Το antapocrisis μεταφράζει και αναδημοσιεύει το ακόλουθο άρθρο, δημοσιευμένο στις 30 Αυγούστου του 2023, με αφορμή την ευρεία και παραδοσιακά υποκριτική «δυτική ανησυχία» για τη βία που επικρατεί στην Αϊτή. Με τμήματα της πρωτεύουσάς της υπό τον έλεγχο συμμοριών, που εξοστράκισαν και οδήγησαν σε παραίτηση τον πλέον πρώην (και εξαρχής αντιδημοκρατικά διορισμένο από τα ιμπεριαλιστικά κέντρα) πρόεδρο Ariel Henry, την εγκατάσταση ενός ακόμα παράνομου «μεταβατικού συμβουλίου» και την ένταση των δυτικών διεργασιών για νέα στρατιωτική επέμβαση στην πολύπαθη χώρα, η Αϊτή μετατρέπεται σε αυτό ακριβώς που επικαλείται ο τίτλος του άρθρου: ένα εργαστήρι της μεταποικιοκρατικής ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας των ΗΠΑ, μία χώρα υπό μόνιμο καθεστώς έκτακτης ανάγκης, ένα παράδειγμα προς αποφυγή για τους λαούς που τολμάνε να επαναστατούν. Οι λαοί όμως ποτέ δεν παύουν να παλεύουν για τα δίκια τους και να αρνούνται τα σχέδια για το μέλλον τους που καταστρώνουν οι δυτικοί «ηγεμόνες». Όπως ακριβώς κι ο λαός της Αϊτής, που απ’ τη μια αντιμέτωπος με τα αποτελέσματα της ασύδοτης ευρωατλαντικής κυριαρχίας κι απ’ την άλλη απειλούμενος με μια νέα καταστροφική εξωτερική επέμβαση (σε μια σειρά τέτοιων), μοχθεί να χαράξει μια ανεξάρτητη πορεία, κόντρα στον ιμπεριαλισμό και την ξενοκρατία, τη βία και τη διαφθορά που αυτός γεννά.

Στρατιωτική πομπή των ΗΠΑ διασχίζει το Port-au-Prince, Αϊτή, 5 Απριλίου 2004

Τον Δεκέμβριο του 2019, ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ υπέγραψε τον νόμο H.R.2116, γνωστό και ως Νόμο περί Παγκόσμιας Ευθραυστότητας (Global Fragility Act – GFA). Αν και αυτό το νόμο τον εισηγήθηκε το συντηρητικό Ινστιτούτο Ειρήνης των Ηνωμένων Πολιτειών, προτάθηκε στο Κογκρέσο από τον αντιπρόσωπο των Δημοκρατικών Έλιοτ Λ. Ένγκελ, τότε πρόεδρο της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής, και υποστηρίχθηκε από μια δικομματική ομάδα εκπροσώπων, συμπεριλαμβανομένης, αξιοσημείωτα, της Δημοκρατικής Κάρεν Μπας. Το GFA παρουσιάζει νέες στρατηγικές για την εφαρμογή της σκληρής και ήπιας ισχύος των ΗΠΑ σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο. Εστιάζει την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ στην ιδέα ότι υπάρχουν κατ’ ευφημισμόν «εύθραυστα κράτη», χώρες επιρρεπείς στην αστάθεια, τον εξτρεμισμό, τις συγκρούσεις και την ακραία φτώχεια, που εκλαμβάνονται ως απειλές για την ασφάλεια των ΗΠΑ.

Αν και δεν αναφέρεται ρητά, οι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η GFA έχει σκοπό να αποτρέψει περιττές και ολοένα και πιο αναποτελεσματικές στρατιωτικές επεμβάσεις των ΗΠΑ στο εξωτερικό. Ο δηλωμένος στόχος είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες να επενδύσουν στην «ικανότητά τους να αποτρέπουν και να μετριάζουν τις βίαιες συγκρούσεις» χρηματοδοτώντας έργα που απαιτούν «μια διυπηρεσιακή προσέγγιση μεταξύ των βασικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένου του Οργανισμού των Ηνωμένων Πολιτειών για τη Διεθνή Ανάπτυξη (USAID) και των Υπουργείων Εξωτερικών, Άμυνας και Οικονομικών» σε συνεργασία με «διεθνείς συμμάχους και εταίρους».

