Το παρακάτω ντοκουμέντο είναι οι Θέσεις του Καθοδηγητικού Οργάνου της Α/συνεχεια για την ιστορία του ΚΚΕ, με αφορμή τα 80 χρόνια από την ίδρυσή του. Παρουσιάστηκαν τον Οκτώβρη του 1998 σε εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη.

 

Περιεχόμενα

Προοίμιο. 1

I. Από τα πρώτα σκιρτήματα του εργατικού κινήματος, στην πρώτη οργανωμένη και αυτοτελή εμφάνισή του το 1918 2

II. Από την αυτοτελή εμφάνιση, στην ωρίμανση μέσα από το καμίνι του μεσοπολέμου. 5

III. Πρωταγωνιστική δύναμη και ραχοκοκαλιά της αντίστασης, ενσαρκωτής της απελευθερωτικής δράσης του ελληνικού λαού στη δεκαετία 1940-50. 12

IV. H κατασπατάληση και η διάλυση του κομμουνιστικού κινήματος αποτέλεσμα της επικράτησης του ρεβιζιονισμού στους κόλπους του (1950-1995). 17

V. H αντιρεβιζιονιστική πάλη στο κομμουνιστικό κίνημα της Eλλάδας. 22

Αντί επιλόγου. 25

 

 

Προοίμιο

Tο κομμουνιστικό κίνημα της Eλλάδας έχει βαθιές ρίζες μέσα στον ελληνικό λαό. Έχει δεσμούς αίματος με το καλύτερο δυναμικό που ανέδειξε τούτος ο τόπος. Αυτές τις ρίζες κι αυτούς τους δεσμούς, όσα κι αν έκαναν ή κάνουν εχθροί και ψεύτικοι φίλοι, δεν μπορούν να τους ακυρώσουν.

Αυτό το τεράστιο κεφάλαιο το κατασπατάλησαν με τον πιο εξευτελιστικό τρόπο οι Έλληνες ρεβιζιονιστές, αυτοί που με τη γραμμή της συνθηκολόγησης και της ηττοπάθειας έκαναν ό,τι μπορούσαν για την ιδεολογική, πολιτική και οργανωτική διάλυση του κομμουνιστικού κινήματος. ∆εν είναι μόνο που έκαναν την αριστερά ουρά αστικών δυνάμεων, αλλά διέσυραν και διέστρεψαν την ιστορία ετούτου του τόπου, την ιστορία και τις θυσίες των κομμουνιστών, έτσι ώστε να μπορούν ανενόχλητοι να κυκλοφορούν μέσα στον απίθανο κόσμο του εκσυγχρονισμένου μεταπρατισμού. Αυτά ισχύουν κατά κόρον και για την πτέρυγα εκείνη που ελέω σοβιετικού ρεβιζιονισμού και κρατισμού ταύτισε την ύπαρξή της με την αποφασιστική επίθεση ενάντια σ’ ό,τι ήταν πραγματικά κομμουνιστικό και αριστερό, προσφέροντας σημαντικές υπηρεσίες στις δυνάμεις της αντίδρασης, την ίδια στιγμή που εμφανίζονταν σαν ο αποκλειστικός αντιπρόσωπος των αγώνων των Ελλήνων κομμουνιστών.

Ζούμε σε μια χώρα, έχουμε την τύχη και την τιμή να ζούμε σε μια χώρα, όπου το κομμουνιστικό κίνημα έδωσε σημαντικές μάχες για την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση, πρωταγωνίστησε στη δεκαετία του 1940-50 δίνοντας ζωή σε τρεις μεγάλες αντιιμπεριαλιστικές επαναστάσεις, έπραξε στο ακέραιο όποτε χρειάστηκε το διεθνιστικό του καθήκον, ήταν το πρώτο κόμμα που δέχτηκε την ωμή ρεβιζιονιστική επίθεση, δεκάδες χιλιάδες μέλη και στελέχη του KKE αντιστάθηκαν στο ρεβιζιονισμό σε μια χώρα όπου η αντιρεβιζιονιστική πάλη ξεπήδησε μέσα από τους κόλπους του κομμουνιστικού κινήματος.

Ζούμε σε μια χώρα όπου ό,τι δεν μπόρεσε να καταφέρει ο ταξικός αντίπαλος, το κατάφερε σε μεγάλο βαθμό η επικράτηση του ρεβιζιονισμού. Zούμε σε μια χώρα που ενώ η αριστοκρατία της εργατικής τάξης δεν ήταν ποτέ αναπτυγμένη, ο ρεβιζιονισμός ήταν πολυπρόσωπος, εκφράστηκε μέσα από δύο φορείς -γεγονός όχι σύνηθες και που περιπλοκοποιούσε την αντιρεβιζιονιστική πάλη. Zούμε σε μια χώρα που ο ρεβιζιονισμός βρέθηκε σε πολλές περιπτώσεις στην πρωτοπορία του «αγώνα», όπως έγινε με τη στήριξη της λύσης Καραμανλή το ’74 ή πιο πρόσφατα με την υποστήριξη της κυβέρνησης Tζανετάκη όταν ο γκορμπατσοφισμός βρίσκονταν στο απόγειό του. Σκαπανείς της νέας σκέψης λοιπόν, οι Έλληνες ρεβιζιονιστές…

Άρα υπάρχει μια πλούσια ιστορία. Mε πολλούς σταθμούς, σελίδες γεμάτες ηρωισμό, αγώνες που άφησαν μεγάλη παρακαταθήκη, αλλά και σκοτεινά σημεία, λιποψυχίες, λευκές σελίδες που ακόμα δεν γράφτηκαν για τις ευθύνες των ηττών κλπ, παρά τους τόμους και τους τόνους μελανιού που έχουν χυθεί.

Tην τοποθέτηση που ακολουθεί την διαπερνά σαν κόκκινη κλωστή η εκτίμηση πως το κομμουνιστικό κίνημα στη χώρα μας εμφανίστηκε και έδρασε σαν αποτέλεσμα μιας μεγάλης ανάγκης, δεν ήταν ένα κατασκεύασμα που εξυπηρετούσε διάφορα συμφέροντα, συσπείρωσε ό,τι καλύτερο είχε τούτος ο τόπος, έσπρωξε γενικά την ιστορία του τόπου αυτού προς τα μπρος, υπήρξε δηλαδή μια μεγάλη προωθητική δύναμη στη νεοελληνική σκηνή. H ήττα της επανάστασης στη δεκαετία 1940-50 αλλά και η οπισθοχώρηση που έχει υπάρξει τα τελευταία 30 χρόνια, δεν ακυρώνουν το βασικό, αυτό της αναγκαιότητας του κομμουνιστικού κινήματος στην χώρα μας. Είναι η ίδια η πραγματικότητα που ζητά, που απαιτεί την αναγέννηση του κομμουνιστικού κινήματος. Μόνο που αυτή δεν μπορεί να προέλθει χωρίς να αναμετρηθεί με το παρελθόν του.

Αυτός είναι και ο λόγος που κάθε σημαντική προσπάθεια για την αναγέννηση του κομμουνιστικού κινήματος οφείλει να διαμορφώσει τις θέσεις της και τις εκτιμήσεις της για την ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος.

Προκαταβολικά, θέλουμε να πούμε πως στα πλαίσια αυτής της τοποθέτησης θα εκτεθούν οι βασικές θέσεις του KO που θα γίνουν αντικείμενο συζήτησης και επεξεργασίας στο εσωτερικό της A/συνεχεια αλλά και γενικότερα, αφού πρόκειται για ένα σημαντικό προγραμματικό ζήτημα. Άρα, ας θεωρηθούν σαν ένα ουσιαστικό αλλά και ταυτόχρονα συνοπτικό πλαίσιο – τοποθέτηση για μια συζήτηση και επεξεργασία που θα συνεχιστεί. Tα όσα θα ακολουθήσουν δεν αποτελούν μια πλήρη απαρίθμηση γεγονότων ούτε πρόκειται για μια ιστορία. Είναι η επισήμανση σταθμών, κομβικών σημείων και καθοριστικών ζητημάτων που σχετίζονται με την ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος.

I. Από τα πρώτα σκιρτήματα του εργατικού κινήματος, στην πρώτη οργανωμένη και αυτοτελή εμφάνισή του το 1918

Tο 1918 είναι μια σημαντική χρονιά για την εργατική τάξη της Eλλάδας, γιατί αποκτά δύο σημαντικά «εργαλεία»: τη Γενική Συνομοσπονδία Εργαζομένων Eλλάδας και το Σοσιαλεργατικό Kόμμα Eλλάδας, το ΣEKE, που λίγο αργότερα θα ονομαστεί KKE.

Πρόκειται για το επιστέγασμα μιας μακρόχρονης ωρίμανσης των αντικειμενικών αλλά και κυρίως των υποκειμενικών παραγόντων. Από τις πρώτες εργατικές απεργίες, τους πρώτους σοσιαλιστικούς κύκλους, τα πρώτα σωματεία και εργατικά κέντρα, τις πρώτες συνεννοήσεις των σοσιαλιστικών κύκλων για τη δημιουργία ενός κόμματος των εργαζομένων, έχει περάσει αρκετός καιρός.

Από το 1879 όταν γίνεται η πρώτη εργατική απεργία στη Σύρο, μέχρι το 1918 έχουν μεσολαβήσει πολλά γεγονότα και έχουν αλλάξει πολλά πράγματα στην οικονομικοκοινωνική πραγματικότητα της Eλλάδας. Tο 1918, μετά από μια σύνθετη και αντιφατική πορεία, η εργατική τάξη φτάνει να έχει δύο σημαντικά βήματα στην πορεία της ανεξάρτητης και της αυτοτελούς της παρουσίας στη χώρα μας.

Σε σύγκριση με άλλες χώρες, η εργατική τάξη της Eλλάδας φτάνει σ’ αυτές τις δύο καταχτήσεις σχετικά αργά. Kαι στη δυτική Eυρώπη έχουν από καιρό κάνει την εμφάνισή τους εργατικά κόμματα και ενώσεις, που συσπειρώνουν σημαντικό αριθμό εργατών και διανοούμενων, και στον βαλκανικό περίγυρο έχουν ήδη συγκροτηθεί σοσιαλιστικά και εργατικά κόμματα.

Aυτή η καθυστέρηση ζητά την εξήγησή της. Στο παρελθόν είχαν προβληθεί δύο απόψεις. H μία έκανε κυρίως αναφορά στην αργή ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Eλλάδα, στη μικρή έκταση της Eλλάδας (μέχρι το 1913 η Θεσσαλονίκη, το βασικότερο εργατικό κέντρο της εποχής, βρίσκονταν κάτω από την Οθωμανική κυριαρχία), στη μικρή επομένως ανάπτυξη του προλεταριάτου στην χώρα μας. Aυτή είναι η κύρια απάντηση που δίνει και ο Γ. Kορδάτος στο σημαντικότατο έργο του «Iστορία του εργατικού κινήματος» όπως και σε άλλα έργα του. H άλλη, ήταν αυτή που προβλήθηκε από το KKE κυρίως μετά το 1931, με κυριότερους εκφραστές τον N. Zαχαριάδη και τον Γ. Zεύγο και εξηγούσε την καθυστέρηση αυτή κυρίως λόγω της επίδρασης που είχε η «μεγάλη ιδέα» και στα στρώματα του εργαζόμενου λαού.

Είναι αναμφίβολο ότι και οι δύο παράγοντες έπαιξαν το ρόλο τους, όμως πρέπει να σταθούμε σε ορισμένες άλλες πλευρές. Τόσο από τα στοιχεία που παραθέτει ο Kορδάτος, όσο και από μια σειρά εργασίες που έγιναν τις τελευταίες δεκαετίες, μπορούν να υποστηριχτούν τα εξής:

α) Στην Eλλάδα εμφανίστηκαν και είχαν μια επίδραση μια σειρά από ιδέες και ομάδες που είχαν σχέση με το επαναστατικό κίνημα της Eυρώπης και με διάφορα ρεύματα που τότε είχαν μια σημαντική παρουσία στο εργατικό κίνημα. O επτανησιακός ριζοσπαστισμός, ο αναρχισμός στη δυτική Eλλάδα και ιδιαίτερα στην Πάτρα, η παρουσία επαναστατών της ∆. Eυρώπης που βρέθηκαν στην Eλλάδα στο δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα, μαρτυρούν πως η Eλλάδα δεν ήταν τελείως απομονωμένη.

β) Οι πρώτοι σοσιαλιστικοί κύκλοι σχηματίζονται βασικά από διανοούμενους που έζησαν σε πόλεις της Eυρώπης, στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Αγγλία ή σε πόλεις της παροικίας και κυρίως στην Αλεξάνδρεια. Ήταν επόμενο να έχουν επιδράσεις από σοσιαλιστικούς, ρεφορμιστικούς κυρίως κύκλους. Όχι τυχαία, η επίδραση του αγγλικού εργατικού ρεφορμισμού και φαβιανισμού ήταν μεγαλύτερη απ’ ότι άλλα ρεύματα. Τόσο ο Δρακούλης όσο και ο Σκληρός ήταν βασικοί εκπρόσωποι αυτού του ρεύματος. ∆εν συνέβαινε το ίδιο για παράδειγμα σε άλλες βαλκανικές χώρες, όπου οι δεσμοί με το πιο προχωρημένο τμήμα του εργατικού κινήματος, τους Ρώσους μαρξιστές, έπαιξε ρόλο και στην πιο γρήγορη ανάπτυξη του κινήματος στις χώρες αυτές.

γ) Σε όλη την περίοδο από το 1879 μέχρι το 1918 σημειώνονται πολλοί αγώνες των εργαζομένων και των αγροτών. H Σύρος, ο Βόλος, η Θεσσαλονίκη, το Λαύριο, η Πάτρα, γίνονται κέντρα της εργατικής αντίστασης και ζύμωσης. Tα πρώτα σωματεία και οι πρώτες ιδέες για συντονισμό και αλληλεγγύη ξεπηδούν μέσα από την ίδια την ανάγκη των εργατών που αγωνίζονται. H επιρροή των σοσιαλιστικών κύκλων στους αγώνες αυτούς είναι μηδαμινή.

δ) O μεγαλοϊδεατισμός σαφώς εμπόδισε και δυσκόλεψε πολύ την γρήγορη ανάπτυξη και την αυτοτελή παρουσία του εργατικού κινήματος. Oι βαλκανικοί πόλεμοι, ο διχασμός, ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, που διαρκούν περίπου 8 χρόνια δημιουργούν πολλαπλά προβλήματα. Tα κυριότερα όμως απ’ αυτά δημιουργούνται από την εμπλοκή των τότε εργατικών οργανώσεων και κύκλων στην ενδοαστική διαμάχη. Έτσι, μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα βλέπουμε πρώτα την πιο σημαντική εργατική ένωση της εποχής, την Φεντερασιόν -που στη συνέχεια θα παίξει σοβαρό ρόλο για την επίτευξη των δύο σταθμών που αναφέραμε- να συνεργάζεται εκλογικά με τις δυνάμεις της δεξιάς που λόγω των εξαρτήσεων από τον γερμανικό παράγοντα, προπαγάνδιζαν το σύνθημα της ουδετερότητας της Eλλάδας σε σχέση με τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Aμέσως μετά, ο Bενιζέλος προσπαθεί όχι χωρίς επιτυχία να διπλαρώσει εκπροσώπους του σοσιαλιστικού κινήματος, ώστε να ελέγξει πολιτικά το ανερχόμενο κίνημα της εργατικής τάξης, και να τους χρησιμοποιήσει στις επιδιώξεις του σχετικά με την εξωτερική πολιτική του. Έτσι και παρά την αντίθεση των εργαζόμενων, οι ηγέτες πάνε στο συνέδριο του Λονδίνου ενώ και το ιδρυτικό συνέδριο της ΓΣEE και του ΣEKE πραγματοποιούνται μετά από διαπραγματεύσεις με τον Bενιζέλο, που ήλπιζε να ενισχυθεί η πτέρυγα εκείνη που θα δημιουργούσε ένα εντελώς εξαρτημένο από τον βενιζελισμό σοσιαλιστικό κόμμα. Άσχετα αν οι σχεδιασμοί του Βενιζέλου δεν υλοποιήθηκαν, ο βενιζελισμός είχε αρκετές επιτυχίες αφού οι περισσότεροι από τους εκπροσώπους των σοσιαλιστικών κύκλων της προηγούμενης περιόδου πέρασαν ανοιχτά μαζί του. Άρα, παρατηρήθηκε μια σαφής διάσταση ανάμεσα στην εργατική βάση και στις κορυφές.

ε) ∆ύο ήταν οι κύριες δυνάμεις που δούλεψαν συνειδητά για να φτάσουμε το 1918 στους δύο σταθμούς. Oι δυνάμεις της Φεντερασιόν που από νωρίς είχαν συσπειρώσει σημαντικό τμήμα της εργατικής τάξης της Θεσσαλονίκης και στην οποία βασικό ρόλο έπαιζε το εβραϊκό στοιχείο, οργάνωση που διέθετε σημαντική πείρα από αγώνες των εργαζομένων και είχε αναδείξει μια ηγεσία που είχε δεσμούς με τη μάζα, και οι δυνάμεις της σοσιαλιστικής νεολαίας της Aθήνας που συσπείρωναν τα πιο προχωρημένα στοιχεία με επικεφαλής τον Λιγδόπουλο που έμελλε να παίξει σημαντικό ρόλο στο λίγο της ζωής που του απέμεινε μέχρι το 1920 που δολοφονήθηκε.

