Το εμβόλιο για την αντιμετώπιση του Covid 19 έρχεται, έστω και με βανάκι, έστω και αργά, έστω και με σόου πολιτικής σκοπιμότητας, έστω και χωρίς στρατηγική και σοβαρό σχέδιο εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού.

Μέσα σε 10 μήνες η επιστήμη –ναι και οι πολυεθνικές την επιστήμη χρησιμοποιούν-  κατόρθωσε αυτό που παλαιότερα απαιτούσε 5-10 χρόνια. Κι αυτό είναι επίτευγμα της ανθρωπότητας, όχι της Pfizer.

Κι όμως, στο επίτευγμα αυτό, φαίνεται να υπάρχουν ισχυρές αμφιβολίες και το λεγόμενο αντιεμβολιαστικό «κίνημα» βρίσκει νέο έδαφος να αναπτυχθεί. Όταν ο Economist έχει ως κεντρικό του άρθρο ότι ο σκεπτικισμός των αντι-εμβολιαστών μπορεί να βάλει εμπόδια στην αντιμετώπιση του Covid 19, τότε το πρόβλημα είναι σαφές ότι δεν είναι μικρό και δεν είναι μόνο ελληνικό.

Η αλήθεια είναι ότι δεν ήταν και πριν την πανδημία μικρό. Το κίνημα 5 αστέρων στην Ιταλία για παράδειγμα, ήρθε στην εξουσία προπαγανδίζοντας ανοιχτά θέσεις κατά της υποχρεωτικότητας των εμβολίων. Άσχετα αν τώρα ως κυβέρνηση προπαγανδίζει τη χρησιμότητα του εμβολίου για τον Covid 19. Σε ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης ασθένειες όπως η ιλαρά επανεμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια, λόγω μιας διαδεδομένης «υποψίας» για τη σύνδεση του εμβολίου MMR και του αυτισμού. Παρά το γεγονός ότι η μελέτη που υποστήριζε την παραπάνω συσχέτιση αποδείχθηκε αργότερα απάτη, έπαιξε ρόλο στην εδραίωση της υποψίας. Στην Ελλάδα το 2016 το 17% όσων παιδιών έπρεπε να εμβολιαστούν, δεν έκανε το συγκεκριμένο εμβόλιο.

Όπως σωστά σημειώνει ο Economist και τους προηγούμενους αιώνες υπήρχαν συνωμοσιολόγοι και αντιεμβολιαστές. Τότε το σημείο εκκίνησης για αυτές τις σκοταδιστικές θεωρίες ήταν κυρίως η θρησκεία και ο εντονότατος προσανατολισμός στο μεταφυσικό. Σήμερα;

Ο Economist και το σύστημα που υπερασπίζεται έχει την εύκολη απάντηση. Σήμερα το πρόβλημα δεν είναι θρησκευτικό-ιδεολογικό αλλά πολιτικό. Φταίνε οι «λαϊκιστές». Και είναι γνωστό ποιοι χωράνε σε αυτήν την κατηγορία – και στα καθ’ ημάς. Από τον Βελόπουλο μέχρι την αριστερά και όποιον διαμαρτύρεται ότι η νταλίκα με τα εμβόλια δεν ήταν τελικά νταλίκα, αλλά βανάκι.

Με αυτόν τον τρόπο όμως αναποδογυρίζουμε τη λογική. Εμφανίζουμε το σύμπτωμα ως αιτία. Αναζητούμε το πρόβλημα στην πολιτική έκφραση του φαινομένου και όχι στην αιτία του. Υπήρχαν και υπάρχουν ωστόσο συγκεκριμένα προβλήματα που αποτελούν τη βάση τροφοδοσίας τέτοιων φαινομένων. Όσοι αντιλαμβάνονται τις εκφράσεις τους απλώς ως προϊόν συνωμοσιών, συνωμοσιολογούν και οι ίδιοι…

Τα συστημικά ΜΜΕ αρέσκονται να πλασάρονται σαν υπερασπιστές του ορθού λόγου. Αν όμως δεν προσδιοριστεί η αιτία του ανορθολογικού ρεύματος, το πρόβλημα δε θα λυθεί. Δε λύνεις ένα πρόβλημα αν δεν προσδιορίσεις ποιο είναι αυτό.