Τον Απρίλιο του 2022, η κυβέρνηση Μπάιντεν-Χάρις επιβεβαίωσε τη δέσμευσή της στο GFA περιγράφοντας μια στρατηγική για την εφαρμογή του. Όπως περιγράφεται λεπτομερώς στον πρόλογο της στρατηγικής, η νέα προσέγγιση εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησης των ΗΠΑ εξαρτάται από «εταίρους πρόθυμους να αντιμετωπίσουν κοινές προκλήσεις, [και] να μοιραστούν το κόστος». «Σε τελική ανάλυση», συνεχίζει το έγγραφο, «καμία αμερικανική ή διεθνής παρέμβαση δεν θα είναι επιτυχής χωρίς την συνεισφορά και την αμοιβαία ιδιοκτησία μεταξύ αξιόπιστων περιφερειακών, εθνικών και τοπικών εταίρων». Η κυβέρνηση Μπάιντεν τόνισε επίσης ότι η GFA θα χρησιμοποιήσει τα Ηνωμένα Έθνη και «άλλους διεθνείς οργανισμούς» για να εκτελέσει τις αποστολές της. Ο πρόλογος περιγράφει ένα 10ετές σχέδιο για το GFA που, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Ειρήνης των ΗΠΑ, «θα επιτρέψει την ενσωμάτωση και την ιεράρχηση των διπλωματικών, αναπτυξιακών και στρατιωτικών προσπαθειών των ΗΠΑ». Μεταξύ πέντε δοκιμαστικών χωρών για την εφαρμογή της GFA, η Αϊτή είναι ο πρώτος στόχος.

Χαρακτηρισμένη από εμπειρογνώμονες ανάπτυξης ως νομοθεσία «ορόσημο» και, όπως ανέφερε το Foreign Policy, «δυνητικά ανατρεπτική στον κόσμο της εξωτερικής βοήθειας των ΗΠΑ», η νομοθεσία φαίνεται να προσφέρει επαναφορά της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ με τρόπους που αλλάζουν τακτική, διατηρώντας παράλληλα την στόχους και στρατηγικές της παγκόσμιας κυριαρχίας των ΗΠΑ. Η πράξη και ο πρόλογός της διατυπώνουν ξεκάθαρα ότι οι κύριοι στόχοι της είναι να προωθήσει «την εθνική ασφάλεια και τα συμφέροντα των ΗΠΑ» και να «τιθασεύουν αντίπαλες δυνάμεις», υπονοώντας τη Ρωσία και την Κίνα. Υπό αυτή την έννοια, ειδικά για τις κυβερνήσεις και τις κοινωνίες στο δυτικό ημισφαίριο, η GFA μπορεί να θεωρηθεί ως αναμόρφωση του Δόγματος Monroe, του δόγματος περί εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ το 1823 που καθιέρωσε ολόκληρη την περιοχή ως αναγνωρισμένη σφαίρα επιρροής της, διαμορφώνοντας τον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ. Η GFA χρησιμοποιεί πονηρή γλώσσα –καταπολεμώντας τους «προαγωγούς» της βίας, προάγοντας τη σταθερότητα σε «περιοχές επιρρεπείς σε συγκρούσεις», υποστηρίζοντας «τοπικές πολιτικές λύσεις» – που κρύβει την πραγματική πρόθεση της νομοθεσίας: να επαναπροσδιορίσει τον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ.

Στις συζητήσεις τους σχετικά με την GFA, αξιωματούχοι των ΗΠΑ χαρακτήρισαν την Αϊτή ως ένα από τα πιο «εύθραυστα» κράτη του κόσμου. Ωστόσο, αυτή η υποτιθέμενη ευθραυστότητα έχει προκληθεί από περισσότερο από έναν αιώνα παρέμβασης των ΗΠΑ και μια συνεχή ώθηση για άρνηση της κυριαρχίας της Αϊτής. Μέσα από μια μακρά ιστορία κι έναν πολύπλοκο -παρότι κραυγαλέο- ιμπεριαλισμό, η Αϊτή ήταν και συνεχίζει να είναι το κύριο εργαστήριο για τις ιμπεριαλιστικές μηχανορραφίες των ΗΠΑ στην περιοχή και σε όλο τον κόσμο. Ως εκ τούτου, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η Αϊτή είναι το πρώτο αντικείμενο στην τελευταία αναδιάρθρωση μιας πολιτικής των Ηνωμένων Πολιτειών για τη διατήρηση της παγκόσμιας ηγεμονίας.

