Οι ιδιαιτερότητες του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στην Λατινική Αμερική

Η θεώρηση του ιμπεριαλισμού ως γενικού φαινομένου αδυνατεί να δει τον ιδιαίτερο τρόπο που αυτός λειτουργεί, σε ένα συγκεκριμένο και προσδιορισμένο πλαίσιο. Ενώ η άσκηση της ιμπεριαλιστικής εξουσίας είναι μια κοινή στρατηγική, τα κίνητρά της, τα μέσα, οι στόχοι και η πρακτική ποικίλλουν, ανάλογα με τη φύση της ιμπεριαλιστικής χώρας και της χώρας την οποία στοχεύει.

Η Βενεζουέλα, ο σημερινός στόχος των Ηνωμένων Πολιτειών του πρόεδρου Ντόναλντ Τραμπ, είναι μια περίπτωση που απεικονίζει τις «ιδιαιτερότητες» της ιμπεριαλιστικής πολιτικής. Θα προχωρήσουμε στο να περιγράψουμε το υπόβαθρο, τις τεχνικές και τις επιπτώσεις της ιμπεριαλιστικής αρπαγής της εξουσίας.

Ιστορικό Υπόβαθρο

Οι ΗΠΑ έχουν μακρά ιστορία παρέμβασης στη Βενεζουέλα, κυρίως για να αποκτήσουν τον έλεγχο του πετρελαϊκού της πλούτου. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950, η Ουάσιγκτον στήριξε μια στρατιωτική δικτατορία -υπό την ηγεσία του Perez Jimenez- μέχρι αυτή να ανατραπεί από την μαζική συμμαχία επαναστατικών, σοσιαλιστικών, εθνικοαπελευθερωτικών και σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Η Ουάσιγκτον δεν μπορούσε να επέμβει και δεν επενέβη. Αντίθετα, πήρε το μέρος των κεντροαριστερών κομμάτων της Λαϊκής Δράσης (AD) και των κεντροδεξιών κομμάτων της COPEI τα οποία κήρυξαν τον πόλεμο ενάντια στη ριζοσπαστική αριστερά. Με την πάροδο του χρόνου οι ΗΠΑ επανάκτησαν την ηγεμονία τους έως ότου η οικονομία βρέθηκε σε κρίση την δεκαετία του 1990, οδηγώντας έτσι σε λαϊκές εξεγέρσεις και κρατικές σφαγές.

Οι ΗΠΑ δεν παρενέβησαν αρχικά, καθώς θεώρησαν ότι θα μπορούσε να ελέγξουν τον Ούγκο Τσάβες καθώς αυτός δεν είχε δεσμούς με την αριστερά. Επιπλέον, οι ΗΠΑ εκείνο το διάστημα είχαν ανοιχτά στρατιωτικά μέτωπα στα Βαλκάνια (Γιουγκοσλαβία) και στη Μέση Ανατολή και προετοιμάζονται για πολέμους εναντίον του Ιράκ και άλλων εθνικών χωρών που αντιτίθενται στο Ισραήλ και υποστηρίζουν την Παλαιστίνη.

Χρησιμοποιώντας το πρόσχημα μιας παγκόσμιας τρομοκρατικής απειλής, η Ουάσιγκτον ζητούσε υποταγή στα σχέδια της για έναν παγκόσμιο «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας».

Ο πρόεδρος Τσάβες δεν υπέκυψε. Δήλωσε ότι «δεν μπορείς να καταπολεμήσεις την τρομοκρατία με τρομοκρατία». Οι ΗΠΑ αποφάσισαν ότι η δήλωση ανεξαρτησίας του Τσάβες ήταν απειλή για την ηγεμονία των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική και όχι μόνο. Η Ουάσιγκτον αποφάσισε να ανατρέψει τον εκλεγμένο πρόεδρο Τσάβες, ακόμη και προτού εθνικοποιήσει την αμερικανική βιομηχανία πετρελαίου.

Τον Απρίλιο του 2002, οι ΗΠΑ διοργάνωσαν ένα στρατιωτικό πραξικόπημα, το οποίο νικήθηκε μέσα σε σαράντα οκτώ ώρες από την λαϊκή εξέγερση που υποστηρίχθηκε από κομμάτια του στρατού. Μια δεύτερη απόπειρα ανατροπής του προέδρου Τσάβες ξεκίνησε από τα στελέχη της πετρελαϊκής βιομηχανίας, μέσω ενός πετρελαϊκού αποκλεισμού (lock out). Ηττήθηκε από τους πετρελαιοπαραγωγούς και τους εκτός χώρας εξαγωγείς πετρελαίου. Η εθνική – λαϊκή επανάσταση του Τσάβες προχώρησε στην εθνικοποίηση των πετρελαϊκών εταιρειών που υποστήριζαν το lock out.