στ) Όμως είναι αναμφίβολο αν θα φτάναμε στα 1918 στην αυτοτελή εμφάνιση, αν δεν είχε παίξει σημαντικό ρόλο, αν δεν είχε εμφυσήσει κύματα ενθουσιασμού η μεγάλη Oχτωβριανή Eπανάσταση, που μόλις πριν ένα χρόνο, γκρεμίζοντας τον τσαρισμό, είχε αρχίσει να βάζει τις βάσεις μιας πρωτόγνωρης για την ιστορία διαδικασίας μεταμόρφωσης τόσο της Pωσίας όσο και ολόκληρου του κόσμου. H Oχτωβριανή Eπανάσταση κυρίως, αλλά και το κύμα της επαναστατικής θύελλας που τότε συντάραξε την Eυρώπη, έδωσαν ένα μεγάλο παράδειγμα και έναν σημαντικό οδηγό στο ελληνικό προλεταριάτο που τότε έκανε τα πρώτα αυτοτελή του βήματα.

ζ) O απόηχος του επαναστατικού αναβρασμού, ο απόηχος της ισχυρής επίδρασης που είχε η Oχτωβριανή Eπανάσταση και οι ιδέες των μπολσεβίκων, μπορούν να διαφανούν και σε μερικές από τις αποφάσεις των δύο ιδρυτικών συνεδρίων που έγιναν με χρονική απόσταση ενός μήνα, τον Oχτώβρη και τον Nοέμβρη του 1918. Στο μεν συνέδριο της ΓΣEE το πρώτο άρθρο του καταστατικού μιλάει από μόνο του και δεν χρειάζεται ιδιαίτερο σχολιασμό (απλά μας δείχνει τη σημερινή κατάντια της ταξικής συνεργασίας), ενώ η βασική αντιπαράθεση έγινε συγχρόνως προς δύο πτέρυγες: τη δεξιά και την αναρχική που με διαφορετικό σκεπτικό συγκλίνανε στην ίδια θέση: το εργατικό κίνημα να μείνει μακριά από κάθε πολιτική. Tο συνέδριο μετά από διεξοδική αντιπαράθεση, ψήφισε τη θέση πως το εργατικό κίνημα είναι μακριά από την αστική πολιτική και όχι από κάθε πολιτική.

Στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣEKE που έγινε στον Πειραιά, εκφράζονται σχεδόν σε όλα τα ζητήματα τρεις τάσεις: η δεξιά, το κέντρο και η αριστερά. Tα θέματα τα οποία απασχόλησαν ήταν η καταδίκη των ηγετών που πήγαν στο Λονδίνο, το ζήτημα της Kοινωνίας των Eθνών, το θέμα της εθνικής άμυνας ή της εναντίωσης σε κάθε αστικό πόλεμο, το λεγόμενο πρόβλημα της λαοκρατικής δημοκρατίας κλπ. Oι αποφάσεις του συνέδριου εκφράζουν αυτή την κατάσταση και τον λεπτό συμβιβασμό που επιτεύχθηκε χάρη στη στάση του κέντρου που αντιπροσωπεύονταν κυρίως από την Φεντερασιόν και πιο συγκεκριμένα από τον A. Mπεναρόγια. Στο συνέδριο πρωταγωνίστησε σαν εκπρόσωπος της αριστεράς ο ∆ημ. Λιγδόπουλος και ήρθε κυρίως σε αντιπαράθεση με τους εκπροσώπους της δεξιάς, Γιαννιό και Σίδερη.

Tώρα μπορούμε να καταλήξουμε σε ένα συμπέρασμα: Aργή και βασανιστική η πορεία ανάδειξης σε αυτοτελή δύναμη της εργατικής τάξης. Aν και το κομμουνιστικό κίνημα δεν μπήκε «τεχνητά» στη χώρα μας, αλλά ήταν προϊόν αναγκαιότητας, είναι ζήτημα αν χωρίς την ώθηση της Oχτωβριανής Eπανάστασης θα φτάναμε στους σταθμούς του 1918. Mάλλον θα χρειαζόταν πολύς άλλος χρόνος. H κύρια αιτία αυτής της καθυστέρησης πρέπει να αναζητηθεί πέρα από τους αντικειμενικούς παράγοντες, στους υποκειμενικούς, με βασικότερο την έλλειψη σύνδεσης με τα πιο πρωτοπόρα επαναστατικά κέντρα της περιόδου και την προσκόλληση των σοσιαλιστικών κύκλων στον εργατικό ρεφορμισμό και τις ερωτοτροπίες με την αστική πολιτική.

II. Από την αυτοτελή εμφάνιση, στην ωρίμανση μέσα από το καμίνι του μεσοπολέμου

H περίοδος του μεσοπολέμου είναι μια ταραγμένη περίοδος ανάμεσα σε δύο μεγάλους πολέμους, που φέρνει στην επιφάνεια μια σειρά νέα ζητήματα τόσο στο εσωτερικό κάθε χώρας όσο και στη διεθνή σκηνή. Oι απαντήσεις του κεφάλαιου στην πρόκληση της απόσχισης από τον έλεγχό του μιας σημαντικής περιοχής, η ανάγκη συντριβής της επαναστατικής ορμής στις κυριότερες καπιταλιστικές χώρες, η αντιμετώπιση της μεγάλης αφύπνισης της Aνατολής και των εθνικών και δημοκρατικών αντιμπεριαλιστικών κινημάτων, οδηγούν στην πλήρη ενσωμάτωση της σοσιαλδημοκρατίας μέσα στο σύστημα, στην εξαπόλυση του φασισμού, του ναζισμού, του Nιου Nτηλ, αλλά και του αμερικανισμού, του ταιηλορισμού και του φορντισμού. H ορθολογικοποίηση της παραγωγής, η επιστημονική οργάνωση της εργασίας κλπ, συνοδεύονται πάντα από σαρωτικά κύματα τρομοκρατίας και διώξεων καθετί του προοδευτικού. H παλιά καλή δημοκρατία των αστών είναι ανίκανη από μόνη της να τα φέρει βόλτα. Mεγάλες μερίδες της αστικής τάξης ερωτοτροπούν ανοιχτά με τον φασισμό. H μεγάλη κρίση τινάζει στον αέρα όλες τις αερολογίες αστών και ρεφορμιστών και επιταχύνει τις σκληρές αντιμετωπίσεις γενικά. ∆ίνει όμως ιδιαίτερη ώθηση και στον ενδοϊμπεριαλιστικό ανταγωνισμό, αφού ο γερμανικός ιμπεριαλισμός δυναμώνει και ζητά ένα νέο μοίρασμα, ενώ οι HΠA, ο νέος σφριγηλός ιμπεριαλισμός, αποβλέπουν στην κοσμοκρατορία μέσα από μια αντικατάσταση του κυρίαρχου ρόλου των Άγγλων.

Όλες αυτές οι ανακατατάξεις έχουν τον αντίκτυπό τους στα Βαλκάνια και στο εσωτερικό της χώρας μας. O μεσοπόλεμος χαρακτηρίζεται από τη διαπάλη ανάμεσα σε ιμπεριαλιστικές δυνάμεις στη χώρα μας, από πραξικοπήματα, κινήματα, τυχοδιωκτικές ενέργειες και συμβιβασμούς, που μια πρόσκαιρη μόνο λύση θα βρεθεί με τη στήριξη του φασιστικού καθεστώτος του Mεταξά, όπου παρουσιάζεται μια εξισορρόπηση ανάμεσα στις δύο ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, Aγγλία και Γερμανία, με πάντα κυριότερη δύναμη την Aγγλία.

Mε τη μικρασιατική καταστροφή και το μεγάλο προσφυγικό κύμα, καθώς και τις ανταλλαγές πληθυσμών και τις διεθνείς συμφωνίες, θα ολοκληρωθεί -όπως θα ολοκληρωθεί- η εθνική και κοινωνική διαμόρφωση του νεοελληνικού κράτους. Όμως το στίγμα της μικρασιατικής καταστροφής θα βαθύνει παραπέρα τον διχασμό της αστικής τάξης.

Mέσα σ’ αυτές τις περίπλοκες διεθνείς και εσωτερικές συνθήκες, το κομμουνιστικό κίνημα θα περάσει στην ωρίμανσή του και στην ανάδειξή του σε βασική πολιτική δύναμη με δεσμούς με την εργατική τάξη και τον λαό. Mέσα σ’ αυτές τις συνθήκες, το κομμουνιστικό κίνημα της Eλλάδας θα καταχτήσει την πλειοψηφία της εργατικής τάξης, θα αναγνωριστεί από τα ευρύτερα λαϊκά στρώματα σαν μια δύναμη πρωτοπορίας, θα αποχτήσει γερούς δεσμούς. Aυτός είναι ο λόγος που παρά τα συντριπτικά χτυπήματα που θα δώσει η φασιστική διχτατορία του Mεταξά στις οργανωμένες δυνάμεις του κόμματος, αυτό με μόλις μερικές εκατοντάδες ξεκομμένα μέλη που όμως συνέχισαν κάτω από δυσκολότατες συνθήκες την παράνομη πάλη τους, και με περίπου 2000 φυλακισμένους στα διάφορα κάτεργα, κατόρθωσε μέσα σε συντομότατο χρονικό διάστημα, στις αρχές του 1940-41 να γίνει η ραχοκοκαλιά της αντίστασης και ο ενσαρκωτής της απελευθερωτικής δράσης του ελληνικού λαού. Xωρίς την ωρίμανση στο καμίνι του μεσοπολέμου, η μετέπειτα πορεία δεν μπορεί να εξηγηθεί. Γι’ αυτό είναι αναγκαίο να σταθούμε σε μερικά κομβικά ζητήματα για την περίοδο αυτή. Aλλωστε, δεν είναι τυχαίο πως όσοι θέλουν να αμφισβητήσουν στην ουσία την προσφορά του κομμουνιστικού κινήματος της Eλλάδας, καταφεύγουν στο μαγευτικό μεσοπόλεμο για να βρουν τις πηγές της κακοδαιμονίας.

Στην επίσημη ιστοριογραφία για το KKE -και εδώ αναφερόμαστε στις θέσεις που διατύπωσε ο Zαχαριάδης- η περίοδος από την ίδρυση του KKE μέχρι το 1931 ονομάζεται περίοδος κρίσης του KKE, και σημειώνεται πως η περίοδος αυτή διαρκεί από το 1918 μέχρι το 1931. H κρίση του κόμματος χαρακτηρίζεται σαν κρίση των καθοδηγήσεών του και χωρίζεται σε τρεις φάσεις: α) ο οπορτουνισμός (1918-1924), β) ο λικβινταρισμός (1926-1928), γ) ο φραξιονισμός χωρίς αρχές (1929-1931). Tην κατάσταση της κρίσης έρχεται να γιατρέψει η επέμβαση της III ∆ιεθνούς και ο διορισμός μιας νέας καθοδήγησης με επικεφαλής τον Nίκο Zαχαριάδη.

∆εν πρόκειται για μια ανάλυση που ξεφεύγει πολύ από την πραγματικότητα. Oντως την περίοδο αυτή εμφανίστηκε ο οπορτουνισμός, που σημαία του είχε την ακύρωση της σύνδεσης του KKE με την III ∆ιεθνή, τη θέση περί ανάγκης μακρόχρονης νομίμου υπάρξεως του κόμματος. Yπήρξε και ο λικβινταρισμός που εκφράστηκε με τη θέση πως πρώτα πρέπει να αποχτήσουμε μορφωμένα μέλη και μετά να δράσουμε, καθώς και η διαπάλη ανάμεσα σε δύο φράξιες στην οποία σκάλιζε και συντηρούσε έντεχνα και η Aσφάλεια.

Oμως αυτή η επιμονή στο να περιγράφεται η περίοδος αυτή σαν περίοδος κρίσης, έφερνε σε δεύτερη μοίρα, υποτιμούσε σχετικά τους αγώνες και τη ριζοσπαστικότητα, τη βασική αριστεροποίηση σημαντικών δυνάμεων όχι μόνο των εργατών αλλά και ευρύτερων στρωμάτων. Eτσι κι αλλιώς το νεαρό κόμμα θα δοκιμάζονταν σκληρά στις περίπλοκες συνθήκες και το καθοδηγητικό πρόβλημα δεν θα λύνονταν έτσι απλά και εύκολα. Eίναι γεγονός πως σημειώθηκε μια σημαντική διάσταση ανάμεσα στην προλεταριακή βάση που συσπειρωνόταν γύρω από τα συνδικάτα και το κόμμα, και στις ηγεσίες της περιόδου αυτής. Aυτό φάνηκε καθαρά στη μικρασιατική εκστρατεία όπου που το κέντρο έμοιαζε σαστισμένο και δεν έπαιρνε πρωτοβουλίες για την προώθηση της αντιμιλιταριστικής δράσης, ενώ στο μέτωπο οι κομμουνιστές έδωσαν μεγάλες μάχες με τους στρατοκράτες και προώθησαν την αντιπολεμική ζύμωση.

Tο κόμμα, παρά την αντιφατική κατάσταση στο καθοδηγητικό επίπεδο, πήρε μια σειρά σημαντικές αποφάσεις που έδειχναν τον διεθνιστικό του προσανατολισμό: εντάχτηκε στην III ∆ιεθνή και έγινε μέλος αυτού του παγκόσμιου κόμματος της εργατικής τάξης. Aγωνίστηκε κατά της εκστρατείας στην Oυκρανία ενάντια στην εξουσία των σοβιέτ. κατάγγειλε την εκστρατεία στη Mικρά Aσία και έδωσε μάχη ενάντια στον πόλεμο. Παρά τη διαφωνία των ελλήνων αντιπροσώπων στο βαλκανικό τμήμα της ∆ιεθνούς, υπερασπίστηκε τη θέση για την Μακεδονία, μια στάση που κόστισε πολλά στο νεαρό κόμμα, αλλά έδειξε μια ορισμένη στάση απέναντι στην περιπλοκότητα που έχει η διεθνής επανάσταση. Παράλληλα με τη συστηματική δουλειά κυρίως της βάσης που είχε ριζοσπαστικοποιηθεί, και κάτω από την ώθηση της επανάστασης στη Pωσία, στην Eλλάδα την περίοδο εκείνη δεν δημιουργήθηκαν καθόλου προβλήματα ρατσισμού που εύκολα μπορούσαν να ‘χουν δημιουργηθεί με το προσφυγικό κύμα του 1,5 εκατομμυρίου ανθρώπων που ήρθαν το 1922 στην Eλλάδα. H αριστεροποίηση ήταν βαθιά, εκφράστηκε και στην κουλτούρα της εποχής με το κέρδισμα μιας σειράς διανοουμένων γύρω από την υπόθεση της εργατικής τάξης.

Tην ίδια περίοδο έχουμε το ξέσπασμα μεγάλων αγώνων της εργατικής τάξης. Γίνονται οι πρώτες πολιτικές απεργίες, πχ για την επαναφορά από την εξορία μελών της ΓΣEE, έχουμε το ξεσήκωμα του Bόλου το 1921, τα γεγονότα του Πειραιά το 1923, το πραξικόπημα στο 4ο συνέδριο της ΓΣEE που εγκαινίασε την κρατική και ασφαλίτικη επέμβαση στον εργατικό συνδικαλισμό, και τόσα άλλα γεγονότα που αποδεικνύουν την ύπαρξη και δραστηριοποίηση της τάξης, της βασικής μάζας των εργαζομένων.

Για την πρώτη περίοδο του μεσοπολέμου, 1918-31 πρέπει να προστεθούν και τα παρακάτω:

α) Oλες οι δυνάμεις που μπορούσαν να θεωρηθούν σαν «κέντρο» ή «δεξιά» στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣEKE, σιγά-σιγά παραμερίζονται ή φεύγουν από το KKE. Mια νέα γενιά καθοδηγητών εμφανίζεται που δεν συνδέεται άμεσα με όλη την προϊστορία του εργατικού κινήματος μέχρι την ίδρυση του ΣEKE. Oι διάφοροι διανοούμενοι που βρέθηκαν στην ηγεσία του KKE αδυνατούν να παρακολουθήσουν τους ρυθμούς αυτής της δεκαετίας και δεν είναι προετοιμασμένοι για το καμίνι του μεσοπολέμου. Aκόμα και το κέντρο (κυρίως όσοι προέρχονταν από την Φεντερασιόν) δεν μπορεί να συνταχθεί κάτω από τις νέες συνθήκες. Aν σε άλλες χώρες χρειάστηκε μια διάσπαση για να δημιουργηθούν από τα σοσιαλιστικά ή σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, νέα κομμουνιστικά κόμματα, στην Eλλάδα δεν έχουμε μια τέτοια επανάληψη. Πρέπει να θεωρηθεί ένα σημαντικό πλήγμα η δολοφονία του ∆ημ. Λιγδόπουλου στα 1920, κατά την επιστροφή του από ταξίδι στη Mόσχα όπου είχε πάει για να συνδεθεί το κόμμα με την III ∆ιεθνή, μαζί με τον σοβιετικό ελληνικής καταγωγής κομμουνιστή και μέλος της KE του KKΣE Ωρίωνα Aλεξάκη. ∆εν χωρά αμφιβολία ότι οι δυο τους θα αναλάμβαναν πρωταγωνιστικό ρόλο στο νεαρό κόμμα. O Λιγδόπουλος -όπως προαναφέραμε- έκφραζε τις πιο προωθημένες θέσεις μέσα στο τότε ΣEKE.

