Επιχειρήσαμε να κρατήσουμε – όσο αυτό ήταν δυνατόν – τέσσερα βασικά συμπεράσματα από την πορεία των μπολσεβίκων προς την εξουσία. Ο λόγος της επιμονής μας σε “συμπεράσματα από την πορεία προς την εξουσία” είναι ότι δεν μπορούμε να μεταλλάξουμε την Οκτωβριανή Επανάσταση σε μια “στιγμή” ή σε μια “δυνατότητα” καταπώς την περιορίζουν πολλές σημερινές αναφορές. Η Οκτωβριανή ήταν η κορυφαία Επανάσταση στην ιστορία της ανθρωπότητας, μια ιστορική και μαζική κοινωνική αλλαγή, προϊόν μιας μεγάλης και μακράς διαδικασίας. Η αναζήτηση των σταθμών, των τομών και των ανατροπών αυτής της διαδικασίας μας επιτρέπει να καταλάβουμε όχι μόνο της ιστορικότητα της Οκτωβριανής Επανάστασης, αλλά και την επικαιρότητά της.

1. «Γκρίζα η κάθε θεωρία, φίλε μου ακριβέ, το χρυσοδέντρι της ζωής πράσινο θάλλει»

Με αυτόν τον στίχο του Γκαίτε επιχειρεί ο Λένιν να θέσει τη βασική μέθοδο με την οποία οφείλουν να αντιμετωπίζουν τα πράγματα οι μπολσεβίκοι. Να μη φοβούνται τις τομές και τις ανατροπές, να βλέπουν ότι το φαινόμενο είναι πολύ πιο πλούσιο από τον νόμο, να κατανοούν τους περίπλοκους μηχανισμούς και τις στροφές της ιστορίας.

Οι θέσεις του Απρίλη είναι το κορυφαίο δείγμα αυτής της λογικής κατά το 1917. Δεν πρόκειται απλά για την ανατροπή των «καθιερωμένων σχημάτων» που είχαν οι μπολσεβίκοι και το επαναστατικό κίνημα και που -δικαίως βασίζονταν- στην προηγούμενη πείρα της επανάστασης του 1905. Πρόκειται για μια τομή – που αποτελεί την αναγκαία και ικανή συνθήκη να μετατρέψει τους μπολσεβίκους από μειοψηφικούς παρακολουθητές της ιστορίας σε μαζικούς πρωταγωνιστές και διαμορφωτές της. Οι θέσεις του Απρίλη είναι σταθμός γιατί ανατρέπουν την «παλιά μπολσεβίκικη γραμμή» για το τι πρέπει να γίνει στην αστικοδημοκρατική επανάσταση. Σύμφωνα με αυτή τη γραμμή, το εργατικό κίνημα οφείλει να πρωταγωνιστήσει ενάντια (και όχι μαζί – αυτό έχει σημασία) στην αστική τάξη στα αστικοδημοκρατικά αιτήματα και στην ανατροπή του φεουδαρχισμού, αλλά δεν μπορεί παρά να ολοκληρωθεί η αστικοδημοκρατική επανάσταση για να τεθεί το ζήτημα του περάσματος στο επόμενο στάδιό της, στη σοσιαλιστική επανάσταση.

Αυτή η θέση, η «παλιά μπολσεβίκικη» θέση, κατά πολύ κουτσουρεμένη, βρίσκει κολοβή εφαρμογή στην πολιτική των εσέρων και των μενσεβίκων. Υποστηρίζουν ότι σήμερα, μετά την Επανάσταση του Φλεβάρη, πρέπει να ολοκληρωθούν βαθμιαία και σταδιακά οι αστικές μεταρρυθμίσεις και ότι φυσικά δεν είναι ώριμο το πέρασμα στο σοσιαλισμό, καθώς οι αστικοδημοκρατικές αλλαγές ακόμα εκκρεμούν. Φυσικά οι μενσεβίκοι και οι εσέροι ακολουθούν όχι απλά τη γραμμή της αναμονής ώστε να ολοκληρωθούν οι αστικοδημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, αλλά στην πάλη ενάντια στο παλιό, οι μικροαστοί του σοσιαλισμού στρατεύονται μαζί και όχι ενάντια στην αστική τάξη. Θεωρούν ότι το ξεκαθάρισμα με τη φεουδαρχία είναι έργο της αστικής τάξης, το οποίο οι σοσιαλιστές ελέγχουν, πιέζουν ή επιταχύνουν. Αυτή η θέση οδηγούσε στην υποστήριξη της Προσωρινής Κυβέρνησης (όποια μορφή και αν αυτή έπαιρνε, ακόμη και την πλέον αντιδραστική), πολύ απλά γιατί οι συνθήκες δεν ήταν ώριμες για να κυβερνήσουν οι εργάτες. Τα φεουδαρχικά κατάλοιπα υπήρχαν ακόμη, επομένως η εκκαθάρισή τους δεν μπορεί παρά να ήταν έργο των αστών.

