Το παρακάτω κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο «Ρεβιζιονισμός, παλινόρθωση, νέα τάξη πραγμάτων» των εκδόσεων Α/συνεχεια. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1995, ενώ το συγκεκριμένο απόσπασμα αφορά ένα βασικό σώμα απόψεων που είχε διατυπωθεί από τον Γιάννη Χοντζέα. Καταγίνεται με την εκτίμηση του τι έπρεπε να γίνει, και δεν έγινε μεταπολεμικά, καθώς και με την έκταση και το βάθος της αντίστασης των κομμουνιστών στο ρεβιζιονιστικό ρεύμα που με όχημα την «αποσταλινοποίηση» ξεδόντιαζε σταδιακά το επαναστατικό κίνημα.
Είναι προφανές ότι η κινέζικη εμπειρία της Πολιτιστικής Επανάστασης, ενός πρωτόγνωρου κοινωνικού πειραματισμού που επιχείρησε να επαναστατικοποιήσει όλους τους τομείς της ζωής, σήμερα δεν έχει αξιολογηθεί όσο και όπως θα έπρεπε. Οι ερμηνείες για την κατάρρευση του 1989 – 1991 παραμένουν απελπιστικά απλοϊκές, φτωχές, σχηματικές και τελικά αδύναμες να πείσουν και να εξηγήσουν την τελική κατάληξη, όσο δεν μπαίνει στο κέντρο η κριτική που άσκησαν – έστω και με λάθη και ελλείψεις – οι κινέζοι κομμουνιστές.

Ο επαναπροσδιορισμός που δεν έγινε

Στην περίοδο 1947-50 διεξάγεται µία «διόρθωση» στα πλαίσια του κομμουνιστικού κινήματος. Γίνεται προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι πιο ακραίες εκδηλώσεις «δεξιών» παρεκκλίσεων που εμφανίστηκαν από μια ορισμένη εφαρμογή της πολιτικής που είχε υιοθετήσει το κομμουνιστικό κίνημα στα χρόνια µετά το 1935 (λαϊκά μέτωπα, εθνικά μέτωπα, αντιχιτλερική συμμαχία, εθνικοί δρόμοι στο σοσιαλισμό, προβλήματα µε το σχέδιο Μάρσαλ, περίπτωση Τίτο κλπ).

Σε συνθήκες οξύτατης πάλης κυρίως µε τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό και κάτω από την πραγματική απειλή εξαπόλυσης ενός νέου πολέμου, η απάντηση, η “διόρθωση” που έδωσε το κομμουνιστικό κίνημα, ήταν περιορισμένης έκτασης και αδυνατούσε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που η νέα πραγματικότητα είχε αναδείξει και όσα είχε φανερώσει η μέχρι τότε πείρα.

Οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές περισσότερο από κάθε άλλη φορά και οι μάζες των κομμουνιστών που είχαν βγει μέσα από το καμίνι του αντιχιτλερικού αγώνα, είχαν τη διάθεση αλλά και την ανάγκη να προχωρήσει η υπόθεση του κομμουνισμού. Η ΕΣΣΔ δεν ήταν πλέον περικυκλωμένη, είχε δημιουργηθεί η δεύτερη ζώνη που αντικειµενικά δημιουργούσε τεράστιες δυνατότητες να τεθούν µε διαφορετικούς όρους μια σειρά προβλήματα οικοδόμησης, που αναγκαστικά προηγούμενα είχαν όλους τους περιορισμούς του προσδιορισμού «σοσιαλισμός σε μια µόνο χώρα».

Τέλος, γύρω από το κομμουνιστικό κίνημα είχε συσπειρωθεί ό,τι καλύτερο υπήρχε από επιστημονική, καλλιτεχνική κλπ άποψη, ένα δυναμικό που μπορούσε να χρησιμεύσει σ’ έναν επαναπροσδιορισμό μεγάλης κλίμακας και βάθους.

Το κεντρικό ζήτημα που έπρεπε να τεθεί -και να επιχειρηθεί να απαντηθεί- ήταν το τι σήμαινε για τότε ο σοσιαλισμός και τι έπρεπε να αντιπροσωπεύει μελλοντικά.

