Το άρθρο του Marc Vandepitte περιγράφει από μια ευνοϊκή οπτική γωνία την άνοδο της Κίνας στο παγκόσμιο στερέωμα. Για πρώτη φορά στην πρόσφατη ιστορία, μια φτωχή, υπανάπτυκτη χώρα εξελίχθηκε μέσα σε ελάχιστο χρόνο σε οικονομική υπερδύναμη, με σημαντικό αντίκτυπο στις παγκόσμιες υποθέσεις. Πώς κατέστη αυτό δυνατό; Τι σημαίνει αυτό για τον υπόλοιπο κόσμο; Το άρθρο δεν φείδεται διθυραμβικών αναφορών στον κινέζικο μετασχηματισμό προς την οικονομία της αγοράς, διατηρεί ωστόσο τη χρησιμότητά του ως ανάλυση βασικών χαρακτηριστικών της ανοδικής πορείας της Κίνας προς την παγκόσμια ηγεμονία.
Επιστροφή στον παγκόσμιο χάρτη
Για αιώνες, η Κίνα ασκούσε πολιτιστική έλξη και ήταν, μαζί με την Ινδία, πρωταγωνιστής στην παγκόσμια σκηνή. Μετά από έναν αιώνα οδυνηρού αποικισμού, ταπείνωσης και εσωτερικών εμφυλίων πολέμων, ο Μάο Τσετούνγκ έβαλε τη χώρα του ξανά στον παγκόσμιο χάρτη το 1949. Οι Κινέζοι ανέκτησαν την αξιοπρέπειά τους.
Ήταν η απαρχή ενός “μαραθωνίου ανάπτυξης με μεγάλο ρυθμό” που θα αναστάτωνε τις παγκόσμιες σχέσεις. Και όπως είχε προβλέψει νωρίτερα ο Ναπολέων Βοναπάρτης:
“Η Κίνα είναι ένας κοιμώμενος γίγαντας. Όταν ξυπνήσει, όλος ο κόσμος θα ταρακουνηθεί”.
Οικονομικό θαύμα
Κατά την ίδρυση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας το 1949, η χώρα ήταν μία από τις φτωχότερες και πιο καθυστερημένες στον κόσμο. Η συντριπτική πλειονότητα των Κινέζων απασχολούνταν στη (συχνά πρωτόγονη) γεωργία. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν το μισό από αυτό της Αφρικής και το ένα έκτο από αυτό της Λατινικής Αμερικής. Για να δοθεί μια ευκαιρία στα επαναστατικά ιδανικά της ισότητας σε ένα εξαιρετικά εχθρικό παγκόσμιο περιβάλλον, ήταν απαραίτητο να επιτευχθεί ταχεία οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη. Αυτό θα γινόταν τα επόμενα 70 χρόνια μέσω μιας διαδικασίας δοκιμής και λάθους.
Μετά από μια εξαιρετικά εσωστρεφή και ταραχώδη περίοδο υπό τον Μάο Τσετούνγκ – κατά την οποία ξεκίνησαν αμφιλεγόμενες μαζικές εκστρατείες όπως το “Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός” και η “Πολιτιστική Επανάσταση” – ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ πήρε τη σκυτάλη το 1978. Σχεδόν αμέσως, αλλά προσεκτικά, ξεκίνησε οικονομικές μεταρρυθμίσεις και δημιούργησε σχέσεις με πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων, αξιοσημείωτα, των Ηνωμένων Πολιτειών.
Σε σύγκριση με τη Δυτική Ευρώπη, η εκβιομηχάνιση της Κίνας προχώρησε τέσσερις φορές ταχύτερα και με πληθυσμό πέντε φορές μεγαλύτερο[i]. 70 χρόνια πριν, η κινεζική οικονομία ήταν ασήμαντη σε παγκόσμιο επίπεδο. Το 2014, η Κίνα ξεπέρασε τις ΗΠΑ ως η μεγαλύτερη οικονομία (από άποψη όγκου) και γίνεται επίσης η μεγαλύτερη εξαγωγική χώρα. Σήμερα υπάρχουν 35 κινεζικές πόλεις με ΑΕΠ ίσο με εκείνο χωρών όπως η Νορβηγία, η Ελβετία ή η Αγκόλα. Το κινεζικό ΑΕΠ έχει εν τω μεταξύ γίνει μεγαλύτερο από το συνολικό ΑΕΠ 154 χωρών. Το 2011-2012, η Κίνα παρήγαγε περισσότερο τσιμέντο από ό,τι οι ΗΠΑ σε ολόκληρο τον εικοστό αιώνα. Κατασκευάζει δέκα νέα αεροδρόμια κάθε χρόνο και διαθέτει το πιο εκτεταμένο δίκτυο αυτοκινητοδρόμων και σιδηροδρομικών γραμμών υψηλής ταχύτητας στον κόσμο. Επί του παρόντος, η χώρα εξάγει σε έξι ώρες τόσα πολλά όσα εξήγαγε το 1978 σε ετήσια βάση.
Τεχνολογικό άλμα προς τα εμπρός
Η Κίνα δεν εκπλήσσει μόνο από άποψη ποσοτικής εξέλιξης. Από άποψη ποιότητας, η κινεζική οικονομία έχει επίσης κάνει τεράστια άλματα προς τα εμπρός, με κορυφαίο παράδειγμα την τεχνολογική ανάπτυξη. Εκατομμύρια μηχανικοί, επιστήμονες και τεχνικοί έχουν αποφοιτήσει από τα κινεζικά πανεπιστήμια τις τελευταίες δεκαετίες. Μέχρι πρόσφατα, η Κίνα θεωρούνταν μιμητής της τεχνολογίας. Σήμερα είναι πρωτοπόρος καινοτόμος. Η Κίνα διαθέτει σήμερα τον ταχύτερο υπερυπολογιστή και κατασκευάζει το πιο προηγμένο ερευνητικό κέντρο στον κόσμο για την ανάπτυξη ακόμη ταχύτερων κβαντικών υπολογιστών. Τα τελευταία χρόνια, η χώρα έχει επιτύχει εντυπωσιακά αποτελέσματα στον τομέα των υπερηχητικών πυραύλων, των δοκιμών επεξεργασίας ανθρώπινων γονιδίων, των κβαντικών δορυφόρων και ίσως το πιο σημαντικό: την τεχνητή νοημοσύνη. Το σχέδιο Made in China 2025 αποσκοπεί στην ενίσχυση αυτής της τεχνολογικής καινοτομίας σε ζωτικούς κοινωνικοοικονομικούς τομείς.
