Πολιτικά σημειώματα | Δεκέμβριος 2023. Ακροδεξιά: Να ανησυχήσουμε για την επέλασή της;

Η εκλογή Μιλέι, του τρελού με το αλυσοπρίονο, στην Αργεντινή, μπορεί να απομάκρυνε τις Κίνα, Ρωσία, Βραζιλία και να σόκαρε τα BRICS (τα οποία η Αργεντινή εγκαταλείπει), να ευχαρίστησε τις ΗΠΑ και το νόμισμα τους με το οποίο επανασυνδέεται, να ενθουσίασε τους (διεθνείς και ντόπιους) ολιγάρχες γιατί τους έταξε το «ότι μπορεί να κρατήσει ο ιδιωτικός τομέας θα το κρατήσει», να χάιδεψε τα αυτιά των Αργεντίνων,με το τραμπικό σύνθημα «πρώτα η Αργεντινή» και με το τέλος του πληθωρισμού (που τρέχει με 150%), όμως σκόρπισε πολλά ενδιαφέροντα και σκληρά ερωτηματικά για την φορά της αλλαγής σε ένα κόσμο που πράγματι αλλάζει ενώ κατακερματίζεται.

Στην γηραιά ήπειρο «της ευημερίας, του πολιτισμού και της δημοκρατίας» άνεμος αισιοδοξίας φυσάει σε όλα τα ακροδεξιά μορφώματα σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης.

Στις πρόσφατες εκλογές στην Ολλανδία το ακροδεξιό κόμμα του Βίλντερς βγήκε πρώτο και ο ίδιος φιλοδοξεί να γίνει πρωθυπουργός των Ολλανδών. Στη Γερμανία, το ενδεχόμενο εκλογών ταυτόχρονα με τις ευρωεκλογές τον Ιούνιο του 2024, ανεβάζει δημοσκοπικά πολύ ψηλά το ακροδεξιό κόμμα AFD (Εναλλακτική Γερμανία). Έχουμε ακροδεξιά πρωθυπουργό στην Ιταλία (Μελόνι), άνοδο του VOX στην Ισπανία και του FPO στην Αυστρία, η ακροδεξιά στη Σουηδία έφτασε στο 20% και στηρίζει την κυβέρνηση, στη Φιλανδία είναι επίσης εταίροι στην κυβέρνηση, στην Πολωνία κυβερνά ο ακροδεξιός Ματέους Μοραβιέσκι από το 2017, ενώ στην Ουγγαρία κυβερνάει για 13 χρόνια ο Βίκτορ Όρμπαν, ακροδεξιός με φιλορωσική ιδιοτελή κατεύθυνση, αλλά και στη φτωχότερη Βουλγαρία η φιλορωσική ακροδεξιά ανέβηκε στο 14%. Να μην ξεχνάμε τέλος και την Γαλλία της Λεπέν που απειλεί τον Μακρόν και δημοσκοπικά είναι δημοφιλέστερη του.

Στην Ευρώπη μπορούμε να μιλάμε για μια αντιδραστική, αντιπολιτική και αντιδημοκρατική μετατόπιση που εδράζεται αλλά και αλληλοτροφοδοτείται από μια κοινωνική μεταστροφή προς εθνικιστικές, ρατσιστικές και συντηρητικές απόψεις και στάσεις ζωής.

Που οφείλεται αυτό το φαινόμενο πόσο επικίνδυνο είναι και τι πρέπει να κάνει μια πραγματικά αριστερή πολιτική δύναμη;

Πριν λίγα χρόνια για την Ευρώπη και ειδικά για την ΕΕ θα παρέπεμπε σε σενάρια επιστημονικής φαντασίας η ύπαρξη μιας ισχυρής ακροδεξιάς και ενός μείγματος πολύπλευρου και αντιφατικού εθνικισμού. Και αυτό γιατί αυτά τα πολιτικοκοινωνικά μορφώματα εμφανίζονταν να συγκρούονται με το διακηρυγμένο και μονότονα προπαγανδιστικό επίσημο και θεσμικό όραμα της Ευρώπης, της συνεργασίας της ενοποίησης και του κοσμοπολιτισμού.