Οι θέσεις του Απρίλη σκάνε σαν βόμβα όχι επειδή υποστηρίζουν γενικώς ότι οι εργάτες πρέπει να πάρουν την εξουσία. Αλλά επειδή υποστηρίζουν ότι η αστική επανάσταση έχει ολοκληρωθεί, έχει ήδη πραγματοποιηθεί η «επαναστατική δημοκρατία των εργατών και των αγροτών» και αυτή δεν είναι άλλη από την εντελώς πρωτότυπη μορφή των Σοβιέτ. Οι θέσεις του Απρίλη εισάγουν από την πραγματική ζωή στη θεωρία τη δυαδική εξουσία, δηλαδή τη συνύπαρξη της μιας εξουσίας (της αστικής με τη μορφή της Προσωρινής Κυβέρνησης), δίπλα στην άλλη (της εργατοαγροτικής με τη μορφή των Σοβιέτ). Οι δύο εξουσίες συνυπάρχουν και επομένως αυτό που άμεσα τίθεται δεν είναι η αναμονή για την ολοκλήρωση των αστικοδημοκρατικών μεταρρυθμίσεων, αλλά το ερώτημα του ποια εξουσία τελικά θα κυριαρχήσει σε βάρος της άλλης. Είναι άλλωστε σαφές ότι πρόκειται για δύο εξουσίες εντελώς ανταγωνιστικές. Οι θέσεις του Απρίλη σκάνε σαν βόμβα επειδή υποστηρίζουν ότι οι εργάτες πρέπει να πάρουν την εξουσία τώρα.

Ο λόγος που οι εργάτες τον Μάρτη ή τον Απρίλη του 1917 πρέπει να πάρουν την εξουσία, δεν είναι ότι παντού και πάντα ζητάμε σοσιαλισμό. Το τροτσκιστικό ρεύμα που ανακάλυψε ότι ο Λένιν «αυτοδιορθώθηκε» με τις θέσεις του Απρίλη και μετατοπίστηκε στις σωστές θέσεις της σοσιαλιστικής επανάστασης, δεν πρέπει να ξεχνάει ότι ακόμη και ένα χαλασμένο ρολόι δύο φορές τη μέρα δείχνει τη σωστή ώρα.

Ο λόγος που οι εργάτες στη Ρωσία (σύμφωνα με τους μπολσεβίκους) έπρεπε άμεσα να πάρουν την εξουσία ήταν η δημιουργία των Σοβιέτ.

Στα γράμματα για την τακτική, στο πρώτο γράμμα, την εκτίμηση της στιγμής, ο Λένιν γράφει:

Ύστερα απ’ την επανάσταση του Φλεβάρη η εξουσία βρίσκεται στα χέρια μιας άλλης, νέας, τάξης, δηλαδή της αστικής τάξης.

Το πέρασμα της κρατικής εξουσίας από τα χέρια μιας τάξης στα χέρια μιας άλλης είναι το πρώτο, το κύριο, το βασικό γνώρισμα της επανάστασης. Μ’ αυτή την έννοια η αστική ή αστικοδημοκρατική επανάσταση στη Ρωσία τέλειωσε.

Στο σημείο αυτό ακούμε το θόρυβο των διαφωνούντων, που πρόθυμα αυτοαποκαλούνται «παλιοί μπολσεβίκοι»: δεν λέγαμε λοιπόν πάντοτε πως η αστικοδημοκρατική επανάσταση τελειώνει μόνο με την «επαναστατική-δημοκρατική διχτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς»; Μήπως η αγροτική επανάσταση, που είναι επίσης αστικοδημοκρατική, τέλειωσε; Μήπως, απεναντίας, δεν είναι γεγονός πως η επανάσταση αυτή ούτε άρχισε καν;

Απαντώ: γενικά τα μπολσεβίκικα συνθήματα και ιδέες έχουν επιβεβαιωθεί πλέρια από την ιστορία, συγκεκριμένα όμως τα πράγματα διαμορφώθηκαν διαφορετικά απ’ ό,τι θα μπορούσε να περιμένει κανείς, πιο πρωτότυπα, πιο ιδιόμορφα, πιο ποικιλόμορφα.

