Για την αυτοδιοίκηση και τις αυτοδιοικητικές εκλογές

Σχεδόν τρεις δεκαετίες οι διαδοχικές και διακομματικές μεταρρυθμίσεις στην Τοπική Αυτοδιοίκηση έχουν διαμορφώσει ένα ασφυκτικό πλαίσιο για τις πολιτικές που μπορούν να ασκηθούν σε περιφερειακό και δημοτικό επίπεδο. Τόσο θεσμικά, όσο και οικονομικά, η Αυτοδιοίκηση στραγγαλίζεται με ένα σύνολο παρεμβάσεων μεγάλης κλίμακας (Καποδίστριας, Καλλικράτης, Κλεισθένης) που άλλαξαν δραματικά τον χάρτη των Δήμων και της αυτοδιοικητικής διαίρεσης της χώρας, αλλά και από τις νομοθετικές πρωτοβουλίες των κυβερνήσεων. Αυτές οι πολιτικές, καθιστούν την Αυτοδιοίκηση μακρύ χέρι της κεντρικής εξουσίας, φορομπηχτικό μηχανισμό ανταποδοτικών υπηρεσιών, σε πλήρη διάσταση με τις λαϊκές ανάγκες, σε απόλυτη στοίχιση με τις απαιτήσεις της άρχουσας τάξης και της ΕΕ.

Η πολιτική που ασκείται διαχρονικά σε ό,τι αφορά την Αυτοδιοίκηση στηρίζεται στους εξής πυλώνες:

Αύξηση αρμοδιοτήτων των Δήμων με ταυτόχρονη όμως μείωση πόρων που αποδίδονται σε αυτούς.
Εξαναγκασμός επομένως της Αυτοδιοίκησης στο να προσχωρήσει σε πλήρως ανταποδοτικές πολιτικές και υπηρεσίες όπου ο δημότης πληρώνει για ό,τι απολαμβάνει.
Απόσυρση του κράτους από τις υποχρεώσεις του έναντι των Δήμων και των Περιφερειών και υποκατάσταση της κρατικής χρηματοδότησης από ευρωπαϊκά προγράμματα.
Διαρκής μείωση των περιθωρίων παρέμβασης και επιρροής των τοπικών κοινωνιών στις αποφάσεις, στα έργα στους προϋπολογισμούς και στις προτεραιότητές τους.

Με βάση τα παραπάνω, η Αυτοδιοίκηση, από πεδίο άσκησης μιας πολιτικής που θα μπορούσε υπό όρους και προϋποθέσεις να είναι διαφορετική ή και ανταγωνιστική με αυτή του κράτους, έχει μετατραπεί τις τελευταίες δεκαετίες σε συστατικό τμήμα της κεντρικής εξουσίας. Ακόμη περισσότερο, τόσο θεσμικά, όσο και οικονομικά – διαχειριστικά, η αυτοδιοίκηση στο βαθμό που στηρίζεται για να μπορέσει να επιβιώσει στα ευρωπαϊκά προγράμματα δεν μπορεί παρά να αποδέχεται το σύνολο των προτεραιοτήτων, των ιεραρχήσεων και των κατευθύνσεων που καθορίζει η ΕΕ και οι Βρυξέλλες.