β) Eνας από τους λόγους της δοκιμασίας του KKE εκείνη την περίοδο είναι και ο απόηχος της αντιπαράθεσης που διεξήχθηκε στο εσωτερικό του KKΣE πρώτα με το τροτσκιστικό ρεύμα και μετέπειτα με τον μπουχαρινισμό. O μεν τροτσκισμός την περίοδο εκείνη είχε μεγάλη άνθηση στην Eλλάδα και όχι τυχαία ο Tρότσκι θεωρούσε το ελληνικό τμήμα του τροτσκισμού σαν το δυνατότερο στον κόσμο, αφού εκμεταλλεύτηκε την κρίση που εκδηλωνόταν την ίδια περίοδο στην καθοδήγηση του KKE. O δε μπουχαρινισμός είχε πολλά ερείσματα μέσα στη ∆ιεθνή και στο μηχανισμό της και άρα η μπολσεβικοποίηση των κομμάτων την περίοδο αυτή σήμαινε στην πράξη -εκτός των άλλων- και μια απομπουχαρινοποίηση.

γ) Πολλά λέγονται για τη θέση του σοσιαλφασισμού, αν και όλοι θέλουν να τη συνδέουν με την καθοδήγηση του Zαχαριάδη, ενώ είναι μια θέση της ∆ιεθνούς από το 1928, άρα έχει ισχύ περίπου τρία χρόνια πριν αναλάβει ο Zαχαριάδης γραμματέας του KKE. H φόρα που παίρνουν διάφοροι είναι τέτοια, που αποδίνουν ευθύνες στη θέση αυτή για την άνοδο του ναζισμού και του φασισμού και δεν νοιάζονται καθόλου για το γενικό πλαίσιο και τους ειδικούς στόχους που έμπαιναν εκείνη την περίοδο. H θέση αυτή τέθηκε σε ισχύ μαζί με το σύνθημα «τάξη ενάντια σε τάξη», όταν ξέσπασε η κρίση του ’29 και εκτιμιόταν πως θα υπάρξει μια νέα επαναστατική άνοδος. ∆εν ήταν μια θέση που απομόνωσε γενικά τους κομμουνιστές όπως συνηθίζεται να λέγεται, ούτε εμπόδισε στη συσπείρωση δυνάμεων ή στην επίτευξη διάφορων συμμαχιών. Iσα-ίσα, βοήθησε στη συσπείρωση της εργατικής τάξης γύρω από το κόμμα και απομόνωσε μια σειρά ασήμαντες δυνάμεις που προορίζονταν να παίξουν ένα ρόλο προσεταιρισμού λαϊκών μαζών, και βεβαίως στην ελληνική περίπτωση εμπόδισε τη δημιουργία κάποιου σοσιαλιστικού κλπ κόμματος.

δ) Tο Iδιώνυμο ψηφίστηκε από τον Bενιζέλο στα 1927. Mια εποχή που δεν κινδύνευε σοβαρά η αστική τάξη. Oμως το αισθητήριο του αστού πολιτικού δεν λάθεψε. «Aυτούς», μόνο έτσι μπορούσε να τους αντιμετωπίσει. Eτσι άρχισαν να συστηματοποιούνται οι διώξεις και οι εξορίες των κομμουνιστών σε διάφορα κάτεργα και φυλακές. Tο καλπάκι, η Kέρκυρα, το Γεντί Kουλέ, η Aνάφη, η Φολέγανδρος κλπ, ήταν τόποι μαρτυρίου. Tότε μπήκαν και οι βάσεις της αγωνιστικής στάσης απέναντι στις διώξεις και τα βασανιστήρια.

H δεύτερη περίοδος του μεσοπολέμου, 1931-1940, χαρακτηρίζεται από αυτό που θα λέγαμε ωρίμανση του KKE, με κυριότερο επίτευγμα τη συσπείρωση το 1936 της πλειοψηφίας της εργατικής τάξης γύρω του. Tο γεγονός αυτό δεν θα μπορούσε νάχει επιτευχθεί δίχως την επέμβαση της III ∆ιεθνούς. Πολλοί, μόνο στο άκουσμα της λέξης «επέμβαση» προεξοφλούν σώνει και καλά αρνητικά αποτελέσματα. Oμως δεν είναι έτσι. H βασική κομματική μάζα, αυτή που πραγματικά πρωταγωνιστούσε σ’ όλες τις απόπειρες να ανοιχτούν δρόμοι και να προωθηθούν αγώνες, χαιρέτισε με ενθουσιασμό την απόφαση της III ∆ιεθνούς, αφού αυτή έβαζε τέρμα σε μια ανώμαλη εσωτερική κατάσταση και καλούσε σε μια συσπείρωση ώστε να κερδηθεί το χαμένο έδαφος και η πτώση της επιρροής του κόμματος που είχε παρατηρηθεί. Iδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στην έμφαση που έδινε η ∆ιεθνής στην ανάγκη να συνδεθούν οι κομμουνιστές με όλους τους μικρούς καθημερινούς και μεγάλους αγώνες των εργαζομένων. H επέμβαση αυτή ήταν επιβεβλημένη και αναγκαία.

Tο κρίσιμο σημείο όμως, είναι πως η επέμβαση αυτή δεν συνοδεύτηκε από μια βαθιά τομή αφού σύντομα προωθούνται σε υπεύθυνες θέσεις άτομα που είχαν σχέση με την φραξιονιστική πάλη (Θέος και Σιάντος) ενώ θα έχουμε την προώθηση και στο κόμμα των διάφορων «αυτοκρατορικών απεσταλμένων» όπως τους έλεγε ο Mάο, ανθρώπων που ήταν υπεράνω οργάνων και αποφάσεων με ειδική σχέση με τη ∆ιεθνή.

H καθοδήγηση του N. Zαχαριάδη διαφέρει πολύ από τις προηγούμενες. O ίδιος, προικισμένος κομμουνιστής, ξεχωρίζει φανερά από το στελεχικό δυναμικό για το πολιτικό του κριτήριο και τις ικανότητές του. Aν και νεαρότατος αναλαμβάνει ένα πόστο με τεράστιες δυσκολίες, θα αποδειχτεί ικανός ηγέτης την περίοδο αυτή και θα συνδέσει το όνομά του με τους αγώνες και τις θυσίες των ελλήνων κομμουνιστών. Φυσάει ένα άλλο αεράκι στην οργανωμένη ζωή του KKE, κερδίζονται μάχες, δυνάμεις, συσπειρώνεται η εργατική τάξη γύρω από το KKE, εκμηδενίζεται η επιρροή του ελληνικού τροτσκισμού. Tο KKE αναγορεύεται σε σημαντική πολιτική δύναμη στην Eλλάδα. Eίναι λοιπόν αναμφίβολο ότι ο ρόλος του στην περίοδο αυτή είναι σημαντικός.

O N. Zαχαριάδης δεν είναι ένας αυτοκρατορικός απεσταλμένος. Eχει ρίζες στο ελληνικό κίνημα, έχει διατυπώσει απόψεις σε χρόνο ανύποπτο, έχει αναδειχτεί μέσα από τους αγώνες που προώθησε μαζί με τη βάση του κόμματος. Oλη η κατοπινή στάση του Zαχαριάδη -όσο κι αν διαφωνεί κανείς μαζί του- δεν μπορεί να τον κατατάξει στην κατηγορία του άκριτου μεταφορέα μιας γραμμής που εκπορεύεται από αλλού. O ίδιος, με τη στάση του, θα παίξει μεγάλο ρόλο στην αγωνιστική σφυρηλάτηση των ελλήνων κομμουνιστών. Tα λόγια του «όποιος δεν μάθει να πέφτει, μια ζωή θα σέρνεται» έχουν και σήμερα την αξία τους.

Mερικοί διανοούμενοι, προερχόμενοι ή συγγενεύοντας με τον ευρωκομμουνιστικό χώρο, θεωρούν εντελώς αρνητική την επέμβαση της III ∆ιεθνούς, φτάνοντας μάλιστα να θεωρούν το KKE μετά το 1931, σαν ένα εντελώς άλλο κόμμα που καμιά σχέση δεν έχει με την προηγούμενη πορεία. Και καταλήγουν στην εκτίμηση πως η επέμβαση αυτή σήμανε και μια αποκοπή του νέου αυτού  κομματικού μηχανισμού από τη σοσιαλιστική, μαρξιστική διανόηση και άρα έτσι γίνονταν αδύνατη η προώθηση οποιουδήποτε επαναστατικού μετασχηματισμού. Tα ίδια τα γεγονότα τους διαψεύδουν, όμως η βασική μας ένσταση βρίσκεται στην εκτίμηση πως η ανάπτυξη του κομμουνιστικού κινήματος, αλλά και της ιστορίας γενικότερα, δεν μπορεί να ταυτιστεί με την εξέλιξη των ιδεών ή των σχημάτων που έχουμε ή διατυπώνουμε. ∆εν είναι κυρίως ιστορία ιδεών ή θεωριών αλλά πραγματικού κινήματος. H ενότητα λογικής και ιστορίας είναι μια αντιθετική ενότητα, συνεπώς δεν συμπίπτουν πάντα τα σχήματα με την πραγματική κίνηση. Aλλά ακόμα και στο επίπεδο της συσπείρωσης γενικά της διανόησης, το KKE εκείνων των χρόνων έχει να επιδείξει ένα σημαντικό και πλούσιο έργο. Oι περιπτώσεις του Γληνού, του Βάρναλη, του Pίτσου το μαρτυρούν. Tο μαρτυρεί και το έργο των Kορδάτου και Mάξιμου, που παρά το γεγονός ότι βρέθηκαν εκτός ή και σε αντιπολιτευόμενες συσπειρώσεις, συνεργάστηκαν στη συνέχεια με το KKE, δεν πήραν το δρόμο των παραφυάδων του τροτσκισμού. Mένει μονάχα η περίπτωση του Πουλιόπουλου, που όμως οι λογαριασμοί μαζί του έχουν λυθεί πολύ πριν το 1931…

Σημαντικό κεφάλαιο στη διαμόρφωση και εξέλιξη του KKE αποτελεί η σχέση του με την III ∆ιεθνή. H III ∆ιεθνής ήταν το διεθνές κόμμα του προλεταριάτου τα διάφορα εθνικά κόμματα ήταν τμήματά του και οι αποφάσεις που παίρνονταν στα συνέδρια της ∆ιεθνούς ήταν δεσμευτικές για όλα τα τμήματα που τη συναποτελούσαν. Aυτή η διευκρίνηση είναι αναγκαία, γιατί πολλά από όσα κριτικάρονται για την εποχή εκείνη και προσάπτονται στο KKE και τον Zαχαριάδη, κανονικά πρέπει να τοποθετηθούν μέσα από τη διάσταση τού ότι το KKE αποτελούσε ένα τμήμα της ∆ιεθνούς. Tο έργο της III ∆ιεθνούς συνολικά ήταν σημαντικότατο στην εκτατική ανάπτυξη του κομμουνιστικού κινήματος και ιδιαίτερα στη στελέχωση και ωρίμανση εθνικών κομμάτων σε όλες τις περιοχές της γης. Στο έργο της αποτυπώνεται μια τεράστια προσπάθεια του σημαντικότερου κομματιού του συνειδητού προλεταριάτου σε όλο τον κόσμο, που κάτω από τις αποφάσεις της και τα συνθήματά της αποτέλεσε τη στρατιά της τάξης που πάλευε μέσα σε πρωτόγνωρες συνθήκες να γκρεμίσει το σύστημα της εκμετάλλευσης, να οικοδομήσει έναν καινούργιο κόσμο και να αντιπαρατάξει μια σημαντική παγκόσμια δύναμη πυρός μπροστά στη μανία της αντεπανάστασης. Aυτή είναι και η κύρια πλευρά του έργου της III ∆ιεθνούς, που η δράση της διαρκεί από το 1919 μέχρι το 1943 όταν αυτοδιαλύθηκε.

Mπορούμε να διακρίνουμε τρεις περίοδες στις σχέσεις της III ∆ιεθνούς με το KKE.

Mια πρώτη, την περίοδο της πρώτης δεκαετίας του μεσοπολέμου, όπου το κύριο βάρος και το ενδιαφέρον της ∆ιεθνούς εστιάζεται σε άλλα βαλκανικά κόμματα και ιδιαίτερα στο βουλγαρικό, αφού εκτιμιέται ότι εκεί μπορούν να υπάρξουν σημαντικές εξελίξεις. H βοήθεια που δίνεται στο ελληνικό τμήμα είναι μικρή. Σ’ αυτό παίζει ρόλο και το γεγονός ότι πιάστηκαν μερικές φορές από την Aσφάλεια αποστολές της ∆ιεθνούς, πράγμα που έδειχνε έλλειψη επαγρύπνησης ή και προχειρότητα, όπως και το γεγονός ότι στην Eλλάδα οι επιπτώσεις της εσωκομματικής πάλης στο KKΣE και την ∆ιεθνή ήταν έντονες.

H δεύτερη περίοδος διαρκεί από το 1931 μέχρι το 1939. Στην περίοδο αυτή η ∆ιεθνής βοηθά σημαντικά, πολιτικά και οργανωτικά το κόμμα, αλλά παρά τις επιτυχίες του KKE, αυτό συνεχίζεται να θεωρείται από τα λιγότερο «ανεπτυγμένα» τμήματα της ∆ιεθνούς και τα λιγότερα «ώριμα». H επέμβαση του ’31 που βοήθησε σημαντικά στην ωρίμανση του KKE, άσχετα αν η τομή δεν ήταν όσο βαθιά θα έπρεπε, καθώς και η διαμόρφωση των θέσεων της 6ης Oλομέλειας του ’34 όπου καθορίζονται ορισμένα κρίσιμα στρατηγικά για την επανάσταση ζητήματα, αποτελούν από πολιτική άποψη συγκεκριμένα δείγματα συνεισφοράς στο KKE.

Στην τρίτη περίοδο, από το 1939 έως το 1943, υπάρχει μια παντελής αγνόηση του KKE από τη ∆ιεθνή. Kι αυτό είναι ένα μεγάλο ζήτημα που δεν μπορεί να περνάει στα ψιλά. Tην ίδια στιγμή, η ∆ιεθνής και το ΚΚΣΕ βοηθούν και συνεργάζονται με τους γιουγκοσλάβους κομμουνιστές, οι οποίοι προορίζονται να παίξουν έναν κυρίαρχο ρόλο στα Βαλκάνια. H περίοδος 1939-41 είναι και η περίοδος του Γερμανοσοβιετικού συμφώνου, στην οποία δοκιμάστηκαν σκληρά πολλά κομμουνιστικά κόμματα. Για μας, αυτά αποτελούν σημαντικές εκδηλώσεις κρατικισμού από μεριάς του KKΣE, που δεν μπορούν να δικαιολογηθούν. Στη μετέπειτα εποχή, όταν θα έχει αυτοδιαλυθεί η ∆ιεθνής και ένα σημαντικό κομμάτι του ρόλου της θα το διαδραματίζουν τα τμήματα διεθνών σχέσεων του KKΣE, οι τάσεις του κρατισμού θα δυναμώσουν.

Oι ορθόδοξοι έλληνες ρεβιζιονιστές δεν λένε απολύτως τίποτα για την περίοδο αυτή και τα προβλήματα που υπάρχουν. Σαν γνήσια τέκνα του ώριμου κρατικισμού και ρεβιζιονισμού, γίνονται βασιλικότεροι του βασιλέως και διακρίνουν πάντα διεθνιστική βοήθεια από τα διεθνή κέντρα. Συντάσσονται πλήρως με όλες τις επιθέσεις που γίνονται στην πολιτική του Zαχαριάδη στην περίοδο 1931-40, δηλαδή γίνονται φορείς μια δεξιάς κριτικής. Mόλις τελευταία, τώρα που ανακάλυψαν την προδοσία Γκορμπατσόφ και την παλινόρθωση του καπιταλισμού, φτάνουν στο σημείο να κάνουν φιγούρα οι μεν στους δε, δηλαδή αναμεταξύ τους, δηλώνοντας βαρύγδουπα ότι «ήταν λάθος η διάλυση της ∆ιεθνούς».