Το να αγνοείς, το να ξεχνάς αυτό το γεγονός θα σήμαινε να εξομοιώνεσαι με κείνους τους «παλιούς μπολσεβίκους», που πολλές φορές κιόλας έπαιξαν θλιβερό ρόλο στην ιστορία του Κόμματος μας, επαναλαβαίνοντας αβασάνιστα μια αποστηθισμένη διατύπωση, αντί να μελετήσουν την ιδιομορφία της νέας, της ζωντανής πραγματικότητας.

Η διατύπωση αυτή πάλιωσε πια. Η ζωή την έβγαλε από το βασίλειο των διατυπώσεων και την έμπασε στο βασίλειο της πραγματικότητας, της έδωσε σάρκα και οστά, τη συγκεκριμενοποίησε κι έτσι την τροποποίησε.

Η επαναστατική-δημοκρατική διχτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς πραγματοποιήθηκε κιόλας, αλλά εξαιρετικά πρωτότυπα, με μια σειρά εξαιρετικά σπουδαίες τροποποιήσεις… Τώρα είναι απαραίτητο να κάνουμε χτήμα μας τούτη την αναντίρρητη αλήθεια, ότι ο μαρξιστής πρέπει να παίρνει υπόψη του τη ζωντανή πραγματικότητα, τα ακριβή γεγονότα της πραγματικότητας, και όχι να εξακολουθεί να αγκιστρώνεται από τη θεωρία του χτες, που, όπως και κάθε θεωρία, στην καλύτερη περίπτωση προδιαγράφει απλώς το βασικό, το γενικό, πλησιάζει απλώς στη σύλληψη της πολυπλοκότητας της ζωής.

Αυτό που έχει σημασία στο παραπάνω απόσπασμα δεν είναι τόσο οι θέσεις του Απρίλη αυτές καθαυτές. Είναι η προτροπή να παίρνουμε υπόψη αυτό που γεννά η πραγματικότητα και όχι να αγκιστρωνόμαστε στο ένα ή στο άλλο σχήμα. Οι μπολσεβίκοι, οι πλέον άκαμπτοι, αυστηροί και σκληροί της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος, μας έμαθαν καθόλη τη διάρκεια του 1917, ότι η νίκη δεν έρχεται με την αγκίστρωση στο σχήμα, αλλά με την αντίληψη της πραγματικότητας και την προσαρμογή σε αυτά που η πραγματικότητα ορίζει. Τα παραδείγματα του 1917 είναι πολλά και δεν αφορούν μόνο τις θέσεις του Απρίλη. Για παράδειγμα το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» αποτελεί το βασικό σύνθημα των μπολσεβίκων. Λίγοι ξέρουν ή θυμούνται ότι αυτό το σύνθημα μέσα στο 1917 ήλθε, απήλθε και επανήλθε τρεις φορές. Ανάλογα με τη συγκυρία, τη στιγμή, τη ζωντανή πραγματικότητα.

2. Επανάσταση ή πραξικόπημα;

Το πραξικόπημα των μπολσεβίκων ή ο «βιασμός της ιστορίας» είναι μια συνηθισμένη απολογητική για το 1917. Ο χαρακτηρισμός του λενινισμού ως «γιακωβινισμού» είναι κάτι που έρχεται και επανέρχεται στις αποτιμήσεις του Οκτώβρη. Ανεξάρτητα αν αυτές οι κατηγορίες προέρχονται από ορκισμένους εχθρούς του κομμουνιστικού κινήματος βρίσκουν συχνά ανοιχτά και πρόθυμα αυτιά.

Το προσεκτικό διάβασμα της πορείας των μπολσεβίκων από τον Φλεβάρη στον Οκτώβρη, θα αποδείξει μια εμμονική θα έλεγε κανείς αναγνώριση της ανάγκης να κατακτηθεί η πλειοψηφία της εργατικής τάξης και της φτωχής αγροτιάς. Σε αντίθεση με τις κοινές δοξασίες, οι μπολσεβίκοι δεν κατέλαβαν την εξουσία μόλις βρήκαν την ευκαιρία. Ευκαιρία είχαν, αν όχι να το πετύχουν, τουλάχιστον να το αποτολμήσουν πολλές φορές στη διάρκεια των έντονων πολιτικών κρίσεων που ταλαιπώρησαν την Προσωρινή Κυβέρνηση τον Απρίλιο, τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1917. Αντίθετα, σε αυτές τις κρίσεις, οι μπολσεβίκοι στάθηκαν συχνά απέναντι στις πρόωρες φωνές των εξεγερμένων και απελπισμένων στρατιωτών -κυρίως- που ζητούσαν ανατροπή και σύλληψη της Προσωρινής Κυβέρνησης.

