Άρθρα

Τι κρύβεται πίσω από την “ελευθερία του εργαζόμενου” να δουλεύει δύο οκτάωρα;

«Δική του (σ.σ. του εργαζόμενου) απόφαση είναι αυτή, όχι δική μου» δήλωσε ο Υπουργός Εργασίας, Άδωνις Γεωργιάδης. “Τα έχουμε, άλλωστε, ξανακούσει: Απελευθέρωση για τον εργαζόμενο” οι επιπλέον δύο ώρες υπερωρία, έλεγε ο Χατζηδάκης, δεν χρειάζεται Συλλογική Σύμβαση ο εργαζόμενος, έλεγε ο Τσακλόγλου. Η επεξεργασία συνειδήσεων έχει αποφέρει καρπούς, ώστε πλέον, ακούγεται δειλά δειλά (όχι και τόσο η δειλά) το τιτίβισμα: Από την στιγμή που το θέλει ο εργαζόμενος, σεβαστείτε το.

Σε αντίθεση με την αντίληψη ορισμένων, ο Υπουργός Γεωργιάδης δεν κρύβεται ούτε κρύβει την ευρωπαϊκή προέλευση της νομοθεσίας Βέβαια, πλέον δεν υπάρχει φανερά κάποιος Τόμσεν να του κλέψει την δόξα. Στην Ευρωπαϊκή νομοθεσία γενικώς, η κατοχύρωση της εργασιακής ευελιξίας ως αρχής επιτρέπει τέτοια τερατουργήματα, σαφώς οριοθετημένα από άλλες αρχές και πασπαλισμένα με αρκετά θεσμικά «αλλά». Στο δια ταύτα, όμως, είναι απολύτως αληθές ότι η Οδηγία ΕΕ 2019/1152, η οποία σημειωτέον ενσωματώθηκε αρχικώς με τον ν. Χατζηδάκη, προβλέπει ότι τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν ότι ο εργοδότης δεν επιτρέπεται να απαγορεύσει στον εργαζόμενο να αναλάβει εργασία σε άλλους εργοδότες. Η εργασία σε άλλους εργοδότες πέραν του καθορισμένου ωραρίου της σύμβασης κατοχυρώνεται ως δικαίωμα του εργαζόμενου.

Για να είναι δίκαια τα πράγματα, δε, προβλέπει απλόχερα και την απαγόρευση να υπάρξει δυσμενής μεταχείριση για τον εργαζόμενο για τον λόγο αυτό. Δεν μας πειράζει το ξεζούμισμα, αλλά το να είναι αρρύθμιστο και να γίνεται υπό καθεστώς διάκρισης. Έτσι, η «πολλαπλή απασχόληση», η οποία γίνεται χωρίς διακρίσεις και άλλα μπανάλ για τον εργαζόμενο, είναι απολύτως ρυθμισμένη, νοικοκυρεμένη, ώστε πλέον χωρίς ενδοιασμούς ο εργαζόμενος να πραγματώνει την ελευθερία του χωρίς αναστολές.

Αυτό, όμως, δεν είναι κάτι καινούργιο στο υπάρχον νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα. Είναι δυνατόν να δουλέψει κανείς σε πολλούς εργοδότες. ΑΛΛΑ: Τίθενται περιορισμοί απαράβατοι στους εργοδότες για την απασχόληση εργαζομένων, που έχουν υπερβεί ολόκληρο το νόμιμο ημερήσιο ωράριό τους. Η καινοτομία, λοιπόν, του Άδωνη Γεωργιάδη αφορούσε την πολλαπλή απασχόληση μέσα στο ίδιο 24ωρο, με την έννοια της διπλής υπέρβασης του ανώτατου νόμιμου ημερήσιου ωραρίου.

Αν το εννοούσε έτσι, μιλάμε για καινοτομία τουλάχιστον τολμηρή. Η εφαρμογή της θα απαιτούσε να καταργηθούν:

  • α) Το ΠΔ 88/1999, το οποίο ενσωματώνει μάλιστα την ευρωπαϊκή Οδηγία 93/104/ΕΚ, το οποίο απαγορεύει μικρότερη ημερήσια ανάπαυση από 11 ώρες ημερησίως εντός του 24ωρου.
  • β) Το ΠΔ 27/04.04.1932 το οποίο απαγορεύει ευθέως την απασχόληση εργαζομένων που έχουν εργαστεί το πλήρες νόμιμο ωράριο τους σε άλλον εργοδότη.
  • γ) Τις από 26-2-1975 και 14-2-1984 Εθνικές Γενικές Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας αλλά και τον ν.3385/2005, που ορίζουν τα ανώτατα νόμιμα όρια απασχόλησης, και μεταξύ άλλων επαναλαμβάνουν την απαγόρευση εργασίας σε οποιονδήποτε εργοδότη πέραν αυτών των ορίων.

Όλη αυτή η ενδεικτική σωρεία νομοθετημάτων εθνικών, υπερεθνικών αλλά και παραγώγων της Συλλογικής Αυτονομίας με Συλλογική σύμβαση, αποτελούν αναγκαστικό δίκαιο το οποίο δεν μπορεί να υπερβεί η ατομική βούληση, του εργοδότη ή του εργαζομένου, σε οποιοδήποτε συμβατικό πλαίσιο διαπραγμάτευσης. Σε αυτά προστίθενται και καμιά ντουζίνα συνταγματικοί κανόνες, που περιβάλλουν τον καταστατικά προστατευτικό χαρακτήρα του εργατικού δικαίου, ως γέννημα του ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα του συντάγματος και της έννομης τάξης, αλλά αυτά είναι έντεχνα άσματα στην εποχή της σκληρής νεοφιλελεύθερης τέκνο.

Καταλαβαίνοντας ότι δεν γίνονται όλα σε μία μέρα, μέχρι και ο κονκισταδόρας της Ανάπτυξης-με-κάθε-κόστος αναγκάστηκε να τα μαζέψει. Φυσικά, όλοι τρομοκρατήθηκαν γιατί ξέρουν πολύ καλά, ότι το έχουν κάνει στο παρελθόν και είναι απολύτως διατεθειμένοι να το ξανακάνουν: να ξηλώσουν, με σειρά νομοθετικών και εκτελεστικών ενεργειών, κατοχυρωμένες αρχές και θεσμούς δεκαετιών.

Οι ανάγκες, βέβαια, που θέλουν να καλύψουν δεν αφορούν τον εργαζόμενο και την ελευθερία του να ξεπατώνεται χωρίς να πληρώνεται. Αν ήθελαν, θα κάναν μία γενναία αύξηση μισθών, σε επίπεδα σεβαστής διαβίωσης την εποχή της ακρίβειας, μαζί με σειρά άλλων ενεργειών για τον έλεγχο της ακρίβειας. Θα έπαιρναν γενναία μέτρα ενάντια στην ελαστικοποίηση της εργασίας και τις μορφές μαύρης και ανασφάλιστης εργασίας. Με μέτρα σαν και αυτά, άλλωστε, θα μειώνονταν η εντατικοποίηση του ρυθμού εργασίας, η οποία εκτοξεύεται σε περιβάλλον εργασιακής ανασφάλειας, και έτσι θα μετρούσαμε πολύ λίγα εργατικά ατυχήματα, τέτοια που κανένα «μέτρο ασφαλείας» δεν μπορεί να αποτρέψει. Αν ήταν και πολύ μερακλής, θα επέστρεφε την αρμοδιότητα για την πρόβλεψη του ημερήσιου ωραρίου στις συνδικαλιστικές οργανώσεις, οι οποίες θεωρητικά έχουν προτεραιότητα απέναντι στην κρατική ρύθμιση, με κάποια Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση εργασίας ή, έστω θα.. εφάρμοζε τις ήδη υπάρχουσες και ισχύουσες νομοθετικά.

Αλλά στοχεύουν αλλού. Επιθυμούν να καλύψουν τις ανάγκες της Ελλάδας 2.0, αυτής της τουριστικής και «αναπτυξιακής» κόλασης, η οποία δεν μπορεί να βρει πλέον ούτε εργαζόμενους για την βαριά βιομηχανία της και προσφεύγει σε χαροκαμένους πρόσφυγες. Αυτό το αχόρταγο μοντέλο του υπερτουρισμού, το οποίο πριμοδοτεί τις μαύρες και ελαστικές εργασιακές σχέσεις, σε έτσι και αλλιώς εποχιακές και μη παραγωγικές θέσεις εργασίας, σε χώρους μηδενικού κρατικού ελέγχου και εποπτείας. Η οργή που ξεσπάει για τα ανεξέλεγκτα μπιτσόμπαρα απηχεί αυτήν ακριβώς την εξοργιστική ατιμωρησία στις ιερές αγελάδες της βαριάς βιομηχανίας. Έτσι, η γενική τάση αναζήτησης της ανάπτυξης στην εσωτερική υποτίμηση, το κόψιμο των μισθών και την αύξηση των ωραρίων, την αφαίρεση εργοδοτικών υποχρεώσεων από τους εργοδότες με την ανοχή στις δεκάδες εργατικές παραβάσεις, δένουν σαν καλοδουλεμένο γλυκό με τον διπλασιασμό της νόμιμης εργάσιμης ημέρας, που φαίνεται να.. ξέφυγε από το στόμα του υπουργού.

Πλέον, με νέες έξυπνες μορφές που γεννά η «υγιής επιχειρηματικότητα» θα γεννηθούν σχήματα διαφορετικών νομικών προσώπων ονομαστικά, στα χαρτιά, που στην πράξη θα εξυπηρετούν τις ανάγκες των ίδιων επιχειρήσεων. Το έχουμε ήδη δει να συμβαίνει: ο κατατεμαχισμός του νομικού προσώπου να συμβαδίζει με την κρυφή ενότητα των οικονομικών συμφερόντων πίσω από την βιτρίνα. Στο παρελθόν, λειτουργούσε με το μοντέλο της «μεταβίβασης επιχείρησης» από γονείς επιχειρηματίες στα παιδιά, ή με την παράλληλη λειτουργία δύο εικονικών επιχειρήσεων και την ανά τακτά χρονικά διαστήματα εναλλαγή του προσωπικού σε αυτές, από την μία στην άλλη, για να μην δημιουργείται αξίωση αποζημίωσης στον εργαζόμενο μετά την συμπλήρωση έτους εργασίας στην επιχείρηση.

Τώρα, σε ένα ακόμα κρεσέντο δημιουργικότητας, το παζλ της ανομίας βρίσκει ένα ακόμα κομμάτι: αυτό της παράλληλης εργασίας σε δύο φαινομενικά διακριτούς εργοδότες, «διαφορετικές» νομικές οντότητες, αλλά που από πίσω κρύβεται η ίδια τσέπη. Οικονομική ενότητα, νομικός κατακερματισμός, άρα τεμαχισμός και εξαφάνιση της ευθύνης.

Και όλα αυτά, τυπικά, νοικοκυρεμένα και, κυρίως, νόμιμα, θα θεσμοθετούν το διπλό 8ωρο για τον ίδιο εργοδότη, την εξόντωση του εργαζομένου πέρα από κάθε φυσικό όριο αντοχής, θα αυξήσουν τα φαινόμενα των εργατικών ατυχημάτων (τα οποία – γιατί άραγε;- διαρκώς αυξάνονται στην Ελλάδα) και του εργασιακού burnout. Παράλληλα, όμως, δίνουν την δυνατότητα το μαύρο και παράνομο να γίνει καθαρό και παστρικό, και έτσι να αφαιρεθεί ένα ακόμα πλέγμα προστασίας και κυρώσεων, αστικών, ποινικών ή διοικητικών, που ακόμα και αν από καραμπόλα τύχαινε να εφαρμοστεί, δημιουργούσε και αυτό τις τριβές του.