Έπρεπε να τεθεί το καθήκον της οικοδόμησης μιας οικονομίας και μιας κοινωνίας που να απομακρύνεται όλο και περισσότερο από στόχους ποσοτικής αύξησης και να αποσυνδέεται όλο και περισσότερο από τους καταναγκασμούς που δημιουργούσε ο διεθνής καπιταλισμός. Αυτή η δυνατότητα υπήρχε. Πρώτα, η βάση «εκκίνησης» ενός τέτοιου κολοσσιαίου πειραματισμού, ήταν σαφώς ευρύτερη από όλες τις απόψεις σε σχέση µε την προπολεμική περίοδο. Η πείρα που είχε αποκτηθεί ήταν ήδη σημαντικότατη. Και βεβαίως, οι καταστροφές από τον πόλεμο έδιναν από την «ανάποδη» την ευκαιρία να οικοδομηθεί ένας διαφορετικός μηχανισμός.

Ένας ανάλογος στόχος σήμαινε την υπέρβαση των ιδεολογικών και πολιτικών καταναγκασμών της προηγούμενης περιόδου. Επομένως, έπρεπε να επαναστατικοποιηθεί η δομή και η οργάνωση του κομμουνιστικού κόμματος στη νέα διεθνή διάσταση που είχε πάρει το κίνημα.

Πρώτα απ’ όλα το «κόμμα» έπρεπε να απορρίψει καθετί περιττό, κάθε συνήθεια και καθιερωμένη πραχτική που κάποτε μπορεί να ήταν αναγκαίες και βεβαίως ζωντάνεμα και ανάδειξη στοιχείων που αυτές οι συνήθειες είχαν παραμερίσει ἡ νεκρώσει.

Το περιεχόμενο της επαναστατικοποίησης έπρεπε να υπηρετεί το βάθεμα του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού και αυτό µόνο «τεχνικό» πρόβλημα των οργάνων σχεδιασμού και διεύθυνσης δεν ήταν.

Το μοντέλο οικοδόμησης του σοσιαλισμού όπως είχε καθοριστεί στη δεκαετία 1930-40, μπορούσε για ένα ορισμένο διάστημα να λειτουργεί µε ικανοποιητικούς ρυθμούς αν γενικεύονταν και στις άλλες χώρες που αποσπάστηκαν. Θα μπορούσε όμως να είναι “αποδοτικό” χωρίς μια ουσιαστική επανατοποθέτηση όλων των δεδομένων στην κατεύθυνση του εμπλουτισμού και του βαθέματος; Το πρόβλημα της αναντιστοιχίας που βλέπει σαν κίνδυνο ο Στάλιν στα Οικονομικά Προβλήματα, ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις και τις παραγωγικές σχέσεις, χωρίς την επανατοποθέτηση και την επαναστατικοποίηση, θα έμπαινε έτσι κι αλλιώς, όπως και έγινε. Αν γίνονταν πράξη μέτρα και ρυθμίσεις σαν αυτές που επιχειρήθηκαν λίγα χρόνια αργότερα στο Μεγάλο Άλμα ή και στην Πολιτιστική Επανάσταση, θα οδηγούσαν σε μια ποιοτική αλλαγή τέτοιας έκτασης και σημασίας, δημιουργώντας τους όρους για μια αλλαγή των συσχετισμών στην οικονομία και κυρίως στην αγροτική οικονομία. Όπως και για τις αντιθέσεις πόλης/χωριού και σωματικής/πνευματικής εργασίας.

Η ιδεολογική εκστρατεία του ΚΚΣΕ στα χρόνια 1947-49 ενώ ήταν αναγκαία, δεν είχε το απαιτούμενο βάθος, άφησε άθικτους στην ουσία μια σειρά τομείς, ο κρατικισμός δεν περιορίστηκε καθόλου, επομένως ήταν δοσμένο πως η «δεξιά» θα δήλωνε σε λίγο µε αποφασιστικό τρόπο το «παρών» της…

Η κριτική που δεν έγινε

Στα χρόνια 1953-56 και ενώ ο ρεβιζιονισμός εξαπολύει μια μεγάλης κλίμακας επίθεση και κάνει αποφασιστικά βήματα για την κυριαρχία του στο κομμουνιστικό κίνημα, από δυνάμεις που αργότερα πρόβαλαν μια αντίσταση και τον κατάγγειλαν, σημειώθηκε μια σιωπή ή και στήριξη του σύγχρονου ρεβιζιονισμού.