Αυτή η πλειοψηφική αντίληψη καθορίζει κάθε στιγμή της τακτικής και της πολιτικής των μπολσεβίκων. Τον Απρίλη του 1917, με το ξέσπασμα της πρώτης κρίσης της Προσωρινής Κυβέρνησης με αφορμή τη διακοίνωσή της υπέρ της συνέχισης του Πολέμου, ο Λένιν υπογραμμίζει:

Το δίδαγμα είναι καθαρό, σύντροφοι εργάτες! Ας μην χάνουμε καιρό. Την πρώτη κρίση θα τη διαδεχτούν και άλλες. Αφιερώστε όλες σας τις δυνάμεις στη διαφώτιση των καθυστερημένων για μια μαζική, συντροφική, άμεση (όχι μονο σε συγκεντρώσεις) προσέγγιση με το κάθε σύνταγμα, με την κάθε ομάδα των εργαζόμενων στρωμάτων που δεν άνοιξαν ακόμα τα μάτια τους! Αφιερώστε όλες σας τις δυνάμεις για τη δική σας συσπείρωση, για την οργάνωση των εργατών απο τα κάτω ως τα πάνω, στην κάθε συνοικία, στο κάθε εργοστάσιο, στο κάθε τετράγωνο της πρωτεύουσας και των προαστίων της! Μην αφήνετε να σας παραπλανήσουν ούτε οι μικροαστοί «συμβιβαστές» με τους καπιταλιστές, οι αμυνίτες, οι οπαδοί της «υποστήριξης», ούτε ορισμένα άτομα που έχουν την τάση να βιάζονται και να φωνάζουν «κάτω η Προσωρινή κυβέρνηση!», πριν ακόμα επιτευχθεί η σταθερή συσπείρωση της πλειοψηφίας του λαού. Την κρίση δεν μπορούμε να την ξεπεράσουμε με την άσκηση βίας απο ορισμένα πρόσωπα σε βάρος άλλων, με τη μεμονωμένη δράση μικρών ομάδων ενόπλων, με μπλανκιστικές απόπειρες «κατάληψης της εξουσίας», «σύλληψης» της Προσωρινής κυβέρνησης.

Σύνθημα της ημέρας: εξηγείτε ακριβέστερα, σαφέστερα, πλατύτερα τη γραμμή του προλεταριάτου, το δικό του δρόμο για τον τερματισμό του πολέμου. Συνταχθείτε πιο σφιχτά, πιο πλατιά, παντού στις προλεταριακές γραμμές και φάλαγγες! Συσπειρωθείτε γύρω από τα Σοβιέτ σας, και μέσα σ’ αυτά με συντροφική πειθώ και με επανεκλογή ορισμένων μελών φροντιστε να συσπειρώσετε γύρω σας την πλειοψηφία!

Οι μποσεβίκοι ακούραστα εξηγούσαν ότι το βασικό καθήκον είναι η κατάκτηση της πλειοψηφίας των Σοβιέτ. Στο Πρώτο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ, ο μενσεβίκος Τσερετέλι κατηγορώντας εμμέσως τους μπολσεβίκους για την κάθετη και ανυποχώρητη κριτική τους στην Προσωρινή Κυβέρνηση είπε το περίφημο «δεν υπάρχει στη Ρωσία σήμερα κάποιο κόμμα που να θέλει και να μπορεί να πάρει την κυβέρνηση». Η ακόμη πιο περίφημη απάντηση του Λένιν «υπάρχει» δεν στάθηκε μόνη της. Οι μπολσεβίκοι δεν ζητούσαν να πάρουν την εξουσία. Ζητούσαν να περάσει η εξουσία στα Σοβιέτ, ακόμα και όταν σε αυτά ήταν οικτρή μειοψηφία. Το θέμα της εξουσίας τέθηκε τότε μόνο όταν το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ ήταν αδύνατο να γίνει με ειρηνικό τρόπο (ο Κερένσκι προετοίμαζε ανοικτά την αντεπανάσταση) και ταυτόχρονα οι μπολσεβίκοι είχαν την πλειοψηφία στα Σοβιέτ και επομένως τη λαϊκή και δημοκρατική νομιμοποίηση να σχεδιάσουν και να πραγματοποίησουν την εξέγερση. Σε εκείνη λοιπόν την αντιπαράθεση στο Πρώτο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ, δίπλα στο «υπάρχει» ο Λένιν συμπληρώνει «δώστε μας την εμπιστοσύνη σας να σας δώσουμε το πρόγραμμά μας». Ποια βαθύτερη πίστη στην πραγματική δημοκρατία μπορεί να δηλωθεί, ποιος μεγαλύτερος σεβασμός στην πλειοψηφία του αγωνιζόμενου λαού μπορεί να υπάρξει όταν αντί να ζητηθεί η εξουσία ζητιέται η εμπιστοσύνη;