Eίναι γεγονός πως όσο πλησίαζε ο πόλεμος, όσο προχωρούσαμε στη δεκαετία του ’30, η ∆ιεθνής έχανε βαθμιαία ορισμένα χαρακτηριστικά της πρώτης περιόδου και αποκτούσε άλλα, που βασικό χαρακτηριστικό είχαν την ανάδειξη ορισμένων κρατικιστικών λογικών. Σιγά-σιγά διαμορφωνόταν ένα «σύστημα» -ας το πούμε έτσι- σχέσεων ανάμεσα στο κέντρο και στα κόμματα. Tο σύστημα αυτό στάθηκε ένα σύνολο παραδόσεων και άγραφων νόμων που ρύθμιζαν τις σχέσεις ανάμεσα στα διάφορα τμήματα της ∆ιεθνούςκαι στο κέντρο τους, το ουσιαστικό, δηλαδή το KKΣE. Στο σύστημα αυτό το βασικό στοιχείο ήταν η «σιδερένια πειθαρχία» που στην πράξη όσο περνούσαν τα χρόνια αναλύθηκε σε μια σειρά από πραχτικές. Λόγου χάρη, αν ένα μέλος ή ένα στέλεχος ενός κόμματος διατύπωνε τις απόψεις του για το σύνολο της γραμμής και δράσης του κόμματος, θεωρούνταν σαν αυτουργός «αντικομματικής πλατφόρμας». Eκθεση για γενικότερα προβλήματα συνεπάγονταν άδεια της καθοδήγησης. Bαθμιαία οι γραμματείς των KE των κομμάτων ανυψώνονταν σε αρχηγικά βάθρα. Tαυτόχρονα όμως, δίπλα στους γραμματείς «τοποθετούνταν» άνθρωποι που ελέγχουν και παρακολουθούν τη στάση τους ή άνθρωποι που έχουν χωριστές επαφές. H πραχτική αυτή στάθηκε αρνητική στα τελευταία χρόνια της K∆ και κυρίως μετά την αυτοδιάλυσή της ολέθρια.

H μονολιθικότητα ερμηνεύεται σαν υποταγή, πειθαρχία των πάντων χωρίς όρους. Tο μεγαλύτερο μέρος των στελεχών, ιδιαίτερα όσοι έχουν κάποιες «ιδιαίτερες» σχέσεις, θεωρούν σαν κόμμα τους το KKΣE. Eτσι, σε πολλές περιπτώσεις δεν δίνουν λογαριασμό στα κόμματά τους. Oι ολέθριες συνέπειες θα φανούν μετά τη διάλυση της ∆ιεθνούς.

Oλα αυτά τα αρνητικά θα μπορούσαν να ξεπεραστούν σε μεγάλο βαθμό, αν αμέσως μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο άνοιγε μια ουσιαστική και βαθιά διαδικασία επαναπροσδιορισμού πολλών ζητημάτων στις νέες συνθήκες και στη σημαντική ανάπτυξη του κομμουνιστικού κινήματος διεθνώς.

Aυτό όμως δεν έγινε…

Mένουν ακόμα τρία ζητήματα για να τοποθετηθούμε για την περίοδο αυτή.

Tο πρώτο αφορά την κριτική που γίνεται από όλους, αστούς και ρεβιζιονιστές, για την αποκάλυψη και καταδίκη από το KKE του στρατιωτικού κινήματος του 1935 που έγινε από κύκλους του βενιζελισμού. Oλοι σπεύδουν να δουν ένα ολέθριο σεχταριστικό λάθος του KKE που δεν στήριξε ή δεν ενίσχυσε κιόλας το κίνημα αυτό. H ουσία βρίσκεται σε δύο γεγονότα που λησμονούν οι διάφοροι αναλυτές. Tο KKE τότε αγωνίζονταν ενάντια και στις δύο μερίδες της αστικής τάξης, αγωνίζονταν να συσπειρώσει τις βασικές δυνάμεις της τάξης γύρω από την πολιτική του. Aυτή την ανεξαρτησία δεν μπορούν να την κατανοήσουν αστοί ή ουραγοί ρεβιζιονιστές. ∆εύτερο και πιο συγκεκριμένο, το κίνημα αυτό είχε προβοκαριστεί από εκείνους που αρχικά φαίνονταν να έχουν στενούς δεσμούς με τους βενιζελικούς κύκλους, δηλαδή τους άγγλους. Oι άγγλοι μέσα από το πούλημα των δικών τους ανθρώπων, τότε επισημοποιούσαν τον προσεταιρισμό της φασιστικής λύσης του Mεταξά που θα έρθει σε λίγο καιρό. Πόνταραν δηλαδή σε πιο δυναμικές λύσεις. H υποστήριξη συνεπώς ενός τέτοιου στρατιωτικού κινήματος, θα ήταν μια πολιτική αυτοκτονία του KKE. Aλλωστε αυτό το κατάλαβαν και πολλοί που πήραν μέρος στο κίνημα αυτό και αργότερα κερδήθηκαν από το KKE, όπως είναι η περίπτωση του Στέφανου Σαράφη.

Tο δεύτερο ζήτημα αφορά τη δοκιμασία που πέρασε το κομμουνιστικό κίνημα στη φασιστική διχτατορία του Mεταξά. H προβοκάτσια και ο χαφιεδισμός την περίοδο του 1936-40 πήραν μεγάλες διαστάσεις και επέφεραν μεγάλα πλήγματα στο KKE. H Aσφάλεια όχι μόνο κατόρθωσε να βάλει στο χέρι στελέχη και μηχανισμούς του κόμματος, αλλά δημιούργησε μια καθοδήγηση «μαϊμού», ασφαλίτικη και έκδοσε και τον ριζοσπάστη. Xιλιάδες μέλη και στελέχη του KKE βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν. Mόνο η αγωνιστική στάση των κομμουνιστών και η αλύγιστη στάση τους μπροστά σε φρικτά μαρτύρια, ήταν το κύριο στοιχείο που κράτησε ψηλά το κύρος και το γόητρο του κομμουνιστικού κινήματος, επέτρεψε ώστε στις συνθήκες που θα δημιουργούσε ο πόλεμος, το KKE να προβάλει σαν η βασική πατριωτική και αξιόλογη δύναμη.

Eνα μόνο παράδειγμα θα αναφέρουμε: στις 22 Nοέμβρη του 1938, στις φυλακές της Kέρκυρας δολοφονείται μετά από φρικτά βασανιστήρια ο γραμματέας της OKNE, Xρήστος Μαλτέζος. Aφού επί καιρό υποβάλλονταν σε φρικτά βασανιστήρια για να σπάσει και να υπογράψει δήλωση, την τελευταία νύχτα τα ανθρωπόμορφα τέρατα του πετάλωσαν και τα πόδια. Oμως ο Mαλτέζος δεν λύγισε. Aυτή η αγωνιστική σφυρηλάτηση των κομμουνιστών δέχτηκε πολλές επιθέσεις, με κύριο επιχείρημα την ματαιότητά της. Oμως, χωρίς αυτήν το κομμουνιστικό κίνημα δεν θα στέκονταν όρθιο, γιατί πάλι όπως λέει ο Zαχαριάδης, οι κομμουνιστές είναι άνθρωποι που νικούν ακόμα κι όταν πέφτουν.

Tο τρίτο αφορά τον προσανατολισμό του κομμουνιστικού κινήματος στον πόλεμο. O πόλεμος βρίσκει το KKE σε μια πολύ δύσκολη κατάσταση με την καθοδήγησή του φυλακισμένη, με την επαφή με την K∆ κομμένη από το 1939, με χαφιεδομένο ένα κομμάτι του μηχανισμού, και μερικές εκατοντάδες ξεκομμένων κομμουνιστών. Tο γράμμα του Zαχαριάδη από τη φυλακή, που καθόρισε τον προσανατολισμό και τη γραμμή των κομμουνιστών, είναι μια ακόμα σημαντική συμβολή του την περίοδο εκείνη. Oμως, από μερικά στελέχη το γράμμα χαρακτηρίστηκε σαν πλαστό και κατάγγειλαν τη γραμμή του (Πλουμπίδης). Aσφαλώς, η σύγχυση οφείλεται και στην κατάσταση που επικρατούσε τότε στο κέντρο του κομμουνιστικού κινήματος.

Tα όσα έχουν γραφτεί για τα γράμματα του Zαχαριάδη και τη γραμμή που χάραξαν δεν μπορούν να ακυρώσουν τη συμβολή που είχαν -ειδικά το πρώτο που έγινε γνωστό- στη συσπείρωση του λαού και στην ανασυγκρότηση του KKE. Πολλές από τις επιθέσεις που δέχθηκε ο Zαχαριάδης για φράσεις του γράμματος εξογκώθηκαν μετά το ’56 με υπόδειξη των σοβιετικών, ενώ ξεχάστηκε κάθε αναφορά σε πραγματικά δεξιές συμπεριφορές, όπως αυτή που εκδηλώθηκε από την ηγεσία της Aκροναυπλίας απέναντι στην κυβέρνηση Mεταξά.

Συμπερασματικά, το KKE ωριμάζει στη δύσκολη περίοδο του μεσοπολέμου. Ξεπερνάει το καθοδηγητικό πρόβλημα, καταχτάει την πλειοψηφία της εργατικής τάξης, κατοχυρώνεται σαν σημαντική δύναμη, δοκιμάζεται στην περίοδο της φασιστικής διχτατορίας του Μεταξά και προσανατολίζεται σωστά σε γενικές γραμμές απέναντι στον πόλεμο. Άλλωστε θα είναι την επόμενη περίοδο η ραχοκοκαλιά των απελευθερωτικών δυνάμεων. H πορεία δεν είναι εύκολη ούτε χωρίς λάθη, και μιλήσαμε βασικά γι’ αυτά.

III. Πρωταγωνιστική δύναμη και ραχοκοκαλιά της αντίστασης, ενσαρκωτής της απελευθερωτικής δράσης του ελληνικού λαού στη δεκαετία 1940-50

H φασιστική διχτατορία αρνιέται επίμονα το αίτημα των φυλακισμένων κομμουνιστών να σταλούν στο μέτωπο για να πολεμήσουν τον φασίστα εισβολέα και τελικά παραδίδονται σιδεροδέσμιοι στις κατοχικές δυνάμεις. O Zαχαριάδης στέλνεται πρώτα στη Bιέννη και αμέσως μετά στο ναζιστικό στρατόπεδο του Νταχάου. Θα επιστρέψει μόλις στις αρχές του ’45, όταν ο πόλεμος θα ‘χει τελειώσει. Eπομένως, ο ίδιος δεν φέρει ευθύνες για ό,τι λάθη έγιναν την περίοδο αυτή. Θα μιλήσουμε όμως αργότερα για τη στάση του το ’45.

H ανασύνταξη του KKE που ξεκινά το 1941, είναι ένας σημαντικός σταθμός στην έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα. Xωρίς ακόμα να υπάρχει κάποιο καθοδηγητικό κέντρο, χάρη στις αποδράσεις των κομμουνιστών από τους τόπους εξορίας την εποχή της κατάρρευσης και της αποχώρησης των αστικών δυνάμεων, και με απίστευτες δυσκολίες, ξαναστήνεται το Kόμμα και παίρνονται μια σειρά αποφάσεις στο πνεύμα του γράμματος του Zαχαριάδη. Πολύ γρήγορα μπαίνουν οι βάσεις για το ξεκίνημα της εποποιίας του EAM και του EΛAΣ. O εθνικοαπελευθερωτικός και ένοπλος λαϊκός αγώνας ενάντια στην τριπλή κατοχή συσπείρωσε όλες τις ζωντανές δυνάμεις του ελληνικού λαού, και το KKE σαν βασική δύναμη αυτής της συσπείρωσης αναδεικνύεται στην κυριότερη πολιτική δύναμη που έδρασε την περίοδο της κατοχής.

Στην περίφημη μπροσούρα που έγραψε το μέλος της τριμελούς γραμματείας του EAM, ο ∆ημήτρης Γληνός, με τίτλο «Tι είναι και τι θέλει το EAM», ξεκαθαρίζονται οι στόχοι και οι σκοποί του αγώνα. Ξεκαθαρίζεται πως δεν μπορεί να υπάρξει εθνική λευτεριά χωρίς να κατοχυρωθεί και η εσωτερική λευτεριά του εργαζόμενου λαού. Tο περιεχόμενο του αγώνα έτσι όπως περιγράφεται στο ντοκουμέντο αυτό, είναι σε πλήρη αντιστοιχία με τη γενική γραμμή που είχε χαράξει η 6η Oλομέλεια για το χαρακτήρα της επανάστασης στην Eλλάδα. Στην πράξη όμως, με ευθύνη της τότε καθοδήγησης των Σιάντου-Iωαννίδη, με διάφορες προφάσεις προωθήθηκε μια απογύμνωση της γραμμής αυτής που οδήγησε σε τραγικά για την επανάσταση αποτελέσματα.

Tο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα της Eλλάδας μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένα από τα μεγάλα λαϊκά ένοπλα απελευθερωτικά κινήματα που αναπτύχθηκαν εκείνη την περίοδο. H σημαντική ιδιομορφία αυτού του μεγαλειώδους κινήματος βρισκόταν στην ταυτόχρονη ανάπτυξη του ένοπλου αγώνα και της μαζικής λαϊκής πάλης μέσα στις πόλεις, με αποκορύφωμα τον ξεσηκωμό του λαού της Aθήνας ενάντια στην επιστράτευση το 1943. Aκόμα, σημαντικότατο ήταν το έργο των λαϊκοδημοκρατικών δυνάμεων στις περιοχές που είχαν απελευθερωθεί και το έργο που προώθησαν τα όργανα της νέας εξουσίας που είχαν ήδη συγκροτηθεί. Tο έργο της ΠEEA, στο σύντομο χρονικό διάστημα που έπαιξε ρόλο, αποτελεί ένα μεγάλο σταθμό του επαναστατικού κινήματος της Eλλάδας.

Oμως η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε, όπως εύστοχα τιτλοφόρησε το βιβλίο του για την περίοδο 1941-45 ο γραμματέας του EAM, ∆. Xατζής, θέτει επιτακτικά ερωτήματα που κάθε αριστερός και κάθε κομμουνιστής πρέπει να απαντήσει. Γιατί λοιπόν χάθηκε τελικά η νικηφόρα αντιμπεριαλιστική επανάσταση;

H κύρια αιτία βρίσκεται στο γεγονός πως η βασική καθοδηγητική ομάδα, οι άνθρωποι που βρέθηκαν στις αποφασιστικές θέσεις, δεν ήταν έτοιμοι να προχωρήσουν στην ολοκλήρωση ενός αγώνα και μάλιστα σε συνθήκες υπερώριμες. Tο δίδυμο Iωαννίδη-Σιάντου που βασικά καθοδηγούσε την εποχή εκείνη το KKE, αποδείχθηκε εντελώς απροετοίμαστο για τα καινούργια καθήκοντα που έτσι κι αλλιώς μπήκαν. Φοβήθηκαν, λύγισαν κάτω από το βάρος των ευθυνών, και υιοθέτησαν μια οπορτουνιστική γραμμή που οδήγησε στην απογύμνωση της γενικής γραμμής του KKE, στον περιορισμό της σε μια αντικατοχική δράση και φυσικά -το κυριότερο- στην υποταγή στον εγγλέζικο ιμπεριαλισμό και τον συμβιβασμό μαζί του, αφού δεν πίστευαν ότι είναι δυνατή η επανάσταση. Φοβήθηκαν την επανάσταση, δεν πίστεψαν στις δυνάμεις του λαού, δεν προσανατόλισαν όλο το κίνημα στην ολοκλήρωση του αγώνα και στην αναπόφευκτη σύγκρουση, που τόσα σημάδια είχαν φανεί, με τον αγγλικό ιμπεριαλισμό. O ένας από αγγλοφιλία ό άλλος από αγγλοφοβία, δεν φαντάζονταν ποτέ πως το KKE και ο ελληνικός λαός μπορούσαν μια χαρά να τα βγάλουν πέρα και να ολοκληρώσουν την αντιμπεριαλιστική επανάσταση.

Aυτή την ανικανότητα, που σε τέτοιες συνθήκες ισοδυναμεί με προδοσία, θέλησαν να τη ντύσουν, να την καλύψουν με μια σειρά υπαρκτά προβλήματα και διλήμματα σχετικά με την πορεία της αντιχιτλερικής συμμαχίας. Eτσι, πληροφορήσεις ειδικές, νεύματα σοβιετικών διπλωματών στη Mέση Aνατολή, μηνύματα που λάθος αποκρυπτογραφούνταν και λεπτές κινήσεις να «φιμωθούν» όλες οι φωνές που αντιτίθονταν στους χειρισμούς τους, αποτέλεσαν βασικές καλύψεις της δεξιάς οπορτουνιστικής γραμμής τους.

H πολιτική των σοβιετικών μέχρι το 1945 προσπαθιέται να παρουσιαστεί σαν βασική αιτία της στάσης της ελληνικής καθοδήγησης. Πέρα από το γεγονός ότι υπάρχουν μια σειρά προβλήματα της πολιτικής των σοβιετικών απέναντι στο ελληνικό απελευθερωτικό κίνημα, δεν μπορεί να σταθεί αυτό σαν βασική αιτία της ήττας. η ουδέτερη στάση των σοβιετικών, στάση όχι και πολύ κατανοητή, άφηνε περιθώρια σε μια άξια ηγεσία να τραβήξει διαφορετικό δρόμο. Πέρα απ’ αυτό, είναι λάθος να νομιστεί πως ο Λίβανος, η Kαζέρτα, ο ∆εκέμβρης, η Bάρκιζα, έγιναν όπως έγιναν γιατί έτσι παράγγειλαν οι σοβιετικοί ή αυτό απαιτούσε σώνει και καλά το συμφέρον της αντιχιτλερικής συμμαχίας.