Η μεν «αντικομματική ομάδα» (Μολότοφ κλπ) στήριξε και κάλυψε την εκπαραθύρωση του Μπέρια και όσων τον ακολουθούσαν, στο 20ό συνέδριο δεν εκδήλωσε κάποια αντίθεση, ακόμα κι όταν αποπέμφθηκε πραξικοπηματικά το 1957 συνιστούσε σύνεση και σωφροσύνη.

Η κινέζικη ηγεσία κάλυψε και στήριξε τον Χρουτσὀφ, γιατί έβλεπε στο πρόσωπό του μια ορισμένη καλυτέρευση των σχέσεων µε το «διεθνές» κέντρο. Είναι ικανοποιητική μια ανάλογη στάση; Δεν είχε δείξει το πράγμα; Ο Τίτο είχε αποκατασταθεί, στην Ουγγαρία και Πολωνία είχαμε αντικομουνιστικές εξεγέρσεις µε παρότρυνση των ρεβιζιονιστικών στοιχείων, η κριτική στον Στάλιν αφορούσε πολύ πιο σημαντικά ζητήματα ώστε να είναι αρκετή μια ανταλλαγή απόψεων και έκθεση κάποιων διαφωνιών στον σοβιετικό διπλωματικό ακόλουθο. Οι στιγμές ήταν κρίσιμες και ο ρεβιζιονισμός δεν συνάντησε αντίσταση. Ακόμα και µετά το 20ό συνέδριο, στη συνάντηση της Μόσχας το 1957, η στάση των κινέζων κομμουνιστών διευκολύνει τους σοβιετικούς ρεβιζιονιστές γιατί οι γενικές αναφορές για το δεξιό κίνδυνο και η φραστική καταδίκη του Τίτο δεν αποτελούν προβλήματα. Ακόμα, η επιμονή των κινέζων να µπει η διατύπωση πως το ΚΚΣΕ αποτελεί την αναγνωρισμένη πρωτοπορία του κομμουνιστικού κινήματος, εντοπίζει τον κίνδυνο στις «φυγόκεντρες» Τάσεις από το κέντρο και όχι στο ίδιο το «κέντρο». Θα έπρεπε να φτάσουμε στη διακοπή κάθε τεχνικής κλπ βοήθειας των σοβιετικών και στην ακύρωση μιας σειράς συμβολαίων το 1959 (για να προωθηθεί καλύτερα το αµερικανοσοβιετικὀ ειδύλλιο), ώστε να αρχίσουν και δημόσια να τίθενται τα ζητήματα.

Αν οι κινέζοι κομμουνιστές και προσωπικά ο Μάο, που είχε τεράστιο κύρος μέσα στη μάζα των κομμουνιστών σε διεθνές επίπεδο, διατύπωναν όσα είπαν στα 25 σημεία το 1963 μερικά χρόνια πριν (τουλάχιστον μέχρι το 1957, ή ακόμα και στη διάσκεψη του ’57) θα δημιουργούνταν άλλη κατάσταση.

Στην Κίνα την ίδια περίοδο, 1958, εξαπολύεται ένα μεγάλο κοινωνικό πείραμα µε τις λαϊκές κομμούνες. Τις έχουμε αναφέρει σε αρκετές περιπτώσεις. Δεν επρόκειτο για μια μικρή οικονομική μεταρρύθμιση. Τα πρώτα όμως οικονομικά αποτελέσματα δεν είναι τα αναμενόμενα. Αυτό το χρεώνεται προσωπικά ο Μάο που ποτέ δεν θα αρνηθεί το Μεγάλο Άλμα, και η δεξιά μέσα στο κόµµα δυναμώνει την επιρροή της.

Μιλώντας ο Μάο για το Μεγάλο Άλμα και απαντώντας σε επιθέσεις που δέχονταν λέει:

