Το πολύνεκρο ναυάγιο της Πύλου, που μετρά ίσως και μέχρι 600 νεκρές ψυχές, φτωχών προσφύγων, οικογενειών, ανθρώπων που επιζητούν μία καλύτερη ζωή, δεν θα μπορούσε να μείνει ακάλυπτο. Μπροστά στην διεθνή κατακραυγή από συστημικά μέσα ενημέρωσης, όπως το BBC, αλλά και τον ίδιο τον ΟΗΕ, έπρεπε να σκαρωθεί μία αφήγηση. Και η αφήγηση έπρεπε πάσει θυσία να κρύψει τις ευθύνες της Ελλάδας από το δυστύχημα.

Σχετικά με το τι πραγματικά συνέβη, που ακόμα δεν έχουμε πλήρη εικόνα, θα αφήσουμε τους πιο αρμόδιους να μιλήσουν. Έχει ενδιαφέρον, όμως, η “γραμμή”, που επέλεξε η κυβέρνηση, με πρόσωπα όπως ο Ν. Μηταράκης, τέως Υπουργός Μετανάστευσης, για να αφαιρέσει τις ευθύνες του λιμενικού, άρα και της Ελλάδας, από το τραγικό συμβάν. Και η βασική γραμμή αναφέρει:

“Υπάρχει η Διεθνής Σύμβαση των δικαιωμάτων της Θάλασσας, η UNCLOS η οποία είναι σε ισχύ από το 1994 και έχει υπογραφεί από 168 κράτη-μέλη. Αυτή ορίζει ότι το Λιμενικό Σώμα έχει δικαίωμα να σταματήσει ένα σκάφος, να το ελέγξει για παράνομη δράση εντός χωρικών υδάτων. Τα χωρικά ύδατα της Ελλάδος σε εκείνο το σημείο είναι 12 ναυτικά μίλια. Υπό προϋποθέσεις μπορεί να υπάρχει μία ζώνη επιπλέον 12 μιλίων, η συνορεύουσα ζώνη, η οποία δεν υπάρχει στο Ιόνιο και να φτάσει τη δικαιοδοσία του Λιμενικού στα 24 μίλια”
Ν. Μηταράκης, ΕΡΤ και twitter.

Αποτελεί μία νέα προσθήκη στον πολυέλαιο των μαργαριταριών των κυβερνητικών στελεχών, και ίσως όχι η πιο αντι-μεταναστευτική ατάκα που έχει ακουστεί από στελέχη της Νέας Δημοκρατίας. Μαζί της, επιστρατεύτηκε, από το ίδιο το Λιμενικό Σώμα, η είδηση ότι οι πρόσφυγες “δεν ήθελαν να σωθούν”, και άρα πετάξαν τα σχοινιά που ρίχναμε (άρα ρίξαμε σχοινιά, αλλά μόνο για την μεταφορά φαγητού) κ.ο.κ.

Επειδή εύκολα κανείς που δεν γνωρίζει μπορεί να χαθεί από τις λεπτομέρειες, να επισημάνουμε τα εξής:

1. Η τοποθεσία του πλοίου σε διεθνή ύδατα – Ιδρύεται ευθύνη της χώρας

Το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει ήδη, στο άρθρο 98, την υποχρέωση παροχής βοήθειας σε άνθρωπο ή πλοίο στην θάλασσα από το παράκτιο κράτος. Η σύμβαση αυτή (Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας), όμως, συμπληρώνεται και απο σειρά κανόνων, σχετικά με την διάσωση ανθρώπων στη θάλασσα. Δύο βασικές συμβάσεις αποτελούν η Διεθνής Σύμβαση για την Ασφάλεια της Ανθρώπινης Ζωής στη Θάλασσα (SOLAS) και η Διεθνής Σύμβαση για την ναυτική Έρευνα και Διάσωση (SAR) .

Στην  Διεθνή Σύμβαση για την Ασφάλεια της Ανθρώπινης Ζωής στη Θάλασσα (SOLAS) τα διεθνή ύδατα χωρίζονται σε ζώνες διάσωσης. Ανάλογα με το πού βρίσκεται το πλοίο, είτε στα χωρικά είτε στα διεθνή ύδατα, αλλά εντός της ζώνης έρευνας και διάσωσης, το παράκτιο κράτος είτε το κράτος με την ευθύνη συντονισμού της έρευνας και διάσωσης, πρέπει να προβούν σε συγκεκριμένες ενέργειες.