Οι μενσεβίκοι και οι εσέροι είχαν για ψωμοτύρι την κατηγορία του μπλανκισμού ενάντια στον λενινισμό. Αντίθετα οι μπολσεβίκοι, ακόμα και όταν κλήθηκαν από την αυθόρμητη εξέγερση των ναυτών και των στρατιωτών της 5^ης Ιούνη να ανατρέψουν την Προσωρινή Κυβέρνηση, απάντησαν αρνητικά. Τα Σοβιέτ δεν είχαν κερδηθεί, παρέμειναν κάτω από τη μικροαστική επιρροή.

Φυσικά με όση επιμονή οι μπολσεβίκοι αρνήθηκαν να κινηθούν πραξικοπηματικά, όταν και όσο τα Σοβιέτ βρίσκονταν υπό μικοραστική ηγεμονία, με άλλη τόση αποφασιστικότητα έμελε να διεκδικήσουν την εξουσία όταν τα Σοβιέτ αποτίναξαν την μικροαστική επιρροή και τοποθετήθηκαν ανταγωνιστικά απέναντι στην αστική εξουσία.

3. Τι ήταν τα Σοβιέτ;

Αν στην Οκτωβριανή Επανάσταση το σύνθημα «Γη, ειρήνη, ψωμί» απαντούσε στο ΤΙ, το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» απαντούσε στο ΠΩΣ. Ολόκληρη η γραμμή των μπολσεβίκων μετά την Φεβρουαριανή Επανάσταση, χώρεσε σε τρεις μόνο λέξεις. Με το σύνθημα αυτό στις σημαίες του, το κόμμα του Λένιν κατάφερε να μετατραπεί από μικρή (ή και ασήμαντη) μειοψηφία σε πλειοψηφική δύναμη της ρώσικης επανάστασης και να καθοδηγήσει την επανάσταση του Οκτώβρη με τις κοσμοϊστορικές αλλαγές που έφερε.

Τα Σοβιέτ ήταν εξουσία, προτούν την αναλάβουν τυπικά και επίσημα στις 25 Οκτώβρη του 1917. Από την πρώτη ημέρα της ύπαρξής τους, την 28^η Φλεβάρη του 1917, τα Σοβιέτ αποτελούσαν μορφή εξουσίας της εργατικής τάξης και των αγροτών. Κατά τη διατύπωση του Λένιν αποτελούσαν την ιδιαίτερη έκφραση της «επαναστατικής σημοκρατικής δικτατορίας των εργατών και των αγροτών», στην εκπληκτικά ιδιόμορφη κατάσταση όπου αυτή συμπλέκονταν και συνυπήρχε με την εξουσία των αστών.

Υπήρξαν ως πραγματική εξουσία, με δύναμη που επιβάλλονταν ανά πάσα στιγμή από τον υπαρκτό συσχετισμό δυνάμεων. Ήταν τέτοιος ο συσχετισμός που η πρώτη διαταγή του Σοβιέτ Πετρούπολης, την 1^η Μαρτίου του 1917 αναφέρει ότι οι στρατιώτες μπορούν να υπακούουν στην Προσωρινή Κυβέρνηση, μόνο στο βαθμό που οι διαταγές της δεν έρχονταν σε αντίθεση με το Σοβιέτ.

Τα Σοβιέτ αποτελούσαν την ειδική μορφή της εξουσίας των εργατών και των φτωχών αγροτών έτσι όπως διαμορφώθηκε στη Ρωσία του 1917. Στην πορεία μετεξελίχθηκαν από «μορφή εξουσίας» σε «θεσμό εξουσίας», στη σοβιετική εξουσία της μετεπαναστατικής Ρωσίας. Τα Σοβιέτ από την πρώτη στιγμή, ήταν ο ένας από τους δύο πόλους της δυαδικής εξουσίας. Κόντρα στον πρώτο πόλο, αυτόν της αστικής εξουσίας με τη μορφή της αστικής κυβέρνησης, βρίσκονταν ο δεύτερος, αυτός της εργατικής και αγροτικής εξουσίας. Ακόμη και όταν τα Σοβιέτ βρίσκονταν υπό εσερο-μενσεβίκικο έλεγχο, η σχέση ανάμεσα στους δύο πόλους της εξουσίας δεν έπαυε να είναι ανταγωνιστική.