«Είναι μήπως μικροαστικός ζήλος; Πιστεύω πως δεν πρέπει να εκφραζόμαστε έτσι, πρέπει να στοχαστούμε λίγο. Μέσα σε τρεις μήνες και σε τρία μέρη 300.000 άνθρωποι «ανέβηκαν στο βουνό και πρόσφεραν λιβάνι» (επισκέφθηκαν μια λαϊκή κοινότητα). Δεν πρέπει να περνάμε από ψυχρολουσία ένα τέτοιο πλατύ μαζικό κίνημα… Για τις λαϊκές κοινότητες είπα πως ενσάρκωναν το σύστημα της συλλογικής ιδιοκτησίας για το πέρασμα από τη συλλογική ιδιοκτησία στην κομμουνιστική ιδιοκτησία όλου του λαού, είπα πως δύο πεντάχρονα προγράμματα είναι πολύ σύντομα, ίσως χρειαστούν είκοσι πεντάχρονα προγράμματα! Όσον αφορά την επιθυμία για ταχύτητα, κι ο ίδιος ο Μαρξ δεν έκανε λίγα λάθη, µέρα µε τη μέρα ονειρευόταν ότι θα ερχόταν η ευρωπαϊκή επανάσταση, όμως η κατάσταση ήταν πολυπλοκότερη. Τα πράγματα πήγαιναν πότε έτσι πότε αλλιώς, όταν πέθανε ο Μαρξ η επανάσταση δεν είχε έρθει ακόμα, μόνο στις μέρες µας άρχισε να πραγματοποιείται. Ήταν επιπολαιότητα αυτό; Μικροαστικός ζήλος; Στην αρχή ο Μαρξ τάχθηκε ενάντια στην Παρισινή Κομμούνα, ο Ζηνόβιεφ ήταν ενάντιος στην Οχτωβριανή Επανάσταση. Ο Ζηνόβιεφ αργότερα εκτελέστηκε, μήπως θα έπρεπε να έχουν εκτελέσει και τον Μαρξ: Μόλις όμως έγινε η Παρισινή Κομμµούνα, εκείνος την επιδοκίμασε, υπολόγισε πως θα υποστεί ήττα, όμως για να βιωθεί αυτή η πρώτη δικτατορία του προλεταριάτου έφτασαν εκείνοι οι τρεις μήνες. Αν ετοίμαζε κανείς γι΄ αυτήν έναν οικονομικό ισολογισμό, τότε θα έβλεπε πως δεν ήταν συμφέρουσα… Είναι μήπως λοιπόν οι λαϊκές κομμούνες μια ήττα κατά το μεγαλύτερο μέρος; Ασφαλώς όχι, είναι ήττα στους δευτερεύοντες τομείς, πληρώσαμε περισσότερα δίδακτρα, για ολόκληρο το λαό της χώρας µας ήταν μια διαπαιδαγώγηση». (Άγνωστα κείμενα, Νέα σύνορα, σελ. 189-191).

Για να φανεί ένα ορισμένο κλίμα στο εσωτερικό του κόμματος στην Κίνα αλλά περισσότερο να γίνει γνωστή η άποψη του Μάο μπροστά στη δεξιά επίθεση, αναφέρουμε και τα παρακάτω:

«Δεν θέλετε να ακούσετε τα λόγια µου. Γιατί εγώ βρίσκομαι πια δήθεν στα «τελευταία χρόνια» του Στάλιν, εκτός από αυτό «παίρνω τις αποφάσεις µου αυθαίρετα όπως µου φαίνεται καλό», δεν σας επιτρέπω δήθεν «ελευθερία» και «δημοκρατία». Επίσης έχω δήθεν μια «προτίμηση για το μεγαλείο και αγάπη για τη δόξα», «τεντώνω μονόπλευρα το αυτί µου και χαρίζω εμπιστοσύνη μονόπλευρα»… Είσαστε λαμπροί στη συνόψιση εμπειριών, μιλάτε πολύ για ελλείψεις και λίγο για επιτυχίες, η γενική γραμμή πρέπει να αναθεωρηθεί, στο Μεγάλο Άλμα προς τα Μπρος το κέρδος δεν εξισορρόπησε τις ζημιές, στον τομέα των λαϊκών κοινοτήτων τα έχουμε κάνει θάλασσα, το Μεγάλο Άλμα και οι λαϊκές κοινότητες δεν είναι τίποτα άλλο από εκδηλώσεις μικροαστικού ζήλου. Λοιπόν καλά, κοιτάξτε πώς ο Μαρξ και ο Λένιν κριτικάρισαν την Παρισινή Κομμούνα, πως ο Λένιν κριτικάρισε την κατάσταση της πρώτης ρωσικής επανάστασης. Ύστερα κάντε σύγκριση ανάμεσα στην κινέζικη επανάσταση και στη ρωσική επανάσταση του 1905 – 1907, ποια ήταν καλύτερα οργανωμένη; Κάντε σύγκριση της κατάστασης της Κίνας κατά την οικοδόμηση του σοσιαλισμού το 1958-1959 µε την κατάσταση του 1919 και του 1921 όπως την περιέγραψε ο Λένιν.