Η αφετηρία αυτής της εξέλιξης εντοπίζεται στην διάλυση του συλλογικού εργατικού δικαίου, και, σημαντικότερου, όλου του προστατευτικού και ενισχυτικού πλαισίου για την συνδικαλιστική πάλη στην Ελλάδα. Αφού διέλυσαν τις Συλλογικές συμβάσεις και ξεγύμνωσαν από κάθε προστασία τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, ενίσχυσαν ως βασικό διαπλαστικό παράγοντα των εργασιακών σχέσεων την ατομική σύμβαση εργασίας. Και στην ατομική διαπραγμάτευση κάθε μορφής εμφανίζεται καθαρότερα όχι η προσωπική ελευθερία, αλλά η εγγενής βία των εργασιακών σχέσεων, όπου η «διαπραγματευτική ανισότητα» εργαζομένου και εργοδότη γίνεται βιωμένος τρόμος και όπου όταν λείπει ο έλεγχος κυριαρχεί η ανομία και το δίκιο του ισχυρού.

Και οι απολογητές των ισχυρών, που μιλούν για την ελευθερία του εργαζόμενου, που τόσο νοιάζονται για αυτήν, ξεχνούν την μοναδική ελευθερία που λείπει από τον εργαζόμενο: την ελευθερία του να αρνηθεί να εργαστεί. Η ανάγκη να «ζούμε από το μισθό» μας είναι η καθηλωτική συνθήκη, κάτω από την οποία δεν υπάρχει καμία ελεύθερη διαπραγμάτευση. Η μόνη ελευθερία εκεί είναι η υποταγή, τα παρακάλια για υψηλά tips, η αποδοχή κάθε εξευτελισμού, και αποτελεί το πραγματικό βίωμα, την ύλη, πάνω στην οποία το δηλητήριο του ατομικού δρόμου κανονικοποιείται στις συνειδήσεις των εργαζομένων.

Ο πόλεμος απέναντι σε αυτό το δηλητήριο δεν μπορεί να γίνει στην βάση του θρήνου για τα «χαμένα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα». Οφείλει να είναι μία πολιτική μάχη απέναντι στους συγκεκριμένους πρωταίτιους, τις συγκεκριμένες αιτίες, το συγκεκριμένα σύστημα εξουσίας που έχει στηθεί στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, για να συντηρείται εκείνος ο καταμερισμός που θέλει τον Ευρωπαϊκό Βορά φιλελεύθερο, δημοκρατικό, νοικοκυρεμένο και τον Νότο να καίγεται, να είναι τουριστική ατραξιόν φθηνής κοπής, να διαχειρίζεται τα απόνερα των πολέμων και της ρατσιστικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε αυτόν το καταμερισμό, τελικοί αποδέκτες της βαρβαρότητας είναι οι εργαζόμενοι, καθώς σε μία εργασία – ζούγκλα, το ξεζούμισμα φέρνει εξάντληση, η εξάντληση ατυχήματα και θάνατο, και όλα αυτά ενώ παραμένουμε φτωχοί, με το ακριβότερο ρεύμα, με τις τράπεζες στο κατώφλι και τον χειμώνα να καραδοκεί.

Τι έρχεται να διορθώσει το νομοσχέδιο Χατζηδάκη;

Οι Έλληνες δουλεύουμε περισσότερο από όλους τους υπόλοιπους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 1950 ώρες ετησίως. Η Ελλάδα είναι στην Τρίτη χειρότερη θέση από όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ. Μόνο οι Κορεάτες (1967 ώρες ετησίως) και οι Μεξικανοί (2137 ώρες ετησίως) δουλεύουν περισσότερες ώρες από τους Έλληνες εργαζόμενους.

Αυτό φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα που παρουσιάζει τις ετήσιες ώρες εργασίας ανά χώρα μέλος του ΟΟΣΑ (στοιχεία του 2019).

Το χάσμα είναι τεράστιο ειδικά αν σκεφτούμε ότι στη Γερμανία υπολογίζεται ότι ένας εργαζόμενος δουλεύει 1386 ώρες ετησίως, 564 (70,5 μέρες με μέτρο το 8ωρο) ώρες λιγότερες από ότι ο αντίστοιχος εργαζόμενος στην Ελλάδα! Τι σημαίνει με άλλα λόγια αυτό;

Για κάθε 10ώρες δουλειάς ενός εργαζόμενου στην Ελλάδα, ένας εργαζόμενος στη Γερμανία εργάζεται 7. (πράγμα που δεν ακούγεται καθόλου εκτός πραγματικότητας ούτε υπερβολικό…)

Ακόμα και η τοποθέτηση του μέσου όρου του ΟΟΣΑ δείχνει πράγματα. 25 χώρες είναι κάτω από τον μέσο όρο των 1726 ωρών, ενώ μόλις 10 είναι πάνω από τον μέσο όρο. Αυτό σημαίνει ότι πολύ λίγες χώρες, συγκεκριμένα το Ισραήλ, η Χιλή, η Ελλάδα, η Ν.Κορέα και το Μεξικό, «εργάζονται» δυσανάλογα πολύ σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες χώρες κράτη-μέλη του ΟΟΣΑ.

Ο χρόνος είναι χρήμα. Αν ισχύει αυτό τότε θα έπρεπε να είμαστε πολύ πλούσιοι. Τουλάχιστον η Τρίτη πλουσιότερη χώρα του ΟΟΣΑ. Αν ο χρόνος είναι χρήμα, με την έννοια ότι όσο περισσότερο δουλεύεις τόσο πιο πολλές υπηρεσίες ή προϊόντα παράγεις, τότε μπορούμε να πούμε ότι στην Ελλάδα προσφέρουμε πολύ χρόνο εργασίας, άρα παράγεται αντίστοιχα πολύ χρήμα; Αυτό δεν θα έπρεπε να σημαίνει αντίστοιχα υψηλούς μισθούς; Τουλάχιστον τον τρίτο καλύτερο μισθό ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ;

Προφανώς αυτό δεν συμβαίνει. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι όσο περισσότερο κάποιος δουλεύει με σταθερό μισθό ή/και όσο λιγότερο αμείβεται για τον ίδιο χρόνο εργασίας, τόσο μεγαλύτερη η απλήρωτη μισθωτή εργασία, τόσο πιο μεγάλη η υπεραξία, τόσο πιο μεγάλη η εκμετάλλευση του από τον εργοδότη. Και σε αυτό το πεδίο έχουμε την περήφανη 3η θέση στο παραπάνω πίνακα.

Τώρα ας δούμε και ένα πίνακα της Eurostat που αναφέρεται στην εργάσιμη εβδομάδα.

Αυτό που βλέπουμε στο παραπάνω διάγραμμα (το οποίο συνδυάζει στοιχεία από δουλειές πλήρους και μερικής απασχόλησης) είναι μια ακόμη θλιβερή πρωτιά για τη χώρα μας και με πανηγυρική διαφορά μάλιστα. Η πραγματική εργάσιμη εβδομάδα στην Ελλάδα αγγίζει τις 42,3 ώρες ενώ αμέσως επόμενη χώρα είναι η Βουλγαρία με 40,8 ώρες.

Στοιχεία του 2016 δείχνουν τον Ευρωπαϊκό Μ.Ο. στις 40,3 ώρες/εβδομάδα για τις δουλειές πλήρους απασχόλησης με την αντίστοιχη ελληνική συμμετοχή να είναι στις 41,2 ώρες/εβδομάδα.

Σε απλά ελληνικά: Το 5μερο, 8ωρο, 40ωρο δεν υφίσταται…

Τώρα ας δούμε και το νομοσχέδιο Χατζηδάκη. Ανάμεσα σε αρκετά πράγματα που τροποποιούνται ξεχωρίζουν τα εξής:

  1. Αύξηση του ημερήσιου ορίου υπερωριών από 2 σε 3 στις υπηρεσίες/εμπόριο
  2. Αύξηση του ανώτατου ορίου υπερωριών σε 150 ώρες/έτος
  3. Διευθέτηση του χρόνου εργασίας με ατομική διαπραγμάτευση εργαζόμενου – εργοδότη. Καταργείται η προηγούμενη ρύθμιση που η συμφωνία έπρεπε να γίνει μια κάποια ένωση εργαζομένων, είναι πλέον πολύ εύκολο για τον εργοδότη να επιβάλει τη διευθέτηση του χρόνου εργασίας.

Τι αποτέλεσμα θα έχει ο νόμος Χατζηδάκη; Εργάσιμη μέρα των 12 ωρών, εργάσιμη εβδομάδα των 50 ή 55 ωρών, πολλές φθηνές υπερωρίες. Και το κερασάκι στην τούρτα θα είναι μια καθόλου ανεξάρτητη επιθεώρηση εργασίας πράγμα που θα σημαίνει κανένας έλεγχος για παρατυπίες, για αδήλωτες υπερωρίες κοκ.

Η κεντρική ιδέα των αλλαγών αυτών είναι «Δουλέψτε περισσότερο. Περισσότερο και πιο φθηνά».

Ο Χατζηδάκης γνωρίζει ότι δουλεύουμε ήδη πάρα πολύ. Γνωρίζει τα παραπάνω στοιχεία. Με το νομοσχέδιο του, τα γράφει στα παλαιότερα των υποδημάτων του.

Το 8ωρο αμφισβητείται στην ουσία του. Λίγοι δουλεύουν 5μερο, 8ωρο (το δείχνουν και τα στοιχεία άλλωστε), αυτό το γνωρίζουν όλοι.

Αντί όμως να υπάρξει νομοθετική ρύθμιση για μείωση του χρόνου εργασίας, για μεγαλύτερη προσαύξηση στις υπερωρίες, για Επιθεώρηση Εργασίας και ελεγκτικούς μηχανισμούς που να μην αφήνουν καμία αδήλωτη υπερωρία, γίνεται ακριβώς το αντίθετο!

Αντί να προστατευτεί το 8ωρο, καταργείται στην ουσία του. Αντί να βάλουμε σαν στόχο να προσεγγίσουμε έστω τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, θα απομακρυνθούμε ακόμα περισσότερο. Αντί να βάλουμε σαν στόχο να μην είμαστε αυτοί που δουλεύουν περισσότερο από όλους και αμείβονται πενιχρά, το αποτέλεσμα θα είναι περισσότερη απλήρωτη εργασία…

Τι έρχεται να διορθώσει το νομοσχέδιο Χατζηδάκη;

Τρέμε Μεξικό. Ερχόμαστε.

Από το 8 ώρες δουλειά – 8 ώρες ξεκούραση – 8 ώρες ελεύθερος χρόνος στο 9-9-6;

Τον Μάιο του 1886 εργατικά συνδικάτα στο Σικάγο ξεσηκώθηκαν διεκδικώντας καλύτερες συνθήκες εργασίες και την μείωση του ωραρίου στις 8 ώρες ημερησίως. Τον Μάιο του 2021 συζητάμε για το αν θα καταργηθεί το 8ωρο, μέσα από την διευθέτηση του χρόνου εργασίας. 135 χρόνια μετά αντί να συζητάμε για την μείωση του ωραρίου, συζητάμε για την επιστροφή στον 19ο αιώνα.

Ας δούμε μια εικόνα από το παρελθόν.

Πριν την εξέγερση του Σικάγου, οι εργαζόμενοι δούλευαν 10 ή 12 ώρες τη μέρα. Σε κάκιστες συνθήκες εργασίας, με πολλά εργατικά ατυχήματα, χωρίς ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, χωρίς ελεύθερο χρόνο. Το προσδόκιμο ζωής χαμηλότερο από το σημερινό, κακή ποιότητα ζωής.