Οι θεωρίες συνωμοσίας σχετίζονται με την άνοδο του φόβου και της ανασφάλειας στους λαούς. Φόβος και ανασφάλεια σε κλίμακα ολοένα και μεγαλύτερη, για τα άμεσα προβλήματα της επιβίωσης. Από τα τέλη του εικοστού αιώνα, και παρά τις διαβεβαιώσεις ότι τέλειωσε η ιστορία των μεγάλων ρήξεων, επαναστάσεων και ανατροπών, η ανασφάλεια και ο φόβος στις κοινωνίες αυξάνονται όλο και περισσότερο. Είναι σύμπτωση ότι η άνοδος του ανορθολογισμού συμπίπτει με την υποχώρηση των επαναστατικών ιδεών; Ή μήπως η προσφυγή στην παραδοξολογία προκαλείται από τον ξέφρενο καλπασμό του καπιταλισμού προς τις επαναλαμβανόμενες κρίσεις που διαλύουν την όποια οικονομική σταθερότητα και αισιοδοξία;

Τι σχέση έχει η άνοδος του φόβου και της ανασφάλειας με την εντυπωσιακή επιστροφή του ανορθολογισμού; Ο ανορθολογισμός συνήθως γεννιέται από τον τρόμο απέναντι σε μια απειλή που δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις με τις δικές σου δυνάμεις. Από τις δοξασίες των αρχαίων λαών μέχρι τα σύγχρονα ανορθολογικά ρεύματα, η παραδοξολογία τροφοδοτείται από τον φόβο απέναντι σε έναν υπέρτερο αντίπαλο. Στις πρωτόγονες κοινωνίες ήταν τα φυσικά φαινόμενα και τα άγρια θηρία, σήμερα είναι η πρωτοφανής κοινωνική και οικονομική ανασφάλεια.

Οι θεωρίες συνωμοσίας τροφοδοτούνται επιπλέον από την απομάκρυνση της εξουσίας από τους, σχετικά, ελέγξιμους από το λαό θεσμούς (κόμματα, κοινοβούλιο). Η πραγματική εξουσία ασκείται από κέντρα πολύ μακριά από τη λαϊκή επιρροή. Πολυεθνικές που κυριολεκτικά αγοράζουν κυβερνήσεις, υπερεθνικοί οργανισμοί που δε λογοδοτούν πουθενά, αγορές που με το πάτημα ενός κουμπιού μπορεί να βυθίσουν ένα νόμισμα, μια οικονομία, ή μια χώρα. Το πρόβλημα δημοκρατίας στην εποχή της «παγκοσμιοποίησης» τροφοδοτεί το ερώτημα «ποιος κινεί τα νήματα», γιατί έχει αυξηθεί εκθετικά η απόσταση πολίτη-εξουσίας και άρα έχει αυξηθεί η άγνοια για το πώς λειτουργεί η εξουσία και η οικονομία. Πάντα υπήρχε διαπλοκή πολιτικής/οικονομικής εξουσίας, αλλά ποτέ άλλοτε δεν αισθάνονταν οι λαοί τόσο αμελητέοι και ποτέ άλλοτε η λαϊκή κυριαρχία εντός ενός έθνους κράτους δεν ήταν τόσο κενό γράμμα.

Το επιχείρημα «όποιον και να ψηφίσεις άλλοι κάνουν κουμάντο», άνθισε τις τελευταίες δεκαετίες. Και μάλιστα το άνθος το πότισαν όχι οι σκοταδιστές, αλλά οι «φωτισμένοι», όταν ανήγγειλαν το τέλος των ιδεολογιών και της πολιτικής. Και η ζωή επιβεβαίωσε πολλές φορές τη συγκεκριμένη αλήθεια. Από το ΟΧΙ που έγινε ΝΑΙ στο δημοψήφισμα του 2015 στη χώρα μας, μέχρι τα επαναλαμβανόμενα δημοψηφίσματα στην Ε.Ε., όταν τα αποτελέσματα της λαϊκής ετυμηγορίας δεν είναι αρεστά στις ελίτ. Και όχι μόνο. Όταν η Apple έχει δεκαπλάσιο οικονομικό μέγεθος από την Ελλάδα και όταν, αφού δει κάποιος την ταινία το Μεγάλο Σορτάρισμα, έχει περισσότερες απορίες από πριν για το πώς λειτουργούν οι χρηματαγορές, τότε ο πολίτης-νάνος αισθάνεται άγνοια και φόβο. Και αναζητά απλουστευτικά σχήματα για να βρει απαντήσεις.