Ποια είναι καλύτερη; Διαβάστε πώς επικρίνει ο Λένιν τον προδότη Πλεχάνοφ και πώς κριτικάριζε εκείνους τους «παλιούς κεφαλαιοκράτες κυρίους», «τα καθάρματα της καταδικασμένης σε θάνατο αστικής τάξης και των εξαρτημένων απ’ αυτήν μικροαστών δημοκρατών», Αν δεν τα έχετε διαβάσει ακόμα, ρίξτε τους μια ματιά, έτσι;

Η επίδειξη χαιρεκακίας μπροστά στις δυσκολίες και τις οπισθοδροµήσεις κατά τον μετασχηματισμό και η δημιουργία μιας ατμόσφαιρας φόβου, η διακήρυξη παντού ότι καλύτερο θα είναι να πάμε προς τα πίσω – όλα αυτά είναι εργαλεία µε τα οποία διανοούμενοι αστοί κάνουν ταξική πάλη, όμως το προλεταριάτο δεν πρόκειται να εξαπατηθεί. Πώς το βρίσκετε αυτό, φίλοι µου της δεξιάς πτέρυγας»; (σελ. 200-201).

Από αυτά είναι φανερό, πως ο Μάο δεν έχει στο νου του μια μικρή «μεταρρύθμιση». Παντού μιλάει για επανάσταση, για μαζικό κίνημα, για μάζες και για προχώρημα. Ήταν λοιπόν στην ημερήσια διάταξη το καθήκον της επαναστατικοποίησης για την οποία μιλήσαμε ότι έπρεπε να τεθεί σαν στόχος από το 1947-49 από το διεθνές κίνημα. Όμως όπως δείχνουν τα αποσπάσματα του Μάο, η κατάσταση στο εσωτερικό του ΚΚ Κίνας δεν ήταν η καλύτερη. Ο σύγχρονος ρεβιζιονισμός είχε κι εκεί ισχυρά ερείσματα. Αυτή η κατάσταση ίσως να δικαιολογεί τη «διπλωματική» στάση απέναντι στον Χρουστσόφ και ό,τι αυτός αντιπροσώπευε.

Έτσι όμως, μέχρι το 1963-64 όταν ξεσπάει η δημόσια αντιπαράθεση ανάμεσα στο ΚΚΣΕ και το ΚΚ Κίνας, θα έχει κυλήσει πολύ νερό, θα έχουν γίνει πολλές κινήσεις για την κυριάρχηση του ρεβιζιονισμού σε πολλά κόμματα, θα έχει δημιουργηθεί μια ορισμένη “κοινή γνώμη”, θα έχουν απομονωθεί τα «δογματικά» και «σεχταριστικά» στοιχεία σε μεγάλο βαθμό, θα έχει δημιουργηθεί ένα δυσμενές κλίμα.

Η δημόσια αντιπαράθεση και η δημιουργία του μαρξιστικού-λενινιστικού ρεύματος

Το 1963 και 1964 είναι χρονιές που θα εκδηλωθεί η δημόσια αντιπαράθεση ανάµεσα στο σύγχρονο ρεβιζιονισμό και τις δυνάμεις που υποστηρίζουν τον μαρξισμό-λενινισμό. Όσο είναι λάθος να αντιμετωπίζεται η αντιπαράθεση αυτή σαν σινοσοβιετική διένεξη, γιατί οι αιτίες, οι λόγοι, οι αντιδράσεις, η αντιπαράθεση είχαν διεθνή χαρακτήρα και υπήρξαν ολόκληρα κόμματα που δεν υποτάχθηκαν στο ρεβιζιονισμό, άλλο τόσο είναι λαθεμένο να υποτιμηθεί το βάρος που αντικειμενικά σήκωνε το ΚΚ Κίνας µε επικεφαλής τον Μάο εκείνη την περίοδο, στον αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλισμό και το ρεβιζιονισμό.

Οι τοποθετήσεις που παρουσίασαν οι κινέζοι κομμουνιστές, ήταν μια σημαντικότατη συμβολή. Οι δύο κυριότερες απ’ αυτές, τα 20 σημεία για τη γενική γραμμή του κομμουνιστικού κινήματος (1963) και ο Χρουστσοφικὀς ψευδοκομµουνισµός (1964), ήταν κείμενα προγραμματικά, θεωρητικά και πολιτικά όπλα στα χέρια των μαρξιστών-λενινιστών σε όλα τα σημεία του πλανήτη.