Οφείλει η Κίνα μέρος της τεχνολογικής της προόδου στην κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας; Αναμφίβολα, όπως συμβαίνει με χώρες όπως η Βραζιλία, η Ινδία και το Μεξικό. Στο παρελθόν, οι ΗΠΑ, επίσης, μπόρεσαν να αναπτύξουν την οικονομική τους ανάπτυξη στο επίπεδο της υπερδύναμης μόνο χάρη στη μεγάλης κλίμακας κλοπή τεχνολογίας από τη Μεγάλη Βρετανία και την Ευρώπη. Όπως το θέτει ο Economist:
“Η μεταφορά τεχνογνωσίας από τις πλούσιες χώρες στις φτωχότερες, δια της πλαγίας ή της πονηρής οδού, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της οικονομικής ανάπτυξης”.
Συνταγή
Η επιτυχία του κινεζικού εκσυγχρονιστικού σπριντ βασίζεται σε διάφορους πυλώνες:
- Οι βασικοί τομείς της οικονομίας βρίσκονται στα χέρια της κυβέρνησης, η οποία ελέγχει επίσης έμμεσα τους περισσότερους από τους άλλους τομείς, μεταξύ άλλων μέσω της ελεγκτικής παρουσίας του Κομμουνιστικού Κόμματος στις περισσότερες μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις.
- Ο χρηματοπιστωτικός τομέας τελεί υπό αυστηρό κυβερνητικό έλεγχο.
- Η οικονομία είναι σχεδιασμένη, όχι σε όλες τις λεπτομέρειες αλλά σε γενικές γραμμές, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.
- Υπάρχει χώρος για (αρκετή) ιδιωτική πρωτοβουλία στο πλαίσιο ενός καλά οριοθετημένου μηχανισμού της αγοράς που αναπτύσσεται δυναμικά σε διάφορους οικονομικούς τομείς- ο μηχανισμός της αγοράς είναι ανεκτός εφόσον δεν παρεμβαίνει στους οικονομικούς και κοινωνικούς στόχους (του συνολικού σχεδιασμού).
- Σε σύγκριση με άλλες αναδυόμενες χώρες, υπάρχει μεγάλος βαθμός ανοίγματος στις ξένες επενδύσεις και το εξωτερικό εμπόριο, υπό την προϋπόθεση ότι συνάδουν με τους παγκόσμιους οικονομικούς στόχους της Κίνας.
- Καταβάλλεται μεγάλη προσπάθεια για την ανάπτυξη των υποδομών και της έρευνας και ανάπτυξης.
- Οι μισθοί ακολουθούν σε μεγάλο βαθμό την αύξηση της παραγωγικότητας, η οποία έχει δημιουργήσει μια μεγάλη και δυναμική εσωτερική αγορά.
- Ένα σχετικά μεγάλο ποσό επενδύεται στην εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και την κοινωνική ασφάλιση.
- Η χώρα απολαμβάνει ειρήνη εδώ και δεκαετίες και υπάρχει σχετικά υψηλό επίπεδο κοινωνικής ειρήνης στους χώρους εργασίας.
- Η διανομή της γεωργικής γης στους αγρότες στην αρχή της επανάστασης και το σύστημα ατομικής καταγραφής των νοικοκυριών (Hukou) κατέστησαν σχετικά δυνατή την αποφυγή της τυπικής χαοτικής αγροτικής φυγής των περισσότερων χωρών του Τρίτου Κόσμου, που οδηγεί σε μαζική άτυπη και μη παραγωγική εργασία.
- Σε αντίθεση με τη Σοβιετική Ένωση, η Κίνα δεν έχει ξεκινήσει μια πολύ δαπανηρή κούρσα εξοπλισμών με τις ΗΠΑ.
Αυτή η προσέγγιση έρχεται σε αντίθεση με τη συνταγή των καπιταλιστικών χωρών, όπου το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο και οι πολυεθνικές έχουν το πάνω χέρι, όπου το βραχυπρόθεσμο κέρδος είναι ο πρωταρχικός στόχος και όπου οι κυβερνήσεις είναι προσηλωμένες στην εξάλειψη των δημοσιονομικών ελλειμμάτων μέσω της αποταμίευσης. Ο θεαματικός τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισαν τη χρηματοπιστωτική κρίση (2008) είναι χαρακτηριστικός για την Κίνα. Η κινεζική κυβέρνηση δρομολόγησε ένα πρόγραμμα τόνωσης της οικονομίας ύψους 12,5% του ΑΕΠ, ίσως το μεγαλύτερο πρόγραμμα σε καιρό ειρήνης που έχει γίνει ποτέ. Η κινεζική οικονομία έπεσε λίγο αλλά στη συνέχεια ανέκαμψε γρήγορα, ενώ η ευρωπαϊκή οικονομία παραπαίει επί δέκα χρόνια.
Νέο μοντέλο ανάπτυξης
Λόγω των ραγδαίων αλλαγών στην εσωτερική αγορά εργασίας, στους μισθούς και στις ξένες αγορές, η κινεζική κυβέρνηση ανέπτυξε ένα διαφορετικό μοντέλο ανάπτυξης. Όταν ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ ανέλαβε τα καθήκοντά του το 2012, δήλωσε ότι η “ανάπτυξη για χάρη της ανάπτυξης” δεν θα πρέπει πλέον να είναι ο στόχος. Το παλιό μοντέλο βασιζόταν στις εξαγωγές και στις επενδύσεις στη βαριά βιομηχανία, τις κατασκευές και τη μεταποιητική βιομηχανία. Στο νέο μοντέλο, η κινητήρια δύναμη είναι η μαζική κατανάλωση (εγχώρια αγορά), ο τομέας των υπηρεσιών και οι δραστηριότητες υψηλότερης προστιθέμενης αξίας με την αναρρίχηση στην τεχνολογική κλίμακα. Ο μετασχηματισμός αυτός καταδεικνύει την ευελιξία με την οποία η κινεζική ηγεσία εφαρμόζει την οικονομική πολιτική. Είναι ο 12ος πυλώνας της κινεζικής συνταγής. Αυτή η ευελιξία ξεχωρίζει από τον τρόπο με τον οποίο η Σοβιετική Ένωση αντιμετώπισε αυτές τις προκλήσεις στην ύστερη περίοδο.