Τα αποτυχημένα πραξικοπήματα οδήγησαν την Ουάσιγκτον να υιοθετήσει προσωρινά μια εκλογική στρατηγική η οποία ήταν αδρά χρηματοδοτούμενη από την Ουάσιγκτον μέσω ελεγχόμενων ιδρυμάτων και ΜΚΟ. Οι επαναλαμβανόμενες εκλογικές ήττες οδήγησαν την Ουάσιγκτον να στραφεί σε εκλογικά μποϊκοτάζ και προπαγανδιστικές εκστρατείες με σκοπό να απονομιμοποιήσει την εκλογική επιτυχία του προέδρου Τσάβες.

Οι αποτυχημένες προσπάθειες της Ουάσιγκτον για την αποκατάσταση της ιμπεριαλιστικής εξουσίας, είχαν τα αντίστροφα αποτελέσματα. Ο Τσάβες αύξησε την εκλογική του επιρροή, επέκτεινε τον κρατικό έλεγχο επί του πετρελαίου και άλλων κρατικών πόρων και ριζοσπαστικοποίησε τη λαϊκή του βάση. Επιπλέον, ο Τσάβες εξασφάλισε όλο και μεγαλύτερη υποστήριξη για τις αντιιμπεριαλιστικές του πολιτικές, μέσα στην κυβέρνηση. αλλά και στα κινήματα σε όλη τη Λατινική Αμερική και αύξησε την επιρροή και τους δεσμούς του σε όλη την Καραϊβική παρέχοντας επιδοτούμενο πετρέλαιο.

Ενώ διάφοροι σχολιαστές αποδίδουν την μαζική υποστήριξη και επιρροή του Πρόεδρου Τσάβες στο χαρισματικό του χαρακτήρα, οι αντικειμενικές συνθήκες, που είναι ιδιαίτερες για τη Λατινική Αμερική, ήταν αυτές που αποδείχθηκαν καθοριστικές. Στην ήττα των ιμπεριαλιστικών παρεμβάσεων από τον Πρόεδρο Τσάβες, συνέβαλαν πέντε προϋποθέσεις:

Η βαθιά ανάμιξη των ΗΠΑ σε πολλούς παρατεταμένους πολέμους ταυτόχρονα – συμπεριλαμβανομένης της Μέσης Ανατολής, της Νότιας Ασίας και της Βόρειας Αφρικής, αποσυντόνισαν την Ουάσιγκτον. Επιπλέον, οι στρατιωτικές δεσμεύσεις των ΗΠΑ προς το Ισραήλ υπονόμευσαν τις προσπάθειες των ΗΠΑ να στραφούν εκ νέου στη Βενεζουέλα.
Η πολιτική επιβολής κυρώσεων των ΗΠΑ έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της παραγωγικής έκρηξης του 2003-2011, η οποία παρείχε στην Βενεζουέλα, ως πετρελαιαγωγό χώρα τους οικονομικούς πόρους για τη χρηματοδότηση εγχώριων κοινωνικών προγραμμάτων και άρα την αντιμετώπιση των τοπικών μποϊκοτάζ από κομμάτια της ελίτ που συμμάχησαν με τις ΗΠΑ.
Η Βενεζουέλα επωφελήθηκε από τις νεοφιλελεύθερες κρίσεις της δεκαετίας του 1990-2001, που οδήγησαν στην άνοδο των κεντροαριστερών πατριωτικών λαϊκών κυβερνήσεων σε ολόκληρη την περιοχή. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την Αργεντινή, τη Βραζιλία, το Εκουαδόρ, τη Βολιβία και την Ονδούρα. Επιπλέον, τα «κεντρώα» καθεστώτα στο Περού και τη Χιλή παρέμειναν ουδέτερα. Επιπλέον η Βενεζουέλα και οι σύμμαχοί της εξασφάλισαν ότι οι ΗΠΑ δεν θα ελέγχουν την οργάνωση της περιφέρειας.
Ο πρόεδρος Τσάβες, ως πρώην στρατιωτικός αξιωματούχος, εξασφάλισε την αφοσίωση των στρατιωτικών δυνάμεων, αποκόπτοντας τις προσπάθειες των ΗΠΑ για την οργάνωση πραξικοπημάτων.
Οι παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές κρίσεις του 2008-2009 ανάγκασαν τις ΗΠΑ να ξοδέψουν πολλά τρισεκατομμύρια δολάρια για τη διάσωση των τραπεζών. Οι οικονομικές κρίσεις και η μερική ανάκαμψη ενίσχυσαν τα θησαυροφυλάκια του Υπουργείου Οικονομικών, αλλά εξασθένησαν τη σχετική επιρροή του Πενταγώνου.