Για το ζήτημα του ελεύθερου χρόνου 21 χρόνια πριν την εξέγερση του Σικάγου ο Καρλ Μαρξ έγραφε: «Ο χρόνος είναι ο χώρος της ανθρώπινης ανάπτυξης. Ένας άνθρωπος που δε διαθέτει ελεύθερο χρόνο, που όλος ο χρόνος της ζωής του –εκτός από τις καθαρά φυσικές διακοπές για τον ύπνο, για το φαγητό κτλ- απορροφιέται από την εργασία του για τον κεφαλαιοκράτη είναι κάτι λιγότερο από ένα φορτηγό ζώο. Είναι μια απλή μηχανή για την παραγωγή ξένου πλούτου, σωματικά τσακισμένος και πνευματικά αποκτηνωμένος. Κι ωστόσο όλη η ιστορία της σύγχρονης βιομηχανίας δείχνει ότι το κεφάλαιο, αν δεν του μπει φραγμός, τραβά χωρίς οίκτο και έλεος να ρίξει όλη την εργατική τάξη σ΄ αυτή την κατάσταση της ακραίας κατάπτωσης.»

Θα πει κανείς ότι 21 χρόνια αφότου έγραφε ο Μαρξ το Μισθός, Τιμή και Κέρδος, το ζήτημα «λύθηκε» ή υπήρξε μια κάποια πρόοδος μετά τον αγώνα της εργατικής τάξης και την εξέγερση του Σικάγο. Πόσο μάλλον μπορεί να πει κανείς ότι ενάμισι αιώνα μετά αυτό το απόσπασμα θεωρείται κάπως «ξεπερασμένο».

Ας δούμε και μια εικόνα από το μέλλον.

Το ωράριο σήμερα στην Κινέζικη πολυεθνική Alibaba έχει γνωστό ως 996. Δουλειά από τις 09:00 ως τις 21:00, 6 μέρες/βδομάδα. Όχι απλά έχει αμφισβητηθεί το 8ωρο, αλλά ο Κινέζος δισεκατομμυριούχος και συνιδιοκτήτης της εταιρίας Jack Ma αναφέρεται στις 12 ώρες ημερησίως ως «ευλογία για τους εργαζόμενους». Αν κανείς αναρωτιέται πώς έγινε δισεκατομμυριούχος ο συγκεκριμένος άντρας η απάντηση είναι πολύ απλή. Με το 996 και τους κακούς μισθούς. Η υπεραξία που παράγει αυτή η εταιρία από τους χιλιάδες εργαζόμενους είναι τεράστια. Είναι τόσο τεράστια όσο και η περιουσία του που υπολογίζεται σε 55 δις $.

Να σημειωθεί ότι η Alibaba είναι κάτι σαν την Amazon της Κίνας. Ο ανταγωνισμός του Jeff Bezos και του Jack Ma είναι προφανής. Ανταγωνισμός για την σφαίρα επιρροής της κάθε εταιρίας, αντιπαράθεση για τις καλύτερες υπηρεσίες κοκ. Αλλά ας δούμε την μία τραγική ομοιότητα. Δύο από τους πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου, πλουτίζουν από την ασταμάτητη εργασία ενός ολόκληρου στρατού εργαζομένων, κακοπληρωμένων, εξουθενωμένων, σε εργασιακές συνθήκες που θυμίζουν καταστάσεις περασμένου αιώνα. Στην Alibaba δουλεύεις 9 με 9, στην Amazon το ωράριο αγγίζει τις 14 ώρες την μέρα, ενώ δεν υπάρχει χρόνος ούτε για τουαλέτα. Η μαρτυρία μιας εργαζομένου – οδηγού στην Amazon είναι αποκαλυπτική «Κρατάω μαζί μου ένα ποτήρι και μαντηλάκια και πηγαίνω πίσω από το βαν. Με απασχολεί πολύ η τεχνολογία Τεχνητής Νοημοσύνης και οι κάμερες που είναι εγκατεστημένες στο βαν, για το αν κάποιος με δει την ώρα που πηγαίνω τουαλέτα σε μια γωνία».

Το ερώτημα είναι ένα. Είναι αυτό το μέλλον πολύ πιο φωτεινό από το σκοτεινό παρελθόν του 18ου αιώνα; Ή μήπως είναι τρομακτικά όμοιο, με αλλαγμένες τις ειδικότητες, τις τεχνολογίες, τα νέα προϊόντα κοκ;

Το νομοσχέδιο Χατζηδάκη καταργεί το 8ωρο. Πολλοί λένε το αυτονόητο, ότι δηλαδή ούτως ή άλλως δουλεύουμε ήδη 10 ή 12 ώρες τη μέρα, ενώ κάποιοι δουλεύουν 8 ώρες ενώ στη σύμβασή τους αναφέρονται οι 4. Το θέμα με το νομοσχέδιο Χατζηδάκη δεν αφορά μόνο την διευθέτηση του χρόνου εργασίας. Το θέμα είναι ότι στο τέλος του δρόμου αυτό που υπάρχει είναι εξοντωτικά ωράρια του τύπου Amazon ή Alibaba. Η κατάργηση του 8ώρου σήμερα, θα σημαίνει το 996 στην Ελλάδα μεθαύριο.

Δεν είμαστε στο 1850. Είμαστε στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα. Το ζήτημα του εργάσιμου χρόνου μπαίνει ως δίλημμα. 996 ή 6ωρο, 5μερο; Αν δεν αγωνιστούμε για το ζήτημα του χρόνου εργασίας το μέλλον είναι το 996. Αν αγωνιστούμε με αίτημα το 6ωρο – 5μερο, πιθανά τα πράγματα να είναι καλύτερα. Κανείς δεν λέει ότι τα πράγματα αλλάζουν προς το καλύτερο από τη μια μέρα στην άλλη. Το σίγουρο είναι ότι αλλάζουν προς το χειρότερο μέρα τη μέρα.

Το ερώτημα όμως μπαίνει ξανά και ξανά.

Είναι το μέλλον μας το παρελθόν; Ή μήπως όχι;

Η μείωση του χρόνου εργασίας αναγκαία, δίκαιη, επίκαιρη

Το κείμενο που ακολουθεί είναι μέρος της εισήγησης του Θοδωρή Παναγιωτόπουλου στην διαδικτυακή συζήτηση που διοργάνωσε η Πανελλαδική Ταξική Κίνηση με θέμα το χρόνο εργασίας.

30 ώρες δουλειά για όλους-30 χρόνια δουλειά-αυξήσεις στους μισθούς

Βρισκόμαστε σε μια νέα πολύ διαφορετική εποχή, μια ριζικά διαφορετική εποχή που ακόμα διαμορφώνεται και αλλάζει ριζικά την ζωή των εργαζομένων σε όλο τον κόσμο, αλλάζοντας τον τρόπο με τον οποίο εργαζόμαστε, οργανωνόμαστε, επικοινωνούμε και κατανοούμε τον κόσμο.

Μια νέα εποχή που δημιουργεί, πλάι στις παλιές, νέες δυσκολίες, αλλά και εν δυνάμει νέες δυνατότητες για την ταξική ενότητα και χειραφέτηση της εργατικής τάξης.

Στο πλαίσιο αυτό σαν Πανελλαδική Ανεξάρτητη Ταξική Εργατική Κίνηση, πήραμε την πρωτοβουλία για την σημερινή συζήτηση, θέλοντας να ανοίξουμε τον διάλογο μεταξύ των ταξικών ρευμάτων και των πρωτοπόρων εργατριών και εργατών για το ζήτημα του χρόνου εργασίας και της αναγκαιότητα να μπει στην προμετωπίδα του αγώνα του εργατικού κινήματος ξανά δραστική μείωση του χρόνου εργασίας για όλη την εργατική τάξη.

Έχουν περάσει 135 χρόνια από την εξέγερση των εργατών του Σικάγου που άνοιξαν τον δρόμο για την καθιέρωση της 8ωρης μισθωτής εργασίας, τα τρία λεγόμενα οκτώ. Και πάνω από 100 χρόνια από την νομοθετική καθιέρωση του 8ωρου στην Σοβιετική Ένωση, την πρώτη χώρα που το νομοθέτησε.

Από τότε και παρά τον τεράστιο πλούτο που έχει συσσωρευτεί από την εκμετάλλευσης της μισθωτής εργασίας και παρά την εκτίναξη της παραγωγικότητας της εργασίας και της τεχνολογίας, ο χρόνος εργασίας είτε παραμένει αγκυλωμένα ο ίδιος, είτε έχουμε πρωτοβουλίες της εργοδοτικής πλευράς και των αστικών κυβερνήσεων για την ελαστικοποίηση της εργασίας, με αντίστοιχη μείωση των αποδοχών, είτε καταπάτηση του 8ώρου και επιβολή απλήρωτων υπερωριών για μεγάλα τμήματα της εργατικής τάξης στον ιδιωτικό τομέα. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων προχώρησαν και συνεχίζουν να προχωρούν σε νομοθετικές ρυθμίσεις για αύξηση των ωρών εργασίας (βλέπε Αυστρία, Ελλάδα επιστροφή στο 40ωρο από 37,5 ώρες στο δημόσιο, και τώρα το νέο νομοσχέδιο για τα εργασιακά της ΝΔ που καταργεί το 8ωρο, καθιερώνοντας στην ουσία το 10ωρο και χτυπώντας κάθε συνδικαλιστική δράση).

Η πάλη για τον χρόνο εργασίας αποτελεί έναν από τους πυρήνες της ταξικής πάλης. Μέσα από αυτήν εκφράζεται η σύγκρουση για το βαθμό εκμετάλλευσης της εργατικής τάξη αλλά και η τάση για τον έλεγχο της παραγωγής προς όφελος της κοινωνίας και σε βάρος της αστικής άναρχης κυριαρχίας των νόμων της αγοράς και της εξάντλησης, με στόχο της απόσπαση μεγαλύτερης υπεραξίας, της εργατικής δύναμης .

Η υποχώρηση των ιδεών της εργατικής χειραφέτησης, η ήττα που έχει υποστεί η εργατική τάξη, η αναποτελεσματικότητα των αγώνων, η διάδοση, ηγεμονία και κυριαρχία της «πολιτικής οικονομίας της αστικής τάξης» στο συνδικαλιστικό κίνημα της τελευταίας 30ετίας και ιδιαίτερα στην ηγεσία του συνδικαλιστικού κινήματος, έχει σαν αποτέλεσμα να μην τίθεται από το συνδικαλιστικό κίνημα το αίτημα για τη νομοθετική μείωση του χρόνου εργασίας.

Παρόλα αυτά υπάρχουν κάποιες αγωνιστικές και ταξικές δυνάμεις που κάνουν αναφορά στον χρόνο εργασίας, με ακόμα όμως αδύναμο τρόπο και, κυρίως, χωρίς την βαθύτερη κατανόηση της σημασίας που έχει στις σημερινές συνθήκες η πάλη για την μείωση του.

Η βαθύτερη κρίση του καπιταλιστικού συστήματος, η τρομακτική αντίθεση παραγωγικών σχέσεων και παραγωγικών δυνάμεων στην νέα εποχή οδηγεί σε όξυνση την ταξική σύγκρουση γύρω από τον εργάσιμο χρόνο, διότι είναι ανάγκη τόσο για την αστική όσο και για την εργατική τάξη.