Μπορεί η επιτυχής ανάπτυξη να συνεχιστεί για λίγο καιρό τώρα; Αναμφίβολα η οικονομία παλεύει με το υψηλό επίπεδο χρέους, τις σκιώδεις τράπεζες, τις υπερβολικές επενδύσεις σε υποδομές, τη φούσκα των ακινήτων, τη γήρανση του πληθυσμού, τον αυξανόμενο εμπορικό πόλεμο με τις ΗΠΑ κ.ο.κ. Ωστόσο, οι περισσότεροι παρατηρητές εξακολουθούν να βλέπουν την Κίνα ως μια ανθεκτική οικονομία με αναλύσεις που δείχνουν ότι υπάρχουν ακόμη σημαντικά περιθώρια για λάθη και αναποδιές και πολλά περιθώρια για ανάπτυξη με ταχείς ρυθμούς για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Η μεγαλύτερη μείωση της φτώχειας στην παγκόσμια ιστορία
Το 1949, στην αρχή της κινεζικής επανάστασης, το προσδόκιμο ζωής ήταν 35 έτη. Τριάντα χρόνια αργότερα, είχε ήδη διπλασιαστεί στα 68 έτη[ii].[ii] Σήμερα, το προσδόκιμο ζωής των Κινέζων είναι 76 έτη. Η βρεφική θνησιμότητα έχει βελτιωθεί αρκετά καλά. Αν, για παράδειγμα, η Ινδία προσέφερε στους κατοίκους της την ίδια ιατρική περίθαλψη και κοινωνική στήριξη με την Κίνα, 830.000 λιγότερα ινδικά μωρά θα πέθαιναν κάθε χρόνο[iii].
Μεταξύ 1978 και 2018 η Κίνα κατάφερε να βγάλει από τη φτώχεια έναν αριθμό ρεκόρ ανθρώπων: 770 εκατομμύρια. Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί στον συνολικό πληθυσμό της υποσαχάριας Αφρικής κατά την περίοδο αυτή. Με τους σημερινούς ρυθμούς, η ακραία φτώχεια θα εξαλειφθεί μέχρι το 2020. Σύμφωνα με τον Robert Zoellick, πρώην πρόεδρο της Παγκόσμιας Τράπεζας,
Aυτό είναι “σίγουρα το μεγαλύτερο άλμα υπέρβασης της φτώχειας στην ιστορία. Οι προσπάθειες της Κίνας και μόνο έχουν εξασφαλίσει ότι ο παγκόσμιος αναπτυξιακός στόχος της χιλιετίας για τη μείωση της φτώχειας θα επιτευχθεί. Εμείς και ο κόσμος έχουμε πολλά να μάθουμε από αυτό”.
Ενώ οι μισθοί παραμένουν στάσιμοι ή μειώνονται σε πολλές χώρες, στην Κίνα έχουν τριπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία. Πριν από δεκαπέντε χρόνια, οι δυτικές πολυεθνικές επιχειρήσεις συνέρρεαν στην Κίνα λόγω των χαμηλών μισθών. Η αντίστροφη κίνηση αρχίζει τώρα να παίρνει διαστάσεις. Οι μέσοι μισθοί στην κινεζική βιομηχανία είναι σήμερα μόνο κατά 20 τοις εκατό χαμηλότεροι από ό,τι στην Πορτογαλία. Χώρες όπως η Βουλγαρία, η ΠΓΔΜ, η Ρουμανία, η Μολδαβία και η Ουκρανία είχαν ήδη το 2013 χαμηλότερους κατώτατους μισθούς από ό,τι στην Κίνα.
Σκοτεινές πλευρές
Αυτή η ιστορία επιτυχίας έχει και τα μειονεκτήματά της. Η ταχύτερη αύξηση της παραγωγικότητας στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες, σε σύγκριση με τη γεωργία, έχει οδηγήσει σε ένα μεγάλο χάσμα μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών, μεταξύ φτωχότερων περιοχών και των πλουσιότερων ανατολικών παράκτιων επαρχιών. Το αυστηρό σύστημα Hukou (καταγραφή της ατομικής κατοικίας, καθορίζει την κοινωνική κατάσταση) προκαλεί μια τεράστια ομάδα (εκατοντάδων εκατομμυρίων) “εσωτερικών μεταναστών” που έχουν λιγότερα κοινωνικά δικαιώματα και συχνά υφίστανται διακρίσεις. Η πολιτική του ενός παιδιού (από το 1978) έχει οδηγήσει -εκτός από τον δεσμευτικό της χαρακτήρα- σε πολυάριθμες επιλεκτικές αμβλώσεις και σε πλεόνασμα ανδρών άνω των τριάντα εκατομμυρίων.
Δημοκρατία: εισροές και εκροές
Το δυτικό πολιτικό σύστημα θεωρεί συνήθως τον εαυτό του ανώτερο και θεωρεί τον εαυτό του ως το μόνο έγκυρο μοντέλο. Αυτό δεν αποδεικνύει μεγάλη ιστορική διορατικότητα γνωρίζοντας ότι σχεδόν όλα τα φασιστικά καθεστώτα γεννήθηκαν στη μήτρα της δυτικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Ένας αμερόληπτος παρατηρητής θα παρατηρήσει επίσης ότι η δυτική δημοκρατία εξυπηρετεί κυρίως τα συμφέροντα του 1%. Ότι στερείται τόσο ενός μακροπρόθεσμου οράματος όσο και μιας αποτελεσματικής πολιτικής για την αντιμετώπιση των κοινωνικών και οικολογικών προβλημάτων. Και ότι αποτέλεσε το φυτώριο για όλο και πιο γελοίες, απρόβλεπτες και επικίνδυνες προσωπικότητες όπως ο Τραμπ, ο Τζόνσον, ο Μπολσονάρο και ο Ντουτέρτε.
