ο εργοδότης, μπορεί να θέσει τους εργαζόμενούς του σε εκ περιτροπής απασχόληση με καταβολή του 50% του μισθού για χρονικό διάστημα έως 6 μήνες, στο πλαίσιο της λειτουργίας της επιχείρησης με προσωπικό «ασφαλούς λειτουργίας». Καθώς υποτίθεται ότι λαμβάνεται στο πλαίσιο μέτρων υγιεινής και ασφάλειας στην επιχείρηση, ο εργοδότης απαλλάσσεται και από τις ελάχιστες προϋποθέσεις που οφείλει να εκπληρώσει στην εκ περιτροπής απασχόληση του ν. 3899/2010, δηλαδή την επίκληση και απόδειξη  πρόσκαιρου περιορισμού της δραστηριότητας της επιχείρησης και την τήρηση μιας διαδικασίας ενημέρωσης και διαβούλευσης με τους εργαζόμενους.  Ούτε σε αυτή την περίπτωση, που οι εργαζόμενοι οδηγούνται σε μια καταβαράθρωση του μισθού τους, ακόμη και πολύ πιο κάτω από το ύψος του κατώτατου μισθού, στο πλαίσιο ενός –φαινομενικά ή μη- υγειονομικού μέτρου, δεν προβλέπεται η κάλυψη μισθού από το κράτος.

Τέλος, όσον αφορά τις ασφαλιστικές εισφορές των επιχειρήσεων η κυβέρνηση δεν προχώρησε στην κάλυψη τους, όπως είδαμε στην Ισπανία, αλλά σε παράταση της προθεσμίας για την καταβολή τους (οι εισφορές Φεβρουαρίου-Μαρτίου θα πληρωθούν μέχρι 30/9 και 31/10 αντίστοιχα).

Σήμερα, αλλά και την επομένη της άρσης των περιοριστικών μέτρων, οι εργαζόμενοι της χώρας θα βρεθούν αντιμέτωποι με μια νέα επίθεση στα εργασιακά τους δικαιώματα και στους μισθούς τους. Αν την επομένη της άρσης των μέτρων, κυριαρχήσει για άλλη μια φορά η τυπική νεοφιλελεύθερη αντίληψη και πολιτική της «αυτορρύθμισης της αγοράς» θα βιώσουμε το αντίστοιχο της «ανοσίας της αγέλης» στις εργασιακές σχέσεις, με χιλιάδες απολύσεις (βλ. σχετικά προβλέψεις ΔΝΤ για ύφεση και άνοδο της ανεργίας). Οι 74.000 απολύσεις το Μάρτιο, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΡΓΑΝΗ, μεγάλο μέρος των οποίων ακόμη και στο τελευταίο δεκαήμερο του μήνα όταν και είχαν ληφθεί κυβερνητικά μέτρα απαγόρευσης ή αποτροπής των απολύσεων, αποτελούν δείγμα γραφής για την κατάσταση που θα ακολουθήσει με τη λήξη των όποιων μέτρων προστασίας από τις απολύσεις έχουν παρθεί.

Για να μην πληρώσουν οι εργαζόμενοι και αυτή την κρίση, χρειάζεται μια πολιτική κρατικής παρέμβασης και στήριξης της εργασίας μέσω δημόσιων δαπανών, ακόμη και αν αυτό συνεπάγεται αμφισβήτηση και απειθαρχία στους οικονομικούς περιορισμούς της Ε.Ε.  Η κυβέρνηση Μητσοτάκη να παραδειγματιστεί από όλες τις περιπτώσεις κυβερνήσεων που πήραν μέτρα αναβαθμισμένης προστασίας  και να προβεί εδώ και τώρα, στα εξής μέτρα, ώστε να εγγυηθεί περισσότερο  την διατήρηση των θέσεων εργασίας των εργαζομένων:

– Υποχρεωτική κάλυψη από το κράτος και τους εργοδότες (50%-50%) ολόκληρου του μισθού των εργαζομένων, οι οποίοι εργάζονται εκ περιτροπής, λόγω της πανδημίας.

– Νομοθετική ρύθμιση απαγόρευσης των απολύσεων τουλάχιστον για έξι μήνες από την άρση των περιοριστικών μέτρων, με κάλυψη των ασφαλιστικών εισφορών για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις που πλήττονται

 

*Πηγή: Ινστιτούτο Εργασίας τη ΓΣΕΕ – Έκτακτα μέτρα στήριξης των εργαζομένων στα κράτη-μέλη της ΕΕ για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19

 

Επιμέλεια:

Παπαδόπουλος Θάνος, Ασκούμενος Δικηγόρος ΔΣΘ, μέλος της Κίνησης

Νικολέας Νίκος, Δικηγόρος ΔΣΑ, μέλος της Κίνησης

Ο κόσμος μας στη δίνη απρόβλεπτων αλλαγών μεγάλης κλίμακας

Καθώς οι κυβερνήσεις αρχίζουν να σχεδιάζουν τη σταδιακή χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων, οι πάντες κατανοούν ότι ο κόσμος στον οποίο θα επιστρέψουμε διαγράφεται πολύ διαφορετικός από εκείνον που αφήσαμε. Ωστόσο, πολιτικοί και αναλυτές διχάζονται ως προς την έκταση, το βάθος και τον χαρακτήρα των ανατροπών που ήδη αλλάζουν την ανθρώπινη συνθήκη σε πλανητική κλίμακα.

Ύστερα από κάθε μεγάλο σοκ, προσδοκίες Αναγέννησης και προφητείες Αποκάλυψης βρίσκουν γόνιμο έδαφος. Αυτό συνέβη την τελευταία εικοσαετία με την 11η Σεπτεμβρίου, όπως και με τη χρηματοπιστωτική κατάρρευση του 2008-9. Και στις δύο περιπτώσεις, ο πλανήτης έζησε μεγάλες αναστατώσεις, αλλά δεν υπήρξε αλλαγή υποδείγματος. Η Ιστορία δεν άλλαξε τροχιά.

Αυτή τη φορά, τα πράγματα μπορεί να εξελιχθούν πολύ διαφορετικά, καθώς βιώνουμε μια οικουμενική, αστραπιαία και εξαιρετικά βίαιη κρίση, χωρίς προηγούμενο στη σύγχρονη Ιστορία. Όχι τόσο στην υγειονομική της διάσταση (η ισπανική γρίπη του 1918 αφάνισε 50 εκατομμύρια ανθρώπους, περίπου το 2% του τότε παγκόσμιου πληθυσμού), όσο στο πεδίο της οικονομίας. Στην Αμερική 17 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους μέσα σε τρεις μόνο εβδομάδες και στο σύνολο των αναπτυγμένων χωρών η οικονομία θα συρρικνωθεί φέτος περισσότερο κι από τη Μεγάλη Ύφεση του 1929-33, εκτιμά το ΔΝΤ.

Ένας τόσο έντονος, ιστορικών διαστάσεων, κλονισμός δεν μπορεί παρά να φέρει εξίσου ιστορικές αλλαγές στη διεθνή τάξη πραγμάτων και στη ζωή των ανθρώπων, σκέφτονται πολλοί. Άλλοι δεν είναι τόσο σίγουροι: “Ο Covid-19 δεν θα αλλάξει τόσο πολύ τη βασική κατεύθυνση της Ιστορίας, αλλά θα την επιταχύνει. Ο κόσμος που θα αναδυθεί από την κρίση θα είναι αναγνωρίσιμος: εξασθένιση της αμερικανικής ηγεμονίας, απορρύθμιση της παγκόσμιας συνεργασίας, εντεινόμενη διαμάχη μεγάλων δυνάμεων”, εκτιμά ο Ρίτσαρντ Χάας, πρόεδρος του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων, ενός από τα σοβαρότερα think tank των ΗΠΑ. Το στοίχημα για την κατεύθυνση που θα πάρει ο κόσμος είναι ανοιχτό, καθώς η μεγάλη δοκιμασία βγάζει στην επιφάνεια τα καλύτερα και τα χειρότερα στοιχεία του καθένα μας και των κοινωνιών μας, υποστήριξε στο Πασχαλινό μήνυμά του ο Γερμανός πρόεδρος Φρανκ- Βάλτερ Στάινμαγερ, πεισμένος ότι αυτοί που θα κρίνουν τελικά πού θα γείρει η πλάστιγγα, δεν θα είναι μόνο οι πολιτικοί και οι επιστήμονες, αλλά οι ίδιοι οι λαοί.