Το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» συμπύκνωνε όλη τη γραμμή των μπολσεβίκων γιατί υπενθύμιζε ότι η αιτία της κρίσης και της καταστροφής που πλανιέται πάνω από τη Ρωσία είναι το «αφύσικο» μοίρασμα της εξουσίας ανάμεσα στην Προσωρινή Κυβέρνηση και τα Σοβιέτ. Ο Λένιν θεωρούσε ότι αυτή η «δυαδική εξουσία» δεν μπορεί να υπάρχει επί μακρόν:

Τι είναι το Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών; Η ταξική του σημασία βρίσκεται στο ότι αποτελεί άμεση εξουσία… Ο ρόλος των Σοβιέτ, η σημασία μιας τέτοια δικτατορίας, ειναι η οργανωμένη βία ενάντια στην αντεπανάσταση, η περιφρούρηση των κατακτήσεων της επανάστασης προς το συμφέρον της πλειοψηφίας και με στήριγμα την πλειοψηφία. Δεν μπορεί να υπάρχει δυαδική εξουσία σε ένα κράτος.

Σε κάθε στιγμή της πολιτικής πάλης, ο Λένιν επιμένει ότι το κρίσιμο ζήτημα που χωρίζει τους μπολσεβίκους από τις αστικές δυνάμεις είναι το τι είναι το Σοβιέτ.

Το Σοβιέτ των εργατών βουλευτών δεν είναι επαγγελματική οργάνωση, όπως το θέλει η αστική τάξη. Ο λαός το βλέπει διαφορετικά και πιο σωστά: το βλέπει σαν εξουσία.

Το τι είναι τα Σοβιέτ όμως χώριζαν τους μπολσεβίκους και από τις μικροαστικές ηγεσίες των Σοβιέτ. Ο Λένιν κάνοντας κριτική στους εσέρους και στους μενσεβίκους, στο Πρώτο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ, ξεκινά από αυτό ακριβώς το σημείο:

Το πρώτο και βασικό ζήτημα που μπαίνει μπροστά μας είναι τι είναι αυτά τα Σοβιέτ που συνήλθαν τώρα σε Πανρωσικό συνέδριο… Γιατί είναι παράξενο να μιλάς για επαναστατική δημοκρατία μπροστά στο Πανρωσικό συνέδριο των Σοβιέτ και να κρύβεις το χαρακτήρα αυτού του θεσμού, την ταξική του σύνθεση, το ρόλο του στην επανάσταση, να μη λες ούτε λέξη γι’ αυτό και ταυτόχρονα να έχεις την αξίωση να λέγεσαι δημοκράτης… Του κάκου νομίζουν ότι το ζήτημα αυτό είναι θεωρητικό, πως μπορεί τάχα αυτό το ζήτημα να παρακαμφθεί, του κάκου επικαλούνται το γεγονός ότι σήμερα θεσμοί ακριβώς αυτού ή εκείνου του είδους συνυπάρχουν με τα Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών. Μάλιστα, συνυπάρχουν. Μα αυτό ακριβώς γεννάει αναρίθμητες παρανοήσεις, συγκρούσεις και προστριβές.

Οι μπολσεβίκοι διαχωρίζονται από τους μενσεβίκους και τους εσέρους καθώς οι δεύτεροι φλυαρούν για την «επαναστατική δημοκρατία» αλλά δεν βλέπουν τα Σοβιέτ ως εξουσία. Τα βλέπουν ως δύναμη ελέγχου και πίεσης στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Για τον Λένιν τα Σοβιέτ έχουν επιβληθεί ως την ανώτερη μορφή εξουσίας που μπορεί να υπάρξει στη Ρώσικη Επανάσταση, ο δε στόχος των μπολσεβίκων είναι να πάρουν τα Σοβιέτ την εξουσία, τερματίζοντας την «κατ’ εξαίρεση» κατάσταση της δυαδικής εξουσίας.

…Το να καταλάβει την εξουσία μια ομάδα είναι ακόμη λίγο. Η ρώσικη επανάσταση ανέβηκε πιο ψηλά: άλλη εξουσία εκτός απο το Σοβιέτ δεν μπορεί να υπάρξει, και αυτό φοβάται η αστική τάξη. Όσο δεν θα έχουν πάρει τα Σοβιέτ την εξουσία, εμείς δεν πρόκειται να την πάρουμε.