Δεχόμενοι, λοιπόν, ότι το σκάφος βρίσκονταν όντως σε διεθνή και όχι χωρικά ύδατα της Ελλάδας, οφείλουμε να έχουμε υπόψιν μας τις αποφάσεις της Επιτροπής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, που σε αντίστοιχες υποθέσεις έκρινε ότι δικαιοδοσία και έλεγχος υφίσταται, όχι μόνο αν το σκάφος βρίσκεται εντός χωρικών υδάτων, αλλά και όταν βρίσκεται εκτός χωρικών υδάτων, αλλά εντός ζώνης διάσωσης.

Στην δική μας περίπτωση, υπεύθυνη συντονισμού της εν λόγω διάσωσης ήταν η Ελλάδα,  αν  το πλοίο βρίσκονταν στην ελληνική ζώνη διάσωσης. Έχει για αυτό το ζήτημα κάποιο σχόλιο ο κ. Μηταράκης;

Πάντως, το πρώτο επιχείρημα: καταρρίπτεται: η τοποθεσία του πλοίου εντός ή εκτός χωρικών υδάτων δεν αποτελεί μοναδικό γενεσιουργό παράγοντα της ευθύνης ενός κράτους, αλλά υπάρχουν ευθύνες και για ό,τι συμβαίνει στην ζώνη έρευνας και διάσωσης ενός κράτους, με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας.

2. Βρίσκονταν το πλοίο σε κίνδυνο;

Ο  Νίκος Σπανός,  τέως ναύαρχος εν αποστρατεία του Λιμενικού και διεθνής πραγματογνώμονας έδωσε πολλά στοιχεία γύρω από το ζήτημα. Συγκεκριμένα, ανέφερε ότι το σκάφος ήταν “αναξιόπλοο”, στερούμενου των αναγκαίων πιστοποιητικών, και επικίνδυνο, καθώς έπλεε ακυβέρνητο, με τους ανθρώπους κρεμασμένους “σαν σταφύλια”. Η πάγια θέση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ, άλλωστε, είναι πως σκάφη σαν αυτά που μεταφέρουν πρόσφυγες σε τέτοιες συνθήκες, χωρίς βασικές προδιαγραφές ασφάλειας, είναι αναξιόπλοα και βρίσκονται σε φάση κινδύνου, με την ευθύνη των κρατών να τα διασώσουν.

Σε μία φάση κινδύνου, θεωρείται πλέον βέβαια, ότι άτομο ή πλοίο απειλείται από σοβαρό επικείμενο κίνδυνο και χρειάζεται άμεση αρωγή. Η ευθύνη του πλοιάρχου του κράτους με την ευθύνη συντονισμού της διάσωσης, αν ένα σκάφος κινδυνεύει, είναι αντικειμενική, άρα δεν εξαρτάται από την “βούληση” των επιβατών του για βοήθεια. Στις φαιδρές σχετικές δηλώσεις, ότι “οι μετανάστες δεν ήθελαν να σωθούν”, η απάντηση του κ. Σπανού τα λέει πιο απλά: “Είναι σαν να μου λέτε ότι μπορώ να σας βλέπω να πνίγεστε αλλά εγώ σας αφήνω να πνίγεστε. Είμαστε υποχρεωμένοι”.

Επομένως, το αν ήθελαν να σωθούν ή όχι, επιχείρημα αστείο και εγκληματικό από μόνο του πολιτικά, από άποψη διεθνούς δικαίου, αποτελεί μία κενού περιεχομένου δήλωση, καθώς το κράτος με ευθύνη διάσωσης έχει αντικειμενική ευθύνη ανάληψης του επιχειρηματικού σχεδιασμού.

3. Τι θα έπρεπε με βάσει τους διεθνείς κανόνες διάσωσης να κάνει η Ελλάδα;

Σύμφωνα με τις  Οδηγίες για την Μεταχείριση Διασωθέντων στην Θάλασσα, η κυβέρνηση της χώρας που φέρει την ευθύνη σε περιοχή έρευνας και διάσωσης (ήδη εν προκειμένω η Ελλάδα), οφείλει:

α) Να παράσχει ασφαλές σημείο για την αποβίβασή τους. Αυτό είναι το σημείο όπου: α) δεν απειλείται πλέον η ζωή των διασωθέντων, β) ικανοποιούνται οι βασικές τους ανάγκες (τροφή, ιατρικές ανάγκες) και γ) μπορεί να δρομολογηθεί η  μεταφορά τους στον επόμενο ή τελικό προορισμό τους. Μόνο με την αποβίβαση τους, η υλοποιείται και ολοκληρώνεται ο επιχειρησιακός σχεδιασμός.