Με το σχέδιο Καποδίστριας (1997) εκατοντάδες δήμοι και χιλιάδες κοινότητες συνενώνονται σε 910 νέους δήμους, καθιερώνεται το όριο του 42% για την εκλογή δημάρχου (από 50%), ενώ ιδρύονται δημοτικές επιχειρήσεις ως νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου οι οποίες διαχειρίζονται πλέον τις δραστηριότητες των δήμων με εμπορευματικά ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια. Η κατάργηση των κοινοτήτων και η μετατροπή τους σε δημοτικά διαμερίσματα αλλά και η συνένωση δήμων απομακρυσμένων συντελεί στην αφαίρεση και μεταφορά πόρων και δραστηριοτήτων από την περιφέρεια στο κέντρο, ειδικά στην επαρχία. Με το πρόγραμμα Καλλικράτη (2010), οι δήμοι συνενώνονται ακόμα περισσότερο, περιορίζεται ο αριθμός τους στους 325, οδηγώντας σε περαιτέρω συρρίκνωση περιφερειακών και μικρών δήμων που αναγκάζονται σε αναγκαστικές συνενώσεις με άλλους. Επιπλέον, θεσμοθετείται ο δεύτερος βαθμός αυτοδιοίκησης με τις Περιφέρειες οι οποίες αναλαμβάνουν τις αρμοδιότητες που είχαν παλιότερα οι νομαρχίες καθώς και αρμοδιότητες που ανήκαν στην κεντρική εξουσία. Με το σχέδιο Κλεισθένης (2019) διευρύνεται η ανταποδοτική λειτουργία της αυτοδιοίκησης, ενσωματώνει δήμους και περιφέρειες στο ασφυκτικό πλαίσιο ελέγχου που ασκείται από το Παρατηρητήριο Οικονομικής Αυτοτέλειας, τον Δημοτικό Διαμεσολαβητή και την Αυτοτελή Εποπτεία του Υπουργείου Εσωτερικών. Την ίδια ώρα, καθιερώνεται η απλή αναλογική στην εκλογή του δημοτικού συμβουλίου (αλλά όχι του δημάρχου), η οποία επιχειρεί να χρυσώσει το χάπι της αντιδημοκρατικής ασφυξίας που υφίσταται η τοπική αυτοδιοίκηση τόσο οικονομικά όσο και θεσμικά. Τέλος, επί κυβέρνησης Μητσοτάκη, καταργείται η φαλκιδευμένη απλή αναλογική του Κλεισθένη, εξασφαλίζεται η εκλογή των 3/5 των μελών του συμβουλίου στον νικητή των εκλογών, μπαίνει όριο 3% για την είσοδο σε δημοτικό και περιφερειακό συμβούλιο, ενώ με νομοθετικές παρεμβάσεις διευκολύνεται η ιδιωτική επιχειρηματικότητα και ωθούνται οι δήμοι να συνάπτουν συμβάσεις με ιδιώτες για έργα τα οποία τα προηγούμενα χρόνια εκτελούσαν οι ίδιοι (καθαριότητα, πράσινο κλπ).

Μεγάλη πληγή για την αυτοδιοίκηση και τις δυνατότητές της είναι οι μειωμένοι πόροι που της αποδίδονται. Τα έσοδα των ΟΤΑ σύμφωνα με τις προβλέψεις του Καλλικράτη και του Κλεισθένη πρέπει να προέρχονται κατά το 70% από τα ανταποδοτικά τέλη. Επιπλέον, οι Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι που οφείλει το κράτος να αποδίδει στους ΟΤΑ διαρκώς μειώνονται. Το 2010 ανέρχονταν περίπου σε 4,4 δισ ευρώ, έφτασαν το 2022 στα 2,8 δισ ευρώ. Επιπλέον, με νομοθετικές ρυθμίσεις υπάρχει παραγραφή του παρακρατηθέντων από την κεντρική εξουσία πόρων, με αποτέλεσμα η Τοπική Αυτοδιοίκηση να φορτώνεται με αρμοδιότητες, οι οποίες, ελλείψει πόρων και χρηματοδότησης, μετατρέπονται σε ανταποδοτικές υπηρεσίες. Αντίθετα από τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους που διαρκώς μειώνονται, οι κυβερνήσεις της τελευταίας δεκαετίες προέβλεπαν αύξηση στα ανταποδοτικά τέλη (τοπική φορολογία κλπ) που μαζεύουν οι ΟΤΑ, φτάνοντας το 2022 πάνω από 3 δισ ευρώ. τέλος διαχρονικά, οι πόροι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που παρακρατεί παράνομα η κεντρική εξουσία φτάνουν πάνω από 15 δισ ευρώ.
Με τον τρόπο αυτό και με τη συγκεκριμένη πορεία, το κράτος αποσύρεται από τη χρηματοδότηση της Αυτοδιοίκησης, οι δήμοι και οι επιχειρήσεις τους φορολογούν τις υπηρεσίες που παρέχουν, ενώ κρίσιμα έργα υποδομής δεν μπορούν να εκτελεστούν.