Με άλλα λόγια, ενώ οι ιμπεριαλιστικές πολιτικές και οι στρατηγικοί στόχοι παρέμειναν, η ικανότητα των ΗΠΑ να κατακτούν περιοχές, περιοριζόταν από αντικειμενικούς όρους.

Παράγοντες που ευνοούν την ιμπεριαλιστική επέμβαση

Τις αντίστροφες περιστάσεις που ευνοούσαν τον ιμπεριαλισμό μπορούμε να τις διακρίνουμε στην πιο πρόσφατη εποχή. Περιλαμβάνουν τέσσερις προϋποθέσεις:

Το τέλος της υπερπαραγωγής στην εμπορευματική παραγωγή αποδυνάμωσε τις οικονομίες των κεντροαριστερών συμμάχων της Βενεζουέλας και οδήγησε στην άνοδο των ακροδεξιών καθοδηγούμενων από τις ΗΠΑ καθεστώτων, καθώς και στην αύξηση των κινήσεων για πραξικοπήματα, των επίσης υποστηριζόμενων από τις ΗΠΑ, αντιπάλων του νεοεκλεγέντος προέδρου Μαδούρο.
Η αποτυχία στη διαφοροποίηση των εξαγωγών, των αγορών, των χρηματοπιστωτικών συστημάτων και των συστημάτων διανομής κατά τη διάρκεια της περιόδου οικονομικής επέκτασης, οδήγησε σε μείωση της κατανάλωσης και της παραγωγής, και επέτρεψε στον ιμπεριαλισμό να προσελκύσει ψηφοφόρους, ιδίως από τους μεσαίους και κατώτερης μεσαίας τάξης καταναλωτές, τους εργαζόμενους, τους επιχειρηματίες και τους καταστηματάρχες.
Το Πεντάγωνο επικέντρωσε τα στρατιωτικά του σχέδια από τη Μέση Ανατολή στη Λατινική Αμερική, εντοπίζοντας στρατιωτικούς και πολιτικούς συμμάχους – πελάτες ανάμεσα σε βασικά καθεστώτα – τη Βραζιλία, την Αργεντινή, το Εκουαδόρ, το Περού και τη Χιλή.
Η πολιτική παρέμβαση της Ουάσιγκτον στις εκλογικές διαδικασίες της Λατινικής Αμερικής άνοιξε την πόρτα για την οικονομική εκμετάλλευση πόρων και την στρατολόγηση στρατιωτικών συμμάχων, έτσι ώστε να απομονώσει και να περικυκλώσει την πατριωτική, λαϊκή, Βενεζουέλα.

Οι αντικειμενικές εξωτερικές συνθήκες ευνοούσαν την ιμπεριαλιστική αναζήτηση της Ουάσιγκτον για κυριαρχία. Τα εγχώρια ολιγαρχικά λόμπι ισχύος ενίσχυσαν τη δυναμική για την ιμπεριαλιστική επέμβαση, την πολιτική κυριαρχία και τον έλεγχο της πετρελαϊκής βιομηχανίας.

Η μείωση των εσόδων από το πετρέλαιο της Βενεζουέλας, η κινητοποίηση της εκλογικής βάσης και η συστηματική δολιοφθορά της παραγωγής και της διανομής, είχαν πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και η αυτοανακηρυχθείσα δεξιά αγκάλιασαν το πραξικόπημα των ΗΠΑ καθοδηγούμενο από την ακροδεξιά, υιοθετώντας μια δημοκρατική και ανθρωπιστική ρητορική.