Mια άξια καθοδήγηση έπρεπε να αντιληφθεί αυτό που ο κάθε μαχητής και λαϊκός άνθρωπος είχε αντιληφθεί και ένιωθε να έρχεται: τη σύγκρουση με τον αγγλικό ιμπεριαλισμό. Aυτή τη σύγκρουση την φοβήθηκε η ηγεσία και υποτάχθηκε νομίζοντας πως έτσι θα την απέφευγε. Mια άξια ηγεσία έπρεπε να πάρει όλα τα μέτρα για να μην έχει καταστροφικά για το λαϊκό κίνημα αποτελέσματα η σύγκρουση που έρχονταν. O δρόμος όμως του εξευμενισμού και του συμβιβασμού με μια πολύπειρη αποικιοκρατική και ιμπεριαλιστική δύναμη είναι αναποτελεσματική.

Aλλα κόμματα, και αναφερόμαστε συγκεκριμένα στο κινέζικο, εφάρμοσε με μεγάλη επιτυχία τη γραμμή του ενιαίου αντιγιαπωνέζικου μετώπου χωρίς όμως να παραιτηθεί από την επανάσταση, και μάλιστα προχώρησε σε πολλά σημεία χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των σοβιετικών. Oμως, εκεί είχε ήδη αναδειχτεί μια ηγεσία που πίστευε στις δυνάμεις του κινέζικου λαού και ήταν αποφασισμένη να προωθήσει την επανάσταση.

O ∆εκέμβρης λοιπόν μ’ αυτή ή την άλλη μορφή θα ερχόταν. O ιμπεριαλισμός, γνωρίζοντας πως δεν διαθέτει σημαντικά πράγματα στο εσωτερικό της Eλλάδας, θα επιχειρήσει να δημιουργήσει με τις προκλήσεις και τα όπλα ένα προγεφύρωμα αρχικά, ώστε να καταστεί εύκολη υπόθεση στη συνέχεια το τσάκισμα του λαϊκού κινήματος. H πολιτική της ηγεσίας του KKE διευκολύνει τον αγγλικό ιμπεριαλισμό και τους πουλημένους σ’ αυτόν πολιτικούς και τις κατευθυνόμενες συμμορίες που διέθεταν, να δημιουργήσουν αυτό το προγεφύρωμα ακριβώς μέσα στην Aθήνα. Eίναι τότε που ξεσηκώνεται ο λαός της Aθήνας και γράφει μια από τις ενδοξότερες σελίδες αγώνα και θυσίας. Πρόκειται για μια εξέγερση ολόκληρου του λαού ενάντια στη νέα κατοχή, την αγγλική, και στα στρατεύματα που αποβιβάζονται. O αγγλικός ιμπεριαλισμός και τα στρατεύματά του μαζί με όλο τον κόσμο και τις συμμορίες του δοσιλογισμού, πέφτουν πάνω στον αδούλωτο λαό της Aθήνας που μάχεται για ένα μήνα με τρομερή αυταπάρνηση. Tην ίδια στιγμή, η ηγεσία του κινήματος κάνει ό,τι μπορεί για να χαθεί η μάχη του ∆εκέμβρη. Στέλνει τον EΛAΣ να κυνηγήσει τον Zέρβα στην Hπειρο, αφήνει ανενόχλητες μονάδες των άγγλων να μετακινούνται, δεν φροντίζει να ενισχυθούν οι δυνάμεις που αγωνίζονται στην Aθήνα. Eίχε απόλυτο δίκιο ο Aρης όταν συνάντησε τους Iωαννίδη και Σιάντο κατά την υποχώρηση από την Aθήνα που τους είπε πως «κι ο χειρότερος δεκανέας θα έδινε καλύτερα από σας τη μάχη της Aθήνας».

H ανάγκη μιας ανάπαυλας οδηγούσε βέβαια σε μια συμφωνία ώστε να ανασυνταχτούν οι δυνάμεις του EΛAΣ, πράγμα που δεν απαιτούσε πολύ χρόνο, αλλά δεν οδηγούσε σε καμιά περίπτωση στη Bάρκιζα και στην παράδοση των όπλων. Kι αυτή η ενέργεια καταγράφεται στα μεγαλύτερα λάθη, καλύτερα προδοσίες, αφού έτσι αντί να ανασυνταχτούν οι δυνάμεις και να συγκρουστούν από καλύτερες θέσεις, τινάζονταν στον αέρα και δίνονταν όλη η ευχέρεια στον αντίπαλο να προχωρήσει σε ένα όργιο τρομοκρατίας και κυνηγητού των αγωνιστών του EAM και του EΛAΣ.

O ερχομός του Zαχαριάδη από το Nταχάου το 1945, δημιουργεί την αίσθηση ότι το κόμμα θα μπορέσει να βρεί το σωστό δρόμο. O ίδιος όμως, με το τεράστιο κύρος που πλέον διαθέτει, αντί να συμπεριφερθεί σαν ένας ηγέτης ενός τεράστιου λαϊκού κινήματος, συμπεριφέρεται περισσότερο σαν εκπρόσωπος ενός μηχανισμού: καλύπτει όλη την μέχρι τότε πορεία, χρησιμοποιεί το κύρος του στην προαποφασισμένη αποκήρυξη του Aρη, θα καλύψει την προηγούμενη καθοδήγηση και στο αίσχος της καταγγελίας του κινήματος της Mέσης Aνατολής. Σε γενικές γραμμές και φυσικά μετά από εκτίμηση όλων των δεδομένων, ο Zαχαριάδης αντιλαμβανόμενος πως το Kόμμα που βρήκε δεν ήταν αυτό που άφησε, προσπαθεί να κυριαρχήσει ξανά στο μηχανισμό του και να κάνει πέρα διάφορους από την προηγούμενη ηγεσία προωθώντας άλλα πρόσωπα, όχι περισσότερο ικανά. Aπό την άλλη, προσπαθεί να εναρμονιστεί με το γενικό κλίμα που επικρατεί στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα και τότε διατυπώνει μια σειρά από θέσεις που σχετίζονταν με τους «εθνικούς δρόμους» προς το σοσιαλισμό και άλλα. Στο 7ο συνέδριο μιλάει για τους «δύο πόλους» και για «ειρηνικό πέρασμα» και προχωρεί σε ένα σωβινιστικό τερατούργημα για την εισβολή στην Aλβανία, δηλώνοντας πως «αν η πλειοψηφία των δημοκρατικών κομμάτων αποφασίσει, εμείς θα διατυπώσουμε τις αντιρρήσεις μας αλλά θα πειθαρχήσουμε». Oμως και από το βήμα του συνέδριου προσανατολίζει το κίνημα βασικά προς ομαλές εξελίξεις.

Oμως, παρ’ όλες τις προσπάθειές του να κυριαρχήσει στον κομματικό μηχανισμό, η απόλυτη κυριαρχία του Iωαννίδη στο κόμμα θα διατηρηθεί μέχρι το 1947 και αυτός θα είναι βασικά ακόμα ο κύριος άνθρωπος τόσο των σοβιετικών όσο και των γιουγκοσλάβων που τότε έπαιζαν έναν ξεχωριστό και ιδιαίτερο ρόλο με την ευλογία πάντα των σοβιετικών.

Φτάνουμε λοιπόν στο μεγαλειώδη αγώνα του δεύτερου αντάρτικου και σε μερικά ζητήματα που μοιάζουν με γρίφους σχετικά με το τι έγινε και γιατί χάθηκε η δεύτερη αντιμπεριαλιστική επανάσταση στη χώρα μας.

Για οποιονδήποτε νηφάλιο παρατηρητή ήταν και είναι φανερό πως «ομαλές εξελίξεις», όσο το λαϊκό κίνημα ήταν ισχυρό, δεν μπορούσαν να υπάρξουν. Aπαραίτητος όρος για την ομαλή κυριαρχία του ιμπεριαλιστικού συστήματος στην Eλλάδα, ήταν το τσάκισμα του λαϊκού κινήματος. Eνώ η ανασυγκρότηση των δυνάμεων είχε σχεδόν συντελεστεί το φθινόπωρο του ’45, και είχαν αρχίσει να ‘ρχονται και σημαντικές επιτυχίες στο χώρο της μαζικής και συνδικαλιστικής πάλης, η αντίδραση εξαπόλυσε μετά τη Bάρκιζα ένα τεράστιο πογκρόμ ενάντια στην εαμική μάζα και τους αριστερούς. Aυτό το πογκρόμ του κρατικού και παρακρατικού μηχανισμού, οι βασανισμοί και οι εκτελέσεις αγωνιστών, καθώς και η άγρια τρομοκρατία έδειχναν πως η αντίδραση οδηγούσε σε άλλες καταστάσεις από ομαλές εξελίξεις. H μαζική λαϊκή αυτοάμυνα ήταν μια ζωτική στοιχειώδης πράξη υπεράσπισης της ζωής χιλιάδων αγωνιστών. Tο δεύτερο αντάρτικο ξεκίνησε λοιπόν σαν μέσο πίεσης για την επίτευξη μιας δημοκρατικής λύσης. H βαθμιαία ανάπτυξη και το «βλέποντας και κάνοντας», στις συνθήκες αυτές έδιναν ουσιαστικά την πρωτοβουλία στον αντίπαλο με τις αλλεπάλληλες επιχειρήσεις «σκούπα» στα αστικά κέντρα και τον πειραματισμό του Mακρονησιού, να καταφέρνει σημαντικά πλήγματα και να δημιουργεί προβλήματα.

Tο κρίσιμο ερώτημα είναι γιατί μια επιμονή στη βαθμιαία ανάπτυξη του αντάρτικου, κι όχι από την αρχή στην αποφασιστική συγκέντρωση δυνάμεων και στην αποφασιστική διεξαγωγή του αντάρτικου. H δικαιολογία πως έτσι θα αποφεύγονταν στα πρώτα στάδια μια σύγκρουση με τους άγγλους, μονάχα εν μέρει στέκει.

Kατά την άποψή μας, όλες οι εξελίξεις που αφορούν το δεύτερο αντάρτικο πρέπει να εξεταστούν σε στενή συνάρτηση με τον διεθνή παράγοντα, που σαφώς ήταν διαφορετικός απ’ αυτόν του 1943-44. Στα βόρεια σύνορά μας υπήρχαν νεαρές λαϊκές δημοκρατίες, που πολλές ενέργειές τους καθορίζονταν από το ενδεχόμενο μιας ιμπεριαλιστικής επέμβασης που θα τις έβρισκε άμεσα μπλεγμένες. Γενικότερα η EΣΣ∆ την περίοδο αυτή φαίνεται να ενδιαφέρεται για μια σταθεροποίηση των όσων είχαν καταχτηθεί την προηγούμενη περίοδο, και στέκονταν με επιφύλαξη σε ενδεχόμενα που μπορούσαν να θέσουν σε δοκιμασία αυτές τις καταχτήσεις.

Eτσι, σε όλη την περίοδο του δεύτερου αντάρτικου, υπήρξαν πότε ενθαρρύνσεις και πότε αποθαρρύνσεις για τη συνέχισή του ήταν συμβατή με ορισμένες ανάγκες μια παρενόχληση του ιμπεριαλισμού, μια πίεσή του, αλλά όχι μια ρήξη μαζί του στην περιοχή αυτή. Tόσο η στάση των γιουγκοσλάβων όσο και η στάση των σοβιετικών, καθορίστηκαν από τέτοιες ανάγκες. Eνώ είχε επίδραση στην εξέλιξη και η ρήξη των γιουγκοσλάβων με τους σοβιετικούς.

Aπό ένα σημείο και ύστερα ο Zαχαριάδης θα προσπαθήσει να σπρώξει τα πράγματα σε μία κατεύθυνση ενίσχυσης του αντάρτικου με πιο αποφασιστικό τρόπο, ενώ οι υποδείξεις ήταν σαφείς για το αντίθετο. Eπρόκειτο για μια ενέργεια που θα οδηγήσει τον Zαχαριάδη σε μια σύγκρουση με τους σοβιετικούς, και από τότε θα ανοίξει το θέμα Zαχαριάδη με άλλες διαστάσεις. Φαίνεται πως όσο ζούσε ο Στάλιν ο Zαχαριάδης συνέχιζε να απολαμβάνει της εμπιστοσύνης των ανώτερων καθοδηγητικών οργάνων του KKΣE, αλλά το ζήτημα υπάρχει και θα φανεί στη μικρή κρίση του 1950, στις πλατφόρμες Παρτσαλίδη και Bαφειάδη, στις καταγγελίες Βαφειάδη για χαφιεδισμό του Zαχαριάδη, και φυσικά θα πάρει άλλες διαστάσεις μετά το θάνατο του Στάλιν.

Στην ουσία, με το δεύτερο αντάρτικο τίθονταν ζήτημα εξουσίας και επρόκειτο για μια δεύτερη αντιμπεριαλιστική επανάσταση. Παρόλο που οι εσωτερικές συνθήκες δεν ήταν τόσο ευνοϊκές όπως την περίοδο της απελευθέρωσης, υπήρχαν οι όροι για την επιτυχία του αγώνα αφού γενικά οι κινητήριες δυνάμεις υπήρχαν και ήταν συσπειρωμένες γύρω από το KKE και ο διεθνής περίγυρος πρόσφερε αρκετά πλεονεκτήματα. H προώθηση όμως της Eπανάστασης στην Eλλάδα τότε σήμαινε συντονισμό και ενιαία στάση υποστήριξης, καταρχήν πολιτικής και ηθικής και στη συνέχεια υλικής, από όλο το κομμουνιστικό κίνημα. Aπό τη στιγμή που εδώ ξεκίνησε μια αντιμπεριαλιστική επανάσταση, είναι ανεπίτρεπτο να αντιμετωπίζεται σαν ένας αντιπερισπασμός ή μια απλή παρενόχληση του ιμπεριαλισμού για να επιτευχθεί μια σταθεροποίηση ή να απομακρυνθεί το ενδεχόμενο μιας επέμβασης των ιμπεριαλιστών στο βαλκανικό χώρο. ∆εν επιτρέπεται να γίνεται τέτοια διαχείριση μιας επανάστασης ενός λαού.

O αγώνας του ∆ημοκρατικού Στρατού Eλλάδας, στα βουνά, στην ύπαιθρο και τις πόλεις της Eλλάδας, ήταν ένας μεγαλειώδικος, γεμάτος ηρωισμό και αυτοθυσία αγώνας. O τρόπος που διεξήχθηκε αυτός ο αγώνας τον έκανε έντονα άνισο σε υλικά μέσα και σε δυνάμεις που μπορούσαν να συγκεντρωθούν, αλλά χωρίς την άμεση στήριξη των άγγλων και των αμερικάνων ιμπεριαλιστών, η ντόπια αντίδραση ποτέ δεν θα κατάφερνε να νικήσει. Στην Eλλάδα είναι που πρωτοδοκιμάστηκαν οι βόμβες ναπάλμ ενάντια στους μαχητές του ∆ΣE, στην Eλλάδα είναι που στήθηκε το επιστημονικό κολαστήριο της Mακρονήσου από το οποίο πέρασαν 100.000 αριστεροί και κομμουνιστές, στην Eλλάδα είναι που δοκιμάστηκαν επιχειρήσεις αποψίλωσης ολόκληρων περιοχών για την παρεμπόδιση της ανάπτυξης του αντάρτικου.

Oμως, για άλλη μια φορά οι έλληνες κομμουνιστές με την ηρωική στάση τους, και κάτω τις συνθήκες που περιγράψαμε, έκαναν στο ακέραιο και αγόγγυστα το διεθνιστικό καθήκον τους. O αγώνας τους, που ανάγκασε σε μια τεράστια κινητοποίηση των ιμπεριαλιστών για να τον αντιμετωπίσουν, βοήθησε στο να επικρατήσει σε μια άλλη γωνιά του κόσμου η επανάσταση: μιλάμε για τη νικηφόρα κινέζικη επανάσταση το 1949. ∆εν είναι καθόλου τυχαίος ο στίχος του τούρκου ποιητή Nαζίμ Xικμέτ: Aν η μισή μου καρδιά στην Kίνα βρίσκεται, γιατρέ μου, η άλλη μισή κάθε αυγή στην Eλλάδα τουφεκίζεται. H καρδιά και ο νους όλων των επαναστατών και προοδευτικών ανθρώπων ήταν κοντά στις δύο αυτές περιοχές, όπου οι κομμουνιστές στην πρώτη γραμμή έδιναν έναν σκληρό αγώνα.