Η οικονομική κρίση του 2008, η πανδημία και ο φόβος αλλά και οι αντιεπιστημονικές θεωρίες που την συνόδεψαν, ο πληθωρισμός και ο κίνδυνος μιας πολύχρονης και σκληρής φτωχοποίησης, το τέλος των προσδοκιών, οι αλλαγές στo εκπαιδευτικό σύστημα (πχ.υποχρηματοδότηση έως εγκατάλειψη των ανθρωπιστικών σπουδών, εξασθένιση έως και απόρριψη της κριτικής σκέψης κ.α), η συρρίκνωση της κοινωνικής συνοχής, το «τέλος» των κοινωνικών και συλλογικών αξιών και το σύνολο του ανθρωπολογικού μοντέλου που εισήγαγε -και το οποίο ηγεμονεύει – ο νεοφιλελευθερισμός, είναι μόνο μερικές από τις πολύ σοβαρές αιτίες πάνω στις οποίες στρώθηκε το χαλί για να περπατήσει η ακροδεξιά.

Μπορούμε να το πούμε και αλλιώς, το τέλος του κομμουνισμού σαν εναλλακτικό όραμα και πραγματικότητα και η ταυτόχρονη επέλαση του νεοφιλελευθερισμού, άνοιξαν την πόρτα στην ακροδεξιά. Ο νεοφιλελευθερισμός αγκαλιάστηκε από την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία (Μπλέρ, Σρέντερ, Ολάντ κλπ), δημιουργώντας ένα πολιτικό κενό στα αριστερά της παραδοσιακής Δεξιάς, τελειώνοντας το δικομματισμό 50 περίπου χρόνων, μαζί με τη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας και δικαίου, της μεταπολεμικής δημοκρατίας και της λαϊκής και εθνικής κυριαρχίας.

Μια σειρά από πολιτικοί και κρατικοί θεσμοί βρίσκονται στο στόχαστρο και απαξιώνονται, ενώ μια γενικευμένη δυσαρέσκεια απλώνεται απέναντι στο ενιαίο κομματικό – πολιτικό σύστημα. Όλα αυτά γίνονται βούτυρο στο ψωμί της ακροδεξιάς τα οποία τα εκμεταλλεύεται κατάλληλα προβάλλοντας ένα αντισυστημικό αφήγημα που βεβαίως είναι ένας επικίνδυνος μύθος.

Αν η σοσιαλδημοκρατία – κεντροαριστερά ζει και βλέπει την μείωση των ποσοστών της και την λεηλάτηση της από την παραδοσιακή δεξιά, η αριστερά είτε δεν υπάρχει, είτε καταποντίζεται.

Σχηματίζεται λοιπόν μια νέα κατάσταση και μια νέα δυναμική στην Ευρώπη, όπου εμφανίζεται ένα «ανταγωνιστικό» δίπολο από την μια δεξιά/κεντροδεξιά, και από την άλλη ακροδεξιά, ανταγωνίζονται για την κυβερνητική εξουσία και καταλήγουν εταίροι σε αρκετές περιπτώσεις. Η ακροδεξιά ατζέντα και πρόγραμμα ενσωματώνεται όλο και περισσότερο στη δεξιά και δεν αποτελεί καθόλου έκπληξη ότι οι θέσεις που ενώνουν ακροδεξιά και κεντροδεξιά είναι περισσότερες από αυτές που τις χωρίζουν.