Η οικονομική ασφυξία των Δήμων συνοδεύεται και από το βάθεμα της εξάρτησης και της επιτροπείας από την κεντρική εξουσία. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, μετατρέπεται, από όργανο που εκφράζει τη δημοκρατικά εκφρασμένη βούληση των πολιτών, σε λογιστικό γραφείο γκρίζας και άχρωμης διαχείρισης, ισοσκελισμένων προϋπολογισμών, αυστηρά ελεγχόμενων από τους θεσμούς. Με το Παρατηρητήριο Οικονομικής Αυτοτέλειας, η κεντρική εξουσία παρακολουθεί τα οικονομικά των Δήμων, υποχρεώνοντάς τους σε αυστηρούς προϋπολογισμούς που δεν θα παρεκκλίνουν. Αποκορύφωμα της μετατροπής των Δήμων σε φορομπηχτικούς μηχανισμούς είναι οι προτάσεις για είσπραξη του ΕΝΦΙΑ από την αυτοδιοίκηση που επανήλθαν με ένταση από την κυβέρνηση Μητσοτάκη. Πέρασμα του ΕΝΦΙΑ στους Δήμους θα αποτελέσει την τελευταία πράξη για την οριστική κατάργηση της κρατικής χρηματοδότησης, και την κατηγοριοποίηση των δήμων σε πλούσιους και φτωχούς ανάλογα με τις αντικειμενικές αξίες και τα ποσά που εισπράττονται. Η μετατροπή της Αυτοδιοίκησης σε λογιστικό μηχανισμό φορομπηχτικής διεκπεραίωσης είναι ο κοινός στόχος του συνόλου των μεταρρυθμίσεων που υπέστη η Τοπική Αυτοδιοίκηση τα τελευταία χρόνια. Τα ίδια τα Δημοτικά Συμβούλια μετατρέπονται σε γραφεία διαδικαστικής έγκρισης προαποφασισμένων πολιτικών.

Η υποκατάσταση της κρατικής χρηματοδότησης από τα ευρωπαϊκά προγράμματα έχει πολλαπλές συνέπειες στην ποιότητα και τις προτεραιότητες των έργων. Πλέον ικανή δημοτική αρχή δεν είναι αυτή που αποφασίζει (και υλοποιεί) με βάση το συμφέρον των δημοτών και τις προτεραιότητες που ορίζουν οι τοπικές κοινωνίες, αλλά αυτή που βρίσκει χρηματοδοτήσεις και εντάσσει έργα σε προγράμματα. Πολύ περισσότερο όμως, η χρηματοδότηση τόσο των τεχνικών έργων, όσο και της κοινωνικής πολιτικής, από το ΕΣΠΑ, συνιστά θηλιά στο λαιμό της Αυτοδιοίκησης και της δυνατότητας των πολιτών να αποφασίζουν οι ίδιοι τις προτεραιότητες της πόλης και της γειτονιάς τους. Μόνο συγκεκριμένα έργα, με συγκεκριμένους κωδικούς, και άρα συγκεκριμένου χαρακτήρα και προσανατολισμού, μπορούν να υπάρξουν.
Πιο συγκεκριμένα:
– Αντί να ορίζουν οι ανάγκες της πόλης τα έργα και τους προϋπολογισμούς, αυτά ορίζονται από τα άκαμπτα χρηματοδοτικά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
– Η πλειοψηφία αυτών των προγραμμάτων έχει ημερομηνία λήξης καθιστώντας όλα τα έργα επισφαλή και εφήμερα. Συνέπεια είναι μεγάλα και μακροπρόθεσμα έργα υποδομών να μην μπορούν να εκτελεστούν.
– Επιπλέον, τα περισσότερα προγράμματα που αφορούν δομές κοινωνικής πολιτικής επιβάλουν την είσοδο ιδιωτών και κυρίως ΜΚΟ στη διαχείρισή τους.
– Αυτό σημαίνει ότι δημιουργείται ένα νέο πεδίο ημετέρων και ένα ισχυρό δίκτυο πελατειακών σχέσεων, καθώς οι ίδιοι, που παλιότερα λυμαίνονταν το κράτος και τα δημόσια ταμεία, σήμερα κάνουν πάρτυ με τέτοια κονδύλια.
Η αποχώρηση του κράτους από τη χρηματοδότηση της Αυτοδιοίκησης, η επιβίωση των Δήμων από τα ανταποδοτικά τέλη, η συνεχιζόμενη παρακράτηση των πόρων της Αυτοδιοίκησης από την κεντρική εξουσία, αλλά και η χρηματοδότηση όλων των έργων από κωδικούς του ΕΣΠΑ, καθιστούν την Αυτοδιοίκηση κενό γράμμα. Ο δημότης δεν «διοικεί εαυτόν», αλλά «ετεροδιοικείται» από την κεντρική εξουσία, τα ευρωπαϊκά προγράμματα, τις επιταγές των δανειστών.