Η δημοσίευση όμως ανάλογων κειμένων από μια στιγμή και ύστερα σταματά. Ενώ έχει ριχτεί η κατεύθυνση της ανεξάρτητης συγκρότησης μαρξιστικών-λενινιστικών κομμάτων, ο συντονισμός, η αλληλοστήριξη και η αμοιβαία βοήθεια δεν εκδηλώθηκαν στο βαθμό που έπρεπε. Να γίνουμε πιο σαφείς: τη στιγμή που ο ιμπεριαλισμός και ο διεθνής πολυπρόσωπος ρεβιζιονισμός συντόνιζαν τα βήματά τους και είχαν ένα αρραγές μπλοκ ενάντια στα επαναστατικά κινήματα, η βοήθεια που δόθηκε κυρίως σε πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο στις νεαρές επαναστατικές δυνάμεις ήταν ελάχιστη. Τηρουμένων των αναλογιών, όταν το 1919 το ΚΚΣΕ παίρνει την ευθύνη να ιδρύσει την ΙΙ Διεθνή, αναλάμβανε μια ευθύνη πολύ σημαντική και προσπάθησε να θέσει κριτήρια για την ένταξη σ’ αυτήν, πάσχιζε να διαμορφώσει μια ενιαία γραμμή για ολόκληρο το κομμουνιστικό κίνημα, έθετε στόχους συγκεκριμένους, βοηθούσε πολιτικά και οργανωτικά τα διάφορα τμήματά του. Για να γίνουν αυτά πράξη συγκαλούσε η Διεθνής συνέδρια, γίνονταν συζητήσεις και αντιπαραθέσεις κλπ. Στις νέες συνθήκες η κατεύθυνση «συγκροτείστε μαρξιστικά-λενινιστικά κόμματα», ποια στήριξη είχε; Ούτε κατά διάνοια δεν μπορεί να συγκριθεί η στάση του Λένιν και του ΚΚΣΕ µε τη στάση που πραχτικά κράτησαν αυτοί που είχαν μια μεγαλύτερη ευθύνη στον αγώνα ενάντια στο ρεβιζιονισμό. Δεν ευθύνεται µόνο το ΚΚ Κίνας. Αυτό φέρει την κύρια ευθύνη. Ευθύνες έχουν και άλλοι, όπως το Κόμμα Εργασίας Αλβανίας, που βρέθηκε στο στόχαστρο του ρεβιζιονισμού και απόκτησε βαρύτητα η άποψή του στο χώρο των μαρξιστών-λενινιστών. Εξάλλου είναι γνωστό πως ανάμεσα στα δύο “κέντρα” υπήρχε ανταγωνισμός, πως αναλάμβαναν διαφορετικές πρωτοβουλίες στο χώρο των νέων κομμάτων, πως δεν έθεσαν το πρόβλημα να συζητηθεί στις πραγματικές του διαστάσεις.

…

Η Πολιτιστική Επανάσταση υπήρξε ένας μεγάλος σταθμός στον αγώνα ενάντια στο σύγχρονο ρεβιζιονισμό και τον εμπλουτισμό από την πείρα του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Το αίτημα της επαναστατικοποίησης όλων των τομέων της κοινωνικής ζωής, παραγωγή – εποικοδόμημα – κόμμα/μάζες κλπ, που µε τόση οξύτητα μπήκε στην ημερήσια διάταξη από το τέλος ακόμα του 1940, αφού δεν τέθηκε µε τον «οργανωμένο» τρόπο, μπήκε µε την ορμητική εισβολή ενός γνήσιου προλεταριακού ξεσπάσματος, ενός αληθινού επαναστατικού κινήματος.

Είδαμε ο Μάο πώς χαρακτηρίζει το Μεγάλο Άλμα. Είδαμε πώς ο Μάο το συγκρίνει µε την Κομμούνα του Παρισιού. Η Πολιτιστική Επανάσταση είναι μια σύγχρονη «έφοδος στον ουρανό» όπως η Παρισινή Κομμούνα. Και η στάση των επαναστατών απέναντί της πρέπει να είναι ανάλογη.