Η όποια αντιπαράθεση ή διαφωνία δεν αφορά το κοινωνικό πρόβλημα και τις πραγματικές σχέσεις εκμετάλλευσης και καταπίεσης. Η δυστυχία/έλλειψη είναι ότι ο πραγματικός κοινωνικός διχασμός πού θεμελιώνεται από την ταξική πάλη και αντιπαράθεση δεν βρίσκει πολιτική εκπροσώπηση (κατά το ένα μέρος του), και από αυτήν την άποψη, το σχήμα δεξιά – αριστερά εμφανίζεται ξεπερασμένο.

Έτσι, η πολιτική ορθότητα του παρελθόντος βρίσκεται στο στόχαστρο και αντιμετωπίζεται κυρίως από τις φτωχές, αμόρφωτες και εγκαταλελειμμένες λαϊκές (μην ξεχνάμε τα μικροαστικά ριγμένα και με χαμηλές προσδοκίες στρώματα) και εργατικές μάζες με αρκετή απέχθεια και στα όρια του μίσους. Αμφισβητούνται διαρκώς και περισσότερο η πολυπολιτισμικότητα, η παγκοσμιοποίηση, ο κοσμοπολιτισμός και αναδεικνύονται δηλητηριώδικα ο ρατσισμός, ο εθνικισμός (χωρίς όμως εθνική κυριαρχία), και ο ρηχός πατριωτισμός (χωρίς φυσικά αντιιμπεριαλισμό), σαν κεντρικά προτάγματα και συνθήματα στα οποία τσιμπάει και ένα μέρος της νεολαίας.

Η ακροδεξιά είναι προσεκτική –στις περισσότερες των μορφών της- σε σχέση με τον παλιό φασιστικό λόγο και την πρακτική του. Όμως ο αντισυστημισμός της τελειώνει όταν έχει πρακτικά και κυβερνητικά να αποφασίσει για τα λαϊκά στρώματα, τα προβλήματα και αιτήματα τους, που αφορούν στην υπεράσπιση των εργατικών κατακτήσεων και δικαιωμάτων. Δεν μπορεί, ούτε θέλει να επιβάλει μια πολιτική αναδιανομής του παραγόμενου πλούτου με μονομερή κατεύθυνση προς τους εργαζόμενους, δεν έχει στο πρόγραμμα της την υπεράσπιση και την διεύρυνση του δωρεάν και κοινωνικού χαρακτήρα των υπηρεσιών υγείας, ασφάλειας, εκπαίδευσης, πρόνοιας κλπ. Από την άποψη αυτή διαμορφώνει ένα αντικομματικό-αντιπολιτικό λόγο χωρίς κανένα αφήγημα εναλλακτικό και ανατρεπτικό του σχήματος «Δεν υπάρχει εναλλακτική».

Στην Ελλάδα έχουμε τρεισήμισι κόμματα με ακροδεξιό λόγο (Σπαρτιάτες με υποβολέα τον Κασιδιάρη, Νίκη, Ελληνική Λύση και μέρος της ΝΔ) μέσα στη Βουλή, ενώ διεκδίκησαν την ψήφο μας πάνω από 10 αντίστοιχα πολιτικά μορφώματα, που αποδεικνύει το γεγονός ότι η ακροδεξιά έχει μεγάλη ζήτηση αλλά δεν έχει ηγεσία που να τη συνενώνει και να δημιουργεί ικανότητα κυβερνητικής δύναμης. Σήμερα αυτό φαντάζει καθησυχαστικό αλλά δεν μπορεί να το αντιμετωπίζουμε διαρκώς με αυτό τον τρόπο.