Το κράτος ενισχύεται, αλλά ποιο κράτος;

Η ιδέα ότι όλα τα προβλήματα προέρχονται από το κράτος και όλες οι λύσεις από την αγορά ήταν από τα πρώτα θύματα του Covid-19. Ένας πρωθυπουργός των Τόρις, ο Μπόρις Τζόνσον, εθνικοποίησε τους σιδηροδρόμους που είχαν ιδιωτικοποιήσει Θάτσερ και Μέιτζορ. Ο Τραμπ αποφάσισε να επιτάξει το μεγαθήριο General Motors για την κατασκευή δεκάδων χιλιάδων αναπνευστήρων. Σε ΗΠΑ, Ευρώπη και Ιαπωνία, οι κυβερνήσεις υιοθετούν προγράμματα οικονομικής στήριξης που φτάνουν το 10% ή και το 20% του ΑΕΠ και πολλά κράτη μετατρέπονται στον εργοδότη τελευταίας καταφυγής, καλύπτοντας το 80% ή και το 90% των μισθών εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα.

Όσοι όμως οραματίζονται μια αναβίωση του ισχυρά παρεμβατικού, σοσιαλδημοκρατικού κράτους- πρόνοιας, πιθανότατα θα απογοητευτούν. Τα έκτακτα μέτρα είναι προσωρινά και ο λογαριασμός δεν θα αργήσει να έρθει- όπως έγινε και στην κρίση του 2008, όπου εφαρμόστηκε η συνταγή «σοσιαλισμός για τις τράπεζες, νεοφιλελευθερισμός για τους πολλούς». Οι Αντριάν Γούλντριτζ και Μάικλ Μίκλετγουέιτ γράφουν στο πρακτορείο Bloomberg ότι «οι κυβερνήσεις θα συμπιέζονται από δύο αντίρροπες τάσεις. Η πρώτη είναι να αναπτύξουν το κοινωνικό κράτος, ιδιαίτερα στο σύστημα Υγείας και την κοινωνική ασφάλιση, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν ανάλογες κρίσεις στο μέλλον. Η άλλη είναι να ισορροπήσουν τους προϋπολογισμούς τους, καθώς το δημόσιο χρέος εκτοξεύεται σε απαράδεκτα επίπεδα».

Παράλληλα, οι δύο αναλυτές ανησυχούν για τον κίνδυνο να αναδυθεί, μέσα από αυτή την κρίση, ένα αυταρχικό «κράτος- Λεβιάθαν», στο πρότυπο που μας άφησε ο Άγγλος φιλόσοφος Τόμας Χομπς. «Σε όλο τον κόσμο, ο φόβος επελαύνει και, προκειμένου να προστατευτούμε από τον τρομερό ιό, παραιτούμαστε εθελουσίως από βασικά δικαιώματα στον Λεβιάθαν του κράτους», υποστηρίζουν. Ήδη, αυταρχικοί ηγέτες όπως ο Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία, εκμεταλλεύονται την κρίση για να κυβερνούν με διατάγματα επ’ αόριστον, αλλά η καμπάνα χτυπάει για όλους. Η μετά την 11η Σεπτεμβρίου Αμερική μας δίδαξε ότι αδιανόητα μέχρι χθες μέτρα, τύπου νόμου PATRIOT, που θεσπίζονται ως προσωρινά σε μια κατάσταση εξαίρεσης, μπορεί να επιβιώσουν και μετά τη λήξη του συναγερμού.

Η παγκοσμιοποίηση σε υποχώρηση

Ο Ρόμπερτ Νίμπλετ από το Βασιλικό Ινστιτούτο Διεθνών Μελετών (Chatam House) της Βρετανίας βλέπει την πανδημία ως «σταγόνα που ξεχειλίζει το ποτήρι της παγκοσμιοποίησης». Στο ίδιο μήκος κύματος, ο διεθνούς φήμης Γάλλος οικονομολόγος Ντανιέλ Κοέν εκτιμά ότι «βλέπουμε το τέλος ή τουλάχιστον την αρχή του τέλους του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού όπως τον γνωρίσαμε τα τελευταία σαράντα χρόνια».

Το φαινόμενο είχε αρχίσει πολύ νωρίτερα, με τους εμπορικούς πολέμους και τη νίκη του Τραμπ να αποτελούν χαρακτηριστικά συμπτώματα. Στην παρούσα δοκιμασία, η δυναμική επιταχύνεται. Σε αντίθεση με το 2008, όπου η συνεργασία σε επίπεδο G8 βοήθησε στη γρήγορη υπέρβαση της ύφεσης, αυτή τη φορά κυριάρχησε το πνεύμα «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Διεθνείς παραγωγικές αλυσίδες σπάνε και βιομηχανίες επαναπατρίζονται, καθώς ισχυρά κράτη όπως η Αμερική και η Γαλλία διαπιστώνουν ότι το μοντέλο της εντατικής εξαγωγής κεφαλαίων στις χώρες χαμηλού εργατικού κόστους τις μετέτρεψε σε ομήρους της Κίνας ακόμη και για μάσκες των 75 σεντς.

Μένει να αποδειχθεί, όμως, αν θα πρόκειται για αναπροσαρμογή ή για πλήρη κατάρρευση της διεθνούς οικονομικής τάξης. Η αλληλεξάρτηση των εθνικών οικονομιών, ιδίως μεταξύ ΗΠΑ- Κίνας, είναι τόσο βαθιά που το κόστος της ρήξης και των ανοιχτών εμπορικών πολέμων θα ήταν τεράστιο για όλους, όπως έδειξε και η πρόσφατη συνεννόηση ΗΠΑ- Ρωσίας- Σαουδικής Αραβίας για τον τερματισμό του πολέμου των τιμών πετρελαίου.

Επιπλέον, δεν είναι καθόλου αυτονόητο ότι το τέλος της παγκοσμιοποίησης θα ευνοούσε προοδευτικές λύσεις. Λεπέν και Σαλβίνι εμφανίζουν εαυτούς δικαιωμένους, ενώ στις ΗΠΑ πυκνώνουν τα κρούσματα ρατσιστικών επιθέσεων εναντίον κινεζικής καταγωγής Αμερικανών και στο Παρίσι ασιατικής προέλευσης πολίτες φορούν T- shirt που γράφουν «δεν είμαι ιός». Στο μεταξύ, ο Τραμπ κόβει τη χρηματοδότηση στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για να καλύψει τα δικά του, εγκληματικά λάθη, την ώρα που η ανθρωπότητα χρειάζεται όσο ποτέ τη διεθνή συνεργασία για την αντιμετώπιση της μάστιγας.

Εξασθένιση της αμερικανικής ηγεμονίας

«Πολύ προτού o Covid- 19 αφανίσει τον πλανήτη, το αμερικανικό μοντέλο βρισκόταν σε απότομη πτώση», διαπιστώνει ο Χάας. Το σχέδιο των νεοσυντηρητικών επί προεδρίας υιού Μπους για έναν «Νέο Αμερικανικό Αιώνα» μέσω του λεγόμενου πολέμου κατά της τρομοκρατίας λειτούργησε ως μπούμπερανγκ, αναδεικνύοντας τα όρια της στρατιωτικής ισχύος.

Η παρούσα κρίση αποκάλυψε την εξασθένιση της ήπιας ισχύος της υπερδύναμης. Και πάλι ο Χάας: «Το εσωτερικό πολιτικό αδιέξοδο, η οπλοκατοχή, η κακή διαχείριση που οδήγησε στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, η επιδημία των οπιοειδών και άλλα πολλά έκαναν την Αμερική ολοένα και λιγότερο ελκυστική. Η αργή, ασυνάρτητη και κατά κανόνα αναποτελεσματική απάντηση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης στην πανδημία θα ενισχύσει τη διάχυτη εντύπωση ότι οι ΗΠΑ έχουν χάσει το δρόμο τους». Άλλοι αναλυτές βιάστηκαν να ανακηρύξουν την πανδημία ως τη «στιγμή Σουέζ» της Αμερικής, κατ’ αναλογία με τη γεωστρατηγική σύγκρουση του 1956, που αποτέλεσε τη χαριστική βολή για τη βρετανική Αυτοκρατορία.

Έχοντας τραυματιστεί από την αποτυχία της να ελέγξει την επιδημία στα αρχικά της στάδια, προτού ξεφύγει από το Γουχάν και διαδοθεί σε όλο τον κόσμο, η Κίνα επένδυσε στην αποτελεσματική απάντησή της, σε δεύτερο χρόνο, και στη διπλωματία της μάσκας, των γιατρών και των αναπνευστήρων, διεκδικώντας να καλύψει το κενό που άφησε η Αμερική. Ωστόσο το τελικός απολογισμός δεν έχει γραφτεί ακόμη, καθώς ένα δεύτερο κύμα της επιδημίας απειλεί την Κίνα και όλη την Ανατολική Ασία. Σε κάθε περίπτωση, ο μετα- αμερικανικός κόσμος διαγράφεται όχι κινεζικός, αλλά χαοτικά ασταθής.