Το ότι αυτή η αναζήτηση απαντήσεων προσφεύγει στη συνωμοσία και δεν αναζητά μια άλλη πολιτική που να βασίζεται στον ορθό λόγο και την πρόοδο, έχει να κάνει με το σύγχρονο ιδεολογικό πρόβλημα. Κυριαρχεί η απόλυτη υποκειμενικότητα, οι πολλές ατομικές αλήθειες, αμφισβητείται η επιστημονική αλήθεια, υποτιμάται η ανάγκη να αναζητηθεί. Η ατομικότητα δεν κυριαρχεί ως ιδεολογία μόνο στο πώς οργανώνεται η κοινωνία αλλά και στις απαντήσεις που διαθέτει (ή όχι) η επιστήμη. Από το θατσερικό «δεν υπάρχουν κοινωνίες, υπάρχουν μόνο άτομα», μέχρι τη σημερινή απομόνωση, αποθέωση και αποκλειστική ανάδειξη της «ατομικής ευθύνης», δεν υπάρχει μεγάλη απόσταση. Αν το άτομο είναι ο μοναδικός υπόλογος για την κοινωνική, οικονομική ή ακόμα και επιδημιολογική εξέλιξη, γιατί να υπάρξουν κοινά παραδεκτές πολιτικές, κοινά παραδεκτές αλήθειες ή κοινά παραδεκτές επιστημονικές ανακαλύψεις;

Και φυσικά η ίδια η επιστήμη γίνεται κατά κανόνα υπηρέτρια των οικονομικών και κοινωνικών προτεραιοτήτων, δηλαδή μετατρέπεται σε δούλα του κεφαλαίου και των πολιτικών σκοπιμοτήτων του. Μέσα σε διάστημα λίγων μηνών, η ελληνική κοινωνία είδε επιστήμονες της Επιτροπής λοιμωξιολόγων να υπερασπίζονται τα εμβόλια. Τους είδε όμως και να ισχυρίζονται ότι η θεία κοινωνία στις εκκλησίες είναι ακίνδυνη, παρά το ακλόνητο επιστημονικό δεδομένο ότι οι ιογενείς λοιμώξεις μεταδίδονται και με το σάλιο. Είδε επιστήμονες να προβάλλουν την ανάγκη μέτρων αποστασιοποίησης ή τη χρήση μάσκας. Τους είδε όμως και να θεωρούν ότι τα πολυμελή τμήματα στα σχολεία είναι πιο ακίνδυνα συγκριτικά με τα ολιγομελή. Πόσος ανορθολογισμός τροφοδοτήθηκε από όλα τα παραπάνω;

Το ίδιο το σύστημα πότε υπερασπίστηκε τον ορθό λόγο; Στα εκπαιδευτικά συστήματα που η θεωρία της εξέλιξης εξοβελίζεται από τα εκπαιδευτικά προγράμματα, αλλά τα θρησκευτικά εξακολουθούν να κατέχουν κεντρική θέση; Στο ότι η πληροφορία και η δεξιότητα αναζήτησής της, έχει αντικαταστήσει (θεσμικά και επίσημα πλέον στα εκπαιδευτικά προγράμματα) την οργάνωση και την οικοδόμηση της γνώσης; Στο ότι απέναντι στα φιλοσοφικά κενά του ατομιστή καταναλωτή έχει οργιάσει ένα εμπόριο σκοταδιστικών, αντιεπιστημονικών αντιλήψεων, new age εσωτερισμοί, θεωρίες της αυτοβελτίωσης, νέες θρησκείες, μάγοι και πνευματικοί, οπισθοδρομικές ρατσιστικές και σεξιστικές θεωρίες για τον άνθρωπο και την εξέλιξη του;