Το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» σήμαινε για τους μπολσεβίκους ότι η εξουσία πρέπει να σταματήσει να μοιράζεται ανάμεσα στα συμβούλια των εργατών και αγροτών και στην Προσωρινή Κυβέρνηση των αστών. Θεωρούσαν ότι όπως η Προσωρινή Κυβέρνηση διεκδικεί την εξουσία για λογαριασμό της τάξης την οποία εκπροσωπεί, έτσι και τα Σοβιέτ οφείλουν να διεκδικήσουν την εξουσία για την εργατική τάξη και τη φτωχή αγροτιά.

…Η κυβέρνηση πρέπει να ανατραπεί, αυτό όμως δεν το καταλαβαίνουν όλοι σωστά. Όταν η εξουσία της Προσωρινής κυβέρνησης στηρίζεται στο Σοβιέτ των εργατών και των βουλευτών, δεν είναι δυνατό να την ανατρέψουμε «απλώς». Μπορούμε και πρέπει να την ανατρέψουμε κατακτώντας την πλειοψηφία στα Σοβιέτ. Ή μπροστά, προς την παντοκρατορία των Σοβιέτ των εργατών και στρατιώτων βουλευτών, ή πίσω, προς τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Άλλος δρόμος δεν υπάρχει.

Η σημασία αυτής της τοποθέτησης βρίσκεται στην επιμονή ότι τα Σοβιέτ αποτελούν μορφή εξουσίας. Αποτελούν τον ένα από τους δύο πόλους της δυαδικής εξουσίας (που δεν μπορεί – είναι αφύσικο σε ένα ταξικό κράτος η δυαδική εξουσία να υπάρχει επί μακρόν). Το κεντρικό μήνυμα τωνμπολσεβίκων ήταν ότι η εξουσία δεν μπορεί να μοιραστεί με τους αστούς.

Το πρόβλημα για τους μπολσεβίκους ήταν ότι τα ίδια τα Σοβιέτ δεν δέχονταν να αναλάβουν «όλη την εξουσία». Θεωρούσαν – υπό την επιρροή εσέρων και μενσεβίκων – ότι η εξουσία ανήκει στην αστική τάξη και στην κυβέρνησή της. Από την άλλη μεριά, οι μπολσεβίκοι θεωρούσαν ότι η ανατροπή της Προσωρινής Κυβέρνησης δεν μπορεί παρά να γίνει κατακτώντας την πλειοψηφία στα Σοβιέτ. Αυτή η πεποίθηση καθοδήγησε την πορεία και τη δράση των μπολσεβίκων από τον Απρίλη μέχρι τον Οκτώβρη.

Το «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» πέρα από την εξαιρετική συμπύκνωση όλης της γραμμής σε τρεις λέξεις, αποτέλεσε και ένα κορυφαίο δείγμα στρατηγικής του κομμουνιστικού κινήματος. Για τους μπολσεβίκους η στρατηγική δεν είχε να κάνει με τους αντικειμενικούς όρους, με την επανάσταση αυτή καθεαυτή. Η στρατηγική αφορούσε τους υποκειμενικούς όρους του κινήματος. Η στρατηγική των μπολσεβίκων δεν ήταν να πάρουν την εξουσία, αλλά να δημιουργήσουν τους υποκειμενικούς όρους για να μπορέσουν να πάρουν την εξουσία. Αυτή η βάση βρίσκεται στην άρνηση των μπολσεβίκων να βιαστούν, να ακολουθήσουν πραξικοπηματικές λογικές, πρόωρες και μειοψηφικές απόπειρες κατάληψης της εξουσίας.

Από τότε μέχρι σήμερα, το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» αλλά και τα Σοβιέτ ως λέξη έχουν δεινοπαθήσει. Κάτω από μια τρέχουσα παραφιλολογία και τρομακτική παρανόηση, τα Σοβιέτ θεωρούνται κάτι σαν τα συνδικάτα ή τα σωματεία. Σαν μια «εργατική συνέλευση» ή «εργατικές επιτροπές». Σαν κάτι που μπορεί να ιδρυθεί με ένα κάλεσμα στους εργαζόμενους. Τα Σοβιέτ ποτέ δεν ήταν απλά «όργανα του κινήματος» ή «μορφή οργάνωσής του». Ήταν κάτι πολύ περισσότερο. Ήταν ο δείκτης ότι η αστική εξουσία είναι σε κρίση και αναγκάζεται να μοιράζεται την εξουσία με τον εχθρό της. Και προφανώς αυτή η δυαδική κατάσταση δεν μπορεί να υπάρχει επί μακρόν.