Όταν πρόκειται για τη δημοκρατία, η έμφαση στη Δύση δίνεται στην πλευρά των εισροών, στο ζήτημα του πώς και από ποιον λαμβάνεται η απόφαση. Ποιες είναι οι διαδικασίες επιλογής της πολιτικής ηγεσίας και εκφράζεται η βούληση των πολιτών από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους; Οι εκλογές είναι το σημαντικότερο στοιχείο σε αυτό.
Στην Κίνα, η έμφαση δίνεται στην πλευρά των εκροών, δηλαδή στις συνέπειες της απόφασης: είναι επιτυχής η απόφαση και ποιος επωφελείται; Το αποτέλεσμα είναι υψίστης σημασίας, η καλή και δίκαιη διακυβέρνηση είναι το σημαντικότερο κριτήριο[iv].[iv] Από αυτή την άποψη, οι Κινέζοι αποδίδουν μεγαλύτερη σημασία στην ποιότητα των πολιτικών τους παρά στις διαδικασίες επιλογής των ηγετών τους.
Πολιτική λήψη αποφάσεων με κινεζικά χαρακτηριστικά
Σύμφωνα με τον Daniel Bell, ειδικό στο κινεζικό μοντέλο, το πολιτικό σύστημα της Κίνας είναι ένας συνδυασμός αξιοκρατίας στην κορυφή, δημοκρατίας στη βάση και χώρου για πειραματισμό στα ενδιάμεσα επίπεδα. Οι πολιτικοί ηγέτες επιλέγονται με βάση τα προσόντα τους και, πριν φτάσουν στην κορυφή, περνούν από μια αυστηρή διαδικασία εκπαίδευσης, εξάσκησης και αξιολόγησης. Υπάρχουν άμεσες εκλογές σε δημοτικό επίπεδο και για τα επαρχιακά συνέδρια του κόμματος. Οι πολιτικές, κοινωνικές ή οικονομικές καινοτομίες δοκιμάζονται πρώτα σε μικρότερη κλίμακα (λίγες πόλεις ή επαρχίες) και μετά από ενδελεχή αξιολόγηση και προσαρμογή εισάγονται σε μεγάλη κλίμακα[v] Σύμφωνα με τον Ντάνιελ Μπελ, αυτός ο συνδυασμός “πλησιάζει την καλύτερη φόρμουλα για τη διακυβέρνηση μιας μεγάλης χώρας”.
Επιπλέον, η κεντρική κυβέρνηση διοργανώνει δημοσκοπήσεις σε πολύ τακτική βάση, οι οποίες αξιολογούν τις επιδόσεις της κυβέρνησης στους τομείς της κοινωνικής ασφάλισης, της δημόσιας υγείας, της απασχόλησης και του περιβάλλοντος. Η δημοτικότητα των τοπικών ηγετών αποτελεί επίσης αντικείμενο των ερευνών. Βάσει αυτών, οι πολιτικές προσαρμόζονται συχνά.
Το κινεζικό σύστημα λήψης αποφάσεων έχει αποδείξει την αξία του. Francis Fukuyama, ο οποίος δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ύποπτος για αριστερές ή κινεζικές συμπάθειες:
“Το σημαντικότερο πλεονέκτημα του κινεζικού πολιτικού συστήματος είναι η ικανότητά του να λαμβάνει γρήγορα μεγάλες, πολύπλοκες αποφάσεις και να τις λαμβάνει σχετικά καλά, τουλάχιστον στην οικονομική πολιτική. Η Κίνα προσαρμόζεται γρήγορα, παίρνει δύσκολες αποφάσεις και τις εφαρμόζει αποτελεσματικά”.
Για παράδειγμα, μέσα σε μόλις δύο χρόνια, η Κίνα επέκτεινε το συνταξιοδοτικό σύστημα σε 240 εκατομμύρια κατοίκους της υπαίθρου, αριθμός που υπερβαίνει δραστικά τον συνολικό αριθμό των ατόμων που καλύπτονται από το κρατικό συνταξιοδοτικό σύστημα των ΗΠΑ.
Επομένως, δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η κινεζική κυβέρνηση μπορεί να υπολογίζει σε μεγάλη υποστήριξη από τον πληθυσμό. Περίπου το 90 τοις εκατό δηλώνει ότι η χώρα τους βαδίζει προς τη σωστή κατεύθυνση. Στη Δυτική Ευρώπη, το ποσοστό αυτό κυμαίνεται μεταξύ 12% και 37% (ο παγκόσμιος μέσος όρος).
Το Κομμουνιστικό Κόμμα
Η ραχοκοκαλιά του κινεζικού μοντέλου είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα. Με περισσότερα από 90 εκατομμύρια μέλη, είναι μακράν η μεγαλύτερη πολιτική οργάνωση στον κόσμο. Το ότι μια τέτοια ραχοκοκαλιά είναι χρήσιμη ή ακόμη και αναγκαία αποδεικνύεται από τις γιγαντιαίες διαστάσεις της χώρας. Η Κίνα έχει το μέγεθος μιας ηπείρου: είναι 17 φορές μεγαλύτερη από τη Γαλλία και έχει τόσους κατοίκους όσοι η Δυτική Ευρώπη, η Ανατολική Ευρώπη, οι αραβικές χώρες, η Ρωσία και η Κεντρική Ασία μαζί. Η μεταφορά αυτού του γεγονότος στην ευρωπαϊκή κατάσταση θα σήμαινε ότι η Αίγυπτος ή το Κιργιστάν θα έπρεπε να κυβερνώνται από τις Βρυξέλλες. Δεδομένων αυτών των αναλογιών, των μεγάλων διαφορών μεταξύ των περιφερειών και των τεράστιων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η χώρα, απαιτείται μια ισχυρή δύναμη συνοχής για να διατηρηθεί η χώρα κυβερνητική και να μπορέσει να εφαρμόσει μια σταθερή πολιτική. Σύμφωνα με τον Economist:
“Οι κυβερνώντες της Κίνας πιστεύουν ότι η χώρα δεν μπορεί να κρατηθεί ενωμένη χωρίς μονοκομματική διακυβέρνηση τόσο σταθερή όσο ενός αυτοκράτορα (και μπορεί να έχουν δίκιο)”.