Στην πραγματικότητα, μια ανασκόπηση των ενεργειών των Ηνωμένων Πολιτειών και της λεγόμενης «διεθνούς κοινότητας» στην Αϊτή από το 2004 έως σήμερα καταδεικνύει πώς η Αϊτή έχει χρησιμεύσει ως το πεδίο δοκιμών -το εργαστήριο- για πολλά από αυτά που περικλείονται στην GFA. H GFA, με άλλα λόγια, δεν είναι τόσο μια νέα πολιτική όσο είναι μια επίσημη έκφραση της de facto πολιτικής των ΗΠΑ έναντι της Αϊτής και του λαού της τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Χωρίς να αναγνωρίσουμε αυτή την εκμετάλλευση και τις βία που υπέστη η Αϊτή, του τόπου του μακροβιότερου και πιο βάναυσου νεοαποικιακού πειράματος στον σύγχρονο κόσμο, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως τη λειτουργία της αμερικάνικης (και δυτικής) ηγεμονίας. Και αν δεν μπορούμε να κατανοήσουμε την ηγεμονία των ΗΠΑ, τότε δεν μπορούμε να την νικήσουμε. Και η Αϊτή δεν θα είναι ποτέ ελεύθερη.

H Aνεξαρτησία Ματαιώνεται Ξανά

Από το 2004, η Αϊτή βρίσκεται εκ νέου υπό ξένη κατοχή και στερείται κυριαρχίας. Αυτό δεν είναι υπερβολή. Πάρτε, για παράδειγμα, μια σειρά γεγονότων και ενεργειών μετά τη δολοφονία στις 7 Ιουλίου 2021 του μάλλον παράνομου αλλά εν πάση περιπτώσει εν ενεργεία προέδρου της Αϊτής, Jovenel Moïse. Την επομένη της δολοφονίας, η Helen La Lime, επικεφαλής του Κεντρικού Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών στην Αϊτή (Bureau Intégré des Nations Unies en Haïti – BINUH), δήλωσε ότι ο προσωρινός πρωθυπουργός Claude Joseph θα ηγηθεί της κυβέρνησης της Αϊτής μέχρι να προγραμματιστούν οι εκλογές. Λόγω του προσωρινού καθεστώτος του Joseph, ωστόσο, η γραμμή διαδοχής ήταν ασαφής. Μέρες πριν από τη δολοφονία του, ο Moïse είχε ορίσει τον νευροχειρουργό και πολιτικό σύμμαχο Ariel Henry ως πρωθυπουργό για να αντικαταστήσει τον Joseph, αλλά δεν είχε ακόμη ορκιστεί.

Λίγες ημέρες μετά τη δολοφονία του Moïse, η κυβέρνηση Μπάιντεν έστειλε μια αντιπροσωπεία στην Αϊτή για να συναντηθεί τόσο με τον Joseph όσο και με τον Henry, καθώς και με τον Joseph Lambert, που είχε επιλεγεί από τους 10 εναπομείναντες γερουσιαστές της Αϊτής -τους μόνους εκλεγμένους αξιωματούχους στη χώρα εκείνη την εποχή- να χριστεί πρόεδρος εν αναμονή νέων εκλογών. Παρά αυτές τις ανταγωνιστικές διεκδικήσεις για την εξουσία, η Ουάσιγκτον επέλεξε μια πλευρά. Η αντιπροσωπεία των ΗΠΑ έβαλε στο περιθώριο τον Lambert, έπεισε τον Joseph και τον Henry να καταλήξουν σε συμφωνία για τη διακυβέρνηση της Αϊτής και προέτρεψε τον Joseph να παραιτηθεί.