Η αστική τάξη απαντά παγκοσμίως με ένα και μοναδικό τρόπο μπροστά στην τρομακτική ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας, του αυτοματισμού και της ρομποτικής: αύξηση της εκμετάλλευσης, μείωση των μισθών και «μοίρασμα της ανεργίας» αντί για μοίρασμα και μείωση του χρόνου εργασίας. Αυτή η φιλοσοφία είναι η οποία έχει εκτοξεύσει τις ελαστικές σχέσεις εργασίας που παίρνουν κεφάλι από τις σταθερές σχέσεις (30% επί του συνόλου των εργαζομένων), τα προγράμματα ανακύκλωσης της ανεργίας κ.λπ. Κατάσταση που πάει χέρι-χέρι με τα εξαντλητικά ωράρια, τις αμέτρητες υπερωρίες και τους μισθούς πείνας.

Και ακόμη δεν είδαμε τίποτα. Η μαζική τεχνολογική εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης, της ρομποτικής, των 3D printer κ.α. και η νέα έκρηξη παραγωγικότητας που βρίσκονται μπροστά μας, εάν δεν μπουν όροι και κανόνες από το εργατικό κίνημα σε μια προοπτική μείωσης του χρόνου εργασίας, θα οδηγήσουν εκατομμύρια εργαζόμενους στο περιθώριο και την ανεργία, περισσότερο από κάθε προηγούμενο παγκόσμιο πόλεμο.

Τα στοιχεία είναι ενδεικτικά για το ποια είναι η κυρίαρχη τάση με την οποία επιλέγει η αστική τάξη να διαχειριστεί αυτή την κατάσταση:

– Το 2016 «Το εργοστάσιο της Foxconn (κατασκευάζει το iPhone της Apple) στην Κίνα απέλυσε 60.000 εργαζομένους (από τους 110.000) και τους αντικατέστησε με ρομπότ»

– Σύμφωνα με έρευνα της Bank of America μέχρι το 2025, τα ρομπότ θα έχουν καταλάβει το 45% των βιομηχανικών εργασιών, εξαφανίζοντας εκατομμύρια θέσεις εργασίας.

– Έρευνες στην Γαλλία αναφέρουν ότι το 42% των επαγγελμάτων παρουσιάζουν πιθανότητα αυτοματοποίησης λόγω της διείσδυσης της πληροφορικής στην οικονομία και μάλιστα όχι μόνο τα χειρωνακτικά αλλά και διανοητικά επαγγέλματα. Σύμφωνα με την έρευνα 8,3 εκατομμύρια θέσεις εργασίας είναι πιθανόν να καταστραφούν μέχρι το 2025.

– Ακόμα όμως και στην περιφερειακή Ελλάδα, έχουμε τέτοια παραδείγματα, με ολόκληρες ειδικότητες να καταργούνται γιατί αντικαταστάθηκαν από αυτοματισμούς και ρομποτική τόσο στη βιομηχανία όσο και στον τομέα των υπηρεσιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι τράπεζες, όπου η επιδιωκόμενη αύξηση της χρήσης των ΑΤΜ, των e-banking, mobile banking, phone banking, των νέων πληφοριακών συστημάτων μηχανογράφησης και καταγραφής μειώνουν τρομακτικά τόσο τις επισκέψεις στα υποκαταστήματα των τραπεζών όσο και τους εργαζόμενους που απαιτούνται για να γίνουν αυτές οι εργασίες.

Παράλληλα με την αυτοματοποίηση τμημάτων της παραγωγής και υπηρεσιών γεννιούνται νέες θέσεις ανειδίκευτης χειρωνακτικής εργασίας, με μισθούς πείνας και συνθήκες εργασιακής γαλέρας. Μια διαδικασία που γινόταν και θα γίνεται πάντα στο καπιταλιστικό σύστημα. Όμως οι θέσεις αυτές είναι κατά πολύ λιγότερες από αυτές που καταστρέφονται

Φυσικά τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι οι εργάτριες και εργάτες, το εργατικό κίνημα συνολικά πρέπει να κινηθούν ενάντια στις κατακτήσεις της επιστήμης και της τεχνολογίας. Ίσα ίσα το αντίθετο. Αυτά είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής εργασίας και πρέπει να γίνουν χρήσιμα εργαλεία για να βελτιώσουν την ζωή των εργαζομένων και της κοινωνίας. Ο τεράστιος συσσωρευμένος πλούτος που υπάρχει στα χέρια των σύγχρονων κροίσων, η γιγαντιαία δύναμη της επιστήμης, η ρομποτική, η αυτόματη παραγωγή μηχανών που εκτινάσσει την παραγωγικότητα της εργασίας μειώνοντας δραστικά τον αναγκαίο χρόνο εργασίας πρέπει να αξιοποιηθούν για να ανέβει ποιοτικά το επίπεδο ζωής εκατοντάδων εκατομμυρίων εργατών στον κόσμο σήμερα.

Για να γίνει αυτό απαιτείται μια γιγάντια πολιτιστική και ιδεολογική εξόρμηση στους χώρους δουλειάς προκειμένου να αποκαλυφθεί η αλήθεια της εργατικής οικονομίας απέναντι στο σκοταδισμό και τον τρόμο που προπαγανδίζει η αστική τάξη και τα αστικά ρεύματα στο συνδικαλιστικό κίνημα τα οποία έχουν στόχο να υποτάξουν τους εργάτες με το ΤΙΝΑ (Δεν Υπάρχει Εναλλακτική) ώστε να αποδεχτούν τις απολύσεις, την ελαστική εργασία, τις μειώσεις μισθών και γενικά την μοιρολατρία που με την σειρά της επιτείνει την αύξηση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων.

Κάτω τα χέρια από το 8ωρο!

Εκτιμούμε ότι η μείωση του χρόνου εργασίας στην σημερινή εποχή είναι αναγκαία για την επιβίωση της εργατικής τάξης απέναντι στην τρομακτική επέκταση της ανεργίας, των εξαντλητικών ωραρίων και της ελαστικής εργασίας που παίρνει τρομακτικές διαστάσεις αλλά και μπροστά στην τεράστια καταστροφή ανθρώπινης εργασίας που έρχεται.

Το εργατικό κίνημα οφείλει να προετοιμαστεί ιδεολογικά και πολιτικά για την επόμενη περίοδο όπου η συζήτηση για την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και την εκτίναξη της παραγωγικότητας που φέρνουν, θα γίνει εντονότερη με κεντρικό ερώτημα τι θα γίνει με το χρόνο εργασίας.

Ήδη, αναπτύσσονται ακόμη και αστικές τάσεις για τη μείωση του χρόνου εργασίας όπως τα πειράματα στην Σουηδία, η πρόταση της ισπανικής κυβέρνησης για πιλοτικό πρόγραμμα 4ήμερης εργασίας και κρατικής επιδότησης των εταιρειών για την 5η μέρα, η Microsoft στην Ιαπωνία εφαρμόζει 4ημερη εργασία πειραματικά κ.α

Ακόμα και αυτές οι προτάσεις που δεν χτυπούν τα κέρδη της εργοδοσίας, μένουν σε πειραματικό στάδιο και χτυπιούνται βάρβαρα από τους κυρίαρχους αστικούς κύκλους όπως φάνηκε σε άρθρα στους New York Times: «Το 6ωρο της Σουηδίας είναι μια απαίσια ιδέα» (New York Post, 24/5/2016).

Πιστεύουμε ότι μπροστά στην νέα κατάσταση που διαμορφώνεται και ειδικά μπροστά στο νέο νομοσχέδιο κατάργησης του 8ωρου είναι ανάγκη οι αγωνιστικές και ταξικές δυνάμεις να συνεργαστούν και να προωθήσουν από κοινού τα αιτήματα:

  • Κάτω τα χέρια από το 8ωρο
  • Απαγόρευση των απολύσεων τώρα-Επίδομα ανεργίας για όλους
  • 30 ώρες δουλειά-30 χρόνια εργασία-σταθερή δουλειά για όλους
  • Αυξήσεις στους μισθούς
  • Ελεύθερη συνδικαλιστική δράση

Ελπίδα και όραμα

Γνωρίζουμε την κατάσταση που βρίσκεται σήμερα το συνδικαλιστικό και εργατικό κίνημα, τις δυσκολίες και τις αδυναμίες τις οποίες έχει. Εκτιμούμε όμως ότι το αίτημα για μείωση του χρόνου εργασίας μπορεί να δώσει ελπίδα και όραμα στους εργαζόμενους και ιδιαίτερα στους νέους εργαζόμενους ώστε να οργανωθούν και να διεκδικήσουν όχι μόνο την μη χειροτέρευση αλλά συνολικά καλύτερες συνθήκες εργασίας. Η πάλη για την μείωση του χρόνου εργασίας μπορεί να αποτελέσει και την καλύτερη άμυνα για την υπεράσπιση του ίδιου το 8ωρου.

Η ιστορία της ταξικής πάλης – η οποία φυσικά δεν να μπορεί να αντιγραφεί – μας έχει δείξει ότι η ανασυγκρότηση του συνδικαλιστικού κινήματος και οι μεγάλες εξάρσεις του συντελέστηκαν όταν μπόρεσε να συναντηθεί με ένα αντίστοιχο ταξικό και ριζοσπαστικό διεκδικητικό περιεχόμενο.

Υπάρχουν παραδείγματα που παρά την γενική υποχώρηση της 30ετίας, όπου το συνδικαλιστικό κίνημα και εργατικό κίνημα ανέδειξε με πειστικό τρόπο το ζήτημα κατάφερε να συσπειρώσει τους εργαζόμενους και επέβαλε κατακτήσεις, όπως στη Γαλλία, όπου οι εργατικές κινητοποιήσεις επέβαλαν το 35ωρο. Κλαδικές συλλογικές συμβάσεις στην Ελλάδα έχουν επιβάλλει μέσα από τους αγώνες του λιγότερες ώρες δουλειάς. Η σοσιαλδημοκράτης πρωθυπουργός της Φινλανδίας είχε την στήριξη ευρύτερων τμημάτων εργαζομένων στην πρότασή της για 6ωρο/5ήμερο.

Για την προώθηση αυτής της διεκδίκησης χρειάζεται μια μαζική συσπείρωση δυνάμεων όλων των αγωνιστικών και ταξικών ρευμάτων αλλά και δυνάμεων του πνεύματος που αντιλαμβάνονται αυτή την αναγκαιότητα. Απαιτείται σοβαρή ιδεολογική προετοιμασία, αντιπαράθεση με τα επιχειρήματα του αντιπάλου που διαδίδονται εκατομμύρια φορές από τα γραπτά, ηλεκτρονικά και κοινωνικά δίκτυα ενημέρωσης (λύση είναι η «απελευθέρωση της αγοράς εργασίας», η ελαστική εργασία, τα ατομικά προσόντα κ.λπ.). Χρειάζεται η ειδική πάλη ενάντια στις υπερωρίες, τη μαύρη εργασία, την κρυφή επέκταση του ωραρίου της ελαστικής και εκ περιτροπής εργασίας κ.λπ.

Στην σημερινή εποχή το ζήτημα της μείωσης του χρόνου εργασίας αποτελεί ένα βασικό κρίκο στο περιεχόμενο της προσπάθειας για την ταξική ανασυγκρότηση του συνδικαλιστικού κινήματος.

Η γενική κατεύθυνση μπορεί να είναι η άμεση και γενική εφαρμογή της ήδη υφιστάμενης νομοθεσίας και του 40ωρου, η απαγόρευση εργασίας πάνω από αυτό και η πάλη για 5ήμερο/30ώρο, χωρίς μείωση των αποδοχών. Το 30ωρο για τους εργαζόμενους στα βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλματα, στις μητέρες, στους νέους, τους εκπαιδευόμενους. Η δραστική μείωση των ορίων συνταξιοδότησης με ανώτατο όρια στα 60 χρόνια και τα 30 χρόνια εργασίας χωρίς όριο ηλικίας.