Το ασφυκτικό πλαίσιο που διαμορφώνεται στην αυτοδιοίκηση τόσο θεσμικά, όσο και οικονομικά, οδηγεί σε μοιρολατρική αποδοχή ότι δεν μπορεί να γίνει τίποτα πέρα από μια «αριστερή» διαχείριση, όπου η στρατηγική είναι λίγο ή πολύ η ίδια, αλλά η διαφορά είναι στα σημεία. Στην πράξη, μια δημοτική αρχή ταγμένη στο πλευρό των δημοτών, πρέπει να συγκρουστεί με το πλαίσιο που ορίζει η κεντρική εξουσία, να βρεθεί στο όριο (ή και εκτός) νομιμότητας, αν θέλει να υπηρετήσει τις αρχές και τις αξίες της.
Ωστόσο, ένας Δήμος που έχει τη βούληση να συγκρουστεί με τις αντιλαϊκές πολιτικές της κεντρικής εξουσίας και θέλει να μπει στην υπηρεσία των πραγματικών αναγκών του λαού, μπορεί να συνδυάσει τα εξής:

Αξιοποίηση όποιων χρηματοδοτικών προγραμμάτων που δέχονται έργα και παρεμβάσεις σε όφελος των πολιτών και σύμφωνα με τις προτεραιότητες και τις ανάγκες των δημοτών.
Οργάνωση μιας άλλης διαχείρισης που βγάζει έξω ΜΚΟ -ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ., και λοιπούς φορείς που αποτελούν το άλλο πρόσωπο του παλιού κομματικού – πελατειακού κράτους.
Με λαϊκή συμμετοχή και ενεργό κοινωνική στήριξη, συγκρότηση προϋπολογισμών και τεχνικών προγραμμάτων, βάσει των πραγματικών αναγκών των δημοτών.

Ο αγώνας για την επιβίωση της Αυτοδιοίκησης και την αξιοπρέπεια των πολιτών κι σε τοπικό επίπεδο, είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τη σύγκρουση και τελικά ρήξη τόσο με την αντιλαϊκή κεντρική εξουσία όσο και με την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ασφυκτικό οικονομικό και θεσμικό της πλαίσιο.

Το πλαίσιο που σήμερα ορίζει μια αριστερή – ριζοσπαστική παρέμβαση σε Δήμους και Περιφέρειες, παρόλο που είναι ασφυκτικά κομμένο και ραμμένο στις προτεραιότητες της άρχουσας τάξης και των Βρυξελλών, μπορεί να συγκροτηθεί στους παρακάτω άξονες.