Το κόμμα προσλαμβάνει τους πιο ειδικευμένους ανθρώπους. Η διαδικασία επιλογής για την προαγωγή των κορυφαίων ηγετών είναι αντικειμενική και αυστηρή. Kishore Mahbubani, κορυφαίος εμπειρογνώμονας για την Ασία:
“Μακριά από το να είναι ένα αυθαίρετο δικτατορικό σύστημα, το ΚΚΚ μπορεί να έχει πετύχει να δημιουργήσει ένα σύστημα με κανόνες που είναι ισχυρό και ανθεκτικό, όχι εύθραυστο και ευάλωτο. Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι ότι αυτό το σύστημα με τους κανόνες έχει αναδείξει ενδεχομένως το καλύτερο σύνολο ηγετών που θα μπορούσε να παράγει η Κίνα”.
Σχεδόν τα τρία τέταρτα του πληθυσμού δηλώνουν ότι υποστηρίζουν το μονοκομματικό σύστημα.
Διεθνείς σχέσεις
Η οικονομία της Κίνας ήταν σε μεγάλο βαθμό αυτάρκης στο παρελθόν. Είχε την πολυτέλεια να ζει απομονωμένη από τον έξω κόσμο και συχνά το έκανε. Ακόμη και στο απόγειο της αυτοκρατορικής της ισχύος, η Κίνα διέδωσε τον πολιτισμό της μέσω διπλωματικών και οικονομικών σχέσεων και όχι μέσω (στρατιωτικών) κατακτήσεων[vi]. αυτός ο τρόπος εξωτερικής πολιτικής διατηρείται και στην πρόσφατη ιστορία. Η Κίνα επιδιώκει έναν πολυπολικό κόσμο, που χαρακτηρίζεται από ισότητα μεταξύ όλων των χωρών. Θεωρεί την κυριαρχία ως τον ακρογωνιαίο λίθο της διεθνούς τάξης και απορρίπτει κάθε παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις μιας άλλης χώρας, για οποιονδήποτε λόγο. Αυτό συχνά δίνει στην Κίνα την μομφή ότι κάνει πολύ λίγα κατά των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε άλλες χώρες. Σε κάθε περίπτωση, η Κίνα είναι το μόνο μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που δεν έχει ρίξει ούτε έναν πυροβολισμό εκτός των συνόρων της τα τελευταία 30 χρόνια.
Παγκοσμιοποίηση σε κινεζικό στυλ
Σήμερα, η Κίνα δεν είναι πλέον αυτάρκης. Με το 18% του παγκόσμιου πληθυσμού, διαθέτει μόνο το 7% της παγκόσμιας καλλιεργήσιμης γης και εισάγει μόνο το 5% του παγκόσμιου πετρελαίου. Επιπλέον, η χώρα παράγει πολύ περισσότερα αγαθά από όσα καταναλώνει. Για όλους αυτούς τους λόγους, η Κίνα εξαρτάται σήμερα σε μεγάλο βαθμό από τις παγκόσμιες αγορές.
Η εξάρτηση της Κίνας από το παγκόσμιο εμπόριο και η -στην ουσία- στρατιωτική “περικύκλωση” των ΗΠΑ (βλ. παρακάτω) ώθησε τη χώρα να αναλάβει την πρωτοβουλία για έναν Νέο Δρόμο του Μεταξιού. Πριν από δύο χιλιάδες χρόνια, κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Χαν, ο παγκοσμίως γνωστός Δρόμος του Μεταξιού συνέδεε την Κίνα με τη Μεσόγειο Θάλασσα μέσω της Ευρασίας. Όπως η ιστορική εμπορική διαδρομή, έτσι και σήμερα το έργο έχει μετατραπεί σε ένα τεράστιο δίκτυο θαλάσσιων και χερσαίων οδών, το οποίο ξεκίνησε το 2013 με την ονομασία “Μία ζώνη, ένας δρόμος”.
Εν τω μεταξύ, περισσότερα από 1.600 έργα εμπλέκονται σε κατασκευές και έργα υποδομής, έργα στον τομέα των μεταφορών, των αεροπορικών και άλλων λιμένων, αλλά και σε πρωτοβουλίες πολιτιστικών ανταλλαγών. Εκατοντάδες επενδύσεις, δάνεια, εμπορικές συμφωνίες και δεκάδες Ειδικές Οικονομικές Ζώνες, αξίας 900 δισεκατομμυρίων δολαρίων, κατανέμονται σε 72 χώρες, που αντιπροσωπεύουν πληθυσμό περίπου 5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων ή το 65% του παγκόσμιου πληθυσμού. Το “Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος” είναι μακράν το μεγαλύτερο αναπτυξιακό πρόγραμμα μετά το Σχέδιο Μάρσαλ για την ανοικοδόμηση της Ευρώπης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ο Martin Jacques περιγράφει τον Νέο Δρόμο του Μεταξιού ως “Παγκοσμιοποίηση σε κινεζικό στυλ”. Η πρωτοβουλία “Μία ζώνη, ένας δρόμος” θυμίζει έντονα την εμπορική στρατηγική των Κάτω Χωρών πριν από 400 χρόνια. Η βρετανική και η γαλλική αποικιοκρατία κυνηγούσαν κυριολεκτικά την κατακτημένη γη. Οργάνωσαν στρατιωτικές κατακτήσεις για να υποτάξουν τις κοινωνίες και να κλέψουν τον πλούτο. Το Άμστερνταμ, από την άλλη πλευρά, επεδίωκε μια “αυτοκρατορία του εμπορίου και της πίστωσης”. Δεν επρόκειτο για εδάφη, αλλά για επιχειρήσεις. Οι Ολλανδοί κατασκεύασαν έναν γιγαντιαίο στόλο, εγκατέστησαν εμπορικούς σταθμούς στους κύριους δρόμους και στη συνέχεια προσπάθησαν να τους εξασφαλίσουν. Όπως και οι Ολλανδοί τον 17ο αιώνα, η Κίνα διαθέτει σήμερα τον μεγαλύτερο εμπορικό στόλο[vii] Οι Ειδικές Οικονομικές Ζώνες είναι “εμπορικές φρουρές ενός κόσμου με αλυσίδα εφοδιασμού, που επιτρέπουν στην Κίνα να εξασφαλίσει πόρους χωρίς τις βρώμικες πολιτικές της αποικιακής υποταγής”, λέει η Stratfor, μια έγκυρη δεξαμενή σκέψης.