Τα αιτήματα αυτά είναι δίκαια καθώς:

α) αποτελούν μέσο βελτίωσης της ατομικής αλλά και κοινωνικής ευημερίας, της ποιότητας ζωής του εργαζόμενου και της οικογένειάς του. Διασφαλίζοντας μεγαλύτερο ελεύθερο χρόνο ανάπαυσης και αναπαραγωγής της εργατικής του δύναμης άλλα και τη δυνατότητα διεύρυνσης των υπόλοιπων ατομικών και κοινωνικών χρόνων του ( χρόνος για εκπαίδευση, για διασκέδαση, χρόνος για υγιεινή και περίθαλψη, χρόνος για την οικογένεια και την κοινωνική συμμετοχή).

β) είναι αναγνώριση της συμβολής των εργαζόμενων στη συνολική αύξηση της παραγωγικότητας, στην οικονομική μεγέθυνση και ανάπτυξη, άλλα και

γ) αποτελούν την μόνη λύση για την αρνητική επίπτωση που έχουν στην απασχόληση οι νέες τεχνολογίες, οι αυτοματισμοί στην παραγωγή, καθώς και οι νέες μορφές οργάνωσης της εργασίας

δ) αποτελούν μέτρο καταπολέμησης της ανεργίας, αφού έτσι γίνεται το «μοίρασμα της εργασίας» χωρίς την μείωση του μισθού ανάμεσα σε εργαζόμενους και ανέργους. Λιγότερη εργασία, εργασία για άλλους με δικαιώματα και αξιοπρεπή μισθό διαβίωσης ικανόν να καλύπτει όλες τις σύγχρονες καθημερινές ανάγκες του ανθρώπου της εργασίας.

Ταυτόχρονα, ειδικά σήμερα είναι δυνατό. Ένα παράδειγμα, αρκεί για να καταλάβουμε τον τεράστιο πλούτο που παράγεται σήμερα πολύ γρηγορότερα. Σύμφωνα με έρευνα που παρουσιάζεται στο βιβλίο «Η θαυμαστή εποχή της νέας τεχνολογίας»: «Σήμερα, ο μέσος Αμερικανός θα χρειαζόταν να εργαστεί μόλις 11 ώρες την εβδομάδα για να παράγει όσα παρήγαγε σε 40 ώρες το 1950»

Με αυτές τις σκέψεις θέλουμε να ανοίξουμε το διάλογο πρώτα και κύρια με όλα τα ταξικά ρεύματα και τους πρωτοπόρες εργαζόμενες και εργαζόμενους. Θεωρούμε ότι είναι ώριμο και πρέπει να παρθούν από κοινού πρωτοβουλίες στους χώρους δουλειάς και σε συνδικάτα για το αίτημα του 5ήμερου/30ωρου χωρίς μείωση των αποδοχών τώρα, με καμπάνιες ενημέρωσης, να ζυμώνεται σε συνελεύσεις, να τίθεται στις διεκδικήσεις των συλλογικών συμβάσεων, δημιουργώντας έτσι τους όρους ώστε να υπάρξει ένα μαζικό εργατικό κίνημα που θα παλέψει για την επιβολή του.

Ιδιαίτερα το επόμενο διάστημα που η κυβέρνηση θα προσπαθήσει να φέρει νομοσχέδιο κατάργησης του 8ωρου και της συνδικαλιστικής δράσης, οι ταξικοί συνδικαλιστές, ρεύματα και δυνάμεις πρέπει να αντιληφθούν την κρισιμότητα της στιγμής και να υπερβούν τον κατακερματισμό. Η αστικοποιημένη ΓΣΣΕ δεν θέλει και δεν μπορεί να οργανώσει τον αγώνα του συνδικαλιστικού κινήματος απέναντι σε ένα τέτοιο νομοσχέδιο. Αυτό επιβάλλει ακόμα περισσότερο στα αγωνιστικά ρεύματα και δυνάμεις, να δράσουν συντονισμένα, ενωτικά και αγωνιστικά στους χώρους δουλειάς και στα συνδικάτα ώστε να ενημερωθούν οι εργαζόμενοι, να υπάρξουν συλλογικές διαδικασίες, να παρθούν αγωνιστικές αποφάσεις και δράσεις ώστε να μην κατατεθεί καν αυτό το νομοσχέδιο. Αυτό χρειάζεται να εκφραστεί και μέσα από ενωτικές ταξικές συγκεντρώσεις, συντονισμούς και πορείες όλων αγωνιστικών συνδικάτων.

Ο ταξικός εορτασμός της Πρωτομαγιάς μπορεί να είναι αφετηρία για υπάρξει μια μαζική ενωτική επιτροπή εορτασμού με αντίστοιχη συγκέντρωση και πορεία στέλνοντας ένα πρώτο μήνυμα να μην κατατεθεί το αντεργατικό νομοσχέδιο. Μέσα σε αυτόν τον αγώνα, οι δυνάμεις και τα συνδικάτα που το κατανοούν πρέπει να θέσουν το ζήτημα του 30ωρου για όλους.

Σε μια τέτοια κατεύθυνση θα προσπαθήσουμε να κινηθούμε και να συνεργαστούμε με όλα τα ταξικά και αγωνιστικά ρεύματα.

Πηγή: ΚΟΜΜΟΝ

Τι είπε και τι δεν είπε ο κ. Χατζηδάκης για το ωράριο εργασίας

Με αφορμή το ζήτημα της διευθέτησης του ωραρίου, ο κ. Χατζηδάκης, υπουργός Εργασίας, παρέθεσε συνέντευξη στο ΣΚΑΙ. Υπερασπίστηκε το θέμα της «Διευθέτησης του χρόνου εργασίας», δηλαδή της δυνατότητας μία επιχείρησης να ορίζει περιόδους αυξημένης απασχόλησης των μισθωτών. Σε αυτές τις περιόδους, είναι δυνατόν το κανονικό ωράριο του μισθωτού (όχι οι υπερωρίες του) να παραταθεί από τις 8 στις 10 ώρες. Αυτή η υπέρβαση του ωραρίου μετά μπορεί να ισοσταθμιστεί με περιόδους μειωμένης απασχόλησης, ρεπό, αύξηση της κανονικής άδειας μετ’αποδοχών ή συνδυασμό αυτών.

Τι είπε ο κ. Χατζηδάκης:

Α) Η νομοθεσία για την διευθέτηση του ωραρίου υπάρχει εδώ και 30 χρόνια. Την ίδια στιγμή, 2 λεπτά πριν στην συνέντευξη θεωρεί τον βασικό συνδικαλιστικό νόμο του 1982 (ν. 1264/1982) απαρχαιωμένο. Η εφαρμογή της διάταξης 41 παρ. 6 του 1892/1990, με την τροποποιημένη μορφή που προτείνει, μάλλον αποτελεί… διαχρονική αξία..

Β) Δίνουμε την ελευθερία στον εργαζόμενο να «πάει διακοπές με την φίλη του, να μαζέψει ελιές, να δώσει τα μαθήματα στην εξεταστική ο φοιτητής»

Γ) Ο εργαζόμενος δεν χρειάζεται να φοβάται: με δική του αίτηση θα δίνεται η δυνατότητα διευθέτησης του ωραρίου και όλοι οι όροι θα είναι θέμα συμφωνίας..

Ας πούμε δύο κουβέντες για αυτά.

ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗ ΩΡΑΡΙΟΥ

Η νομοθεσία για την διευθέτηση του ωραρίου πράγματι υπάρχει από το 1990, σε διάταξη του νόμου 1982/1990. Ψηφίστηκε τότε απο το σύνολο των κομμάτων της ελληνικής Βουλής, όπως και ο ν. 1876/1990. Ήταν οι νόμοι που εισήγαγαν πολλές βασικές ρυθμίσεις εργατικού δικαίου, και βασικά διαμόρφωσαν το σύστημα συλλογικών διαπραγματεύσεων για την σύναψη συλλογικών συμβάσεων εργασίας.

Για αυτό το λόγο, ακόμα και η διάταξη για την διευθέτηση του ωραρίου, που απηχούσε τις απαρχές της ελαστικοποίησης της εργασίας στην Ευρώπη, έθετε ως όρο την συμφωνία του εργοδότη με την συνδικαλιστική οργάνωση. Αυτά δεν τα έφερε η Νέα Δημοκρατία και δεν τα ψήφισαν τα κόμματα της Βουλής επειδή ήταν γενικώς σωστά, αλλά επειδή τα επέβαλε το εργατικό κίνημα της εποχής, με τους μαζικούς συλλογικούς αγώνες του.

Η πρώτη αποδιάρθρωση στην παραπάνω πρόβλεψη επήλθε με τις μνημονιακές ρυθμίσεις (συγκεκριμένα, τον ν. 3996/2011, την ΠΥΣ 6/2012 και το 2ο μνημόνιο που ακολούθησε). Μεταξύ άλλων, αναγνώρισαν σε ομάδες που δεν αποτελούσαν συνδικαλιστικές οργανώσεις να συνάψουν συλλογική σύμβαση  εργασίας στην επιχεόρηση με τον εργοδότη, αφαιρώντας τους εργαζόμενους από την προστασία των κλαδικών συμβάσεων εργασίας.Αυτό συνέβαινε σε όποιο χώρο εργασίας δεν υπήρχε σωματείο. Αν υπήρχε, όμως, σωματείο, ήταν υποχρεωμένος να έρθει σε συμφωνία με το σωματείο.

Τώρα, με τον νέο νόμο, αυτό επιχειρείται να αλλάξει στο πεδίο της διευθέτησης του ωραρίου, ώστε να μπορεί να γίνει με την ατομική διαπραγμάτευση του εργαζόμενου με τον εργοδότη, με την τροποποίηση της ατομικής σύμβασης εργασίας του. Έτσι, θα δίνεται η «δυνατότητα» να διαμορφώσει ο εργαζόμενος τον χρόνο εργασίας του σε περιόδους αυξημένης απασχόλησης (μέχρι 10 ώρες κανονικό ωράριο) και περιόδους μειωμένης απασχόλησης (είτε λιγότερες ώρες, είτε ρεπό, άδειες κτλ).

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ, ΑΚΡΙΒΩΣ, Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥ;

Αυτό ο Χατζηδάκης το ονομάζει «ελευθερία» του εργαζομένου. Θα μπορεί α) ο φοιτητής που σπουδάζει να δώσει εξετάσεις, β) ο εργαζόμενος στο αεροδρόμιο να μαζέψει ελιές, γ) ο μέσος εργαζόμενος να πάει διακοπές με «την φίλη του». Αυτή η «ευελιξία» στη ζωή του εργαζόμενου είναι «για το καλό του», του «δίνει την δυνατότητα μόνος να ορίσει τον χρόνο του», είναι όλα «θέμα συμφωνίας».

Ενδιαφέρον είναι ότι επιλέγονται αποσπασματικά παραδείγματα εξαιρετικών περιστάσεων για να επιβληθεί μία κατάσταση στο σύνολο των εργαζομένων της χώρας. Εκτός αν, πέρα από ρητορικό τέχνασμα, κρύβονται πολλές παραδοχές: ότι ο φοιτητής που δουλεύει θα γίνει κανόνας, ότι ο εργαζόμενος στο αεροδρόμιο θα πρέπει να έχει παράλληλη δουλειά, ότι ο μέσος εργαζόμενους δεν θα μπορεί με την άδεια του απλώς να πάει τις διακοπές του.