β) Σαφές είναι, ότι άμεσες ενέργειες εξασφάλισης της ασφάλειας των ανθρώπων στο αναξιόπλοο πλοίο είναι δεδομένες, όταν υπάρχει άμεσος κίνδυνος βύθισης. Το στοιχειώδες για την ασφάλεια στην θάλασσα, για κράτη που πραγματικά ενδιαφέρονται: τα σωσίβια. Δόθηκαν; Γιατί όχι;

Κινήθηκε το λιμενικό με πλωτές λέμβους ως όφειλε, ή με κάποιο μεγάλο σκάφος, που αποτελεί παράγοντα κινδύνου για το παρακείμενο αναξιόπλοο σκάφος; Το μόνο που προκύπτει, μέχρι στιγμής, είναι ότι οι ελληνικές αρχές φέρεται να παρείχαν στους επιβάτες τρόφιμα και νερό, ωστόσο δεν προέβησαν σε μεταφορά των επιβατών σε ασφαλές σημείο παρά μόνο αφού το σκάφος ανατράπηκε.

Επομένως, οι ελληνικές αρχές, από άποψη  επιχειρησιακού σχεδιασμού, δεν προέβησαν στις απαραίτητες ενέργειες άμεσης διασφάλισης της ζωής των ανθρώπων στην θάλασσα, στο πλοίο που βρίσκονταν στην δική τους ζώνη διάσωσης.

Συνοψίζοντας:

– Διεθνής ευθύνη της Ελλαδας υφίσταται και για πλοίο που δεν βρίσκεται μεν στα χωρικά ύδατα, αλλά στην ζώνη έρευνας και διάσωσης.

– Το πλοίο ήταν αναξιόπλοο και σε κίνδυνο, και σε αυτήν την περίπτωση, δεν έχουν καμία αξία οι υποτιθέμενες “αρνήσεις” των επιβατών για τον επιχειρησιακό σχεδιασμό της Ελλάδας.

– Υπήρχε σωρεία ενεργειών για την διευκόλυνση και την εξασφάλιση της υγείας των επιβατών, από αυτονόητα μέτρα (σωσσίβια) μέχρι πιο σύνθετα (μεταφορά σε ασφαλές σημείο), τα οποία δεν έγιναν, παρότι τα σκάφη του λιμενικού μπορούσαν να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες.

Σαφές είναι, τέλος, ότι υπάρχουν και δύο ακόμα μορφές υποκρισίας: από την μία, γίνεται πολύ κουβέντα για τους διακινητές, όμως η ενδεχόμενη υποψία του λιμενικού για ύπαρξη διακινητών και παράνομης μετανάστευσης ενεργοποιεί το Πρωτόκολλο της Λαθραίας Διακίνησης Μεταναστών δια Ξηράς Αέρος ή Θαλάσσης, σύμφωνα με το οποίο, πρέπει να εφαρμοστούν τα μέτρα της αρωγής και της προστασίας των θυμάτων, έρευνας του σκάφους κ.ο.κ. Επομένως, αν αξιοποιείται το θέμα της διακίνησης, δεν πρέπει να ξεχνάμε και τις ευθύνες των κρατών για την αποτροπή της και την προστασία των θυμάτων.

Τέλος, η ζωή των θυμάτων προστατεύεται και από το διεθνές δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων: πόσα παιδιά, ή άτομα με ευαλωτότητα βρίσκονταν σε αυτό το πλοίο; Αλλά η υποκρισία της Δύσης, σχετικά με την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων των χαροκαμένων του πλανήτη αποτελεί πλέον κοινοτυπία. Η υποκρισία αυτή, η οποία αποκαλύφθηκε στις δύσκολες στιγμές του συστήματος, δεν συνεισέφερε καθόλου στην ραγδαία συντηρητικοποίηση και τον μηδενισμό κάθε αξίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν αυτά ήταν φανερό ότι δεν ήταν πανανθρώπινα;

Αλλά αυτά είναι συζητήσεις υψηλού επιπέδου.

Ο κόσμος, όμως, όπου το “όπου φτωχός και μοιρά του” μεταφράζεται στον πάτο της θάλασσας δεν είναι, όπως θέλουν να πιστεύουν κάποιοι, ένας κόσμος “ασφάλειας” και σεβασμού.