Σύγκλιση των σχέσεων Βορρά-Νότου
Η τεράστια ανάπτυξη της Κίνας στην καρδιά της Ασίας λειτούργησε ως καταλύτης για ολόκληρη την ήπειρο. Το παγκόσμιο οικονομικό κέντρο βάρους μετατοπίζεται ταχύτατα προς τις φτωχότερες οικονομίες της Ασίας. Αυξάνει επίσης δραματικά τη ζήτηση για πρώτες ύλες, προς όφελος πολλών χωρών της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής.
Η εκβιομηχάνιση της Ανατολικής Ασίας δείχνει το μοτίβο των “ιπτάμενων χηνών”. Καθώς μια χώρα αναβαθμίζεται οικονομικά, οι μισθοί αυξάνονται και τα λιγότερο εξελιγμένα καθήκοντα παραγωγής μεταφέρονται σε φτωχότερες περιοχές με χαμηλότερο εργατικό κόστος. Αυτό συνέβη πρώτα στην Ιαπωνία, στη συνέχεια στη Νότια Κορέα και την Ταϊβάν, και σήμερα η διαδικασία αυτή βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη στην Κίνα. Λόγω των υψηλότερων μισθών, οι κινεζικές εταιρείες μεταφέρουν πλέον την παραγωγή τους σε χώρες όπως το Βιετνάμ και το Μπαγκλαντές, αλλά και όλο και περισσότερο στην Αφρική. Εάν η τάση αυτή συνεχιστεί, μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία μιας βιομηχανικής βάσης στην αφρικανική ήπειρο.
Αντιμετώπιση των ΗΠΑ
Οι σοσιαλιστικές επαναστάσεις δεν ξέσπασαν στην καρδιά του καπιταλισμού αλλά στους πιο αδύναμους κρίκους του, στις φτωχότερες και πιο υπανάπτυκτες χώρες. Ένα προηγμένο κοινωνικό σύστημα έπρεπε τότε να οικοδομηθεί σε μια αδύναμη υλική βάση, η οποία δημιούργησε πολλά μειονεκτήματα και αντιφάσεις. Εβδομήντα χρόνια αργότερα, η κατάσταση αυτή έχει αλλάξει ριζικά. Το μεγάλο άλμα της Κίνας στην τεχνολογία και η θεαματική οικονομική ανάπτυξη έχουν θέσει στέρεες βάσεις για την οικοδόμηση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας.
Φυσικά, η Ουάσιγκτον δεν διασκεδάζει με αυτό. Αλλά ακόμη χειρότερο είναι το γεγονός ότι η Κίνα απειλεί να ξεπεράσει οικονομικά τις ΗΠΑ. Αυτά τα δύο φαινόμενα τροφοδοτούν τον “νέο ψυχρό πόλεμο” μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας και την απειλή ενός “θερμού πολέμου”.
Στο πλαίσιο των συζητήσεων για τον προϋπολογισμό του 2019, το Κογκρέσο δήλωσε ότι “ο μακροπρόθεσμος στρατηγικός ανταγωνισμός με την Κίνα αποτελεί κύρια προτεραιότητα για τις Ηνωμένες Πολιτείες”. Δεν πρόκειται μόνο για οικονομικές πτυχές, αλλά για μια συνολική στρατηγική που πρέπει να διεξαχθεί σε διάφορα μέτωπα. Στόχος είναι η διατήρηση της κυριαρχίας σε τρεις τομείς: την τεχνολογία, τις βιομηχανίες του μέλλοντος και τους εξοπλισμούς.
Ο Τραμπ στοχεύει σε μια πλήρη επανεκκίνηση των οικονομικών σχέσεων μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας. Ο αυξανόμενος εμπορικός πόλεμος είναι ο πιο εντυπωσιακός, αλλά είναι μόνο η αιχμή μιας ευρύτερης στρατηγικής που περιλαμβάνει τις επενδύσεις, τόσο τις κινεζικές επενδύσεις στις ΗΠΑ όσο και τις αμερικανικές επενδύσεις στην Κίνα. Καταρχάς, στοχοποιούνται οι στρατηγικοί τομείς με στόχο τη διατάραξη της τεχνολογικής προόδου της Κίνας. Από αυτή την άποψη, η ανάπτυξη του δικτύου 5G είναι κρίσιμης σημασίας. Δεν είναι τυχαίο ότι η Huawei, η οποία προηγείται κατά πολύ στην ανάπτυξη της τεχνολογίας 5G, έχει καταστεί κεντρικός στόχος.
Η κυβέρνηση Τραμπ προσπαθεί επίσης να επεκτείνει αυτόν τον οικονομικό πόλεμο με την Κίνα και σε άλλες χώρες, έχοντας υπογράψει ρήτρες σε εμπορικές συμφωνίες ή απλώς ασκώντας πίεση σε αυτές. Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα είδος “οικονομικού σιδηρού παραπετάσματος” γύρω από τη χώρα.
Στρατιωτική στρατηγική των ΗΠΑ
Η στρατιωτική στρατηγική απέναντι στην Κίνα έχει δύο κατευθύνσεις: μια κούρσα εξοπλισμών και μια περικύκλωση της χώρας[viii]. Οι ΗΠΑ δαπανούν 650 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για όπλα, δηλαδή περισσότερο από το ένα τρίτο του παγκόσμιου συνόλου. Αυτό είναι 2,6 φορές περισσότερο από ό,τι η Κίνα και 11 φορές περισσότερο από ό,τι κατά κεφαλήν. Ξοδεύουν επίσης 150 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για στρατιωτική έρευνα, δηλαδή πέντε φορές περισσότερα από την Κίνα. Το Πεντάγωνο εργάζεται πυρετωδώς πάνω σε μια νέα γενιά εξαιρετικά εξελιγμένων όπλων, μη επανδρωμένων αεροσκαφών και κάθε είδους ρομπότ, τα οποία ένας μελλοντικός εχθρός δεν θα μπορεί να αντιμετωπίσει. Ένας προληπτικός πόλεμος δεν αποκλείεται.