Δεύτερον, τα παραπάνω επενδύουν πάνω στην γενική πολεμική της κυβέρνηση απέναντι στο συνδικαλιστικό κίνημα. Γιατί μία άμεση, προσωπική προτροπή στον εργαζόμενο που τόσο πολύ «κόπτεται» να αναδιαμορφώσει το ωράριο του, θα ήταν «οργανώσου στο σωματείο σου και ζήτα το συλλογικά». Προφανώς, εδώ υποδηλώνεται, χωρίς να λέγεται ανοιχτά, ότι τα σωματεία θέλουν το κακό σου, ότι αποτελούν τερατώδεις γραφειοκρατικούς μηχανισμούς κτλ. Οπότε, εμπιστέψου τον Υπουργό που βγάζει νόμους και τον εργοδότη, που τον νοιάζεις εσύ πάνω απο όλα, και όχι τους συναδέλφους στο σωματείο σου: η πραγματικότητα γυρισμένη ανάποδα..

Τρίτον, και το σημαντικότερο, αξιοποιείται η έννοια της «συμφωνίας» με τον εργοδότη, κατ’όπιν «αίτησης» του εργαζομένου. Δηλαδή, δύο λέξεις πάνω σε ένα νομοθετικό κείμενο θα έρθουν και θα προστατεύσουν απο τον εργοδότη στον να υπαγορεύσει τους όρους της συμφωνίας στον εργαζόμενο. Ας μείνουμε σε αυτό, γιατί η συμφωνία και το ποιός την διεξάγει αποτελεί όλη την ουσία της συζήτησης.

ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΕΙΝΑΙ ΒΙΑ!

Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις του σωματείου και των συνδικαλιστικών οργανώσεων στην επιχείρηση, τον κλάδο ή την χώρα οδηγούν στην σύναψη μίας απόφασης, της συλλογικής σύμβασης εργασίας. Αυτή έχει ισχύ νόμου. Το δίκαιο αυτό, που φτιάχνουν όλες μαζί οι αποφάσεις, το Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, έχει τις βάσεις του στους αγώνες και τις διεκδικήσεις των εργαζομένων, στις οποίες κράτος και εργοδοσία αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Με τους κανόνες αυτού του δικαίου, εξασφαλίστηκε η δημοκρατία στους χώρους δουλειάς και κατ’επέκταση στην κοινωνία.

Η ατομική σύμβαση εργασίας είναι η αρχαιότερη, η πιο απαρχαιωμένη και μεσαιωνική μορφή απασχόλησης, όταν δεν υπήρχε εργατικό δίκαιο: η συλλογική διαπραγμάτευση και το συλλογικό εργατικό δίκαιο αποτελούν το πιο εξελιγμένο και το πραγματικό εργατικό δίκαιο.

Η ατομική σύμβαση εργασίας έχει πολύ έντονο το στοιχείο της προσωπικής βίας: το τι θα πω, το πώς θα φερθώ, τα πάντα ορίζονται από τις ορέξεις του εργοδότη. Αν δεν του αρέσει κάτι, καταρχήν μπορεί να με απολύσει. Παίζω σε κάθε στιγμή την οικονομική μου επιβίωση κορώνα-γράμματα. Αυτή είναι η ελευθερία που συζητάμε: αν θέλεις, μπορείς και να αρνηθείς, να μην συμφωνήσεις με τον εργοδότη. Και αυτός, που είναι ο αρχηγός της επιχείρησης που δουλεύεις και ζεις, σε απολύει. Φοβερή ελευθερία!

Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις απωθούν αυτό το στοιχείο της βίας, που είναι εγγενής στις εργασιακές σχέσεις. Δεν διαπραγματεύεσαι εσύ ο ίδιος, αλλά ο συνδικαλιστικός σου εκπρόσωπος, που έχει και πλέον (όσο αντέξει και αυτό…) συνδικαλιστική προστασία, με τον εκπρόσωπο του εργοδότη. Έχει απο πίσω του ένα σωματείο, που άμα θέλει μπορεί να παγώσει την εργασία της επιχείρησης. Έτσι, η βαθύτατη ανισορροπία ανάμεσα στον εργοδότη και τους εργαζόμενους κάπως μετριάζεται, οδηγούμαστε σε δικαιότερες λύσεις.

Σαφώς, δεν είναι ασύνδετη η «μικρή αλλαγή» στο τρόπο διευθέτησης του ωραρίου με την μείωση της συνδικαλιστικής προστασίας και την αποδιάρθρωση των συλλογικών συνδικαλιστικών ελευθεριών, που επιχειρείται με τον ίδιο νόμο. Δοκιμάζονται στοιχεία ενός νέου συστήματος οργάνωσης της εργασίας.

ΑΠΟ ΤΑ ΜΝΗΜΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΠΑΝΑΝΙΑ

Το Υπουργείο Εργασίας βάζει ένα μικρό λιθαράκι σε ένα γενικότερο σχεδιασμό. Θέλουν να εξαφανίσουν εντελώς τις συλλογικές διαπραγματεύσεις και τα πάντα να τα «διαπραγματεύεσαι» ολομόναχος με τον εργοδότη. Θέλουν να ξαναγυρίσουμε σε εποχές μεσαιωνικές, όπου νόμος είναι το τι θέλει ο εργοδότης, όπου κάθε συζήτηση θα είναι «take it or leave it», όπου η μόνη ελευθερία σου θα είναι… να αποδέχεσαι κάθε τροποποίηση στους όρους εργασίας σου.

Το σύστημα συλλογικών διαπραγματεύσεων έχει κατακρεουργηθεί από τα μνημόνια την προηγούμενη δεκαετία. Ένας από τους όρους των δανειστών, μάλιστα, στο 2ο μνημόνιο, επέβαλε ως υποχρέωση «να μην επιστρέψουμε στο προηγούμενο σύστημα». Με βάση χειρουργικά χτυπήματα, εξαφάνισαν την ισχύ των συλλογικών διαπραγματεύσεων, τις κλαδικές και την εθνική συλλογική σύμβαση. Βάλαν τους νέους εργαζόμενους να δουλεύουν με υποκατώτατο μισθό, να βάλουν «πλάτη» στην χώρα, κάτι που αντιστρατεύονταν κάθε έννοια συνταγματικού και ευρωενωσιακού ακόμα κανόνα δικαίου. Οι μνημονιακές υποχρεώσεις, που επέβαλαν οι δανειστές σε όλες τις κυβερνήσεις, ήταν η αρχή: δημιούργησαν το έδαφος, πάνω στο οποίο θα άνθιζε το τσάκισμα της συλλογικής εργατικής πάλης. Και φυσικά, τσακίζοντας τους μισθούς, αύξησαν την ύφεση, την φτώχεια, την εξαθλίωση των πολιτών της χώρας, μικρομεσαίες επιχειρήσεις συνέχισαν να κλείνουν, ενώ η οικονομία σταδιακά πέρασε στον έλεγχο των ξένων συμφερόντων.

Η ποιότητα των εργασιακών σχέσεων αποτελεί τον ύψιστο δείκτη δημοκρατίας σε μία χώρα. Κύριο χαρακτηριστικό των χωρών – μπανανίων είναι η «ανταγωνιστικότητα» τους, δηλαδή η απουσία κάθε έννοιας εργατικού δικαιώματος. Η δικτατορία αυτή μεταφέρεται και άμεσα στην κοινωνία: δεν υπάρχει χώρα με κακούς δείκτες εργατικής προστασίας που να αποτελεί υπόδειγμα δημοκρατίας. Η επιστροφή στην ατομική διαπραγμάτευση δεν αποτελεί απλά μία τυχαία επιλογή. Αλλά εντάσσεται στο γενικό κλίμα της νεοφιλελεύθερης οικονομικής σκέψης, πάνω στην οποία η Νέα Δημοκρατία «πατάει γκάζι». Θέλουν να τελειώνουν με κάθε «φρένο στην ανταγωνιστικότητα». Να τελειώνουν με την δημόσια υγεία και παιδεία. Να πουλήσουν όλον τον εθνικό πλούτο. Να τελειώνουν με τα δημοκρατικά δικαιώματα. Να τελειώνουν με την δημοκρατία στις σχολές, στους χώρους δουλειάς, στο δρόμο, με ό,τι μπορεί να βάλει φρένο στο ξεπούλημα μας.

Απέναντι σε αυτό, να συλλογιστούμε ότι κάποτε αδύνατα θεωρούνταν το 8ωρο, η άδεια μετ’αποδοχών, η κοινωνική ασφάλιση, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις, το πενθήμερο, η πληρωμένη υπερωρία. Δεν τα έδωσε η μεγαλοκαρδία των κυβερνώντων. Αλλά έγιναν δυνατά μέσα από τους αγώνες των εργαζομένων της εποχής τους: αυτό πρέπει να γίνει συλλογική πεποίθηση, για να τα πάρουμε όλα πίσω: την εργασία μας, την χώρα μας, το μέλλον μας.

Είμαστε στην εποχή της μείωσης του χρόνου εργασίας;

Ο όμιλος Awin ανακοίνωσε  φέτος την μείωση της εργάσιμης εβδομάδας σε περίπου 1000 εργαζόμενους. Αυτή η κίνηση ακολουθεί το πείραμα που έκανε η εταιρία για 4,5 μήνες,  όπου η εργάσιμη εβδομάδα «τελείωνε» μετά το μεσημεριανό διάλλειμα της Παρασκευής. Τα αποτελέσματα έδειξαν αύξηση της παραγωγικότητας των εργαζομένων. Πλέον οι εργαζόμενοι θα δουλεύουν 4 μέρες την εβδομάδα χωρίς μείωση αποδοχών.

Η Unilever στη Νέα Ζηλανδία έχει ανακοινώσει ήδη από τον Δεκέμβριο του 2020, επίσης πιλοτικό πρόγραμμα 12 μηνών, στο οποίο οι 81 εργαζόμενοι στα γραφεία της θα δουλεύουν 4 μέρες την εβδομάδα χωρίς κάποια μείωση στο μισθό τους. Ο διοικητικός διευθυντής της εταιρίας Nick Bangs αναφέρει στους στόχους του πειράματος, ότι η βασική επιδίωξη είναι να αλλάξει ο τρόπος που γίνεται η δουλειά και να γίνει πιο αποτελεσματική. Δεν είναι μια συνολική κατεύθυνση της εταιρίας, ούτε υπάρχει ακόμα η σκέψη αυτό το σχέδιο να μονιμοποιηθεί. Η εταιρία θέλει να μετρήσει τα αποτελέσματα της αύξησης της παραγωγικότητας των εργαζομένων και να διερευνήσει αν μέσω της τηλε-εργασίας – που λόγω της πανδημικής κρίσης έχει γίνει πολύ βασικό στοιχείο στην οργάνωση της δουλειάς – μπορεί να υιοθετηθεί ένα πιο ευέλικτο εργασιακό ωράριο.

Η εταιρία χρηματοοικονομικών υπηρεσιών Perpetual Guardian είχε επίσης κάνει ένα αντίστοιχο πείραμα στη Νέα Ζηλανδία τον Νοέμβριο του 2018. Οι 240 εργαζόμενοι της εταιρίας θα δούλευαν 4 αντί για 5 μέρες την εβδομάδα χωρίς μείωση αποδοχών. Τα αποτελέσματα του πειράματος ήταν τόσο θετικά – αύξηση της παραγωγικότητας κατά 20% και οι εργαζόμενοι δήλωναν βελτίωση της προσωπικής του ζωής κατά 24% – που η εταιρία υιοθέτησε πλήρως το νέο πλάνο. O ιδρυτής της Perpetual Guardian Andrew Barnes, δηλώνει ότι στόχος είναι να βρεθούν τρόποι αύξησης της παραγωγικότητας και νέες μορφές ευελιξίας στη δουλειά.