Υπαρξιακά διλήμματα για την ΕΕ

«Σήμερα η ΕΕ αντιμετωπίζει μια ιστορική πρόκληση, από την οποία θα κριθεί το μέλλον της και εκείνο ολόκληρου του κόσμου», τόνισε στο Πασχαλινό του μήνυμα ο Πάπας Φραγκίσκος, καλώντας την Ένωση να υιοθετήσει «καινοτόμες λύσεις», έκφραση που στη σκληρά δοκιμαζόμενη Ιταλία έχει γίνει συνώνυμο των ποθητών ευρωομολόγων. Ωστόσο η άρνηση της Γερμανίας και άλλων βορείων χωρών να προχωρήσουν σε ριζοσπαστικά μέτρα ενεργητικής αλληλεγγύης, έχει φέρει την ΕΕ στα πρόθυρα υπαρξιακής κρίσης, πιο επικίνδυνης από την κρίση χρέους του 2010, την πρόκληση του προσφυγικού το 2015 και τη δοκιμασία του Brexit.

«Σε τι χρειάζεται λοιπόν η ΕΕ αν δεν αποδείξει, στην εποχή του κορωνοϊού, ότι οι Ευρωπαίοι μάχονται από κοινού για ένα κοινό μέλλον», αναρωτιέται ο Γιούργκεν Χάμπερμας. Ο Γερμανός φιλόσοφος κατηγορεί και τα δύο κόμματα του κυβερνώντος συνασπισμού στη χώρα του για «εγωκεντρισμό, οικονομικό εθνικισμό και αυτοδικαίωση», σημειώνοντας: «Ακόμη και σήμερα, Μέρκελ και Σολτς μένουν πεισματικά αγκυροβολημένοι στην πολιτική που ακολούθησαν στην κρίση της προηγούμενης δεκαετίας, παρά τις διαμαρτυρίες των χωρών του Νότου, προς μεγάλο όφελος της Γερμανίας και των χωρών του Βορρά».

Είναι αλήθεια ότι, μετά την αποκαρδιωτικά αναιμική απάντησή τους στα αρχικά στάδια της κρίσης, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί ανέλαβαν πιο ουσιαστικές πρωτοβουλίες, όπως η μεγάλη ένεση ρευστότητας, ύψους 750 δισ με αγορά ομολόγων από την ΕΚΤ και η πρόσφατη απόφαση του Eurogroup για πακέτο στήριξης ύψους 540 (κυρίως με δάνεια και εγγυήσεις) μέσω του ESM, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και του μηχανισμού SURE. Ωστόσο η επικρατούσα αντίληψη είναι ότι η ΕΕ εξακολουθεί να τρέχει πίσω από τα γεγονότα, κατά το “too little, too late”.

Το κυριότερο, βέβαιο αποτέλεσμα της τρέχουσας κρίσης θα είναι η γιγάντωση των ήδη εκρηκτικών αντιθέσεων μεταξύ Βορρά- Νότου. Ειδικά η Ιταλία θα δει το ήδη πολύ μεγάλο χρέος της να εκτοξεύεται σε αστρονομικά ύψη. Η Γερμανία και οι σύμμαχοί της θα βρεθούν μπροστά στο σκληρό δίλημμα είτε να αποδεχτούν το αδιανόητο, δηλαδή μια Ένωση μεταφοράς πόρων, είτε να διακινδυνέψουν τη διάρρηξη της ευρωζώνης, από την οποία αντλούν το μεγαλύτερο μέρος των πλεονασμάτων τους.  Οι Γάλλοι οικονομολόγοι Λοράνς Σιαλόν και Μπατίστ Μπριντονό προτείνουν μερική διαγραφή των κρατικών χρεών από την ΕΚΤ με ρήτρα η οποία θα δεσμεύει τα ευνοούμενα κράτη με ενίσχυση της βιώσιμης ανάπτυξης και της περιβαλλοντικής προστασίας.

Προς το οικουμενικό βασικό εισόδημα;

Πρόσφατα η συντακτική επιτροπή των Financial Times πρότεινε την καθιέρωση Οικουμενικού Βασικού Εισοδήματος (UBI) για όλους τους πολίτες, στο πλαίσιο ενός “νέου κοινωνικού συμβολαίου” για την αντιμετώπιση της επαπειλούμενης οικονομικής καταστροφής και της μαζικής ανεργίας.

Η ιδέα του UBI κέρδιζε έδαφος αρκετά χρόνια τώρα λόγω των φόβων για τις επιπτώσεις της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης- κυρίως της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης- στην απασχόληση. Οι υποστηρικτές τους απλώνονται σε ένα ευρύ φάσμα, από τους μεγαλοεπιχειρηματίες Ίλον Μασκ της Tesla και Μαρκ Ζάκερμπεργκ της Facebook μέχρι στοχαστές της ελευθεριακής Αριστεράς όπως ο Τόνι Νέγκρι. Σε προηγούμενες δεκαετίες, είχε βρει υποστήριξη από διάσημους οικονομολόγους διαφορετικών σχολών σκέψης, όπως ο Κεϋνσιανός Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ και ο ιδρυτής- πατέρας του νεοφιλελευθερισμού Μίλτον Φρίντμαν.

Ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες πειραματίστηκαν με το εν λόγω μέτρο, χωρίς ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Η κεντροδεξιά κυβέρνηση της Φινλανδίας το εφάρμοσε σε περιορισμένη κλίμακα για δύο χρόνια, αλλά το εγκατέλειψε στα τέλη του 2018. Πέρα από την επιβάρυνση στα δημόσια οικονομικά, οι δύσπιστοι θεωρούν ότι ισοδυναμεί με παραίτηση του κράτους στην προοπτική της μαζικής ανεργίας και απλά εξασφαλίζει στοιχειώδη επιβίωση, στο κατώτατο επίπεδο, των ανθρώπων που πετιούνται εκτός παραγωγικής διαδικασίας. Ο ίδιος ο Τζον Μέιναρντ Κέινς ήταν, στην εποχή του, αντίθετος με αυτό το μέτρο, επισημαίνοντας την ψυχολογική φθορά των ανθρώπων που μένουν μακροχρόνια εκτός εργασίας. Ένα επίδομα ανεργίας δεν μπορεί να είναι η απάντηση στον μαρασμό ολόκληρων βιομηχανικών, αγροτικών και αλιευτικών κοινοτήτων, που αφανίζονται από την κρίση.

Ηλεκτρονικό χρήμα ή το τέλος των μετρητών

Τα capital controls το δραματικό καλοκαίρι του 2015 οδήγησαν μεγάλα στρώματα του ελληνικού πληθυσμού που δεν ήταν μέχρι τότε εξοικειωμένα με το πλαστικό χρήμα στις χρεωστικές και πιστωτικές κάρτες. Κάτι ανάλογο συμβαίνει σήμερα, σε παγκόσμια κλίμακα, με το ηλεκτρονικό χρήμα, καθώς οι διαδικτυακές συναλλαγές εκτοξεύονται, ενώ το ρευστό, στη μεταλλική ή στη χάρτινη μορφή του, γίνεται ανεπιθύμητο, ως δυνητικός παράγοντας μόλυνσης.

Η συζήτηση για το επικείμενο “τέλος των μετρητών” βρισκόταν στην ατζέντα ήδη προ κορωνοϊού. Τεχνολογικά αναπτυγμένες χώρες, όπως η Φινλανδία και η Νότια Κορέα, προσανατολίζονταν προς την πλήρη κατάργηση των συναλλαγών με ρευστό. Η εμφάνιση των κρυπτονομισμάτων, τύπου bitcoin, έδωσε ώθηση σε αυτή την τάση, ενώ το Facebook ανακοίνωσε το δικό του κρυπτονόμισμα, τη Libra, αν και τελευταία φαίνεται να κάνει πίσω. Στις αρχές Φεβρουαρίου, προτού ενσκήψει για τα καλά η κρίση του Covid- 19 στη Δύση, έξι κεντρικές τράπεζες (Αγγλίας, Ιαπωνίας, Καναδά, Ελβετίας, Σουηδίας και η ΕΚΤ) σε συνεργασία με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) δημιούργησαν ομάδα εργασίας η οποία ανέλαβε να μελετήσει τη δημιουργία ψηφιακών νομισμάτων.