Η ΝΔ έχει ακόμα την δυνατότητα (από το 1974 τουλάχιστον με τον Κ. Καραμανλή), να εγκλωβίζει – ενσωματώνει ένα παραδοσιακό ακροδεξιό ακροατήριο που υπάρχει ιστορικά στην Ελλάδα και βρίσκεται τουλάχιστον στο 5% -8% του εκλογικού σώματος. Οι παρουσίες Βορίδη – Πλεύρη- Γεωργιάδη, αλλά και οι αντιπολιτευτικές κορώνες – φωνές του Σαμαρά, επιλεκτικά σε κοινωνικά ζητήματα (γάμος ομοφυλοφίλων εκκλησία κ.α), καθώς και σε «εθνικά» θέματα (πχ Πρέσπες), που όμως δεν έχουν καθόλου αντινατοϊκό χρώμα, ενσωματώνονται χωρίς φθορά εντός της ΝΔ.

Η σημερινή αυτοαποκαλούμενη αριστερά βοηθά στην ανάπτυξη αυτών των αντιλήψεων και των πολιτικών μορφωμάτων γιατί πολύ απλά το υπάρχον πραγματικό κενό δεν την ενδιαφέρει να το καλύψει και αντικειμενικά το έχει εδώ και χρόνια εκχωρήσει στην ακροδεξιά.

H σημερινή λεγόμενη αριστερά είναι μια νεοφιλελεύθερη και ατλαντικο-δυτική αριστερά. Και τούτο γιατί:

Έχει εγκαταλείψει τα λαϊκά στρώματα, θεωρώντας πως το κοινωνικό ζήτημα έχει χοντρικά επιλυθεί από τον 20ο αιώνα με το κράτος προνοίας. Στο σημείο αυτό πρέπει να προβληματιστούμε για το τι εννοούμε και τι περιλαμβάνει το κοινωνικό ζήτημα: δεν εννοούμε σκέτα νέτα και χυδαία τα οικονομικά ζητήματα –παρόλο που η οικονομία είναι η βάση- αλλά εννοούμε το σύνολο των ζητημάτων της καθημερινής ζωής που χειραφετούν την εργατική τάξη και απελευθερώνουν τον άνθρωπο. Δεν έχουμε μια προλεταριακή λαϊκή αριστερά, αλλά μια αριστερά απεύθυνσης και έκφρασης των μικροαστικών και μεσαίων στρωμάτων που υποστηρίζει τα αιτήματά τους, που ο δικαιωματισμός με μπόλικη οικολογία και κοσμοπολιτισμό (που βαφτίζεται διεθνισμός), έχει αντικαταστήσει την υπεράσπιση των κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων, και κάνει μια απλή αναφορά για τις ανισότητες και τις σύγχρονες μορφές εκμετάλλευσης και καταπίεσης που τις γεννούν.
Έχει υποστείλει τη σημαία της εθνικής ανεξαρτησίας – κυριαρχίας και του πατριωτισμού (πατριωτισμός χωρίς αντιιμπεριαλισμό είναι εθνικισμός και σωβινισμός), χωρίς να προσφέρει ένα αντισυστημικό εναλλακτικό λόγο στην ακροδεξιά που εκμεταλλεύεται το κενό και εκφράζει ένα συνθηματολογικό πατριωτισμό χωρίς να στοχοποιεί την πολιτική της εξάρτησης (οικονομική –πολιτική- στρατιωτική) από τον δυτικό ιμπεριαλισμό.

Είναι ανάγκη να τεθούν οι προτεραιότητες (ενάντια στον ευρωατλαντισμό, τον ιμπεριαλισμό και την παγκοσμιοποίηση, και στο κέντρο να βρίσκονται τα εργατικά και λαϊκά δικαιώματα και η υπεράσπισή τους και όχι ο εύκολος και ενσωματώσιμος δικαιωματισμός). Είναι ανάγκη η οικοδόμηση μιας χρήσιμης για τους εργαζόμενους και επικίνδυνης για το σύστημα αριστεράς, που θα αμφισβητεί το δόγμα της ΤΙΝΑ και θα αναζητά την «ουτοπία» ενός άλλου κόσμου που στο προσκήνιο θα είναι οι λαοί και οι εργαζόμενοι. Αυτή η ταυτότητα πρέπει να έχει η αριστερά.