Ένα άλλο παράδειγμα, με αρκετό ενδιαφέρον, είναι αυτό της Toyota Service στο Γκέτεμποργκ της Σουηδίας, όπου από το 2005 το ωράριο έχει μειωθεί σε 6 αντί για 8 ώρες, χωρίς μείωση αποδοχών. Εκεί το σκεπτικό ήταν διαφορετικό και έχει να κάνει αφενός με το ότι η δουλειά είναι χειρωνακτική, αφ’ ετέρου με μια κίνηση βελτιστοποίησης του προγράμματος. Όπως αναφέρει ο διευθύνων σύμβουλος της Toyota Center Gothenburg, Martin Banck, χρειάστηκαν λύσεις όταν προέκυψε ένα πρόβλημα με καθυστερήσεις στους χρόνους παράδοσης. Η πρόσληψη περισσότερων εργαζομένων θα σήμαινε ταυτόχρονα μεγαλύτερες ανάγκες σε χώρο, άρα νέες εγκαταστάσεις, κατεύθυνση που απορρίφθηκε γιατί θα αύξανε το κόστος για την εταιρία. Από την άλλη, υπήρχε ένα διαγνωσμένο «πρόβλημα» στο καθημερινό πρόγραμμα των εργαζομένων. Τα απανωτά διαλλείματα των εργαζομένων για φαγητό, ή καφέ δημιουργούσαν μεγάλες τρύπες στο χρονοδιάγραμμα. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Banck στο διάλλειμα 09:00 – 09:20, αν κάτι αστείο συνέβαινε, ο εργαζόμενος θα ήταν πίσω στο πόστο στις 09:27, άρα χαμένος χρόνος για την εργασία.

Αυτό που σκέφτηκε η εταιρία ήταν το εξής: Αλλαγή της βάρδιας από 8 ώρες με διαλλείματα, σε 6 ώρες χωρίς διαλλείματα. Έτσι οι εργαζόμενοι θα είναι πιο παραγωγικοί, δεν θα σπαταλείται χρόνος εργασίας στο «σταμάτα – ξεκίνα» και επίσης υπάρχει ένα bonus. Αλλάζοντας τις ώρες τις βάρδιας πιο νωρίς (στις 06:00-12:30, από 07:00-16:00), η εταιρία προσέθεσε μια έξτρα βάρδια στις 11:55-18:00). Έτσι, είναι πλέον ανοιχτή 12 ώρες τη μέρα και 4 ώρες τα Σαββατοκύριακα. Επίσης, γλυτώνει το κόστος των υπερωριών. Τέλος, δεν χρειάστηκε ποτέ να μετακομίσει σε νέες μεγαλύτερες εγκαταστάσεις, καθώς περισσότεροι εργαζόμενοι δουλεύουν πλέον με σπαστά ωράρια στον ίδιο χώρο. Η Toyota Service, βελτιστοποίησε το πρόγραμμα της δουλειάς, έκοψε τα διαλλείματα, γλύτωσε τις υπερωρίες και μηδένισε το κόστος νέων εγκαταστάσεων.

Ένα ακόμα ενδιαφέρον παράδειγμα είναι αυτό της Φινλανδίας. Πριν από περίπου ένα χρόνο μια είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου αστραπιαία: «Η Φινλανδία υιοθετεί την 4ήμερη εργάσιμη εβδομάδα, 6 ώρες την ημέρα». Αν κάποιος έψαχνε τα ειδησεογραφικά πρακτορεία θα έβλεπε την είδηση να αναπαράγεται, άλλοτε με επικριτικό, άλλοτε με διθυραμβικό τόνο. Τα πράγματα δυστυχώς είναι λίγο διαφορετικά. Όπως αναφέρει σε άρθρο του ο Independent, η τετραήμερη εργάσιμη εβδομάδα δεν είναι μέρος του προγράμματος της Φινλανδικής Κυβέρνησης. Στην πραγματικότητα αυτό που έχει συμβεί είναι το εξής: Η Πρωθυπουργός της Φινλανδίας Σάνα Μαρίν, όταν ήταν ακόμα Υπουργός Μεταφορών και Επικοινωνιών τον Αύγουστο του 2019, είχε κάνει μια δήλωση στα πλαίσια μιας επετείου του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος «4ήμερη εργάσιμη εβδομάδα, 6ωρο. Γιατί να μην είναι αυτό το επόμενο βήμα; Είναι το 8ωρο η απόλυτη αλήθεια;». Η είδηση απλώθηκε τόσο γρήγορα, που η ίδια η πρωθυπουργός της Φινλανδίας αναγκάστηκε να βγάλει νέα ανακοίνωση στο twitter διορθώνοντας τον εαυτό της «Το 4ήμερο, 8ωρο με αξιοπρεπή μισθό μπορεί να είναι μια ουτοπία σήμερα, αλλά ίσως δεν είναι στο μέλλον».

Γιατί εξαπλώθηκε τόσο πολύ μια εσφαλμένη είδηση; Γιατί μια δήλωση ενός υπουργού στα πλαίσια μιας εσωκομματικής συζήτησης βαφτίστηκε κυβερνητική απόφαση και δήλωση πρωθυπουργού; Η απάντηση έχει ενδιαφέρον και αφορά ίσως δύο λόγους. Ο ένας είναι ότι μια τέτοια είδηση φαίνεται να απασχολεί πάρα πολύ. Η συζήτηση έχει ανοίξει, ίσως όχι με τον καλύτερο δυνατό τρόπο προς όφελος των εργαζομένων, αλλά έχει ανοίξει. Δεν είναι σίγουρο ακόμα πού θα βρεθεί το νέο σημείο ισορροπίας, το σίγουρο είναι ότι η πλειοψηφία των επιχειρηματικών κύκλων, ειδικά στην παραγωγή, δεν επιθυμούν την καθιέρωση του 6ωρου, ακόμα και αν πλέον όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι το αντιλαμβάνονται σαν πραγματικό σενάριο. Η διόρθωση της Φιλανδής Πρωθυπουργού είναι κάτι παραπάνω από καθησυχαστική.

Από την άλλη, η αναδημοσίευση ενός ψευδούς ρεπορτάζ αποκαλύπτει περίτρανα για ακόμα μια φορά και με διαφορετικό τρόπου το μέγεθος του προβλήματος της σύγχρονης δημοσιογραφίας. Δεν υπάρχουν μόνο οι δημοσιογραφικοί κύκλοι που μπορεί να βρίσκονται στο payroll κάποιου πολιτικού, ή επιχειρηματικού προσώπου και θα αρθρογραφήσουν κατά παραγγελία. Υπάρχει και ένας στρατός κυρίως διαδικτυακών site και περιοδικών που είναι έτοιμα ανά πάσα στιγμή να αναδημοσιεύσουν οτιδήποτε θυμίζει είδηση. Έχει αλλοιωθεί τόσο η φυσιογνωμία της ειδησεογραφίας που πλέον έχει αλλάξει το DNA της.

Ας επανέλθουμε όμως στο θέμα της μείωσης του ωραρίου. Τι δείχνουν τα παραπάνω παραδείγματα;

Το πρώτο πράγμα που αποδεικνύεται είναι ότι το αίτημα για μείωση του χρόνου εργασίας δεν είναι κάποια ουτοπική κατάσταση, ένα υπερβολικό αίτημα, ή κάποιο εγκεφαλικό κατασκεύασμα. Συζητιέται, ίσως με διαφορετικούς τρόπους κάθε φορά, αλλά συζητιέται. Η Ισπανία, για παράδειγμα, έχει ήδη ανακοινώσει ένα τριετές πιλοτικό πρόγραμμα μείωσης του χρόνου εργασίας, με επιδότηση των επιχειρήσεων.

Το δεύτερο πράγμα που αποδεικνύεται είναι ότι το αίτημα για μείωση του χρόνου εργασίας συζητιέται σε άμεση σχέση με την αύξηση της παραγωγικότητας. Είτε ως απόρροια της αύξηση της αποτελεσματικότητας των εργαζομένων, είτε ως αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ευελιξίας. Το αίτημα για μείωση του χρόνου εργασίας, όμως δεν πρέπει να αφορά την οποιαδήποτε βελτιστοποίηση της παραγωγής. Δεν είναι το οποιοδήποτε optimization το ζητούμενο για εμάς. Το 6ωρο είναι αίτημα του εργατικού κινήματος. Η παραγωγικότητα έχει αυξηθεί τόσο, τα κέρδη έχουν αυξηθεί τόσο, που η σημερινή κατάσταση όχι απλά επιτρέπει το 6ωρο αλλά το υπαγορεύει ως ανάγκη και ως δυνατότητα. Δεν χρειαζόμαστε ένα πιο εντατικό 6ωρο αντί για το 8ωρο (ακόμα και αν μελέτες τμημάτων Human Resources λένε ότι οι εργαζόμενοι σπαταλάνε μία ώρα κάθε μέρα τσεκάροντας τα social media). Το 6ωρο πρέπει να είναι καθολικό, χωρίς μείωση αποδοχών, χωρίς ευελιξία. Έχει σημασία να επιμείνουμε σε αυτό, γιατί πάνω σε αυτή τη φιλοσοφία ακουμπάει το νομοσχέδιο Χατζηδάκη για διευθέτηση του χρόνου εργασίας. Θα δουλεύεις 10 ώρες όταν χρειάζεται, 6 ώρες όταν δεν χρειάζεται, δεν θα πληρώνεσαι υπερωρίες κοκ. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει κανείς που θα βάφτιζε νίκη το 6ωρο σε αυτό το αντεργατικό νομοσχέδιο… Ίσα ίσα, που ενώ η συζήτηση θα έπρεπε να αφορά την κατάργηση του 8ώρου προς τα κάτω, η σημερινή κυβέρνηση θέλει να καταργήσει το 8ωρο προς τα πάνω και προς το «ελαστικότερον».

Το τρίτο πράγμα που αποδεικνύεται είναι ότι όσο η συζήτηση για την μείωση του χρόνου εργασίας γίνεται με τους όρους που γίνεται, θα συνεχίσει να γίνεται έτσι. Λείπει ο κόσμος της εργασίας από αυτή τη συζήτηση. Λείπει το καθολικό αίτημα για μείωση του χρόνου δουλειάς, για αύξηση του μισθού, για μείωση της ανεργίας, για συλλογικές συμβάσεις και όχι ευέλικτες και ατομικές διαπραγματεύσεις του καθένα με τον εργοδότη του.

Το ερώτημα είναι απλό. Αυτοί το συζητάνε, εμείς;

Είμαστε στην εποχή της μείωσης του χρόνου εργασίας. Αρκεί να το συνειδητοποιήσουμε και να το διεκδικήσουμε.

Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα για το 6ωρο

Ήταν το 2015 όταν η είδηση για ένα πείραμα σε μια κωμόπολη της Σουηδίας έκανε τον γύρο του κόσμου. Για 68 νοσηλεύτριες του Δημοτικού οίκου ευγηρίας Svartedalens της πόλης του Γκέτεμποργκ της Σουηδίας, το ωράριο θα μειωνόταν από 8ωρο σε 6ωρο, χωρίς μείωση αποδοχών για δύο χρόνια. Το 40ωρο θα γινόταν 30ωρο, ενώ ο μισθός θα παρέμενε ο ίδιος. Μπορεί το πείραμα να έχει λήξει εδώ και κάποια χρόνια και οι εργαζόμενοι να έχουν επιστρέψει στους «κανονικούς ρυθμούς», υπάρχουν όμως κάποια συμπεράσματα που έχουν βγει από αυτή την ιστορία;

Οι εργαζόμενοι δήλωναν μετά την διετία ότι ήταν κατά 20% πιο χαρούμενοι και γενικά ότι είχαν περισσότερη ενέργεια και διάθεση τόσο στη δουλειά όσο και στον ελεύθερο χρόνο τους, ενώ η υγεία τους επίσης βελτιώθηκε κατά το ίδιο ποσοστό (οι μέρες που οι εργαζόμενοι ήταν άρρωστοι μειώθηκαν κατά 15%). Η παραγωγικότητα των εργαζομένων αυξήθηκε κατά 64% ειδικά κατά τις δραστηριότητες που αφορούσαν την επαφή με τους ηλικιωμένους του γηροκομείου.