4. Η Μπολσεβίκικη επιμονή

Όλη η σκέψη και η δράση των μπολσεβίκων περιστρέφεται με τεράστια προσήλωση στο κεντρικό ζήτημα της Επανάστασης που είναι το ζήτημα της εξουσίας. Ακόμη και όταν στις θέσεις του Απρίλη ο Λένιν αναγνωρίζει ότι οι μπολσεβίκοι είναι μια πολύ μικρή μειοψηφία, ακόμη και όταν στις διαδοχικές πολιτικές κρίσεις οι μπολσεβίκοι θεωρούν ότι πρέπει να είναι προσεκτικοί, να μη βιάζονται, να μην υπερπηδούν τα στάδια της ταξικής πάλης που βρίσκονται μπροστά τους, ακόμη και τις μέρες του Ιούλη που φαινόταν ότι η αντεπανάσταση θριαμβεύει, ο στόχος δεν έφευγε μπροστά από τα μάτια των μπολσεβίκων.

Αυτή η πρωτόγνωρη στην ιστορία πολιτική επιμονή έφερε το γνωστό κοσμοϊστορικό αποτέλεσμα. Μετά τον Σεπτέμβρη, όταν και οι μπολσεβίκοι αρχίζουν να κατακτούν την πλειοψηφία στο ένα μετά το άλλο Σοβιέτ, με τρομακτική επιμονή τίθεται από τον Λένιν η ανάγκη κατάκτησης της εξουσίας. Στα όρια του «εκβιασμού» του κόμματος, ο ηγέτης των μπολσεβίκων ζητά να συζητηθούν στο κόμμα τα γράμματά του που θέτουν στην ημερήσια διάταξη την ένοπλη εξέγερση. Μιλά έντονα για την εξέγερση ως τέχνη όχι για να πει ότι είναι καλλιτεχνικό ζήτημα το ζήτημα της επανάστασης αλλά γιατί σε τέτοιες στιγμές πρέπει να υπάρχει πρακτική σκέψη και προετοιμασία για την επανάσταση και όχι συζήτηση και θεωρητικολογία. Ο ίδιος ο Λένιν παίρνει ενεργά μέρος στον ορακτικό και οργανωτικό σχεδιασμό, μελετά χάρτες, σχεδιάζει τις κινήσεις, γράφει διαταγές στα ένοπλα τμήματα της επανάστασης.

Τα 15 προηγούμενα χρόνια οι μπολσεβίκοι προσηλώθηκαν με όλες τις αναγκαίες τακτικές, στροφές, προσαρμογές και καθημερινές αλλαγές στον κεντρικό τους στόχο. Ήταν υπόδειγμα ενός κόμματος που υπήρξε για κάποιο σκοπό, για να αλλάξει την κοινωνία παίρνοντας την εξουσία. Οι οποιεσδήποτε τακτικές τους υπηρετούσαν το στρατηγικό τους στόχο.

Με αταλάντευτη επιμονή και προσήλωση δεν απομακρύνθηκαν ποτέ από αυτόν. Όταν τις πρώτες ημέρες του Σεπτέμβρη, μετά τον ενθουσιασμό από τη νίκη επί του Κορνίλοφ, κάποιοι μπολσεβίκοι εμφανίζουν σημάδια «πανεθνικής ενότητας», δείχνοντας -οριακά- ανοχή στην Προσωρινή Κυβέρνηση, ο Λένιν παρεμβαίνει δυναμικά, σχεδόν βίαια για να υπενθυμίσει ότι άλλαξε μεν η τακτική αλλά όχι ο στρατηγικός στόχος. Η Προσωρινή Κυβέρνηση εξακολουθεί να είναι ο αντίπαλος. Το ίδιο σχεδόν βίαιη, σε αντίθεση με όλη σχεδόν την ΚΕ των μπολσεβίκων είναι η αντίθεσή του στη διαρροή της απόφασης των μπολσεβίκων για την εξέγερση από τους Κάμενεφ και Ζηνόβιεφ. Και όταν διαπιστώνει ότι πολλές από τις τοποθετήσεις του δεν βρίσκουν την αρμόζουσα προσοχή για να συζητηθούν στην ΚΕ δεν διστάζει να απευθυνθεί σε μεμονωμένους συντρόφους εφιστώντας τους την προσοχή για την κρισιμότητα της στιγμής. Πέρα από τα πολιτικά αντανακλαστικά και τη σωστή εκτίμηση της κατάστασης, με αυτά τα παραδείγματα καταλαβαίνουμε το μέγεθος της προσήλωσης και της επιμονής.