Η Ουάσιγκτον αύξησε τις οικονομικές κυρώσεις για να λιμοκτονήσει τους υποστηρικτές του Τσάβες, προερχόμενων από στρώματα χαμηλών εισοδημάτων, ενώ κινητοποίησε τους Ευρωπαίους και Λατινοαμερικανούς συμμάχους – υποτακτικούς της για να πιέσουν την παράδοση της Βενεζουέλας. Ταυτόχρονα σχεδίαζε ένα στρατιωτικό πραξικόπημα.

Η τελική φάση του στρατιωτικού πραξικοπήματος που σχεδιάστηκε και οργανώθηκε στις ΗΠΑ απαιτούσε τρεις προϋποθέσεις:

Μια διαίρεση στον στρατό ώστε να παρέχει στο Πενταγώνο και τους σχεδιαστές πραξικοπήματος ένα πρόσωπο και ένα πρόσχημα για μια «ανθρωπιστική» εισβολή των ΗΠΑ.
Μια «συμβιβαστική» πολιτική ηγεσία που επιδιώκει πολιτικό διάλογο με τους αντιπάλους που προετοιμάζονται για πόλεμο.
Τη δέσμευση όλων των λογαριασμών στο εξωτερικό και το κλείσιμο όλων των δανείων και αγορών από τα οποία εξακολουθεί να εξαρτάται η Βενεζουέλα.

Συμπεράσματα

Ο ιμπεριαλισμός είναι μια κεντρική πτυχή του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού των ΗΠΑ. Αλλά δεν μπορεί να επιτύχει τους στόχους και τα μέσα του όταν και όπως επιθυμεί. Οι μεταβολές σε παγκόσμιο επίπεδο καθεστώτων και ο συσχετισμός δυνάμεων μπορούν να αποτρέψουν και να καθυστερήσουν την ιμπεριαλιστική επιτυχία.

Τα πραξικοπήματα μπορούν να νικηθούν και να μετατραπούν σε ριζικές μεταρρυθμίσεις. Οι ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες μπορούν να αντιμετωπιστούν με επιτυχημένες οικονομικές πολιτικές και στρατηγικές συμμαχίες.

Η Λατινική Αμερική ήταν επιρρεπής σε ιμπεριαλιστικά πραξικοπήματα και στρατιωτικές επεμβάσεις. Ωστόσο, είναι επίσης σε θέση να οικοδομήσει περιφερειακές, ταξικές και διεθνείς συμμαχίες.

Σε αντίθεση με άλλες περιοχές και ιμπεριαλιστικούς στόχους, η Λατινική Αμερική αποτελεί έδαφος για τους ταξικούς και αντιιμπεριαλιστικούς αγώνες. Οι οικονομικοί κύκλοι συνοδεύουν την άνοδο και πτώση των ταξικών διεκδικήσεων και ως εκ τούτου οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις προχωρούν και υποχωρούν.

Η επέμβαση των ΗΠΑ στη Βενεζουέλα είναι ο μακρύτερος πόλεμος του αιώνα μας (δεκαοκτώ χρόνια) – πέραν της εισβολής των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Η σύγκρουση δείχνει επίσης πως οι ΗΠΑ βασίζονται σε περιφερειακούς υποτακτικούς και υπερπόντιους συμμάχους για να τους παρέχουν κάλυψη για τις επεμβάσεις τους.

Ενώ τα πραξικοπήματα είναι συχνά, οι συνέπειές τους είναι ασταθείς – οι υποτακτικοί είναι αδύναμοι και τα καθεστώτα είναι ευάλωτα απέναντι σε λαϊκές εξεγέρσεις.

Τα αμερικανικά πραξικοπήματα κατά των λαοφιλών καθεστώτων οδηγούν σε αιματηρές σφαγές που δεν κατορθώνουν να εξασφαλίσουν μακροπρόθεσμη σταθεροποίηση μεγάλης κλίμακας.

Αυτές είναι οι «ιδιαιτερότητες» των πραξικοπημάτων κατά των λαών της Λατινικής Αμερικής.

Μετάφραση: Σοφία Χαντέρ

Πηγή: Global Research

James Petras

Καθηγητής Πανεπιστημίου στο State University of New York, συγγραφέας δεκάδων βιβλίων με θέμα τον ιμπεριαλισμό, την παγκοσμιοποίηση και τα αριστερά κινήματα. Συνεργάτης δεκάδων μεγάλων εντύπων κατά καιρούς, σήμερα αρθρογραφεί στο CounterPunch και το Atlantic Free Press.