Αν όλοι ήταν ευχαριστημένοι, εργαζόμενοι και ηλικιωμένοι, γιατί μετά το πέρας του πιλοτικού προγράμματος επανήλθε το 8ωρο; Ενώ οι εργαζόμενοι λέγανε ότι ήταν πολύ πιο χαρούμενοι όσο διαρκούσε το πρόγραμμα, αφού είχαν περισσότερο ελεύθερο χρόνο ή χρόνο να περάσουν με τις οικογένειές τους, τα παιδιά τους, να κάνουν τις οικιακές δουλειές, γιατί το πρόγραμμα κρίθηκε ως αποτυχημένο;

Το μυστικό κρύβεται στο κόστος. Η μείωση του ωραρίου οδήγησε στην πρόσληψη 17 επιπλέον εργαζόμενων, για να καλυφτούν οι ανάγκες, με μια δαπάνη η οποία αφορούσε 1,2 εκατ. €. Τόσο αρκετοί συντηρητικοί πολιτικοί του Δήμου, όσο και στελέχη του επιχειρηματικού κόσμου, έσπευσαν να κατηγορήσουν την μείωση του ωραρίου ως αναποτελεσματική. Διοικητές ιδιωτικών επιχειρήσεων δήλωναν πως η μείωση του ωραρίου με σταθερό μισθό δεν ταιριάζει στον κόσμο των εταιριών και των start-up επιχειρήσεων και οργανισμών που τα όρια μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής είναι πιο ασαφή…

Το σίγουρα αναποτελεσματικό είναι σίγουρα το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι ένιωθαν πιο κουρασμένοι και απογοητευμένοι όταν αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στους προηγούμενους ρυθμούς, καθώς ο χρόνος που είχαν για την προσωπική τους ζωή μειώθηκε δραστικά.

Αλλά αν θέλουμε να είμαστε πιο συγκεκριμένοι οφείλουμε να σταθούμε στην λέξη αναποτελεσματικό. Αναποτελεσματικό για ποιον; Αν το πρόγραμμα ήταν πραγματικά αποτελεσματικό για τους εργαζόμενους και τους ηλικιωμένους, ήταν πράγματι αναποτελεσματικό για τον κόσμο των επιχειρήσεων που τα πάντα μετριούνται με βάση τη σχέση κόστος και όφελος.

Και εκεί τα πράγματα θα πρέπει να είναι απλά όταν μπαίνουν στη ζυγαριά. Αν το να αυξηθεί το κόστος, σημαίνει καλύτερη υγεία των εργαζόμενων, περισσότερο ελεύθερο χρόνο και καλύτερη κοινωνική – οικογενειακή ζωή, καλύτερη διάθεση, προσλήψεις και μείωση της ανεργίας, πιο αποτελεσματική εργασία και όχι εξουθένωση, τότε μήπως το κόστος αυτό δεν είναι και τόσο μεγάλο;

Το πιλοτικό αυτό πρόγραμμα δεν βγάζει κάποια τρομερά ή περίεργα συμπεράσματα που κάποιος δεν θα φανταζόταν και από μόνος του. Ποιος δεν πιστεύει ότι κάποιος που δουλεύει λιγότερο, είναι πιο χαρούμενος; Ποιος θέλει να δουλεύει 8 ή 10 ώρες την ημέρα; Ποιος δεν θα ήθελε μειωμένο ωράριο με τις ίδιες αποδοχές; Ποιος δεν αντιλαμβάνεται ότι στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα θα μπορούσαμε να καλύπτουμε όλες τις ανάγκες μας χωρίς να αναγκαζόμαστε να δουλεύουμε εξαντλητικά ωράρια; Ποιος δεν καταλαβαίνει ότι είναι αδιανόητο να γίνονται άλματα στην τεχνολογία και την παραγωγή και οι μισθοί να είναι καθηλωμένοι και το 8ωρο (αν και όπου υπάρχει ακόμα…) είναι πακτωμένο επί κοντά δύο αιώνες;

Η μείωση του ωραρίου έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Έχει πολλά πλεονεκτήματα για τους εργαζόμενους και την κοινωνία. Και έχει ένα και μοναδικό μειονέκτημα για τους εργοδότες ή της δημόσιες υπηρεσίες: το κόστος. Και ας είμαστε ειλικρινείς. Το κόστος αυτό δεν θα σήμαινε ότι δεν θα ήταν «βιώσιμη» μια επιχείρηση. Αλλά ότι αντί να κερδίζει 100, ο εργοδότης θα κέρδιζε 80. Αυτό όχι απλά δεν θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει. Θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητο ότι η διεκδίκηση της μείωσης του ωραρίου επιτέλους είναι πιο ώριμη από ποτέ.

 

*ΥΓ. Το πιλοτικό πρόγραμμα που αναφέρεται στο άρθρο αποφασίστηκε από την πλειοψηφία στον Δήμο του Γκέτεμποργκ που είχε σχηματιστεί με τη συμμετοχή των Σοσιαλδημοκρατών, του Αριστερού Κόμματος και του Πράσινου Κόμματος. Σε εθνικό επίπεδο το Πράσινο Κόμμα έχει αλλάξει το πρόγραμμά του στις 35 ώρες αντί για 30, ενώ το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (όπως και όλα τα υπόλοιπα πολιτικά κόμματα) αντιτίθεται στη μείωση του ωραρίου. Σε τοπικό επίπεδο, η μείωση του ωραρίου αποτέλεσε σημαντικό προεκλογικό αίτημα των δύο κομμάτων του συνασπισμού και η επιλογή του πιλοτικού προγράμματος σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσε καθυστερημένα μια προσπάθεια να «τηρηθεί» η προεκλογική υπόσχεση. Τα παραπάνω εξηγούν σε ένα βαθμό για ποιο λόγο έγινε το συγκεκριμένο πιλοτικό πρόγραμμα, καθώς και γιατί δεν προχώρησε σε δεύτερο χρόνο.

Γιατί δεν δουλεύουμε λιγότερο;

Το 1930 ο οικονομολόγος John Keynes  δημοσίευσε ένα βιβλίο με τίτλο «Οικονομικές προοπτικές για τα εγγόνια μας». Σε αυτό το βιβλίο προέβλεπε ότι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων σε παγκόσμιο επίπεδο θα είναι τέτοια, που σε έναν αιώνα ο καθένας θα χρειάζεται να δουλεύει 15 ώρες την εβδομάδα. Τόσο θα χρειαζόταν για να καλύπτονται όλες οι βασικές, οι απόλυτες ανάγκες του πληθυσμού. Φανταστείτε τι θα σήμαινε μια εβδομάδα των 15 ωρών. 3ωρο – 5μερο. Αυτή ήταν η πρόβλεψη του Keynes για τα εγγόνια του. Βέβαια… έναν αιώνα μετά τα πράγματα δεν φαίνεται να είναι και τόσο αισιόδοξα… Δεν είναι λίγοι οι νέοι εργαζόμενοι που δουλεύουν 10 έως και 14 ώρες τη μέρα.

Ας προσπαθήσουμε να δούμε τα πράγματα αλλιώς.

Ο πρώην διευθύνων σύμβουλος της Amazon, Jeff Bezos, εκτιμάται ότι έχει στην κατοχή του μια περιουσία που προσεγγίζει τα 200 δις $. Σύμφωνα με μια άλλη εκτίμηση  ισχύει το εξής: Ένας άνθρωπος με ετήσιο εισόδημα το – διόλου ευκαταφρόνητο – ποσό των 150.000$ θα έπρεπε να δουλεύει ασταμάτητα, από το… 120 π.Χ., για να βγάλει 321 εκ. Δολάρια, το ποσό δηλαδή κατά το οποίο αυξάνει την περιουσία του ο Jeff Bezos… κάθε μέρα. Τα μαθηματικά είναι ακόμα πιο κωμικοτραγικά αν σκεφτεί κανείς ότι ο βασικός μισθός στην Ελλάδα δεν ξεπερνάει τα 700€ τον μήνα.

Και αναρωτιόμαστε λοιπόν. Είναι ο Jeff Bezos κάποιος υπερφυσικός άνθρωπος που ζει χιλιετίες για να στήσει την προσωπική του περιουσία ή μήπως συμβαίνει κάτι άλλο; Η απάντηση είναι παραδόξως πολύ απλή. Ο Bezos αντί να δουλέψει χιλιάδες χρόνια για να αποκτήσει αυτή την περιουσία, απλώς χρησιμοποιεί χιλιάδες εργαζόμενους, των οποίων την εργασία εκμεταλλεύεται για να θησαυρίζει ασταμάτητα. Είναι πλέον πασιφανές ότι κανείς δεν θα μπορούσε να δημιουργήσει τέτοιο χαρτοφυλάκιο χωρίς να απομυζεί την δουλειά που προσφέρουν χιλιάδες ή ακόμα και εκατομμύρια εργαζόμενοι.

Η εκτίμηση λοιπόν του Κέυνς, ότι όσο αναπτύσσεται η τεχνολογία και η επιστήμη, τόσο οι άνθρωποι θα ζουν καλύτερα και θα χρειάζεται να δουλεύουν λιγότερο, σκοντάφτει σε ένα συγκεκριμένο εμπόδιο. Αν, για παράδειγμα η τάδε τεχνολογική εφεύρεση, επιτρέπει να παράγεται το ίδιο προϊόν, με τον ίδιο μισθό, στις μισές ώρες, αυτό σημαίνει ταυτόχρονα ότι μπορεί να παραχθεί το διπλάσιο προϊόν, χωρίς αύξηση στο μισθό, στον ίδιο χρόνο. Και αυτό είναι που κάνει τους πλούσιους πιο πλούσιους. Η αύξηση της παραγωγικότητας δεν είναι ένα φρούτο που το καρπώνονται όλοι εξίσου. Αυτή είναι μια απάντηση στο γιατί ενώ έχουμε τεράστια τεχνολογική και επιστημονική πρόοδο σε όλους τους τομείς, επί δύο αιώνες είμαστε «κολλημένοι» στο 8ωρο ακόμα και με κάποια βήματα προς τα πίσω μάλιστα.

Ο Jeff Bezos είναι φυσικά ένα απλό παράδειγμα. Και ίσως υπεραπλουστευμένο. Η πραγματικότητα είναι ότι πάνω από το 85% του παγκόσμιου πλούτου ανήκει στο 1% του παγκόσμιου πληθυσμού. Υπάρχουν δηλαδή αρκετοί άνθρωποι που κάνουν την «δουλειά» του Bezos, η οποία είναι να βγάζουν κέρδος από την δουλειά που κάνουν χιλιάδες χιλιάδων άνθρωποι.

Το ερώτημα όμως πρέπει να τεθεί ξανά. Θα ζούμε κακοπληρωμένοι και εξουθενωμένοι; Ή μήπως πρέπει να ανοίξει επιτέλους η συζήτηση και να αναπτυχτεί ένα ρεύμα διεκδίκησης υψηλότερων μισθών και χαμηλότερων ωραρίων; Αλλιώς οι πλούσιοι θα συνεχίζουν να γίνονται πιο πλούσιοι και οι φτωχοί πιο φτωχοί.