Ο αντίλογος στο ψηφιακό χρήμα δεν λείπει. Το bitcoin έχει επικριθεί ως σχήμα τύπου “πυραμίδα” ή “αεροπλανάκι”, ευάλωτο σε απρόβλεπτες διακυμάνσεις της αγοράς και μέσο για ξέπλυμα βρόμικου χρήματος από μαφίες και τρομοκράτες. Η πλήρης κατάργηση των μετρητών θεωρείται αδύνατη για πολλές χώρες, ιδιαίτερα της περιφέρειας, ενώ το ψηφιακό χρήμα θα καταργήσει κάθε ιδιωτικότητα των συναλλαγών, δίνοντας στις τράπεζες δεδομένα ακόμη και για τις πιο προσωπικές συναλλαγές μας.

Επέλαση του ψηφιακού καπιταλισμού

Ενώ βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις αφανίζονται ή κινδυνεύουν να αφανιστούν από το τσουνάμι της ύφεσης, οι μεγάλες ψηφιακές πλατφόρμες επωφελούνται τα μέγιστα από τα περιοριστικά μέτρα. Ο όμιλος Alphabet της Google  είδε τα κέρδη του να εκτοξεύονται και η κίνηση στο Facebook αυξήθηκε κατά 50% στις αναπτυγμένες χώρες. Η Amazon ανακοίνωσε προσλήψεις 275.000 υπαλλήλων, κυρίως οδηγών και χειριστών στις αποθήκες, αυξάνοντας το εργατικό της δυναμικό κατά 20% μέσα σε δύο εβδομάδες. Μικρότεροι παίκτες αναπτύσσονται με εκθετικούς ρυθμούς, όπως η πλατφόρμα τηλεδιασκέψεων Zoom, που έχει μπει πια σε σχολεία, επιχειρήσεις και νοικοκυριά, καθώς η τηλεργασία και η τηλεκπαίδευση γενικεύονται.

Η πανδημία λειτουργεί ως καταλύτης για την ανάδυση “ενός νέου, ψηφιακού καπιταλισμού”, εκτιμά ο Ντανιέλ Κοέν, κάνοντας λόγο για “ακραία αριθμοποίηση”, δηλαδή για μετατροπή των πάντων σε αλληλουχίες αριθμών. Ο Γάλλος οικονομολόγος και συγγραφέας δεν κρύβει την ανησυχία του για τις αρνητικές πλευρές αυτής της τάσης: όταν η τηλεργασία αντικαθιστά τη δουλειά στον κοινό εργασιακό χώρο, η τηλεϊατρική την άμεση επαφή με τον γιατρό, η κατ’ οίκον ψυχαγωγία μέσω Netflix τον κινηματογράφο, οι άνθρωποι θα ζουν πολύ περισσότερο από ό,τι χθες σε έναν εικονικό κόσμο, με πιο ατροφικές κοινωνικές σχέσεις.

Από την πλευρά του, ο διευθυντής της Le Monde Diplomatique Σερζ Αλιμί εφιστά την προσοχή στη γενίκευση των πρακτικών ηλεκτρονικής παρακολούθησης των πολιτών. Στο Παρίσι, drones παρακολουθούν πάρκα και άλλους δημόσιους χώρους μετά την απαγόρευση της κυκλοφορίας, στη Νότια Κορέα και την Ταϊβάν όποιος δεν έχει το κινητό του σε λειτουργία για κάμποσα λεπτά μπορεί να δεχθεί έφοδο της αστυνομίας που ελέγχει την εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων, στην Κίνα οι πολίτες χωρίζονται σε τρεις χρωματικές κατηγορίες ανάλογα με την επικινδυνότητά τους ως προς τον ιό. Σε έκτακτες συνθήκες σαν τη σημερινή, παρόμοια μέτρα γίνονται ευρέως αποδεκτά, αλλά ο κίνδυνος να μακροημερεύσουν φαίνεται υπαρκτός. Ήδη προ κορωνοϊού η καθηγήτρια του Χάρβαρντ Σοσάνα Ζούμποφ προειδοποιούσε, στο βιβλίο της “Κατασκοπευτικός Καπιταλισμός”, που έγινε διεθνές μπεστ σέλερ, για τις τεράστιες δυνατότητες κλοπής και εκμετάλλευσης των προσωπικών δεδομένων πολιτών όχι τόσο από κρατικές υπηρεσίες, όσο από τους γίγαντες της ψηφιακής οικονομίας.

Εύθραυστα κράτη στην περιφέρεια

Για λόγους που δεν είναι απολύτως κατανοητοί, τα κράτη της περιφέρειας δεν έχουν γνωρίσει μέχρι τώρα τις σφοδρές εκδηλώσεις της πανδημίας που βιώνουν οι πιο αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής. Ενδεχομένως η κατάσταση σε αρκετές χώρες της Αφρικής, της Ασίας, ίσως και της Λατινικής Αμερικής να υποεκτιμάται λόγω ελλιπούς καταγραφής κρουσμάτων και θανάτων.

Σε κάθε περίπτωση, πολλοί φοβούνται ότι μια εφιαλτικών διαστάσεων υγειονομική κρίση σε αυτές τις πολυπληθείς περιοχές του πλανήτη δεν μπορεί να αποκλειστεί στο προσεχές μέλλον. Ο διάσημος Γάλλος οικονομολόγος Τομά Πικετί προειδοποιεί ότι τα συστήματα Υγείας αυτών των χωρών είναι πολύ αδύναμα για να αντέξουν σε μεγάλων διαστάσεων κρίση και εφιστά την προσοχή στην πρώτη εξέγερση εσωτερικών μεταναστών στην Ινδία, οι οποίοι έχουν μείνει χωρίς δουλειά και εμποδίζονται να γυρίσουν στα χωριά τους. Ο ακραίος συνωστισμός στις παραγκουπόλεις καθιστά πρακτικά αδύνατο να εφαρμοστεί το social distancing, ενώ τεράστια πλήθη που επιβιώνουν στην άτυπη οικονομία ανησυχούν περισσότερο για την πείνα και λιγότερο για την αρρώστια.

Στο μεταξύ, η έκρηξη του χρέους απειλεί να αποσταθεροποιήσει πλήρως πολλά εύθραυστα κράτη της περιφέρειας, κάτι που θα μπορούσε να προκαλέσει μεγάλης κλίμακας μεταναστευτικά κύματα προς το Βορρά. Την περασμένη Κυριακή, η G20 άρχισε να προσανατολίζεται σε μορατόριουμ αποπληρωμής του χρέους των 76 φτωχότερων χωρών, αλλά είναι πολύ αμφίβολο ότι αυτό το (εν πολλοίς αναγκαστικό) μέτρο θα καταφέρει να ανακόψει την πορεία προς την οικονομική και κοινωνική αποδιάρθρωση.

Η κλιματική αλλαγή στο ψυγείο;

Μια από τις θετικές συνέπειες της κατά τα άλλα δραματικής περιπέτειας που ζούμε ήταν η σοβαρή μείωση των ρύπων που επιβαρύνουν την κλιματική αλλαγή σε παγκόσμια κλίμακα, όπως και η γενικότερη περιστολή επιβλαβών για το περιβάλλον δραστηριοτήτων. Ωστόσο, και στην κρίση του 2008 είχε συμβεί κάτι παρόμοιο, για να αποδειχθεί μόνο βραχύβια παρένθεση. Η πανδημία ήταν μια καταστροφή που κλιμακώθηκε με αστραπιαία ταχύτητα, ενώ η κλιματική αλλαγή εξελίσσεται σε πιο αργούς ρυθμούς, κάτι που επιτρέπει στις κυβερνήσεις να βαυκαλίζονται ότι έχουν ευρύ χρονικό περιθώριο για την αντιμετώπισή της.

‘Ηδη η Βρετανία ανακοίνωσε την αναβολή της Διεθνούς Διάσκεψης του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (COP26), που επρόκειτο να φιλοξενήσει τον Νοέμβριο, καθώς η πανδημία δεν άφηνε τον απαραίτητο χρόνο για τις κοπιώδεις διπλωματικές προετοιμασίες που απαιτούνταν προς αναζήτηση συμφωνίας. Τα χειρότερα, πιθανότατα, έπονται. Αντιμέτωπες με την ασφυκτική πίεση για επανεκκίνηση της οικονομίας, οι κυβερνήσεις είναι πολύ πιθανό να άρουν περιβαλλοντικούς περιορισμούς που ήδη είχαν επιβάλει. Όχι απροσδόκητα, πρώτη άνοιξε το χορό η κυβέρνηση Τραμπ, δίνοντας την άδεια σε επιχειρήσεις να παραβιάζουν τα περιβαλλοντικά όρια εφόσον αποδεδειγμένα υπέστησαν σοβαρή ζημιά από την πανδημία και τα περιοριστικά μέτρα.