Η δεύτερη τροχιά είναι η στρατιωτική περικύκλωση. Για το εξωτερικό της εμπόριο, η Κίνα εξαρτάται κατά 90% από τις θαλάσσιες μεταφορές. Περισσότερο από το 80 τοις εκατό της προμήθειας πετρελαίου πρέπει να περάσει από το Στενό της Μάλακα (κοντά στη Σιγκαπούρη), όπου οι ΗΠΑ έχουν στρατιωτική βάση. Η Ουάσινγκτον μπορεί εύκολα να διακόψει τη ροή πετρελαίου προς την Κίνα. Επί του παρόντος η χώρα δεν έχει καμία άμυνα απέναντι σε αυτό. Γύρω από την Κίνα οι ΗΠΑ διαθέτουν περισσότερες από τριάντα στρατιωτικές βάσεις, εγκαταστάσεις ή κέντρα εκπαίδευσης (κουκκίδες στον χάρτη). Το 60 τοις εκατό του συνολικού αμερικανικού στόλου σταθμεύει στην περιοχή. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η Κίνα είναι περικυκλωμένη και στριμωγμένη. Δεν μπορείτε να φανταστείτε τι θα συνέβαινε αν η Κίνα εγκαθιστούσε έστω και μία στρατιωτική εγκατάσταση, πόσο μάλλον μία βάση κοντά στις ΗΠΑ.
Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να εξεταστεί η στρατιωτικοποίηση των μικρών νησιών στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας από την Κίνα, καθώς και η διεκδίκηση μεγάλου μέρους αυτής της θαλάσσιας περιοχής. Ο έλεγχος των ναυτιλιακών οδών κατά μήκος των οποίων μεταφέρονται τα ενεργειακά και βιομηχανικά αγαθά του είναι ζωτικής σημασίας για το Πεκίνο. Στο ίδιο πλαίσιο πρέπει να εξεταστεί και ο Νέος Δρόμος του Μεταξιού.
Πρωταθλητής της ρύπανσης και του πρασίνου
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, η Κίνα εισήλθε σε μια φάση ανάπτυξης που προκάλεσε μεγάλη περιβαλλοντική ρύπανση. Ως ο “χώρος εργασίας του κόσμου”, είναι ένας από τους μεγαλύτερους ρυπαντές του πλανήτη. Επί του παρόντος, η χώρα είναι επίσης – μακράν – ο μεγαλύτερος παράγοντας εκπομπών CO2, αν και οι εκπομπές ανά άτομο είναι λιγότερες από το μισό των ΗΠΑ και περίπου στο ίδιο μέγεθος με αυτές της Ευρώπης. Η Κίνα είναι επίσης υπεύθυνη μόνο για το 11% των σωρευτικών εκπομπών, σε σύγκριση με πάνω από το 70% για τις βιομηχανικές χώρες.
Η κατάσταση είναι αφόρητη. Με τον τρέχοντα ρυθμό, μεταξύ 1990 και 2050, η Κίνα θα έχει παράγει τόσο διοξείδιο του άνθρακα όσο παρήγαγε ολόκληρος ο κόσμος μεταξύ της αρχής της βιομηχανικής επανάστασης και του 1970, και αυτό είναι καταστροφικό για την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Πριν από δέκα χρόνια, η κινεζική ηγεσία άλλαξε πορεία και τα οικολογικά ζητήματα τέθηκαν σε υψηλή προτεραιότητα. Το 2014 κηρύχθηκε από τον πρωθυπουργό Λι Κετσιάνγκ ο “πόλεμος κατά της ρύπανσης”. Καταρτίζεται μια σειρά μέτρων, μεταξύ των οποίων και μια νομοθεσία για το περιβάλλον που αποτελεί τάση, αλλά η εφαρμογή της δεν είναι πάντα αυτονόητη.
Τα αποτελέσματα ακολουθούν γρήγορα. Σε ελάχιστο χρόνο, η Κίνα έχει γίνει νούμερο ένα στον τομέα των ηλιακών συλλεκτών και της αιολικής ενέργειας. Επί του παρόντος, το 33% της ηλεκτρικής ενέργειας παράγεται από πράσινη ενέργεια, σε σύγκριση με λιγότερο από 17% στις ΗΠΑ. Η Κίνα επενδύει σήμερα στην πράσινη τεχνολογία περίπου όσο ο υπόλοιπος κόσμος μαζί. Θέλει να συλλάβει και να αποθηκεύσει εκατομμύρια τόνους CO2 υπόγεια στο εγγύς μέλλον.
Η χώρα είναι πρωτοπόρος στη μεταφορά μεγάλων ποσοτήτων ενέργειας σε μεγάλες αποστάσεις (π.χ. από απομακρυσμένα πεδία ηλιακών συλλεκτών), κάτι που είναι πολύ σημαντικό για τον πράσινο ενεργειακό εφοδιασμό των πόλεων. Σύμφωνα με στοιχεία της NASA, οι συνεχείς προσπάθειες αναδάσωσης της Κίνας έχουν συμβάλει σημαντικά στην παγκόσμια αναδάσωση, η οποία είναι απαραίτητη για να διατηρηθούν υπό έλεγχο οι εκπομπές. Από την άλλη πλευρά, οι κινεζικές εταιρείες εξακολουθούν να έχουν μεγάλο μερίδιο στην παράνομη υλοτομία παγκοσμίως.
Προστάτης της συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα
Η Κίνα αποκαλείται “προστάτης άγιος της Συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα” (COP 21, 2015, εστίαση: περιορισμός της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 2 βαθμούς το πολύ, με τιμή-στόχο τον 1,5 βαθμό). Όταν ο Τραμπ αποσύρθηκε από τη συμφωνία το 2017, το Πεκίνο δήλωσε ότι θα κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να επιτύχει τους στόχους της COP21, μαζί με άλλους – συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ.