«Με την Πολιτιστική Επανάσταση επιχειρήθηκε η διαμόρφωση μιας Προλεταριακής κομμουνιστικής Αριστεράς που θα αναλάμβανε το καθήκον που απαρνήθηκε κατά την προηγούμενη περίοδο η «κεφαλή» και τα περισσότερα επίσημα «μέρη» του κινήματος, για να προωθήσει, να ανανεώσει και να ισχυροποιήσει τα κινήματα της εργατικής τάξης. της νεολαίας, της αγροτιάς, των καταπιεζόμενων εθνών και λαών για τη δημιουργία ενός συσχετισμού δυνάμεων στον κόσμο, µε τον εμπλουτισμό του περιεχομένου του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού στις νέες ιστορικές συνθήκες και την κατά κύματα προώθηση των στόχων του». (Γιάννης Χοντζέας, Το «τέλος» του κομμουνισμού, σελ. 327).

Η συνολική εκτίμηση της Πολιτιστικής Επανάστασης δεν πρέπει να γίνει µε το μπακαλίστικο πνεύμα ενός κοντοπρόθεσµου ισολογισμού κερδών/ζημιών, ούτε µε πραγματιστικά κριτήρια αφού η ίδια η φύση της ήταν μια «έφοδος στον ουρανό». Σύμφωνα µε τους ρεβιζιονιστές το Μεγάλο Άλμα ήταν μια αποτυχία. Ο Μάο το εκτιμάει διαφορετικά. Σύμφωνα µε τους ρεβιζιονιστές η Πολιτιστική Επανάσταση ήταν μια μικροαστικἠ ανοησία κλπ. Ο Μάο απαντάει πως θα χρειαστούν «πολλές πολιτιστικές επαναστάσεις». Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν ήταν απλά ένα εγχείρημα, ήταν μια ιστορική ανάγκη και καθήκον. Όπως η Κομμούνα του Παρισιού άνοιξε νέους ορίζοντες µε την πραγματοποίησή της͵ έτσι και Πολιτιστική Επανάσταση εμπλούτισε την πείρα και την πραχτική της επανάστασης, διεύρυνε τους στόχους της. Δεν έχει λοιπόν τόση σημασία αν «ηττήθηκε», «συχνά είναι προτιμότερη μια ήττα από μια νίκη, γιατί η τελευταία δεν είναι ουσιαστική νίκη».

Η Πολιτιστική Επανάσταση παρόλα αυτά είχε ορισμένα όρια που αφορούσαν την ταξική πάλη στην Κίνα την περίοδο εκείνη. Έτσι λοιπόν μπορούμε να διακρίνουμε:

– Την ετερογένεια του συνασπισμού που έπαιξε καθοδηγητικό ρόλο στο κίνημα.

– Ἡ τάση εμπλουτισμού του κομμουνισμού µε νέο περιεχόμενο «συνέπεσε» και «συμπορεύτηκε» µε την τάση αναγωγής της κομμουνιστικής θεωρίας σε μερικά τσιτάτα που απαγγέλλονται, διαβάζονται, τραγουδιούνται για να γίνουν «χτήμα» και τρόπος ζωής.

– Ἡ εξέγερση ενάντια στις παλιές και νέες αυθεντίες «συμβάδιζε» µε την τυποποίηση τελετουργικών και την αναπαραγωγή της λατρείας της αυθεντίας.

– Ἡ αυτοκριτική και η κριτική αποτίμηση του κομμουνιστικού κινήματος συνέπιπτε με μια εθνική υπερτίμηση της συνεισφοράς της κινέζικης εμπειρίας και μ’ ένα μηδενισμό της γενικής συνεισφοράς των άλλων.

«Έτσι, η ευρύτητα των στόχων, του περιεχομένου, η καινοτομία των µμεθόδων, συμβάδιζαν µε στένεμα των προοπτικών, µε αποξήρανση του περιεχομένου και µε τυποποίηση των μεθόδων» (Γ.Χ. Το «τέλος» του κομμουνισμού, σελ. 329).

Οι εξελίξεις στο εσωτερικό της Κίνας και η έλλειψη στην ιδεολογική και πολιτική συγκρότηση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, παρόλες τις ευνοϊκές συνθήκες που δημιουργούσε η πραγματική κίνηση των μαζών σε Δύση κι Ανατολή, σφράγισαν και την πορεία της παγκόσμιας αντιπαράθεσης µε τον ρεβιζιονισμό και διευκόλυναν το χτύπημα του επαναστατικού κινήματος και την «απορρόφηση» της αναταραχής.

…