Ασφαλώς, οικολογικές οργανώσεις και κινήματα θα συγκρουστούν με παρόμοιες επιλογές, τονίζοντας ότι ίσα- ίσα η περιβαλλοντική καταστροφή, η αποψίλωση των δασών, η πυρετική αστικοποίηση και η καταστροφή βιότοπων ευνοούν τη μετάδοση φονικών ιών στον άνθρωπο και τη γρήγορη εξάπλωση των επιδημιών. Ωστόσο ο αγώνας τους θα δοθεί σε πιο δυσμενές, ανηφορικό έδαφος.

Κοινωνικές εντάσεις στην ημερήσια διάταξη

Η περασμένη χρονιά σημαδεύτηκε από ένα πλανητικό κύμα μεγάλων λαϊκών εξεγέρσεων διαρκείας από το Χονγκ Κονγκ μέχρι τη Χιλή και από τα Κίτρινα Γιλέκα της Γαλλίας μέχρι τον Λίβανο και το Ιράκ. Ο κορωνοϊός έβαλε φρένο σε αυτό το φαινόμενο, αλλά μόνο για το μεταφέρει προσωρινά στο Διαδίκτυο.

“Ο ιός ξυπνά την πάλη των τάξεων”, έγραφαν την περασμένη Τρίτη οι Times του Λονδίνου και επεξηγούσαν: “Φτωχοί και πλούσιοι βιώνουν την κρίση με διαφορετικούς τρόπους, κάτι που δημιουργεί κοινωνικές αντιθέσεις, οι οποίες είναι πιθανό να επιβιώσουν για μεγάλο διάστημα, αφότου η μάστιγα θα έχει φύγει… Οι μη προνομιούχοι και οι εθνικές μειονότητες κάνουν τις πιο επικίνδυνες δουλειές, αρρωσταίνουν και πεθαίνουν πιο γρήγορα από τους πλούσιους, τους λευκούς και τους προνομιούχους”.

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο αναλυτής του Bloomberg Αντρέας Κλουντ εκτιμά ότι η πανδημία “ενισχύει τις προϋπάρχουσες συνθήκες κοινωνικής ανισότητας απ’ όπου περνάει. Σύντομα αυτό θα προκαλέσει κοινωνική αναταραχή, ακόμη και εξεγέρσεις ή επαναστάσεις”. Ο Κλουντ εκτιμά ότι η απώλεια εισοδημάτων και κυρίως η μαζική ανεργία θα ενισχύσουν “νέα λαϊκιστικά ή και ριζοσπαστικά κινήματα”, τα οποία απεύχεται μεν, αλλά θεωρεί πολύ πιθανό να προκύψουν τους επόμενους μήνες.

Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή

Πηγή: ppapacon.blogspot.com

Τα βασανιστήρια απέδωσαν, οι κρατούμενοι τα ξέρασαν όλα…

Με εργαλεία βασανισμού επέβαλαν οι ισχυροί της Ε.Ε. την περασμένη δεκαετία τις διάφορες τρόικες στις καθημαγμένες από την οικονομική κρίση οικονομίες και κοινωνίες των PIGS και τους όρους των εκάστοτε συμφωνιών για νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις και προγράμματα εξοντωτικής λιτότητας. Αυτήν την απροκάλυπτη παραδοχή έκανε ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών, ο Σοσιαλδημοκράτης Χάικο Μάας, σε συνέντευξή του που δημοσιεύτηκε την Παρασκευή στο γερμανικό περιοδικό Spiegel. Η έκπληξη δεν έγκειται στο χαρακτηρισμό αυτόν καθ’ αυτό.

Δεν προξενεί έκπληξη, γιατί από το 2010 μέχρι σήμερα δεν χρειάζεται να γνωρίζει κανείς οικονομία, κοινωνιολογία και πολιτική για να ξέρει τι σήμανε τρόικα και μνημόνιο – τα έχει βιώσει με σκληρό και ανυπόφορο τρόπο.

Έχουν γραφτεί άπειρα σχετικά με τη σκληρότητα των μέτρων, σχετικά με τις καταστροφικές συνέπειές τους για ευρύτατα τμήματα του πληθυσμού των χωρών που υποχρεώθηκαν να εφαρμόσουν μνημόνια. Ακόμα πιο πίσω, δεν ήταν έκπληξη το είδος των μέτρων και η κατεύθυνσή τους για όσους ήξεραν τι σημαίνει Μάαστριχτ, Λισαβώνα, τι σημαίνει ΟΝΕ. Ακόμα, πόσοι και πόσοι δεν ανατρίχιαζαν στο άκουσμα των αρχικών ΔΝΤ, αν είχαν μια μέτρια γνώση περί Λατινικής Αμερικής στις δεκαετίες του 1980 και 1990; Πόσοι δεν είχαν διαβάσει ή δεν είχαν ακούσει σχετικά με τη Ναόμι Κλάιν και το βιβλίο της ‘Δόγμα του Σοκ’; Τα μεταμοντέρνα νεοφιλελεύθερα βασανιστήρια, τους εικονικούς πνιγμούς τους έζησαν όλες οι κοινωνίες της Ανατολικής Ευρώπης μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού με την ανείπωτη φτώχεια, ανεργία, απώλεια αξιοπρέπειας. Με τη δραματική πτώση ακόμα και αυτού του προσδόκιμου ζωής. Η δε Γερμανία τα πρώτα τέτοιου είδους βασανιστήρια τα έκανε πάνω στον ίδιο της τον πληθυσμό που είχε την ατυχία να γεννηθεί στην πρώην Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας.

Τι ξέρασαν όμως οι βασανισμένες χώρες και κοινωνίες του Νότου; Δεν ξέρασαν πληροφορίες αλλά γιατρούς και νοσηλευτές, φτηνούς εργάτες, λιμάνια, τρένα και αεροδρόμια.

Έκπληξη προκαλεί το θράσος που έχει ο Γερμανός αξιωματούχος. Θράσος που τον οδηγεί να παραδέχεται ότι η χώρα του, μαζί με άλλες εύρωστες οικονομικά χώρες του Βορρά, τότε, στα 2010 και 2012 και 2015, έκαναν βασανιστήρια στις χώρες του Νότου για να τις κάνουν να “ξεράσουν”. Δεν εφάρμοσαν “μέτρα σωφρονισμού”, ώστε να συνετιστεί ο “παραβατικός” και να πάρει τον σωστό δρόμο. Έκαναν βασανιστήρια.

Τα βασανιστήρια γίνονται για δυο λόγους και έναν τρίτο, πιο βαθύ. Γίνονται για να αποσπάσει ο βασανιστής πληροφορίες και υλικά μέσα, για να εκμηδενίσει την ηθική ή σωματική ισχύ του θύματος και πιο βαθιά για να ικανοποιήσει τα σαδιστικά του ένστικτα. Τι ξέρασαν όμως οι βασανισμένες χώρες και κοινωνίες του Νότου; Δεν ξέρασαν πληροφορίες αλλά γιατρούς και νοσηλευτές, φτηνούς εργάτες, λιμάνια, τρένα και αεροδρόμια, ξέρασαν τις βουνοκορφές τους για ανεμογεννήτριες και τις πρώτες ύλες τους. Ξέρασαν τις παραλίες τους για να πίνουν μοχίτο οι Βόρειοι τα καλοκαίρια. Δεν απέσπασαν, λοιπόν, πληροφορίες οι βασανιστές. Απέσπασαν ανθρώπινο δυναμικό και πλούτο. Έδρασαν ως λήσταρχοι που βασάνισαν τα θύματά τους για να τους δώσουν την περιουσία τους.