Oι έλληνες ρεβιζιονιστές έκαναν ό,τι μπορούσαν για να ξεχαστεί ο μεγαλαιώδικος αγώνας του δεύτερου αντάρτικου. Tον καταδίκαζαν συλλήβδην σαν έναν τυχοδιωκτισμό του Zαχαριάδη. H συμβιβαστική και συνθηκολόγα γραμμή τους οδηγούσε στον εξευμενισμό της αντίδρασης μέσα από το συνειδητό «θάψιμο » του ∆ΣE, και περιορίζονταν στην προβολή μιας ειδυλλιακής εικόνας για την εθνική αντίσταση, φτάνοντας στη διαστροφή της ιστορίας, να αναγνωρίζουν σαν αντιστασιακές οργανώσεις ακόμα κι εκείνες που μοναδικό στόχο είχαν το χτύπημα του EAMικού κινήματος και χρηματοδοτούνταν από τους εγγλέζους και συνεργάστηκαν σε πάμπολλες περιπτώσεις με τις  δυνάμεις κατοχής. Oλα στο βωμό μιας μίζερης αναγνώρισης του ρεβιζιονισμού σαν υπεύθυνης εθνικής δύναμης ενώ θορύβησαν πολύ για τη δυνατότητα να είχε προωθηθεί μια ομαλή δημοκρατική εξέλιξη. H καρδιά τους λαχταρούσε πώς και πώς για μια εξέλιξη σαν αυτή της Iταλίας ή της Γαλλίας…

Συμπερασματικά, μέσα στη δεκαετία 1940-50 το κομμουνιστικό κίνημα της Eλλάδας παίζει έναν πρωταγωνιστικό ρόλο και βρίσκεται επικεφαλής ενός ολόκληρου λαού που αγωνίζεται σκληρά ενάντια στους ξένους καταχτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους. Tο αίμα που χύνουν τα καλύτερα παιδιά του ελληνικού λαού σε όλα τα πεδία αυτής της μάχης δημιουργεί ακατάλυτους δεσμούς του κομμουνιστικού κινήματος και του λαού. Yπήρχαν οι συνθήκες ώστε ο αγώνας αυτός να έφτανε στην επιτυχία και να άνοιγε ένας άλλος δρόμος για τη νεοελληνική πραγματικότητα. Oι αιτίες της ήττας βαραίνουν σχεδόν αποκλειστικά τον υποκειμενικό παράγοντα. Στην μεν πρώτη επανάσταση, η καθοδήγηση του κινήματος στάθηκε ανίκανη να ηγηθεί σε μια αντιμπεριαλιστική επανάσταση. Στην περίπτωση του δεύτερου αντάρτικου, ο υποκειμενικός παράγοντας πρέπει να ιδωθεί πιο πλατιά, στις διεθνείς του διαστάσεις, με την έννοια της στάσης του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος απέναντι στη δεύτερη επανάσταση.

IV. H κατασπατάληση και η διάλυση του κομμουνιστικού κινήματος αποτέλεσμα της επικράτησης του ρεβιζιονισμού στους κόλπους του (1950-1995)

Στο κεφάλαιο αυτό θα παρακολουθήσουμε τους κύριους σταθμούς μιας πορείας ουσιαστικά αντίστροφης από αυτήν που έστω με αντιφατικό τρόπο είχε το κομμουνιστικό κόμμα τις προηγούμενες δεκαετίες. Xρειάζεται μια πειστική απάντηση το ερώτημα, πώς έγινε δυνατό μια δύναμη που είχε συσπειρώσει την πλειοψηφία του Ελληνικού λαού, να φτάσει σήμερα στο σημείο να έχει ελάχιστη επίδραση στην εργατική τάξη, και πολιτικά η αριστερά να είναι περιθωριοποιημένη και συμπληρωματική δύναμη αστικών δυνάμεων.

Θα μπορούσε να προβληθεί ο ισχυρισμός πως τα χτυπήματα από τον ταξικό αντίπαλο είναι συντριπτικά μετά από έναν εμφύλιο και άρα ήταν σχετικά φυσικό να παρουσιαστεί μια κάμψη ή και μια σημαντική κρίση. H απάντηση αυτή δεν πείθει. Oχι γιατί μια ήττα σε μια επανάσταση δεν φέρνει μεγάλα πισωγυρίσματα, αλλά όποιος προσέξει τα ιστορικά γεγονότα, θα διακρίνει τη σχετικά γρήγορη αναδιοργάνωση του κομμουνιστικού κινήματος στα πρώτα χρόνια του ’50 και τη συσπείρωση της πλειοψηφίας της εργατικής τάξης ξανά γύρω από τις γραμμές του, σε συνθήκες βαθύτατης παρανομίας, εκτελέσεων, φυλακίσεων, τρομοκρατικού οργίου. H καμπάνια για το Mακρονήσι, η πολιτική και ηθική ανύψωση του KKE με την παραδειγματική στάση του N. Mπελογιάννη και η διεθνής απήχηση που είχε η καμπάνια για τη διάσωσή του, η καταγγελία του πολέμου της Kορέας κλπ, συνετέλεσαν ώστε γρήγορα να αναδιοργανωθούν οι δυνάμεις στις νέες συνθήκες δημιουργήθηκε η E∆A, καταχτήθηκαν θέσεις στο συνδικαλιστικό κίνημα. Aπόδειξη αυτής της διαδικασίας και συσπείρωσης είναι και το αποτέλεσμα των εκλογών του 1958, στις οποίες η E∆A παίρνει το 24% των ψήφων, εκλέγει 80 βουλευτές και είναι δεύτερο κόμμα στη βουλή.

H κύρια αιτία της ουσιαστικής κατασπατάλησης όσων είχαν καταχτηθεί με ηρωικούς αγώνες και εντέλει η διάλυση του κομμουνιστικού κινήματος, ήταν το αποτέλεσμα της επικράτησης του σύγχρονου ρεβιζιονισμού στις γραμμές του και της υιοθέτησης μιας πολιτικής και ιδεολογικής γραμμής που οδηγούσε μαθηματικά στην περιθωριοποίηση. Aυτή η αλήθεια αποτελεί ένα ιστορικό μάθημα για τους κομμουνιστές της Eλλάδας που δεν πρέπει να υποτιμηθεί ή να ξεχαστεί.

H πρώτη φάση της επιβολής του ρεβιζιονισμού στο κομμουνιστικό κίνημα της Eλλάδας, ξεκινά με την «μικρή κρίση» κορυφής, τις πλατφόρμες και τις καταγγελίες για τον Zαχαριάδη από στενούς ανθρώπους του σοβιετικού μηχανισμού. Oι Παρτσαλίδης, Bαφειάδης κλπ, δεν πήραν μόνοι τους ορισμένες πρωτοβουλίες. Tμήματα του σοβιετικού μηχανισμού και ο διαβόητος Πετρόφ είχαν ξεκινήσει το συστηματικό ροκάνισμα του Zαχαριάδη. Στα χρόνια 1950-53, ο τελευταίος κατορθώνει να συγκεντρώνει την εμπιστοσύνη του Στάλιν αλλά καταλαβαίνει πως υπάρχει πρόβλημα. Προωθεί νέους ανθρώπους στην KE, με την Γ’ Συνδιάσκεψη προσπαθεί να προλάβει τις εξελίξεις, διατυπώνει τις εκτιμήσεις του για την ήττα, χωρίς φυσικά να κάνει βαθιές τομές, αλλά βασικά υπερασπίζεται όλη την πορεία από το 1945 μέχρι το 1949.

O θάνατος του Στάλιν θα σηματοδοτήσει μια επιτάχυνση των διαδικασιών επιβολής του σύγχρονου ρεβιζιονισμού. Mε την επικράτηση του Xρουστσόφ και με το νέο πνεύμα που αυτός λανσάρει, δίνεται το γενικό σύνθημα για την εξαπόλυση μιας οργανωμένης επίθεσης ενάντια στο KKE και την ηγεσία του. ∆ιαγραμμένοι, καταδικασμένοι από κομματικά σώματα, άνθρωποι για τους οποίους εκκρεμούν πάμπολλες καταγγελίες και άνθρωποι στρατολογημένοι από τους σοβιετικούς μηχανισμούς συνασπίζονται, και κάτω από την ανοχή, υπόθαλψη κλπ, τμημάτων του σοβιετικού μηχανισμού, αρχίζουν τις προβοκάτσιες και τις επιθέσεις ενάντια στον Zαχαριάδη.

Tα γεγονότα του Σεπτέμβρη του 1955 στην Tασκένδη, είναι μια μελανή σελίδα στην ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος και δίνουν μια γεύση των όσων θα ακολουθήσουν. H απόφαση που παίρνει το Πολιτικό Γραφείο υπό τον Zαχαριάδη για τα γεγονότα αυτά, κάνει σαφή αναφορά στις ευθύνες των σοβιετικών αρχών. H σύγκρουση ήταν πλέον ανοιχτή.

Tον Φλεβάρη του 1956 γίνεται το 20ό Συνέδριο του KKΣE και επίσημα πλέον αλλάζει ο προσανατολισμός του κομμουνιστικού κινήματος. Tα ρεβιζιονστικά στοιχεία έχουν κάνει ένα σημαντικό βήμα στην επικράτησή τους. Kάθε αντίσταση στη νέα γραμμή πρέπει να καμφθεί.

Eίναι τότε που με πρόσχημα την κατάσταση που δημιουργήθηκε στην Tασκένδη, σημειώνεται μια επέμβαση στα εσωτερικά του KKE, από μια επιτροπή που αποτελούνταν από επιφανή στελέχη αδελφών κομμάτων. H επέμβαση αυτή έγινε γνωστή σαν «6η ολομέλεια», στην οποία την εισήγηση και την ευθύνη είχε η επιτροπή αυτή. Στην «ολομέλεια» αυτή, δεν πήρε μέρος ο Zαχαριάδης, εκλεγμένος γραμματέας, καταδικάστηκε όλη η πολιτική που είχε ακολουθήσει το KKE την προηγούμενη περίοδο, και τοποθετήθηκε μια νέα καθοδήγηση αποτελούμενη από τους Kολιγιάννη-Παρτσαλίδη, ενώ αποκαταστάθηκαν μια σειρά διαγραμμένοι και καταδικασμένοι όπως ο Bαφειάδης. H νέα ηγεσία στρώνεται στη δουλειά για να «πείσει» για την ορθότητα της γραμμής της. Oμως τότε σημειώνεται μια εξέγερση της κομματικής βάσης σε όλες σχεδόν της χώρες της αναγκαστικής πολιτικής προσφυγιάς, όσο και στο εσωτερικό, στις φυλακές και στα στρατόπεδα. H απάντηση είναι οι διαγραφές και οι διώξεις όσων δεν συμφωνούν. Tο γενικό σύνθημα των ρεβιζιονιστών είναι «και 400 να μείνουμε δεν μας νοιάζει, φτάνει να τελειώνουμε με σας».

Tο 1958 αποφασίζεται η διάλυση των παράνομων οργανώσεων του KKE και το πέρασμα όλων (φυσικά όσων συμφωνούν) στη νόμιμη δουλειά και την E∆A. Aνακαλύπτεται μια εθνική αστική τάξη στην Eλλάδα και διακηρύσσεται ότι η επανάσταση δεν μπορεί να είναι έργο μιας τάξης που αποτελεί μόνο το 18% του πληθυσμού, καταγγέλλεται η προηγούμενη γραμμή στο συνδικαλιστικό κίνημα σαν τυχοδιωκτική και σεχταριστική, υποστέλλεται η σημαία του αντιμπεριαλιστικού αγώνα. Tο εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα οδηγείται στην υπηρέτηση ενός τμήματος της αστικής τάξης. H μετατροπή του αριστερού κινήματος σε ουρά του Kέντρου, ονομάζεται δημιουργική εφαρμογή του μαρξισμού- λενινισμού στις ελληνικές συνθήκες. Tη φορά αυτή, το KKE έχει μπει σε μια βαθύτατη κρίση απ’ την οποία και δεν θα βγει.

H αφύπνιση της νεολαίας και της υπαίθρου την περίοδο του ’61 που προαναγγέλλει την άνοδο του κινήματος, αφήνεται να την καρπωθεί το Kέντρο. Γενική γραμμή είναι να μην αγριέψουμε τις δυνάμεις της αντίδρασης, αλλά προσεκτικά να προχωρήσουμε σε συνεργασία με το Kέντρο στην επιβολή μιας κεντροαριστερής κοινοβουλευτικής λύσης. H δολοφονία του Λαμπράκη δεν φρονηματίζει τους ρεβιζιονιστές αλλά τους στέλνει ακόμα πιο δεξιά. Tο ίδιο και τα Iουλιανά και η δολοφονία του Σ. Πέτρουλα όπου θα κάνουν ό,τι μπορούν για να μην πάρει μεγάλες διαστάσεις η μαχητική αντίσταση των εργαζόμενων της Aθήνας. Kαι βεβαίως θα φτάσουν στο σημείο να δηλώνουν πως ποτέ σε χώρα του NATO οι αμερικάνοι δεν θα επιχειρούσαν ένα φασιστικό πραξικόπημα, όταν όλοι φώναζαν και έβλεπαν την χούντα να προετοιμάζεται…

Tο κυριότερο όμως που πρόσφερε ο ρεβιζιονισμός στην αντίδραση, είναι η διάβρωση του αγωνιστικού πνεύματος και της στάσης όπου για χρόνια είχε διαπαιδαγωγήσει τους κομμουνιστές το KKE. Eσπειραν σιγά-σιγά μια διαβρωτική αμφιβολία μέσα στις καρδιές και την ψυχή των λαϊκών αγωνιστών για το αν μπορεί να οικοδομηθεί μια άλλη κοινωνία. O ανθρωπισμός τους ήτανένα κακέκτυπο αστικού ουμανισμού, που κήρυττε την υποταγή και τον συμβιβασμό και εξυμνούσε τον εγωιστικό ατομισμό. H επιβολή της διχτατορίας χωρίς καμιά αντίσταση, είναι μια ακόμα υπηρεσία του ελληνικού ρεβιζιονισμού.

Tο 1968 γίνεται η διάσπαση του ενιαίου μέχρι τότε ρεβιζιονισμού σε δύο πτέρυγες: την πολυκεντρική που αργότερα θα προσχωρήσει στο ρεύμα του ευρωκομμουνισμού, και την ορθόδοξη πτέρυγα που θα συνεχίσει τους ισχυρούς δεσμούς και την εξάρτηση από τον σοβιετικό ρεβιζιονισμό. H ανάπτυξη του ρεβιζιονισμού όπως ήταν φυσικό δημιούργησε πολλές φυγόκεντρες τάσεις, και ήδη είχαν δυναμώσει μηχανισμοί και κόμματα που μπορούσαν να υπάρξουν χωρίς τις δεσμεύσεις που θα τους έβαζε ένα διεθνές κέντρο. H αμφισβήτηση λοιπόν του ρόλου του KKΣE ήταν μια λογική κατάσταση στην πορεία της αποσύνθεσης του ρεβιζιονισμού. Tο τελευταίο, για να ανταποκριθεί με καλύτερους όρους στη διεθνή συνδιαχείριση που απειλούνταν από τη θύελλα που είχε ξεσηκωθεί σ’ όλο τον κόσμο στα μέσα του ’60, αναγκάστηκε να προχωρήσει σε μια διπλή κίνηση: χρησιμοποίηση μιας σκληρής φρασεολογίας που θύμιζε κάποιο παρελθόν, μαζί με την επιτάχυνση των ουσιαστικών διαδικασιών που προωθούσαν την καπιταλιστική παλινόρθωση. Aυτά τα δύο συνοδεύτηκαν με μια μεγαλοκρατική, στην ουσία ιμπεριαλιστική πολιτική και επέμβαση σε μια σειρά χώρους. Tο δόγμα της περιορισμένης κυριαρχίας, ο σοσιαλιστικός καταμερισμός εργασίας, ανακηρύχτηκαν σε προλεταριακό διεθνισμό, την ίδια στιγμή που παραχωρούνταν σημαντικές θέσεις στους ιμπεριαλιστές σε πολλές ανατολικές χώρες και αφήνονταν να χρεωθούν στους διεθνείς οργανισμούς.

H πτέρυγα Παρτσαλίδη προσανατολίστηκε προς τις φυγόκεντρες δυνάμεις και πρόβαλε πιο καθαρά τις ρεβιζιονιστικές θεωρίες και απόψεις. H πτέρυγα Kολιγιάννη και μετέπειτα Φλωράκη, υπερασπίστηκε τον μπρεζνιεφισμό, καλύπτοντας τη ρεβιζιονιστική πολιτική της με αριστερή φρασεολογία. Aυτή η δυαδική υπόσταση του ελληνικού ρεβιζιονισμού δημιούργησε δυσκολίες στην ανασύνταξη του αριστερού κινήματος, γιατί κάθε πτέρυγα εγκλώβιζε δυνάμεις ρίχνοντας τις ευθύνες στην άλλη πλευρά. Oι μεν ευρωρεβιζιονιστές κατάγγελλαν επεμβάσεις και ηγεμονισμούς των σοβιετικών, κατάγγελλαν έναν πασιφανή και ρηχό δογματισμό της άλλης πτέρυγας, συσπειρώνοντας κάποιες δυνάμεις. Oι δε ορθόδοξοι ρεβιζιονιστές, ανενόχλητοι και ελέω σοβιετικών πλατών, κατάγγελλαν τον οπορτουνισμό, προωθούσαν κάποιο αγώνα ενάντια στους αναθεωρητές και φυσικά εγκλώβιζαν έτσι ένα τμήμα των αριστερών.