Μια εβδομάδα αργότερα, στις 17 Ιουλίου, το BINUH και το Core Group —μια οργάνωση κυρίως δυτικών ξένων δυνάμεων που υπαγορεύουν πολιτικές στην Αϊτή— εξέδωσαν μια δήλωση. Κάλεσαν για σχηματισμό μιας «συναινετικής και συμπεριληπτικής κυβέρνησης», καθοδηγώντας τον Henry, ως διορισμένο πρωθυπουργό που ονομάστηκε από τον Moïse, «να συνεχίσει την αποστολή που του έχει ανατεθεί». Δύο ημέρες αργότερα, στις 19 Ιουλίου, ο Joseph ανακοίνωσε ότι θα παραιτηθεί, επιτρέποντας στον Henry να αναλάβει τον μανδύα του πρωθυπουργού στις 20 Ιουλίου. Η «νέα» -και εντελώς μη εκλεγμένη- κυβέρνηση αποτελούνταν κυρίως από μέλη του Αϊτινού Tèt Kale Party (PHTK), το νεο-ντουβαλιεριστικό (neo-Duvalierist) πολιτικό κόμμα του Moïse και του προκατόχου του Michel Martelly. Στον απόηχο του καταστροφικού σεισμού του 2010, το PHTK, με τον Martelly στο τιμόνι, δημιουργήθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες δυτικές δυνάμεις χωρίς την υποστήριξη των μαζών της Αϊτής.

Αφού η πρεσβεία των ΗΠΑ, το Core Group και ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών (OAS) εξέδωσαν παρόμοιες δηλώσεις επικροτώντας τον σχηματισμό μιας νέας κυβέρνησης «συναίνεσης», ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν επιβεβαίωσε ότι υποστηρίζει τους μη εκλεγμένους ηγέτες. «Οι Ηνωμένες Πολιτείες χαιρετίζουν τις προσπάθειες της πολιτικής ηγεσίας της Αϊτής να συνενωθούν για την επιλογή ενός προσωρινού πρωθυπουργού και ενός υπουργικού συμβουλίου ενότητας», ανέφερε σε δήλωσή του. Στην πραγματικότητα, οι πραγματικοί μεσίτες εξουσίας της Αϊτής —ή αυτό που αποκαλώ οι «λευκοί ηγεμόνες της Αϊτής»— καθόρισαν την αντικατάσταση της κυβέρνησης της Αϊτής μέσω ενός δελτίου τύπου.

Εν τω μεταξύ, η διαδικασία λήψης αποφάσεων της διεθνούς κοινότητας άφησε εντελώς έξω τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών της Αϊτής, οι οποίες συσκέπτονταν από τις αρχές του 2021 για να βρουν έναν τρόπο να επιλύσουν την πολιτική κρίση της χώρας, καθώς ο Moïse, που ήδη κυβερνούσε με διάταγμα, φαινόταν διατεθειμένος να παρατείνει τη συνταγματική του εντολή. Αυτές οι οργανώσεις απέρριψαν κατηγορηματικά την προσωρινή κυβέρνηση που επιβλήθηκε από το εξωτερικό και επέκριναν τις ενέργειες της διεθνούς κοινότητας ως κατάφωρα αποικιακές.

Ποιοι και ποιες είναι οι οντότητες που λαμβάνουν αποφάσεις για την Αϊτή και τον λαό της Αϊτής και πώς διεκδίκησαν τόσο εξέχοντες ρόλους στον έλεγχο της πολιτικής της Αϊτής; Οι Αϊτινοί δεν είναι μέλη του BINUH, του OAS ή του Core Group. Αλλά επίσης κεντρικό είναι το ζήτημα της κυριαρχίας της χώρας —ή της έλλειψής της. Η Αϊτή βρίσκεται υπό ξένο στρατιωτικό και πολιτικό έλεγχο για σχεδόν 20 χρόνια. Αλλά δεν είναι η πρώτη φορά, φυσικά, που η Αϊτή βρίσκεται υπό κατοχή.