Φυσικά, δεν θα ήταν εύκολο να λυγίσει το θύμα αν δεν είχαν οι λήσταρχοι τη συνεργασία ντόπιων χωροφυλάκων, που και αυτοί περίμεναν να πάρουν λεία από την περιουσία του θύματος. Ήταν φθινόπωρο του 2013 όταν ο Άδωνις Γεωργιάδης καυχιόταν ότι αυτός και όχι η τρόικα απολύει γιατρούς και νοσηλευτές. Ένα χρόνο μετά, η γερμανική κρατική Deutsche Welle περιχαρής δημοσίευε άρθρο για τους Έλληνες γιατρούς που φτάνουν στη Γερμανία, η οποία τους περίμενε με ανοιχτές αγκάλες. Μετά τους Ρουμάνους, είναι οι Έλληνες η δεύτερη πολυπληθέστερη ομάδα στις τάξεις των ξένων γιατρών στη Γερμανία: 2059 Έλληνες και Ελληνίδες γιατροί δούλευαν την 31η Δεκεμβρίου 2018 στα γερμανικά νοσοκομεία, 3556 Ρουμάνοι. Επίσης, σχεδόν 1000 Ιταλοί και Ιταλίδες, 1334 Βούλγαροι και 1231 Ούγγροι. Άραγε να μην παίζουν αυτοί οι Έλληνες, και οι Ρουμάνοι, κι οι Ιταλοί το ρόλο τους σήμερα στο ότι η Γερμανία, με τόσα πολλά κρούσματα κορονοϊού, παρουσιάζει πολύ χαμηλό ποσοστό θνητότητας; Και μήπως έλειψαν αυτοί οι γιατροί από την Ιταλία, μήπως έλειψαν από την Καστοριά και τις Κυκλάδες;

Έκπληξη προκαλεί η πνευματική και πολιτική φτώχεια του Μάας. Ήθελε να δείξει πόσο καλοί είναι πλέον οι Βόρειοι; Ότι δεν θέτουν όρους για να δώσουν τα 500 δισ.; Δεν το έδειξε, παρά έκανε σαφές ότι δεν σκαμπάζει από διπλωματία. Είναι δυνατόν ο επικεφαλής της γερμανικής διπλωματίας να παραδέχεται ότι η κυβέρνησή του, μαζί με τους Ολλανδούς, τους Αυστριακούς και τους Φιλανδούς, υπέβαλαν σε βασανιστήρια τον ευρωπαϊκό Νότο; Ναι, είναι δυνατόν. Διαχειριστής είναι ο άνθρωπος. Τα ‘αστεία’ των διαδρόμων του υπουργείου του και των γραφείων των Βρυξελλών αναπαράγει. Του ξέφυγε; Όχι, γιατί το ανάρτησε και στο Twitter του. Βασανιστές εθνών, λοιπόν.

Δεν ζούμε ωστόσο σε εποχή που βγάζει μεγάλους πολιτικούς. Ούτε καν μέτριους. Ζούμε σε εποχή κυνικών διαχειριστών.

Είπε και άλλα ο Μάας. Η Γερμανία επί μέρες δέσμευε υλικά που είχαν προορισμό τις χώρες του Νότου, πολύτιμα υλικά για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Έπρεπε να νιώσουν την καυτή ανάσα των Κινέζων στα αεροδρόμια της Ευρώπης με στολές και μάσκες για μοίρασμα ή πώληση και τις αποστολές γιατρών του ρωσικού στρατού, την παρουσία στην Ιταλία των κομμουνιστών μαύρων γιατρών από την Κούβα, για να καταλάβουν ότι χάνουν οποιαδήποτε συνοχή στο θάλαμο των βασανιστηρίων τους. Και να αποδεσμεύσουν όσα υλικά δεν τους ήταν απαραίτητα. Τον ρώτησαν για αυτό και απάντησε πως ήταν όπως όταν το αεροπλάνο αποσυμπιέζεται: πρώτα φοράς τη δική σου μάσκα και μετά δίνεις βοήθεια στους άλλους. Μόνο που η Γερμανία δέσμευε τον Μάρτη τις μάσκες των άλλων, δεν τις έδινε. Και αυτοί πέθαιναν.

Είναι η ίδια ποιότητα Ευρωπαίων πολιτικών που ερμηνεύουν τη στάση του Ολλανδού υπουργού Οικονομικών Χέκστρα ως επίδειξη του τεντωμένου μεσαίου δάχτυλου της χώρας του στην Ιταλία, η οποία παλεύει με τον θάνατο και την οικονομική καταστροφή. Ο Χέκστρα είχε αρνηθεί στα τέλη του Μάρτη βοήθεια στην Ιταλία λέγοντας ότι η Ρώμη δεν έχει με δική της ευθύνη τη δυνατότητα να ανταπεξέλθει οικονομικά στην πρωτοφανή κρίση. Ο υπουργός Οικονομικών του τέταρτου μεγαλύτερου φορολογικού παραδείσου της υφηλίου…

Ο Μάας δεν μίλησε ως υπουργός Εξωτερικών μεγάλης παγκόσμιας δύναμης, δεν μίλησε με τη διπλωματική γλώσσα που απαιτεί ο ρόλος του. Και αυτό εκπλήσσει. Δεν ζούμε ωστόσο σε εποχή που βγάζει μεγάλους πολιτικούς. Ούτε καν μέτριους. Ζούμε σε εποχή κυνικών διαχειριστών, στην εποχή του Τραμπ, του Μάας, του Χέκστρα, του Άδωνι Γεωργιάδη. Η δήλωσή του λοιπόν αρμόζει σε ένα διαχειριστή.

Παιδί διάβαζα τον ‘Μικρό Ήρωα’. Για βασανιστήρια διάβαζα, για πείσμα και σφιγμένα δόντια που κράταγαν τα στόματα κλειστά. Για εντυπωσιακές απελευθερώσεις αγωνιστών από τα μπουντρούμια της Γκεστάπο. Πού ξέρουμε; Μπορεί κάπου στη νέα γενιά να υπάρχουν μικροί ήρωες και πάλι, κάποιος Γιώργος Θαλάσσης, που να ξέρει τι να κάνει τους βασανιστές.

Με την υποστήριξη της δημόσιας υγείας και την αλληλέγγυα δράση θα νικήσουμε τον COVID-19. Για την αλλαγή πορείας και την υπέρβαση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού.

Η πανδημία του COVID-19 αποκάλυψε την αποτυχία και τη φαυλότητα του παγκόσμιου καπιταλισμού. Η ανικανότητα να οργανώσει μια γρήγορη, συντονισμένη και αποτελεσματική απάντηση στην εξάπλωση του μικροβίου, και να φροντίσει, με το σωστό τρόπο, τους ανθρώπους που έχουν μολυνθεί, θα χαραχτεί στην ιστορία, στη συνείδηση της εργατικής τάξης και στο σύνολο της ανθρωπότητας. Το σημερινό κυρίαρχο σύστημα που βασίζεται στην αποθέωση της αγοράς ενάντια σε κάθε κρατική παρέμβαση, στην προτεραιότητα του ιδιωτικού έναντι του δημόσιου και την προώθηση του καταναλωτισμού έχει φτάσει σε σημείο έκρηξης και είναι καταδικασμένο να εξαφανισθεί.

Η αντιμετώπιση της υγείας σαν εμπόρευμα από την καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση έχει οδηγήσει στην εγκατάληψη και τις περικοπές, το δημόσιο σύστημα υγείας, στην προοδευτική του ιδιωτικοποίηση και την μείωση της δημόσιας επένδυσης για φάρμακα και εμβόλια. Στην Ισπανία πρέπει να προσθέσουμε την απουσία μιας πραγματικής δημόσιας βιομηχανίας φαρμακευτικών προιόντων υγειονομικής προστασίας, και την ελάχιστη και μη επαρκή ιδιωτική παραγωγή σε αναπνευστήρες κτλ.  Τα φοβερά αποτελέσματα του πρώτου κύματος της πανδημίας στην υγεία και τη ζωή των ανθρώπων είναι η πρόγευση της κυοφορούμενης μεγάλης οικονομικής και κοινωνικής χρήσης που έρχεται ως συνέπεια του εγκλεισμού του πληθυσμού και της διακοπής της παραγωγής σε σημαντικούς τομείς της βιομηχανίας και των υπηρεσιών, που επιβαρύνεται στη περίπτωση της Ισπανίας από την κατρακύλα του τουρισμού που το 2019 αντιπροσώπευε ένα 15% του Α.Ε.Π.

Η διάσταση αυτής της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης θα εξαρτηθεί απο τη διάρκεια του πρώτου κύματος της πανδημίας, από την απόκτηση του εμβολίου που θα διευκολύνει την ανοσία του πληθυσμού στα επόμενα κύματα της πανδημίας, αλλά επίσης από τα χαρακτηριστικά και την αποτελεσματικότητα των οικονομικών μέτρων που θα παρθούν στην πορεία, για την ενδυνάμωση της δημόσιας υγείας, την αποφυγή πτώχευσης σειράς επιχειρήσεων, τα εργασιακά μέτρα για την αποτροπή απολύσεων, την ματαίωση ρυθμίσεων για την εξάπλωση της επισφαλούς εργασίας. Ακόμη τα μέτρα για την κάλυψη κοινωνικών δαπανών, οι παροχές στους άνεργους, το νοίκι ή ένα βασικό εγγυημένο εισόδημα που να επιτρέπει την κάλυψη των αναγκών των προσώπων και των οικογενειών που βρίσκονται σε κατάσταση αδυναμίας. Άλλοι παράγοντες που θα καθορίσουν την έκταση και το βάθος αυτής της κρίσης είναι τα υψηλά επίπεδα του παγκόσμιου δημόσιου-ιδιωτικού χρέους, που υπερβαίνουν επί τρία το παγκόσμιο Α.Ε.Π. , το μεγάλο βάρος των κερδοσκοπικών κεφαλαίων και επιχειρήσεων και τέλος την ανάπτυξη γεωπολιτικών εντάσεων που επηρεάζουν το παγκόσμιο εμπόριο.