Δημοκρατική λογοδοσία, λαϊκή συμμετοχή, τοπικά δημοψηφίσματα, με την κοινωνία και τους δημότες να αποφασίζουν, να ενεργοποιούνται, να στηρίζουν ή να απορρίπτουν τις προτεραιότητες και τον προγραμματισμό των έργων και των παρεμβάσεων της δημοτικής αρχής.
Έμφαση σε έργα υποδομής, μακράς πνοής που λύνουν προβλήματα δεκαετιών και όχι έργα βιτρίνας, με ορίζοντα τετραετίας που καλλιεργούν τη δημόσια εικόνα αλλά αγνοούν τις δημόσιες ανάγκες και το κοινό καλό. Αντιπλημμυρικά, αποχέτευση, απορρίμματα, ανακύκλωση, δίκτυα, ρυμοτομία, συγκοινωνίες, πάρκα είναι έργα που μπορεί να μην φαίνονται άμεσα, αλλά είναι κρίσιμα για τη ζωή και την ποιότητα ζωής των δημοτών.

Έργα και παρεμβάσεις για τους πολίτες που μένουν στις πόλεις τους, για τους δημότες που ζουν στη γειτονιά τους, όχι για τoν τουρισμό και τους επισκέπτες. Η προτεραιότητα δεν μπορεί να είναι αποκλειστικά οι επαγγελματίες που ζουν από τον τουρισμό ή το εμπόριο, αλλά και οι κάτοικοι.

Περιορισμός έως και κατάργηση αναθέσεων σε έργα που μπορούν να εκτελεστούν από το προσωπικό των δήμων, μόνιμων ή συμβασιούχων υπαλλήλων που με υποπολλαπλάσιο κόστος μπορούν να εκτελέσουν το ίδιο ή και καλύτερο έργο με αυτό που επιτυγχάνεται με αναθέσεις και συμβάσεις. Περιορισμός επομένως και του νοσηρού δικτύου ημετέρων που σιτίζεται από υπερκοστολογημένα έργα και πελατειακές αναθέσεις εξάρτησης.
Υπεράσπιση των ελεύθερων χώρων, αξιοποίηση και όχι εγκατάλειψή τους, αναμόρφωση ελεύθερων χώρων και απόδοσή τους στους δημότες, καταγγελία λεόντειων συμβάσεων και παραχωρήσεων που δίνουν χώρους σε εμπορευματική εκμετάλλευση, ενώ θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σε ένα δημόσιο και ελεύθερο πλαίσιο. Περιπτώσεις σαν την παραλιακή πρόσβαση (πχ Ελληνικό, Πάτρα) ή τα Λιπάσματα (Δραπετσώνα) είναι ενδεικτικές για το τι μπορεί να επιτευχθεί.
Εφαρμογή της νομιμότητας, όσο ακόμα η νομιμότητα είναι υπέρ του δημόσιου και των πολιτών (πχ παραλίες).

Συγκρότηση κοινωνικής πολιτικής με ορίζοντα τις πραγματικές ανάγκες, με κριτήρια που ανταποκρίνονται στις συνθήκες φτώχειας που διαμόρφωσαν τα μνημόνια, που περιλαμβάνουν όσο το δυνατόν περισσότερους και όχι λιγότερους δικαιούχους.
Συνδρομή των Δήμων στις οικογενειακές ανάγκες με αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες δωρεάν ή με ελάχιστο αντίτιμο, χρησιμοποιώντας δομές της αυτοδιοίκησης και μόνιμο ή με σύμβαση προσωπικό (γήπεδα, γυμναστήρια, πάρκα, ελεύθεροι χώροι).