Είναι ο κόσμος που νίκησε ο νεοφιλελευθερισμός, η απανθρωπιά, το μίσος απέναντι στον φτωχό και όχι απέναντι στον ισχυρό: μία σκοτεινή ζούγκλα, όπου οι ίδιοι οι φτωχοί δίνουν λευκό χαρτί για την εξόντωση τους.

Νομοθετικά Κείμενα

https://www.unhcr.org/gr/wp-content/uploads/sites/10/2017/05/unhcrrescueatsea.pdf

https://www.unhcr.org/sites/default/files/legacy-pdf/4ee1d32b9.pdf

https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf

Δηλώσεις τέως Ναυάρχου

Δημήτρης Πλιακογιάννης

Ο Δημήτρης Πλιακογιάννης είναι δικηγόρος, ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη.

Γελάνε κάτω από τα μουστάκια τους οι οπαδοί της Δεξιάς ή τουλάχιστον το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος τους. Αποσοβήθηκε ο κίνδυνος να έρθουν στη χώρα 750 ακόμα παράνομοι μετανάστες. Το πλοίο βυθίστηκε. “Να σωθούν ή να πνιγούν”, ήταν η ερώτηση. Η απάντηση που δίνουν πολλοί, πάρα πολλοί συμπολίτες μας, ήταν και αυτή που έγινε πράξη. 

Γελά κάτω από τα μουστάκια του και ο Μητσοτάκης που βλέπει μία εβδομάδα πριν τις εκλογές τη συζήτηση να μετατοπίζεται στο εξαιρετικά ευνοϊκό για τον ίδιο πεδίο της παράνομης μετανάστευσης, της φύλαξης των συνόρων, του φράχτη του Έβρου και της “προδοτικής”, “αντεθνικής” και “φιλομεταναστευτικής” στάσης της Αριστεράς. 

Βούτυρο στο ψωμί του. 

Το εκφράζει για παράδειγμα με άριστο τρόπο ο Πετρουλάκης, που όπως και κάθε ανανήψαντας, είναι βασιλικότερος του βασιλέως. Η ανείπωτη τραγωδία του ναυαγίου λειτουργεί ως ένα ακόμα βέλος στη φαρέτρα της ακροδεξιάς κοινοτυπίας. Το ζήτημα δεν είναι οι εκατόμβες των πνιγμένων, αλλά η χλεύη στους “αλληλέγγυους”. Όποια κι αν είναι η ερώτηση, η απάντηση είναι μία και μοναδική: “Θάνατος στον ΣΥΡΙΖΑ”.

Μάταια θα ψάχνουμε αν η βύθιση 650 περίπου ψυχών στα μεγαλύτερα βάθη της Μεσογείου, ακουμπά κάποιες συναισθηματικές χορδές. Δεν υπάρχει χώρος για συναίσθημα. Το μίσος και η χολή δεν έχουν αφήσει ούτε μία σπιθαμή για κάποια ελάχιστη έκφραση οδύνης. Ο αγριανθρωπισμός εκκρίνεται από κάθε πόρο του δέρματος. Και αυτό δεν αφορά μόνο τις πολιτικές ελίτ ή τις δημοσιογραφικές πένες της Δεξιάς. Διαχέεται στην κοινωνία.

Επισήμως, ο Μητσοτάκης πενθεί. Πρέπει να δείχνει ένα κάποιο ανθρωπιστικό προσωπείο διεθνώς, αλλά και να μην απωθεί το ακραίο κέντρο που τάχα εμπνέεται από τις ευρωπαϊκές αξίες. (Τζάμπα κόπος: οι ευρωπαϊκές αξίες ήταν αυτές που εφαρμόστηκαν στο ναυάγιο του πλοίου, ενώ οι ακροκεντρώοι θα ψηφίζουν Μητσοτάκη ακόμα και αν αποδειχθεί ότι το πρωθυπουργικό γραφείο τους παρακολουθούσε έναν προς έναν, παραβιάζοντας κάθε λέξη του Συντάγματος).

Ανεπισήμως όμως, η Δεξιά πανηγυρίζει. Αυξάνει τα ποσοστά της. Στριμώχνει τη διαρροή ψήφων προς τα ακροδεξιά της. Αποδεικνύει στο κοινό της ότι η φύλαξη των θαλασσίων συνόρων, αποδίδει. Αυτό που ήθελε ο Πλεύρης (“φύλαξη σημαίνει να έχουμε νεκρούς”), το υλοποιεί ο Μητσοτάκης. 