Η Ε.Ε δείχνει την ανικανότητά της και την απουσία αλληλεγγύης μπροστά στην πανδημία. 

Οι εικόνες αλληλεγγύης της Κίνας και της Κούβας σε μέσα υγειονομικής περίθαλψης και αποστολές γιατρών κάνουν ανάγλυφη, μπροστά στα στον πληθυσμό των ευρωπαικών χωρών και κυρίως της Ιταλίας και της Ισπανίας που έχουν πληγεί περισσότερο από την πανδημία, την απουσία της Ε.Ε και των θεσμών της σε ένα τόσο ευαίσθητο και ζωτικό θέμα όπως η υγειονομική βοήθεια. Η ανακοίνωση του συμβουλίου διεύθυνσης της Ε.Κ.Τ. σχεδίου για την αγορά δημοσιου και ιδιωτικού κεφαλαίου αξίας 750000 εκατομυρίων ευρώ, όπως και η πρόταση της Κομισιόννα τεθούν σε διαθεσιμότητα οι κανόνες του συμφώνου σταθερότητας που ορίζουν τους στόχους της συγκράτησης των εξόδων, το δημόσιο  έλλειμα και το χρέος, ηρέμησαν προς στιγμήν την αγανάκτηση των κυβερνήσεων της Γαλλίας και της Ιταλίας μπροστά στις αρχικές αμετακίνητες διακηρύξεις της Κριστίν Λαγκάρντ.

Πολύ αναστατωμένοι μπροστά στο μέγεθος της επερχόμενης κρίσης , διάφοροι πρόεδροι κυβερνήσεων της Ε.Ε διαμαρτυρήθηκαν δημόσια ζητώντας πιο αποτελεσματικά μέτρα, ειδικότερα την δρομολόγηση των ευρωομολόγων που για αυτή την περίσταση βαφτίστηκαν “κορονοομόλογα”, παροχές για την ανεργία στην Ευρώπη κτλ. Χωρίς αμφιβολία η άρνηση της Γερμανίας, Ολλανδίας, Αυστρίας, Φινλανδίας για την συνεισφορά αλληλεγγύης με τον πλούτο τους που συγκεντρώθηκε από την εποχή της δημιουργίας του ευρώ διαμέσου των τεράστιων εμπορικών πλεονασμάτων, καταδικάζει τις χώρες με κρ’ιση χρέους να ανατρέξουν στο Ταμείο Διάσωσης του Ευρωπαικού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, πραγμα που – σε περίπτωση που δεν τροποποιηθούν οι όροι πρόσβασής σε αυτό- θα φέρει μεγάλες περικοπές σε κοινωνικές δαπάνες και ιδιωτικοποιήσεις όπως αυτές από τις οποίες υπέφερε ο Ελληνικός λαός.

Την ίδια στιγμή, παραμένει η διάσταση ανάμεσα στις κυβερνήσεις της Ε.Ε ως προς την έγκριση σχεδίου προυπολογισμού του 2020 που θα συνεισφέρει στην αναδιανομή του πλούτου ανάμεσα στις χώρες μέλη, μειώνοντας τις ανισότητες και τα αρνητικά αποτελέσματα της εμπορικής δυσαρμονίας. Η προσκόλληση κάποιων κυβερνήσεων της Ε.Ε στην πρόταση του ΟΟΣΑ για ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ με στόχο την αντιμετώπιση της πανδημίας, δεν εγγυάται ούτε την έναρξή του, ούτε ότι θα έχει το απαιτούμενο μέγεθος ώστε να είναι αποτελεσματικό. Οι κυβερνήσεις της Γερμανίας και των Η.Π.Α  εφαρμόζουν επεκτατικά οικονομικά μέτρα,αμφίβολης ικανότητας, για να εξυπηρετήσουν τις μελλοντικές και τις τωρινές τους ανάγκες. Σίγουρα κατορθώνουν για την ώρα να διακόψουν την πτώση των αγορών, αλλά η ανάκαμψη δεν είναι ικανοποιητική.

Εάν η πανδημία επιμείνει σε μεγάλο χρονικό διάστημα και επεκταθεί με τρόπο ανεξέλεκτο σε όλο τον πλανήτη, και εαν η διάσταση της οικονομικής κρίσης είναι τέτοια όπως περγράφεται ήδη απο επενδυτικούς θεσμούς , μπορεί να ξεπεράσει την ύφεση του 2008 που πυροδοτήθηκε από επενδυτικούς λόγους.

Σήμερα οι ήδη υπάρχουσες ανισότητες μπερδεύονται με τη νέα πραγματικότητα. Όλα δείχνουν πως οι καπιταλιστές που διευθύνουν πηγαίνουν να αντιμετωπίσουν την κρίση ρίχνοντας ρευστό στις  αγορές ώστε να αποφύγουν την οικονομική και επενδυτική κατάρευση. Αλλά χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δε θα βυθιστεί μεγάλο τμήμα της παραγωγής, χτυπημένο από την αδυναμία δραστηριότητας και ζήτησης και απο την έλλειψη κερδοφορίας και φερεγγυότητας πολλών επιχειρήσεων. Από την άλλη, η μονεταριστική πολιτική έχει καταστεί ανίσχυρη και καθώς υπάρχει ένα μεγάλο γενικευμένο χρέος, οι μαζικές ενέσεις ρευστού θα φουσκώσουν ακόμα περισσότερο τη χρηματιστηριακή φούσκα, στέλνοντας το λογαριασμό σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον, στο πλαίσιο του καπιταλισμού σε αποσύνθεση.

Χωρίς αλληλέγγυα απόκριση από τους θεσμούς της Ε.Ε, τα κράτη ωφείλουν να ανακτήσουν την οικονομική τους κυριαρχία, όπως στην πράξη έχουν διαχειριστεί την υγειονομική κρίση της πανδημίας του Convid 19. Όσο καθυστερούν οι κυβερνήσεις της Ε.Ε να πάρουν αποτελεσματικά μέτρα τόσο η κρίση θα απειλεί την οικονομία αλλά και την νομιμοποιητική βάση των θεσμών καθώς η ένταση της αγανάκτησης της κοινωνικής πλειοψηφίας μπορεί να εκφραστεί με εξεγέρσεις πολιτών που θα ξεπερνούν τη δράση των “κίτρινων γιλέκων”.

Η οικονομική, κοινωνική και πολιτική διάσταση της κρίσης στην Ισπανία.

Τα αποτελέσματα της παρούσας κρίσης στο κράτος της Ισπανίας επιδρούν στο οικονομικό μοντέλο της χώρας που χαρακτηρίζεται από μεγάλες ανισότητες και ανεπάρκειες αποτέλεσμα των πολιτικών των προηγούμενων κυβερνήσεων που διευκόλυναν ενεργητικά ή παθητικά, την αποβιομηχάνιση, την μετεγκατάσταση των επιχειρήσεων, την εξασθένιση της αγροτικής και βιομηχανικής παραγωγής, τα μεγάλα βάρη του τουρισμού κλπ σαν συνέπεια της εφαρμογής των νεοφιλελεύθερων  πολιτικών της Ε.Ε, της συμφωνίας του Μάαστριχτ και του Συμφώνου Σταθερότητας.

Η παραίτηση από την οικονομική κυριαρχία με την εισαγωγή του euro ώς μοναδικού νομίσματος διεύρυνε το εμπορικό έλλειμα και το εξωτερικό ιδιωτικό χρέος. Η υποταγή στις πολιτικές της προσαρμογης και της λιτότητας της Ε.Ε και της Ε.Κ.Τ. που τροποποίησαν το ισπανικό Σύνταγμα με το άρθρο 135 και επέβαλαν μεγάλες κοινωνικές περικοπές, στην υγεία και την εκπαίδευση, την αντιμεταρρύθμιση στις δημόσιες συντάξεις το 2011, την αντιμεταρρύθμιση στα εργασιακά το 2012 κτλ.