Κληρονομιά Ξένου Ελέγχου και Κατοχής

Το καλοκαίρι του 1915, πεζοναύτες των ΗΠΑ αποβιβάστηκαν στο Port-au-Prince και ξεκίνησαν μια 19ετή περίοδο στρατιωτικής διακυβέρνησης που προσπάθησε να καταπνίξει την κυριαρχία της πρώτης μαύρης δημοκρατίας του σύγχρονου κόσμου. Κατά τη διάρκεια αυτής της πρώτης κατοχής, όπως έχω γράψει αλλού με τον Peter James Hudson, «οι ΗΠΑ ξαναέγραψαν το σύνταγμα της Αϊτής και εγκατέστησαν έναν πρόεδρο μαριονέτα (που υπέγραψε συνθήκες που ανέθεσαν τον έλεγχο των οικονομικών του κράτους της Αϊτής στην κυβέρνηση των ΗΠΑ), επέβαλε λογοκρισία στον Τύπο και στρατιωτικό νόμο και έφερε τις πολιτικές του Jim Crow και την καταναγκαστική εργασία στο νησί». Σε συμφωνία με τη ρατσιστική άποψή της ότι οι μαύροι δεν έχουν την ικανότητα για πολιτισμό ή αυτοδιοίκηση, η Ουάσιγκτον θεώρησε ότι ήταν απαραίτητο να διδάξουν στους Αϊτινούς τις τέχνες της αυτοδιοίκησης – μια άποψη που κρατά ως σήμερα.

Αλλά το πιο εξέχον έργο των πεζοναυτών των ΗΠΑ ήταν η κατάπνιξη εξεγέρσεων. Διεξήγαγαν μια εκστρατεία «αποκατάστασης της ειρήνης» σε όλη την ύπαιθρο για να καταστείλουν μια εξέγερση των αγροτών ενάντια στην κατοχή, χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά τεχνικές βομβαρδισμού από αέρος. Ρίχνοντας βόμβες από αεροπλάνα σε χωριά της Αϊτής, οι εκστρατείες αυτές άφησαν περισσότερους από 15.000 νεκρούς και αμέτρητους άλλους ακρωτηριασμένους. Όσοι επέζησαν και συνέχισαν να αντιστέκονται βασανίστηκαν και φυλακίστηκαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκατέλειψαν τελικά τη χώρα το 1934 μετά από μαζικές διαδηλώσεις του λαού της Αϊτής. Αλλά ένα από τα συνεπακόλουθα αποτελέσματα ήταν η ίδρυση και η εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της κατοχής μιας τοπικής αστυνομικής δύναμης, της Χωροφυλακής της Αϊτής. Για χρόνια, αυτή η αστυνομική δύναμη και οι διάδοχοί της χρησιμοποιήθηκαν για να τρομοκρατήσουν τον λαό της Αϊτής, μια κληρονομιά που συνεχίζεται σήμερα.

Στα χρόνια μετά την κατοχή του 1915-1934, οι Ηνωμένες Πολιτείες συνέχισαν να παρεμβαίνουν πολιτικά και οικονομικά στις υποθέσεις της Αϊτής. Η πιο διαβόητη από αυτές τις δεσμεύσεις ήταν η υποστήριξη των ΗΠΑ στη βάναυση δικτατορία του Francois “Papa Doc” Duvalier και του Jean-Claude “Baby Doc” Duvalier. Στις πρώτες δημοκρατικές εκλογές μετά την πτώση του καθεστώτος Duvalier, οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπάθησαν ανεπιτυχώς να αποτρέψουν την άνοδο του δημοφιλούς υποψηφίου, Jean-Bertrand Aristide. Ωστόσο, εννέα μήνες μετά την εκλογή του τον Ιανουάριο του 1991, ο Αριστίντ καθαιρέθηκε σε ένα πραξικόπημα που χρηματοδότησε η CIA. Το πραξικόπημα δεν παγιώθηκε, ωστόσο, λόγω της συνεχούς αντίστασης του λαού της Αϊτής. Μέχρι το 1994, η κυβέρνηση του προέδρου των ΗΠΑ Bill Clinton αναγκάστηκε να φέρει τον Αριστίντ πίσω στην Αϊτή μετά από τρία χρόνια εξορίας — με περισσότερους από 20.000 Αμερικανούς στρατιώτες κατά πόδας. Ο Aristide ήταν πλέον όμηρος της νεοφιλελεύθερης πολιτικής των ΗΠΑ. Τα στρατεύματα παρέμειναν μέχρι το 2000.