Η Κίνα ενεργεί επίσης ως διαμεσολαβητής μεταξύ των πλούσιων βιομηχανικών χωρών και των αναπτυσσόμενων χωρών, τονίζοντας ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη αποτελεί ουσιαστικά ιστορική ευθύνη των βιομηχανικών χωρών, και ως εκ τούτου υποστηρίζει ότι οι πλούσιες χώρες θα πρέπει να διαθέσουν οικονομικούς πόρους και τεχνολογία στις αναπτυσσόμενες χώρες για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Χάρη στην Κίνα, η μεγάλη πλειονότητα των αναπτυσσόμενων χωρών ευθυγραμμίστηκε με τους στόχους της COP21 και υπέβαλε τους τελευταίους μήνες σχέδια για το κλίμα στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ.
Υπάρχει, προφανώς, ακόμη πολύς δρόμος για την Κίνα, αλλά η πορεία είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Μάρτυρας αυτού είναι η έκθεση στα μέσα του 2017 ότι η Κίνα έχει επιτύχει τους κλιματικούς της στόχους δύο χρόνια πριν από τη συμφωνημένη ημερομηνία του 2020.
Σφάλματα
Τα τελευταία εβδομήντα χρόνια έχουν γίνει πολλά λάθη. Αρχικά, το ΚΚΚ προσπάθησε να εισαγάγει τον σοσιαλισμό βιαστικά με το Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός (1958-1961), με καταστροφικές συνέπειες. Ο αριστερός εξτρεμισμός της Πολιτιστικής Επανάστασης (1966-1976) άφησε βαθιά σημάδια και οδήγησε σε μια δεξιά αντίδραση. Η εισαγωγή στοιχείων της αγοράς από το 1978 και μετά έδωσε στην καπιταλιστική εκμετάλλευση ένα ελεγχόμενο χαλινάρι. Οι συνέπειες ήταν εκτεταμένες: ένα βαθύτερο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών και η δημιουργία ενός ανώτερου στρώματος καπιταλιστών.
Τα περιθώρια προσωπικού πλουτισμού διευρύνθηκαν και προκάλεσαν ανεξέλεγκτη διαφθορά και κατάχρηση εξουσίας. Παρ’ όλα αυτά, αυτή η πολιτική του “καπιταλιστικού πουλιού στο κλουβί” έκανε την κινεζική οικονομία να αναπτυχθεί θεαματικά και μείωσε δραματικά την ακραία φτώχεια. Το αν αυτή η ελεγχόμενη δυναμική προσανατολισμένη στην αγορά μπορεί να διατηρηθεί υπό έλεγχο θα κριθεί από το μέλλον.
Η κινεζική ηγεσία έχει καταφέρει να κρατήσει ενωμένη την τεράστια και πολύ ετερογενή χώρα, αλλά αυτό έγινε και γίνεται κρατώντας ορισμένες μειονότητες σε αυστηρή γραμμή. Οι Θιβετιανοί και οι Ουιγούροι αισθάνονται ότι αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας, παρόλο που έχουν καταβληθεί πολλές επίσημες προσπάθειες από τις κινεζικές αρχές να βελτιώσουν την κατάστασή τους. Αρκετά ερωτήματα παραμένουν σχετικά με την ανορθόδοξη και μυώδη προσέγγιση των εθνοτικών εντάσεων.
Ένα πλεονέκτημα εδώ είναι ότι η κινεζική ηγεσία δεν συνηθίζει να κρύβει ή να αποκρύπτει αδυναμίες και προβληματικά ζητήματα. Συνήθως αναγνωρίζονται και αντιμετωπίζονται ρητά. Για παράδειγμα, πριν και κατά τη διάρκεια του δέκατου όγδοου Συνεδρίου, τα κύρια προβλήματα της χώρας απαριθμήθηκαν ένα προς ένα και συζητήθηκαν και μεταφράστηκαν το καθένα με καθορισμένα σημεία δράσης. Μια τέτοια ορθολογική πολιτική στάση καθιστά δυνατή την εκμάθηση από τα λάθη και, αν χρειαστεί, την προσαρμογή της πορείας.
Σταθερότητα του πλανήτη
Για πρώτη φορά στην πρόσφατη ιστορία, μια φτωχή, υπανάπτυκτη χώρα εξελίχθηκε ταχύτατα σε οικονομική υπερδύναμη, με σημαντικό αντίκτυπο στις παγκόσμιες υποθέσεις. Η Κίνα, και στο πέρασμά της η Ινδία, αλλάζει ταχύτατα την ισορροπία δυνάμεων και μεταμορφώνει τον κόσμο με έναν πρωτοφανή τρόπο.
Όσο περισσότερο η Κίνα ακολουθεί μια ανεξάρτητη πορεία, όσο περισσότερο αποκλίνει από τη Δύση και όσο περισσότερο κρατάει καθρέφτη στο “δυτικό σύστημα”, τόσο περισσότερο η χώρα επικρίνεται και δέχεται επιθέσεις. Φαίνεται ότι μας είναι πολύ δύσκολο να δούμε αυτόν τον νέο παγκόσμιο παίκτη με ανοιχτό μυαλό. Σύμφωνα με τον Mahbubani, “η απροθυμία των δυτικών ηγετών να αναγνωρίσουν ότι η παγκόσμια κυριαρχία της Δύσης δεν μπορεί να συνεχιστεί είναι μια μεγάλη απειλή”[ix].
Ωστόσο, θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τη συνειδητοποίηση ότι δεν είμαστε πλέον το κέντρο και το σημείο αναφοράς του κόσμου. Στην πραγματικότητα. Με την άνοδο του λαϊκισμού σε όλο και περισσότερες χώρες, απρόβλεπτοι και ανεύθυνοι άνθρωποι όπως ο Τραμπ, ο Μπολσονάρο ή ο Τζόνσον αναλαμβάνουν τα ηνία. Η σταθερότητα και η βιωσιμότητα αυτού του πλανήτη θα εξαρτάται όλο και περισσότερο από ανθρώπους όπως ο Σι Τζινπίνγκ και άλλοι αξιοπρεπείς ηγέτες.
Πηγή: Global Research
Μετάφραση: antapocrisis