Σαν αποτέλεσμα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών λιτότητας στην πραγματικότητα το δημόσιο-ιδιωτικό χρέος του ισπανικού κράτους έχει φτάσει σε ιστορικά επίπεδα, η ανεργία επηρεάζει 3,12 εκατομμύρια εργαζόμενους/ες (13%), 5,2 εκατομμύρια εργαζόμενοι/ες έχουν προσωρινές συμβάσεις (26,1%) και 2,9 εκατομμύρια εργαζόμενοι/ες έχουν συμβάσεις ορισμένου χρόνου (14,8%) με το ποσοστό της εργασιακής φτώχειας να φτάνει στο ύψος του 13%.Ακόμη η φτώχεια χτυπάει δυνατά την ισπανική κοινωνία και 12 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται μπροστά στον κίνδυνο της φτώχειας ( 26,1% ποσοστό κινδύνου φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού) 2,5 εκατομμύρια υποφέρουν από έντονη φτώχεια και αποκλεισμό,(5,4%) και εκατοντάδες χιλιάδες απειλούνται με έξωση.

Σε αυτή την οικονομική και κοινώνική πραγματικότητα ξεσπά η νέα οικονομική κριση του παγκόσμιου καπιταλισμού. Ο συνδυασμός της κοινωνικής επίδρασης της πανδημίας με το ξέσπασμα του σκανδάλου διαφθοράς πολλών εκατομμυρίων του ομότιμου βασιλέα Χουάν Κάρλος, θέτει σε αμφιβολία το καθεστώς της μοναρχίας στα πλατιά κοινωνικά στρώματα.

Η λύση για  την  πολιτική κρίση, η επιδείνωση της οικονομικής κρίσης και οι νέες πληροφορίες για το προαναφερθέν σκάνδαλο οδηγεί στη ρήξη με τη μοναρχία προκαλώντας μια εξέλιξη που ανοίγει το δρόμο για μια κοινωνική Δημοκρατία. Μια κοινωνική Δημοκρατία που θα αποκαταστήσει την οικονομική κυριαρχία, θέτοντας στο επίκεντρο της δράσης της το κοινό καλό και ως συνέπεια θα εφαρμόσει οικονομικά και κοινωνικά μέτρα που θα εγγυηθούν διαμέσου της εθνικοποίησης των ιδιωτικών τραπεζων και των στρατηγικών τομέων, ηλεκτρισμού, αερίου, νερού,τηλεπικοινωνιών,υγείας, εκπαίδευσης, κοινωνικών υπηρεσιών, γηροκομείων, πάρκων, οίκων τελετών κτλ και θα εξασφαλίσει την πρόσβαση στις συγκεκριμένες υπηρεσίες για όλους τους πολίτες.

Τι κάνουμε

Το άμεσο, ο πρώτος στόχος είναι να νικηθεί ο COVID-19. Aυτό απαιτεί την υπεράσπιση της δημόσιας υγείας. επαρκείς πόρους για τη φροντίδα των αρρώστων, συνεπώς μέτρα επέμβασης, επίταξης και εθνικοποίησης των νοσοκομείων και των ιδιωτικών κλινικών, την έναρξη επείγουσας διαδικασίας κρατικής παραγωγής υλικών υγειονομικής προστασίας , υγειονομικών εργαλείων,φαρμάκων, αναπνευστήρων κτλ. Επίσης είναι απαραίτητη η μέγιστη αλληλεγγύη, υπευθυνότητα και συνεργασία της κοινωνίας των πολιτών. Ενάντια στην πανδημία είναι απαραίτητη η κυρίαρχη δράση της χώρας.

Για να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της οικονομικής κρίσης είναι επείγουσα ανάγκη να επανακτήσει τα εργαλεία της οικονομικής κυριαρχίας, να εθνικοποιήσει την Τράπεζα και τους στρατηγικούς τομείς, να εφαρμόσει φορολογικά μέτρα αντίστοιχα με την επείγουσα ιστορική συγκυρία, μέσω ενός δρακόντειου φόρου στο μεγάλο κεφάλαιο, τη δραστική μείωση της φοροδιαφυγής και την αύξηση της προοδευτικής φορολογίας. Μόνο μέσω μιας επαρκούς φορολογίας, μέσω της κυριαρχίας επί του χρέους, της άρνησης πληρωμής του παράνομου χρέους κτλ θα είναι δυνατή η απόκτηση των απαραίτητων οικονομικών πόρων με στόχο την διασφάλιση των κοινωνικών δαπανών.

Αυτό θα επιτρέψει να διατηρηθούν οι κοινωνικές παροχές στους άνεργους, οι δημόσιες συντάξεις, ένα εγγυημένο εισόδημα για τους πολίτες, όπως επίσης η βοήθεια στις επιχειρήσεις και τους ελευθερους επαγγελματίες για να συνεχίσουν τη δραστηριότητά τους. Έτσι με τις απαραίτητες παρεμβάσεις θα ανασυγκροτηθεί η οικονομία τηε χώρας με ένα μοντέλο βασισμένο στην διατροφική και βιομηχανική κυριαρχία,την ανάπτυξη των επενδύσεων, την επανάκτηση της ισσοροπίας στον τουριστικό τομέα και με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κτλ.

Αλλά επειγόντως είναι απαραίτητα μέτρα που θα εγγυούνται την αξιοπρεπή εργασία με την αποτελεσματική απαγόρευση των απολύσεων. Την κατάργηση όλων των νόμων που έχουν προκαλέσει την εργασιακή επισφάλεια και φτώχεια ξεκινώντας απο την άμεση κατάργηση της εργασιακης μεταρρύθμισης του 2012. Την διανομή του πλούτου και την εφαρμογή της εργασιακής εβδομάδας των 30 ωρών χωρίς μείωση μισθών. Την υπεράσπιση των δημόσιων συντάξεων με την κατάργηση του νόμου Θαπατέρο του 2011, την επαναφορά της συνταξιοδότησης στα 65 με στόχο τη μείωση στα 60 έτη.

Την εγκαθίδρυση του ελάχιστου εγγυημένου ή βασικού εισοδήματος από το κράτος. Την απαγόρευση των εξώσεων λόγω αδυναμίας πληρωμής από τα σπίτια που είναι υποθηκευμένα ή τα ενοικιαζόμενα ενώ πρέπει να ανοίξει το ζήτημα μιας στέγασης αξιοπρεπούς και προσβασιμής για όσους ζουν στο νοίκι.  Για να προωθηθούν αυτά τα μέτρα, όπως και η πάλη ενάντια στην κλιματική αλλαγή, για την ισότητα των φύλων, την αντιμετώπιση της εγκατάλειψης περιοχών με επαναβιομηχάνιση και ποιοτική παραγωγή αγροτικών και κτηνοτροφικών προιόντων, την αλιεία κτλ είναι απαραίτητη μια δυναμική κινητοποίηση της κοινωνίας και των πολιτών με συνείδηση της πρόκλησης που αντιμετωπίζουμε, με ετοιμότητα για να αντιμετωπιστούν όλα τα εμπόδια απο όπου και αν προέρχονται.

Παρόλα αυτά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με τις απατηλές συζητήσεις σχετικά με το ξεπέρασμα της κρίσης και πάνω από όλα τις ανακοινώσεις για μια ξαφνική ανάκαμψη, που ο τελικός τους σκοπός είναι να κάνουν τους πολίτες να ξεχάσουν την μεγάλη καταστροφή που έζησαν και να τους δημιουργήσουν και πάλι την πίστη ότι το σύστημα με τη λιτότητα και τις νεοφιλελεύθερες συνταγές θα ξεπεράσει την καταστροφή που οι ίδιες προκάλεσαν, σαν να μην έχει συμβεί τίποτα.

Καλούμε σε ένα άνοιγμα συζήτησης για το πώς μπορούμε να κατακτήσουμε τους άμεσους σκοπούς για την υπεράσπιση των κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων. Ακόμη για το πως μπορούμε να προωθήσουμε τα οικονομικά μέτρα και τα καθήκοντα για την υπέρβαση του παρωχημένου και φαύλου καπιταλιστικού συστήματος. Δημιουργώντας νέες σχέσεις ανάμεσα στα κράτη και τα έθνη βασισμένες στην ισότιμη συνεργασία, την αλληλεγγύη, την αδελφοσύνη και την ειρήνη. Το πως να ωθήσουμε πολιτικά και κοινωνικά εργαλεία με στόχο την αναγκαία αλλαγή πορείας, για το ξεπέρασμα της κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού.

Η λύση του διλήματος “Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα” εξακολουθεί να είναι το ζητούμενο που επανέρχεται με νέα σφοδρότητα.

30 Μαρτίου 2020, Socialismo 21 / Σοσιαλιστική Ένωση Καταλονίας

Πηγή: socialismo21.net