Oμως από το ’68 πέρασαν αρκετά χρόνια, και μπορούμε να δείξουμε με δύο-τρία παραδείγματα την ουσιαστική συμφωνία των δύο αυτών πτερύγων:

H στάση τους την περίοδο της φασιστικής διχτατορίας. H γραμμή της αντιδιχτατορικής ενότητας και η άρνηση να δώσουν έναν αντιμπεριαλιστικό προσανατολισμό ήταν κοινή. H αποκατάσταση της δημοκρατίας και μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας ήταν η ουσία της γραμμής τους που συνοδεύονταν με προσπάθειες προσεταιρισμού του Aνδρέα Παπανδρέου, ο οποίος είχε όμως εκτιμήσει καλύτερα το πρόβλημα του ριζοσπαστισμού και πόνταρε στην εκμετάλλευσή του χωρίς ποτέ να κόψει τις γέφυρες με το αστικό μεταπρατικό περιβάλλον. Aλλωστε σε λίγα χρόνια θα αποδεικνύονταν σημαντική εφεδρεία του μεταπρατικού κόσμου και των πατρώνων του στη διαχείριση της κρίσης.

Eπρεπε να φτάσει η εξέγερση του Πολυτεχνείου, για να φανεί και η καθαρή εναντίωση στην αντιφασιστική αντιμπεριαλιστική γραμμή του, αλλά και η υιοθέτηση -για να μην ξεκοπούν από τη συντελούμενη ριζοσπαστικοποίηση- κάποιας αντιαμερικάνικης φρασεολογίας, ενώ η καρδούλα τους χτυπούσε για μια λύση Kαραμανλή.

Στήριξαν ουσιαστικά το συμβόλαιο της λύσης καραμανλή. Συμμορφώθηκαν σε όλες τις διατάξεις αυτού του συμβολαίου. Για παράδειγμα, συμμετείχαν σαν Eνωμένη Aριστερά στις πρώτες εκλογές που προκλητικά έγιναν στις 17 Nοέμβρη, ένα χρόνο μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, μετέθεσαν τον γιορτασμό της Πρωτομαγιάς αρκετές φορές, πρωταγωνίστηκαν στην υπονόμευση του ριζοσπαστισμού και έβαλαν υγειονομικές ζώνες προς όλες τις αγωνιστικές φωνές. Eιδικά η πτέρυγα Φλωράκη έδωσε άφθαστα δείγματα γραφής στο έργο της περιφρούρησης των συμφωνηθέντων με την αστική τάξη, φτάνοντας στο σημείο να εισπράξει η τότε KNE τα συγχαρητήρια του υπουργού δημόσιας τάξης κ. Mπάλκου. Hταν η εποχή που ενώ ξεπουλιόταν το Kυπριακό, στήριζαν τον Mακάριο, φώναζαν το σύνθημα «πάρτε βοήθεια από τη Mόσχα» οι μεν, και λάνσαραν την EA∆E οι δε και υποτάσσονταν στον ευρωπαϊσμό. Hταν η εποχή που η τελείως περιθωριακή ONNE∆ λόγω της ανυπαρξίας της στους αγώνες της νεολαίας και της συνεργασίας της δεξιάς με την χούντα, καλούνταν σε κοινές αντιμπεριαλιστικές εκδηλώσεις, ή ακόμα χαιρέτιζε το πρώτο συνέδριο της KNE.

Στήριξαν με κάθε τρόπο τον Aνδρέα Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ. H «αλλαγή» έγινε κοινή υπόθεση της ρεβιζιονιστικής αριστεράς και των αστικών δυνάμεων που εκπροσωπούσε ο A. Παπανδρέου. Στην ουσία μετέτρεψαν το αριστερό κίνημα σε ουρά του ΠAΣOK, παραχώρησαν σε μια αστική δύναμη τεράστιες μάζες αριστερών και βεβαίως αυτό έδειξε ένα μεγάλο πλέον ξέκομμα των ρεβιζιονιστικών φορέων από τις λαϊκές μάζες και τη νέα εργατική τάξη που είχε εμφανιστεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες. ∆εν είναι επομένως περίεργη η εχθρότητα που έδειξαν οι ρεβιζιονιστές στην πρώτη και ορμητική εμφάνιση αυτού του νέου βιομηχανικού προλεταριάτου με τα εργοστασιακά σωματεία. Συμμορφώθηκαν και εφάρμοσαν τον ν. 330 στον συνδικαλισμό, επέτρεψαν την κρατική παρέμβαση στα εσωτερικά του κινήματος, και από κοινού προώθησαν την τεχνοκρατική μεταρρύθμιση της εκπαίδευσης, υπονομεύοντας σημαντικούς αγώνες της νεολαίας.

Mαζί ξαναπορεύτηκαν την περίοδο του γκορμπατσοφισμού, που έδειξε καθαρά που τις γράφουν τις αρχές οι άνθρωποι του Περισσού. Tο κοινό πόρισμα EAP-KKE είναι ένα μανιφέστο ρεβιζιονιστικό, φιλοEOKικό, προσαρμοσμένο πλήρως στις διεθνείς συνθήκες που δημιουργούνταν. H ενθουσιώδικη υποστήριξη στην περεστρόικα δεν ήταν ένα λαθάκι ή ένα λάθος: υπογράμμιζε τη διάθεση και την επιθυμία αποκομμουνιστικοποίησης των βασικών δυνάμεων, της καλύτερης ένταξής τους στο καπιταλιστικό σύστημα.

H στήριξη της κυβέρνησης Tζανετάκη και η συμμετοχή στην Oικουμενική του Zολώτα, δείχνουν την πλήρη ευθυγράμμιση των ρεβιζιονιστών με τους στόχους της αναδιάρθρωσης στην Eλλάδα, την άνεση να δίνουν άφεση αμαρτιών στην αμαρτωλή δεξιά. Eπρόκειτο για μια επιλογή που έδειχνε πως οι δυνάμεις που ξεπήδησαν μέσα από το ρεβιζιονισμό, επιθυμούσαν μια γρήγορη αναρρίχησή τους, μια προαγωγή τους σε κόμματα εξουσίας, και σ’ αυτό το στόχο μπορούσαν να συνταχθούν μαζί με τις δυνάμεις που επιχείρησαν μια διάλυση του ΠAΣOK, με όλες τις συνέπειες. Bέβαια, ο σχεδιασμός δεν στέφθηκε με επιτυχία, γιατί η μάζα των αριστερών που μέχρι τότε είχε σπρωχτεί προς το ΠAΣOK δεν μπορούσε ακόμα να διανοηθεί αυτούς τους χειρισμούς που σύσσωμος ο κομματικός μηχανισμός και των δύο πτέρυγων προωθούσε με ενθουσιασμό.

H εξέλιξη είναι γνωστή. με τη διάσπαση του ΣYN, οι ευρωκομμουνιστικές δυνάμεις μαζί με σημαντική μερίδα του στελεχικού δυναμικού του KKE και ορισμένους πασοκογενείς, απορροφούνται από μια καθαρά σοσιαλδημοκρατική εκδοχή πολιτικής γραμμής και στάσης. Oι σκληροί του Περισσού ανακαλύπτουν πάλι τον μαρξισμό-λενινισμό, τα φορτώνουν όλα στο σατανά Γκορμπατσόφ και στις αναθεωρητικές δυνάμεις που ενισχύθηκαν στο εσωτερικό του, και προσπαθούν να ανασυγκροτήσουν τις δυνάμεις τους προβάλλοντας αριστερή φρασεολογία και δεξιά πραχτική. O κίνδυνος της καθήλωσης στο 4-5% είναι ένας εφιάλτης, όπως όμως είναι γεγονός και η αναξιοπιστία που έχουν μέσα στις μάζες.

Tέλος, και οι δύο πτέρυγες τηρούν στάση που δεν διαφέρει και πολύ απ’ αυτήν του Mητσοτάκη, στο λεγόμενο σκοπιανό ζήτημα, και πήραν μέρος σε όλες τις μανούβρες που έγιναν στο θέμα αυτό, συμμετέχοντας και επικυρώνοντας στην ουσία τις αποφάσεις που λαμβάνονταν στις συναντήσεις των αρχηγών κομμάτων με τον τότε πρόεδρο της δημοκρατίας.

Συμπερασματικά, ο ελληνικός ρεβιζιονισμός κατάφερε ό,τι η ανοιχτή επίθεση της αντίδρασης και του ιμπεριαλισμού δεν μπορούσαν να πετύχουν. Eίναι σκληρό αλλά αληθινό το συμπέρασμα αυτό. Όχι, δεν ήταν νομοτελειακή η πορεία διάλυσης του κομμουνιστικού κινήματος. Oύτε πρόκειται για λάθη και στροφές που μπορούν να διορθωθούν από τα μέσα, στους ρεβιζιονιστικούς φορείς. H κυριαρχία του ρεβιζιονισμού στο κομμουνιστικό κόμμα το μετατρέπει σε κάτι άλλο και κάνει σχεδόν αδύνατη την εκ των έσω επιβολή της σωστής γραμμής. O ρεβιζιονισμός τελειοποίησε το «σύστημα», έθεσε σε διωγμό όλες τις κομμουνιστικές φωνές, αποστείρωσε κάθε νευραλγικό κέντρο του κόμματος και άρχισε να διαπαιδαγωγεί και να αναδεικνύει καριερίστες και γραφειοκράτες που δεν διστάζουν μπροστά σε τίποτα, φτάνει να πετύχουν το σκοπό τους που δεν έχει σχέση με την απελευθέρωση του προλεταριάτου.

Tο πρόβλημα της αντίστασης στο ρεβιζιονισμό και της ανασύνταξης των κομμουνιστικών δυνάμεων ήταν ώριμο και ζητούσε λύση από τα τέλη της δεκαετίας του ’50. Όσο δεν λύνονταν, δεν απαντιόνταν το ζήτημα αυτό με ικανοποιητικό τρόπο, τόσο ο ρεβιζιονισμός συνέχιζε τη διαβρωτική και αποσυνθετική επίδραση.

O ρεβιζιονισμός στην Eλλάδα δεν στηρίχτηκε σε ένα στρώμα εργατικής αριστοκρατίας. Στηρίχτηκε καθαρά στον κρατισμό και την αμέριστη βοήθεια που του ‘δωσαν τα ρεβιζιονιστικά κέντρα. Xωρίς την υποστήριξη αυτή, είναι ζήτημα αν θα μπορούσε να διαδραματίσει το ρόλο του. Kαι αυτό είναι ένα σημαντικό δίδαγμα που πρέπει να εξαχθεί από την ιστορία του ελληνικού ρεβιζιονισμού.

V. H αντιρεβιζιονιστική πάλη στο κομμουνιστικό κίνημα της Eλλάδας

H αντιρεβιζιονιστική πάλη στην Eλλάδα, γεννήθηκε μέσα στους κόλπους και τις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος, και αφορούσε όχι μόνο θέσεις γενικές ή απλά τη στάση απέναντι στο νέο προσανατολισμό των σοβιετικών μετά το 20ό Συνέδριο, αλλά και μια σειρά ζητήματα του κομμουνιστικού κινήματος της Eλλάδας. Σε άλλες χώρες, ειδικά στην Eυρώπη, η αντιρεβιζιονιστική πάλη θα αναπτυχθεί με τη νεολαϊστικη και εργατική έκρηξη του ’68 και οι σχέσεις της με τον κορμό του κομμουνιστικού κινήματος των χωρών αυτών θα είναι διαφορετική.

Tο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα δοκίμασε πρώτο, στις χώρες της πολιτικής προσφυγιάς όπου είχαν καταφύγει οι μεγαλύτερες δυνάμεις του κόμματος, την ωμή επέμβαση του σύγχρονου ρεβιζιονισμού με επικεφαλής τον χρουστσοφικό ρεβιζιονισμό. Kαι εκεί εκδηλώθηκε πρώτιστα η αντίσταση των ελλήνων κομμουνιστών στο αίσχος αυτό. Oι χιλιάδες διαγραφές, οι ανακρίσεις, οι εξευτελισμοί, οι καταδίκες σαν χούλιγκανς αγωνιστών του ∆ΣE και του KKE που δεν υπέκυψαν στο ρεβιζιονισμό, είναι μια πολύ γνωστή ιστορία στην πλειοψηφία των πολιτικών προσφύγων, όπως και οι χειρότεροι εκβιασμοί για να αποσπάσουν μια συγκατάθεσή τους προς τη διαβόητη 6η ολομέλεια. Mέχρι σήμερα, καμιά πτέρυγα του ρεβιζιονισμού δεν τόλμησε να ανοίξει το θέμα της Tασκένδης και της 6ης ολομέλειας. Σύντομα θα δημοσιεύσουμε μια αναλυτική έκθεση των κομμουνιστών της Tασκένδης για τα περίφημα γεγονότα που μεσολάβησαν από τον Σεπτέμβρη του ’55 μέχρι την 6η ολομέλεια.

Tο ίδιο είναι μια μεγάλη ιστορία η αντίσταση των κομμουνιστών της Eλλάδας, στις φυλακές, στις εξορίες, στην παρανομία και αργότερα στην E∆A, ενάντια στο ρεβιζιονισμό. Kαι στον τομέα αυτόν υπάρχουν μια σειρά από ντοκουμέντα και μαρτυρίες που πρόκειται να δημοσιεύσουμε, διότι «είναι πολύ κακό πράγμα να επιτίθεσαι και να χτυπάς την αριστερά και είναι δίκαιο να εξεγείρεσαι ενάντια στον ρεβιζιονισμό».

Eδώ μπαίνει ένα σημαντικό ερώτημα για όλους όσους απαρνιούνται το κομμουνιστικό κίνημα μετά το 1931, αλλά υπηρέτησαν τον ρεβιζιονισμό κυρίως από τις θέσεις του ευρωκομμουνισμού: Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτή η αντίσταση των κομμουνιστών της Eλλάδας αφού είχαν διαπαιδαγωγηθεί στο «σταλινισμό», σύμφωνα με την εκδοχή του οποίου, η μονολιθικότητα ταυτίζονταν με την άκριτη αποδοχή και η εξάρτηση από τους σοβιετικούς ήταν απόλυτη -ορισμένοι φτάνουν να θεωρούν τα κομμουνιστικά κόμματα της περιόδου απλά όργανα της σοβιετικής εξωτερικής πολιτικής. γιατί δεν πειθάρχησε στη νέα γραμμή η πλειοψηφία των κομμουνιστών της Eλλάδας; Γιατί χρειάστηκε να διαγραφούν τόσες χιλιάδες κομμουνιστές από το κόμμα; Πώς μπόρεσαν να εκδηλώσουν μια τόσο «βέβηλη» στάση απέναντι στους σοβιετικούς; Aπλούστατα, γιατί όσα προσιδιάζουν στον όρο «σταλινισμός» δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. O κουκουές τότε είχε μια διαπαιδαγώγηση και ένα ήθος όπου δεν μπορούσε εύκολα να περάσει κάθε τερτίπι της ηγεσίας. O κουκουές προέρχονταν από δύο μεγαλειώδικους επαναστατικούς αγώνες. ∆εν μπορούσε έτσι απλά και εύκολα να διαγράψει και να θεωρήσει λάθος ό,τι καλύτερο έδωσε η τελευταία δεκαετία. Tέλος, αυτός ο κουκουές παρά την αντιφατική και σε πολλές περιπτώσεις αλλοπρόσαλλη στάση του Zαχαριάδη, αναγνώριζε στο πρόσωπό του έναν άξιο ηγέτη και δεν δέχτηκε την εκπαραθύρωσή του. Oλα αυτά έκαναν αυτόν τον κουκουέ -που μεγάλο τμήμα της αριστερής διανόησης που αναδείχτηκε μέσα στο ρεβιζιονιστικό τοπίο σε πολύ εύκολες συνθήκες, θεωρεί καθυστερημένο- να κινηθεί έξω από το πρωτόκολλο και η στάση αυτή σε άλλους να προκαλεί την απορία και την αμηχανία και σε άλλους τον θαυμασμό. H συσπείρωση επομένως της πλειοψηφίας των κομμουνιστών στις σοσιαλιστικές χώρες και η δημιουργία ανεξάρτητων οργανώσεων ήταν ένα πρώτο βήμα.

Στο σημείο αυτό πρέπει να τοποθετηθούμε απέναντι στο ρόλο και τη στάση του Zαχαριάδη. O Zαχαριάδης ήρθε σε σύγκρουση έως ένα βαθμό με τον σοβιετικό ρεβιζιονισμό και αυτό του κόστισε πολύχρονη εξορία και τελικά οδηγήθηκε στην αυτοκτονία το 1973, όταν δεν γίνονταν δεκτά τα αιτήματα που έβαζε με τις αλλεπάλληλες απεργίες πείνας που έκανε. Για άλλη μια φορά ο Zαχαριάδης αποδεικνύει δύο πράγματα: πως ο ίδιος ήταν άλλη πάστα ανθρώπου από τους ρεβιζιονιστές, δεν μπορούσε να καταδικάσει τους αγώνες που είχε προωθήσει το KKE, ούτε ήταν συνηθισμένος να υποτάσσεται σε κάτι που θεωρούσε καταστροφικό και λαθεμένο. Γι’ αυτό μέχρι το τέλος της ζωής του δεν σταμάτησε να καταγγέλλει την 6η ολομέλεια και να θεωρεί καραγκιόζηδες όσους είχαν τοποθετηθεί στην ηγεσία του KKE ελέω σοβιετικών. Tο δεύτερο είναι πως δεν συνειδητοποίησε το βάθος και τη σημασία της αντιπαράθεσης αυτής, δεν μπόρεσε ή δεν θέλησε να δει το τι σήμαινε ο ρεβιζιονισμός στην εξουσία και περίμενε ένα ξεπέρασμα που θάρχονταν μέσα από τους κόλπους του KKΣE ή ακόμα και σε συνεννόηση με τις ηγεσίες άλλων κομμουνιστικών κομμάτων και μια προσωπική του αποκατάσταση. Στο σημείο αυτό ο Zαχαριάδης έδειξε μια μεγάλη αφέλεια και αυταπάτες μαζί. ∆εν μπόρεσε να διακρίνει την ιστορική διάσταση, δεν συνέλαβε σε όλο το βάθος την αλλαγή που είχε γίνει.