Τα παραπάνω γίνονται ιδεολογία που τρέφεται από τα φιλοσοφικά αδιέξοδα του συστήματος και έχουν δημιουργήσει και μια αγορά θεραπευτών, πνευματικών και άλλων «γιατρών» του ανθρώπινου πόνου, διεκδικώντας ίσως το ρόλο που είχαν παλαιότερα οι θρησκείες. Σε συνδυασμό με την κάμψη των αριστερών ιδεών για την κοινωνική πρόοδο, την επιστήμη, την ισότητα, αλλά και την παρουσίαση των ιδεών της κοινωνικής αλλαγής ως σκουριασμένων και ξεπερασμένων, ο σκοταδισμός και ο ανορθολογισμός είναι μια ιδεολογία που πλέον δεν αφορά μόνο τους «ψεκασμένους».

Τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό. Οι «φωτισμένοι» είναι κατά βάση οι υπεύθυνοι για ένα σύστημα που είναι το πλέον κυνικό και αδιάφορο απέναντι στο λαό, την υγεία του, την ευημερία του. Ειδικά οι προοδευτικοί «φωτισμένοι» που κουνάνε το δάχτυλο απέναντι στον «ψεκασμένο» λαό είναι και οι πλέον διαπλεκόμενοι με τα «σκοτεινά» οικονομικά κέντρα και τα δυσνόητα δίχτυα υπερεθνικών εξουσιών. Οι πλέον προκλητικοί τιμητές που ζουν στη χλιδή αλλά παίρνουν αποφάσεις (με ευαισθησία πάντα), που ρίχνουν στη φτώχεια και την εξαθλίωση την λαϊκή πλειοψηφία.

Η πολιτική δυσπιστία και η κρίση αντιπροσώπευσης αφορά πρώτα και κύρια αυτούς. Η ταύτιση μαζί τους θα μεγαλώσει το ρεύμα του σκοταδισμού. Μας το θυμίζει έντονα το φαινόμενο Τραμπ στις ΗΠΑ. Όσο το αντίπαλο δέος στα πραγματικά προβλήματα ανορθολογισμού, είναι μια κάστα αποτελούμενη από τις πλέον ευνοημένες ελίτ, τόσο η προσφυγή σε απονενοημένες εκπροσωπήσεις θα γίνεται όλο και συχνότερη. Ας μην μας εκπλήξει ο επόμενος Τραμπ όταν το αντίπαλο δέος του θα είναι οι εκλεκτοί της Wall Street και του βαθύτερου δυνατού κατεστημένου.

Και φυσικά για τα δικά μας, η μάχη απέναντι στους κατά Πέτσα «ψεκασμένους» είναι και η μεγάλη ευκαιρία του καθεστώτος Μητσοτάκη να αποσείει τις πολιτικές της ευθύνες για την εγκληματική διαχείριση του δεύτερου κύματος της πανδημίας. Ένας βολικός αντίπαλος για την κυβέρνηση που αδιαφόρησε για την ενίσχυση του Συστήματος Υγείας και τη συγκρότηση μηχανισμών πρόληψης, ελέγχου, ιχνηλάτησης κλπ, είναι το αντιεμβολιαστικό κίνημα.

Ναι, στη συγκεκριμένη μάχη του εμβολιασμού για την αντιμετώπιση του Covid 19, το σκοταδιστικό αντι-εμβολιαστικό ρεύμα που είναι προνομιακό στο χώρο της Δεξιάς, της Ακροδεξιάς και της Εκκλησίας, αλλά κερδίζει έδαφος σε χώρους εναλλακτισμού, αλλά και εντός της Αριστεράς, βρίσκεται απέναντι.

Δεν θα ήταν όμως σημαντικό εμπόδιο στη μάχη της εμβολιαστικής κάλυψης αν οι συστημικές δυνάμεις δεν αξιολογούσαν την υγεία και την επιβίωση των λαών τόσο χαμηλά και αν δεν θεωρούσαν ότι η επιστήμη είναι απλώς το εργαλείο της δικής τους νομιμοποίησης.

Δημήτρης Μητρόπουλος

Μέλος της ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ. Αρθρογραφεί στο antapocrisis.