Πολιτιστικό πρόγραμμα που αντλεί από την τοπική κοινωνία και τη νεολαία, υπόδειγμα σε μια άλλη, ανταγωνιστική κατεύθυνση από την κυρίαρχη ευκολία και χυδαιότητα.
Τοπικές κοινωνίες ενεργές, γειτονιές παρούσες, με σχολεία ανοικτά το απόγευμα και δραστηριότητες για μικρούς και μεγάλους. Έμφαση στη γειτονιά που ζει και αναπνέει ο δημότης και όχι αποκλειστικά στο κέντρο – βιτρίνα.
Ειδικά για την Αττική, ολοκληρωμένο σχέδιο δημόσιας, αποκεντρωμένης διαχείρισης απορριμμάτων με ανάκτηση και διαλογή στην πηγή. Άμεση συγκρότηση Τοπικού Σχεδίου διαχείρισης, με στόχο την πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση, την προδιαλογή υλικών, την ανακύκλωση και την κομποστοποίηση. Να χωροθετηθούν άμεσα οι νέοι Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων, εκτός Δυτικής Αττικής.

Με δεδομένη την πολιτική συγκυρία και στο πλαίσιο αυτό, η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ συμμετέχει στη μάχη των δημοτικών εκλογών σε επιλεγμένα τοπικά σχήματα που έχουν ή φιλοδοξούν να έχουν μια επαφή και γείωση με τα πραγματικά προβλήματα της γειτονιάς και των κατοίκων. Είναι σαφές ότι η γενική διαλυτική κατάσταση του χώρου της Αριστεράς δεν επιτρέπει να δοθεί μια εφόλης της ύλης μάχη των αυτοδιοικητικών εκλογών. Ωστόσο, σχήματα, παρατάξεις και κινήσεις που συσπειρώνουν ευρύτερα τμήματα αγωνιστικά και ριζοσπαστικά, έχει αξία να υποστηριχθούν και να καταγραφούν με αξιοπρέπεια και να υπάρξουν μικρές έστω νίκες, εκπροσωπήσεις σε δημοτικά ή περιφερειακά συμβούλια. Έχει επίσης σημασία, μέσα από αυτή την προσπάθεια να αναδειχθούν οι ευθύνες αυτοδιοικητικών αρχών που είναι πλήρως στοιχισμένες με την κεντρική εξουσία, συμμορφωμένες με τις αντιλαϊκές και αντικοινωνικές πολιτικές, παραδομένες σε μικρά ή μεγάλα συμφέροντα που λυμαίνονται το δημόσιο χώρο και το κοινωνικό συμφέρον. Με αυτή την οπτική, η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ δίνει τη μάχη των αυτοδιοικητικών εκλογών συμμετέχοντας και στηρίζοντας τα παρακάτω σχήματα:

Αθήνα: «Ανατρεπτική Συμμαχία για την Αθήνα»

Θεσσαλονίκη: «Πόλη Ανάποδα»

Ελληνικό-Αργυρούπολη: «Δημοτική Συνεργασία»

Πετρούπολη: «Ριζοσπαστική Αγωνιστική Κίνηση»

Νέα Σμύρνη: «Μια Πόλη Ανάποδα»

Νεάπολη – Συκιές: «Η Πόλη Αλλιώς»

Επιπλέον, ψηφίζουμε και τα παρακάτω σχήματα – κινήσεις, που είτε έχουν μια αγωνιστική παρουσία και δράση, είτε μια μετωπική πολιτική, είτε συμπυκνώνουν μια απόπειρα να υπάρξει ένα άλλο μοντέλο στην αυτοδιοίκηση.

Αττική: «Ανυπότακτη Αττική»

Κεντρική Μακεδονία: «Συμμαχία Αντίστασης και Ανατροπής»

Δυτική Μακεδονία: «Αριστερή Συμπόρευση για την ανατροπή»

Δυτική Ελλάδα: «Αντίσταση Πολιτών»

Αγία Παρασκευή: «Φυσάει Κόντρα»

Ζωγράφου: «Ανυπότακτη Πόλη»

Κορυδαλλός: «Ανυπότακτος Κορυδαλλός»

Παπάγος – Χολαργός: «Δίκτυο Πολιτών»

Πάτρα: «Λαϊκή Συσπείρωση»

Περιστέρι: «Αριστερή Κίνηση»

Αιγάλεω: «Ρήγμα στα Δυτικά»

Χαλάνδρι: «Χαλάνδρι Ενάντια»