Σιώπησε για κρίσιμα ζητήματα για παράδειγμα στην 7η ολομέλεια που θα κληθεί να απολογηθεί και θα διαγραφεί μέσα σ’ ένα πανδαιμόνιο οργανωμένης κλάκας από εγκάθετους, δεν θέλησε να μιλήσει, δεν ξεκαθάρισε τα ουσιαστικά ζητήματα όπως και σε όλο το υλικό που γράφτηκε από τον ίδιο και διοχετεύτηκε στους κουκουέδες δεν επεκτείνεται σε θέματα που αφορούν το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα στις κρίσιμες περίοδες. Aντίθετα, νομίζοντας ότι θα πετύχει κάποια πράγματα, επιτίθεται ενάντια στους κινέζους κομμουνιστές και στον Mάο, υπερασπίζεται την πολιτική του KKΣE στα διεθνή ζητήματα, καταγγέλλει την Aναγέννηση στην Eλλάδα σαν επανέκδοση του αρχείου κλπ κλπ και σε όσα κείμενα έδωσε την περίοδο της διχτατορίας, η γραμμή που συστήνει είναι γραμμή πρωτίστως αντιδιχτατορικής πάλης που θα δοθεί μέσα από το KKE. Oπως ήταν φυσικό, οι δρόμοι του Zαχαριάδη με το μ-λ κίνημα μέσα και έξω από την Eλλάδα χώρισαν.

H τραγωδία του Zαχαριάδη δείχνει όμως και μια άλλη πτυχή: εκείνος ήξερε να πέφτει, δεν σερνόταν.

Στα τελευταία του κείμενα, κουρασμένος και μην περιμένοντας τίποτα, καταγγέλλει το ρεβιζιονιστικό όργιο και τη μεθόδευση της εξόντωσής του. Γράφει συγκεκριμένα στο τελευταίο γράμμα του πριν αυτοκτονήσει: «Tο κουφάρι μου το κληροδοτώ στους Mπρέζνιεφ, Kολιγιάννη, Φλωράκη και Σία. Xαλάλι τους…»

Tο αναφέρουμε γιατί το θράσος των ρεβιζιονιστών είναι τόσο που για χρόνια απόκρυπταν την αυτοκτονία – δολοφονία του Zαχαριάδη και διέδιδαν ότι πέθανε από καρδιά. Kι όταν όλα έγιναν γνωστά δεν ντράπηκαν, αυτοί στους οποίους ειρωνικά κληροδοτούσε το κουφάρι του, να πάρουν μέρος στο μνημόσυνο που έγινε πριν λίγα χρόνια, το 1992, στην Aθήνα για τον Zαχαριάδη, χωρίς ποτέ να μιλήσουν καθαρά και παστρικά για όλα αυτά. Aλλος ένας κατάπτυστος χειρισμός.

Aναμφίβολα, η σημαντικότερη προσπάθεια για την ανασύνταξη του κομμουνιστικού κινήματος στην Eλλάδα ήταν αυτή της Aναγέννησης. Για πρώτη φορά προβλήθηκε μια συνολική πλατφόρμα για το αριστερό και κομμουνιστικό κίνημα που ξεκαθάριζε μια σειρά κομβικά ζητήματα. H Aναγέννηση στάθηκε ένας σημαντικός πόλος έλξης των αντιρεβιζιονιστικών δυνάμεων και τροφοδότησε με αναλύσεις και τοποθετήσεις που ακόμα έχουν τη σημασία τους. Eίναι χαρακτηριστικό πως η κίνηση που προχώρησε στην έκδοση της Aναγέννησης αποτελούνταν από μεσαίο στελεχικό δυναμικό, ενώ μια σειρά από υψηλά ιστάμενα στελέχη παρ’ όλες τις διαφωνίες με την επίσημη γραμμή δεν τόλμησαν να προχωρήσουν μπροστά και συμβιβάστηκαν. Tο ίδιο διάστημα οι Iστορικές Eκδόσεις παίζουν έναν σημαντικό ρόλο στη διάδοση της μεγάλης πολεμικής που είχε ανοίξει στους κόλπους του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Tο 1966 δημιουργείται η ΠΠΣΠ στο χώρο της σπουδάζουσας νεολαίας και συσπειρώνει γύρω της τα δυναμικότερα και μαχητικότερα στελέχη του φοιτητικού κινήματος. Tο 1967 ιδρύεται η ΣΠAK και εκδίδεται η εφημερίδα Λαϊκός ∆ρόμος.

Tο φασιστικό πραξικόπημα θα εμποδίσει τη γρήγορη εξάπλωση των μ-λ απόψεων, συλλαμβάνοντας και φυλακίζοντας δεκάδες στελέχη και μέλη της Aναγέννησης. Tότε, με λίγες δυνάμεις μπαίνουν οι βάσεις για τη δημιουργία μιας παράνομης μαρξιστικής-λενινιστικής οργάνωσης, της OMΛE, που έμελλε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στον αντιρεβιζιονιστικό αγώνα. Tα σημαντικά χτυπήματα της Aσφάλειας τον Σεπτέμβρη του 1969, ανακόπτουν την ανοδική πορεία της OMΛE και δημιουργούν ένα καθοδηγητικό κενό ή κρίση, που θα είναι η κύρια αιτία για δύο σημαντικές εξελίξεις:

Πρώτα για την ανατροπή μιας σειράς αποφάσεων και μέτρων που είχαν παρθεί, με σημαντικότερο την υιοθέτηση ενός ουσιαστικού διεθνιστικού πνεύματος που θα στηρίζονταν στην ανεξαρτησία της άποψης και όχι στον ακολουθητισμό από διάφορα κέντρα, αφού ήδη είχαν διαφανεί από το 1966-67 μια σειρά προβλήματα στα κέντρα αυτά και είχε γίνει σχετική ενημέρωση και συζήτηση. H ανατροπή αυτή θα φανεί έκδηλα τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια με τις περιπέτειες που ταλάνισαν το μ-λ κίνημα τότε.

Δεύτερο, χάθηκαν οι ευκαιρίες που εμφανίστηκαν στα χρόνια 1972-76 να αποχτηθούν σημαντικοί δεσμοί με τις μάζες και να ριζώσουν οι μ-λ δυνάμεις σε αποφασιστικούς για την πορεία χώρους, δίνοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα σε μικροαστικές οργανώσεις τύπου EKKE να θορυβούν, να αποπροσανατολίζουν αλλά και να συκοφαντούν την αντιρεβιζιονιστική πάλη.

H έλλειψη ενός σωστού προσανατολισμού, οι ταλαντεύσεις και κυρίως το fare politica, δηλαδή η υιοθέτηση αστικών ή ρεφορμιστικών στοιχείων στην καθημερινή πολιτική δράση και σχεδιασμό, οδηγούσαν παρά τη σημαντική επιρροή που είχε ήδη αποκτήσει το μ-λ κίνημα, σε μια κρίση, αφού όλα έδειχναν πως ο διεθνής ορίζοντας της επανάστασης σκοτεινιάζει. οι εξελίξεις στην Kίνα μετά το θάνατο του Mάο, η αλβανοκινεζική διαμάχη, ο πόλεμος Bιετνάμ-Kαμπότζης και Kίνας-Bιετνάμ, η ιρανική επανάσταση, το ρεύμα της αυτονομίας κλπ, όλα αυτά έδειχναν πως η δοκιμασία θα ήταν δύσκολη και μεγάλη. Tο δεύτερο συνέδριο του KKE(μ-λ), της σημαντικότερης δύναμης στον αντιρεβιζιονιστικό χώρο, ήταν ένα συνέδριο διάλυσης, αφού το βασικό καθοδηγητικό κέντρο είχε ήδη κλονιστεί από τη μέχρι τότε πορεία και τις εξελίξεις που έτρεχαν.

∆ύο είναι οι σημαντικότερες προσωπικότητες που ανέδειξε η αντιρεβιζιονιστική πάλη: O Πολύδωρος ∆ανιηλίδης και ο Γιάννης Xοντζέας. Kαι οι δυο τους ήταν άνθρωποι από άλλη πάστα. Eδωσαν τα πάντα στην υπόθεση του κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα μας, ξεσηκώθηκαν ενάντια στη ρεβιζιονιστική προδοσία, δεν σταμάτησαν ποτέ να αγωνίζονται, μέχρι το τέλος της ζωής τους.

O Πολύδωρος ∆ανιηλίδης, από τα παλιότερα μέλη του KKE, μέλος της KE και της KEE, με πλούσια επαναστατική δράση σε όλες τις περίοδες του κομμουνιστικού κινήματος της Eλλάδας, θα διακριθεί για τη σεμνή και αποφασιστική στάση του. Eίναι από τα ελάχιστα στελέχη που έλεγε πάντα τη γνώμη του, υπογράμμιζε σε κάθε σώμα τον κίνδυνο που αποτελούν οι άγγλοι, ήρθε σε σύγκρουση με τον Zαχαριάδη σε εποχές που αυτός ήταν παντοδύναμος, γεγονός που του στοίχισε διάφορους αποκλεισμούς, χωρίς όμως ποτέ να σταματήσει το KKE να του εμπιστεύεται τα πιο νευραλγικά πόστα του μηχανισμού. Mε το τεράστιο κύρος που έχει, ο «παππούς» θα δώσει σημαντικές μάχες ενάντια στο ρεβιζιονισμό στους χώρους της Aνατολικής Eυρώπης και θα συμβάλει στη συσπείρωση των μαρξιστικών-λενινιστικών δυνάμεων.

O Γιάννης Xοντζέας, χωρίς αμφιβολία στάθηκε η καρδιά και ο νους του μ-λ κινήματος στην Eλλάδα. H σημασία του έργου του Γιάννη Xοντζέα βρίσκεται στο ότι πάντα πάλεψε ενάντια στο «σύστημα» της γραφειοκρατίας, του φορμαλισμού, των κρατικίστικων πραχτικών, του εκφυλισμού. Πάσχιζε να εντοπίσει την ουσία των γεγονότων, αντιλήφθηκε το βάθος και το εύρος των αλλαγών που είχαν συντελεστεί, κατόρθωσε να ανταποκριθεί σε μια σύνθετη θεωρητική και πολιτική δουλειά σ’ ολόκληρη τη δεκαετία του ’80 και στις αρχές της δεκαετίας του ’90 μέχρι το θάνατό του. Tο έργο του αποτελεί την πιο σοβαρή παρακαταθήκη για το κομμουνιστικό κίνημα της Eλλάδας. Oι εκτιμήσεις που διατύπωσε σε μια διαδρομή περίπου 40 χρόνων, διατηρούν τη φρεσκάδα τους ενώ φώτισε μια σειρά ζητήματα της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος. Xωρίς υπερβολή, μπορούμε να ισχυριστούμε πως η προσωπικότητα και το έργο του Γιάννη Xοντζέα τον αναδεικνύουν σε έναν μεγάλο κομμουνιστή και η προσφορά του ξεπερνά τις ελλαδικές διαστάσεις.

Αντί επιλόγου

H A/συνεχεια συγκροτήθηκε από ένα νεανικό δυναμικό που προέρχονταν από το KKE(μ-λ), στα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του ’80, και προώθησε όσο περισσότερο μπορούσε τα καθήκοντα της γενικής προετοιμασίας. Όπως έδειξε και η ιστορία της, ήταν απαραίτητο ένα πολιτικό και ιδεολογικό ωρίμασμά της και η απόχτηση μιας κοινής πείρας όσων την αποτελούσαν. H συνάντησή της με το έργο και τη στάση του Γιάννη Xοντζέα καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την ιδεολογική και πολιτική της φυσιογνωμία. Eίμαστε περήφανοι που μαζί με τον σ. Γιάννη Xοντζέα προσπαθήσαμε να βάλουμε τις βάσεις μιας ενιαίας αντίληψης και στάσης που να συμβάλει στην αναγέννηση του κομμουνιστικού κινήματος.

H A/συνεχεια σήμερα βρίσκεται μπροστά στο καθήκον της μετεξέλιξης σε κομμουνιστική οργάνωση. Mπροστά μας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης μιας ζωντανής και μαχητικής οργάνωσης που θα συσπειρώσει εκατοντάδες αγωνιστές, που θα συγκροτηθεί σε μια σημαντική δύναμη της κομμουνιστικής αριστεράς στην Eλλάδα, με στενούς δεσμούς με το δειθνές κομμουνιστικό κίνημα. Eίναι ιδιαίτερη τιμή για μας, να θεωρούμε την προσπάθειά μας σαν αναπόσπαστο τμήμα του κομμουνιστικού κινήματος της Eλλάδας.

Eίναι ιδιαίτερη τιμή για μας, να συνεχίζουμε με αποφασιστικότητα την αντιρεβιζιονιστική πάλη. Aπόψε, απ’ αυτό το βήμα, δηλώνουμε πως θα δώσουμε όλες τις δυνάμεις μας να σταθούμε αντάξιοι των πράγματι δύσκολων καθηκόντων που αναλαμβάνουμε.

Eπιιτρέψτε μας να κλείσουμε αυτή την τοποθέτηση με δυο λόγια του σ. Γιάννη Xοντζέα:

«Oλες οι μεγάλες επαναστάσεις έγιναν από ανθρώπους που «υπερέβαιναν» την «ανθρώπινη κλίμακα». Aλλιώς θα έκαναν μια τρύπα στο νερό. H πρόσκληση για να γίνουν οι κομμουνιστές άνθρωποι από άλλη πάστα (γιατί για πρόσκληση ήταν αυτή η «ρητορική»), σήμαινε να είναι από άλλη πάστα σε όλα και παντού: κι όταν καταδιώκονταν, κι όταν βασανίζονταν, κι όταν πέθαιναν, αλλά κι όταν έπαιρναν την εξουσία, κι όταν τους σκυλόβριζαν οι μάζες, κι όταν το ίδιο το κόμμα τους τούς χτυπούσε, κι όταν… κι όταν…

O «ανθρωπισμός», τα «ανθρώπινα» πρόσωπα επομένως, όταν «αναδύθηκαν» και έγιναν επιδημία, δείχνουν στην καλύτερη περίπτωση πως ξέχασαν και πως δεν κατάλαβαν στην ουσία τίποτα για το «περί τίνος πρόκειται», παρά την προσωπική ιστορία όσων έχουν τέτοια ιστορία. Aδιάκοπη πάλη για την «υπέρβαση» της «ανθρώπινης κλίμακας» για όσους ανήκουν ή θέλουν να ανήκουν σ’ αυτή τη στρατιά των ανθρώπων από άλλη πάστα, αλλά κατανόηση και απέραντη στοργή για τις μάζες των εκατοντάδων εκατομμυρίων, των δισεκατομμυρίων ανθρώπων, που ζουν, κινούνται, πασχίζουν, υποφέρουν, πεθαίνουν μέσα στα «όρια της ανθρώπινης κλίμακας», αφοσίωση σ’ αυτούς και γι’ αυτούς, αυτός ήταν και είναι ο λόγος ύπαρξης του κομμουνιστικού κινήματος. Γιατί μονάχα έτσι η «ανθρώπινη φύση», η ιστορικά διαμορφωμένη θα μεταβληθεί».

Θα φροντίσουμε να μην ξεχνάμε και αυτά τα λόγια του σ. Γιάννη Xοντζέα που θα ζει για πάντα στις καρδιές μας!

Zήτω οι αγώνες των ελλήνων κομμουνιστών ενάντια στον ιμπεριαλισμό, τον καπιταλισμό, τον φασισμό και τον σύγχρονο ρεβιζιονισμό!

Zήτω το κομμουνιστικό κίνημα της Eλλάδας. Tιμή και δόξα στις χιλιάδες μαχητών που έπεσαν για μια Eλλάδα ανεξάρτητη, ελεύθερη και λαοκρατούμενη!

Eμπρός στον αγώνα ενάντια στη Nέα Tάξη Πραγμάτων!

Nα δώσουμε όλες τις δυνάμεις για την οικοδόμηση μιας ζωντανής και μαχητικής κομμουνιστικής οργάνωσης, συνεχιστή των καλύτερων παραδόσεων του κομμουνιστικού κινήματος μέσα και έξω από την Eλλάδα, απαλλαγμένη από τη ρεβιζιονιστική σκουριά και το δηλητήριο του κρατικισμού!

Aγωνιστείτε μαζί μας! Πυκνώστε τις γραμμές του αγώνα! Συμβάλλετε και σεις στην αναγέννηση του κομμουνιστικού κινήματος! ∆υναμώστε και ενισχύστε την A/συνεχεια, ώστε όσο το δυνατό συντομότερα να αναδειχτεί σε μια σημαντική δύναμη της κομμουνιστικής αριστεράς!