Μεγάλο μέρος των οπαδών της Δεξιάς είναι ακόμα πιο κυνικοί από την πολιτική τους ηγεσία. Χειρότεροι από τον Πλεύρη, τον Κρικέτο, τον Κυρανάκη. Οι διαμαρτυρίες άλλωστε που εκδηλώθηκαν από τον χώρο της κοινωνικής Δεξιάς, δεν αφορούσαν το γεγονός του ναυαγίου καθαυτό, αλλά το “εθνικό πένθος” που κηρύχθηκε με αφορμή το ναυάγιο. Από πού κι ως πού εθνικό πένθος για 650 μετανάστες στον πάτο της θάλασσας; 

Οι πιο ήπιοι δεξιοί βρίσκουν καταφύγιο στη βολική λύση των “αδίστακτων διακινητών”. Αφού δεν έχουν τι να πουν, πετάνε τη μπάλα στην εξέδρα. Άλλοι, πιο έντιμοι, προτιμούν τη σιωπή.

Είτε όμως αρέσει, είτε όχι, όλοι πρέπει να απαντήσουν στο αμείλικτο ερώτημα: Ανεξαρτήτως των ευρωπαϊκών ευθυνών, ανεξαρτήτως των αδίστακτων διακινητών, ανεξαρτήτως δικαιολογιών και υπεκφυγών, όταν ένα πλοίο, έτοιμο να βουλιάξει, βρίσκεται μέσα στο χώρο ευθύνης σου, τι επιλέγεις;

Να το βουλιάξεις ή να το σώσεις;

Να το αφήσεις στο έλεος της θάλασσας ή να σώσεις 650 ανθρώπινες ζωές;

Ας αναλάβει ο καθένας το κόστος της γνώμης του. 

Όταν το ερώτημα τίθεται, όχι θεωρητικά, αλλά στην πραγματική ζωή, δεν μπορείς να κρυφτείς. Δεν μπορείς να μην το απαντήσεις. 

Το ερώτημα απευθύνεται στον Μητσοτάκη, στη Σακελλαροπούλου, στον Πλεύρη, στον Γεωργιάδη, στην Μπακογιάννη, στον Ευαγγελάτο, στον Χατζηνικολάου: τη στιγμή που το πλοίο είναι στο χώρο ευθύνης σου, έτοιμο να στείλει στον πάτο της θάλασσας εκατοντάδες ψυχές, τι κάνεις; Τι επιλέγεις; Τους σώζεις ή τους αφήνεις να βουλιάξουν;

Πείτε το. Βγάλτε το από μέσα σας. Μην σας το τραβάμε με το τσιγκέλι. 

Δεν υπάρχει τρίτη βολική απάντηση. Δεν υπάρχει τρόπος διαφυγής από το δίλημμα. Δεν μπορείς να αποφύγεις το ερώτημα. 

Ή τους σώζεις, ή τους βλέπεις να βουλιάζουν. 

Απαντήστε επιτέλους. 

Κι αφού οι περισσότεροι από εσάς παραδεχτούν ότι “η φύλαξη των συνόρων περιλαμβάνει το να υπάρχουν απώλειες”, όλοι οι υπόλοιποι, οι “προδότες”, οι “εθνικές εξαιρέσεις”, θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν οι δεξιοί μπορούν να ξαναγίνουν άνθρωποι. 

Και παρά τον τόνο του παρόντος λιβελογραφήματος, οφείλουμε να δώσουμε καταφατική απάντηση. 

Ναι, οι δεξιοί μπορεί να ξαναγίνουν άνθρωποι. Ναι, η ιστορικά διαμορφωμένη φύση του ανθρώπου, που κάνει σήμερα ένα πλειοψηφικό κομμάτι της κοινωνίας να επιλέγει να βουλιάζει παρά να σώζει ανθρώπους, μπορεί να αλλάξει.

Ναι, οι κρετίνοι μπορεί να πάψουν να είναι κρετίνοι και οι κανίβαλοι να πάψουν να είναι κανίβαλοι. 

Αυτό όμως απαιτεί ιδεολογική και πολιτική αντιπαράθεση. Και το πρώτο βήμα αυτής της αντιπαράθεσης είναι να μπει στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας η απάντηση στο δύσκολο ερώτημα: Όταν εκατοντάδες μετανάστες κινδυνεύουν να πνιγούν, ΝΑΙ, τους σώζουμε.

Χρήστος Καψάλης

Εκπαιδευτικός, με θητεία σε ιδιωτικά και δημόσια σχολεία.