Η Αϊτή έχασε επίσημα την τυπική της κυριαρχία και πάλι στα τέλη Φεβρουαρίου 2004. Οι δυτικές κυβερνήσεις, καθώς και η ισχυρή ελίτ της Αϊτής, δεν υποστήριξαν ποτέ την κυβέρνηση Aristide, προφανώς λόγω των «λαϊκίστικων και κατά της οικονομίας της αγοράς» θέσεων της, όπως η πρώην πρέσβειρα των ΗΠΑ Janet Sanderson αργότερα υπαινίχθηκε σε ένα διπλωματικό τηλεγράφημα που διέρρευσε το 2008 που ζητούσε συνέχιση της ξένης επέμβασης. Έτσι, όταν ο Aristide κέρδισε μια δεύτερη θητεία στις εκλογές του 2000, λίγους μήνες αφότου το κόμμα του Fanmi Lavalas απέκτησε τον έλεγχο της πλειοψηφίας των εδρών στο κοινοβούλιο, οι ΗΠΑ και οι δυτικοί εταίροι τους εργάστηκαν για να δυσφημήσουν την κυβέρνηση. Ο Γάλλος πρεσβευτής στην Αϊτή εκείνη την εποχή, Thierry Burkhard, παραδέχτηκε αργότερα ότι η Γαλλία ανησυχούσε για το ότι ο Aristide απαιτούσε οικονομική επανόρθωση για την ανήθικη αποζημίωση -ή αυτό που οι New York Times αποκάλεσαν “Η Εξαγορά” (The Ransome)- που η Αϊτή αναγκάστηκε να πληρώσει για την ανεξαρτησία της.

Τα σχέδια για την παρέμβαση και την κατάληψη του 2004 καταστρώθηκαν τον προηγούμενο χρόνο σε μια συνάντηση στον Καναδά που ονομάστηκε «Πρωτοβουλία της Οττάβα για την Αϊτή». Ο Aristide είχε επιστρέψει στην εξουσία για δύο χρόνια. Ο Καναδός πρωθυπουργός Jean Chrétien και η κυβέρνησή του του Φιλελεύθερου Κόμματος οργάνωσαν μια διήμερη διάσκεψη από τις 31 Ιανουαρίου έως την 1η Φεβρουαρίου 2003 στο Meech Lake, ένα κυβερνητικό θέρετρο κοντά στην Οτάβα, που συγκέντρωσε κορυφαίους αξιωματούχους από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον OAS ώστε να αποφασίσει το μέλλον της διακυβέρνησης της Αϊτής. Δεν παρευρέθηκαν εκπρόσωποι από την Αϊτή. Ο Καναδός δημοσιογράφος Michel Vastel, ο οποίος πληροφορήθηκε αυτή τη μυστική συνάντηση, ανέφερε ότι η συζήτηση στην Οτάβα περιελάμβανε την πιθανή απομάκρυνση του Aristide με μια πιθανή κηδεμονία υπό τη Δύση στην Αϊτή.

Στις 29 Φεβρουαρίου 2004, ο Πρόεδρος Aristide καθαιρέθηκε, μεταφέρθηκε σε πτήση από πεζοναύτες των ΗΠΑ και πέταξε στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. Σχεδόν αμέσως, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους έστειλε 200 στρατιώτες των ΗΠΑ στο Port-au-Prince για να «βοηθήσουν στη σταθεροποίηση της χώρας». Μέχρι το βράδυ της απέλασης του Aristide, 2.000 Αμερικανοί, Γάλλοι και Καναδοί στρατιώτες βρίσκονταν στο έδαφος.

Εν τω μεταξύ, κατόπιν εντολής των μόνιμων μελών των Ηνωμένων Πολιτειών και της Γαλλίας, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών (ΣΑΗΕ) ενέκρινε ομόφωνα ψήφισμα που εξουσιοδότησε «την άμεση ανάπτυξη μιας Πολυεθνικής Προσωρινής Δύναμης για περίοδο τριών μηνών για να βοηθήσει στην εξασφάλιση και σταθεροποίηση της πρωτεύουσας, Port-au-Prince, και αλλού στη χώρα». Με άλλα λόγια, ο ΟΗΕ ψήφισε την αποστολή «ειρηνευτικής» αποστολής στην Αϊτή. Είναι σημαντικό ότι το ψήφισμα 1529 εγκρίθηκε βάσει του Κεφαλαίου VII του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο, σε αντίθεση με ένα ψήφισμα υπό το Κεφάλαιο VI, εξουσιοδοτεί τις δυνάμεις του ΟΗΕ να αναλάβουν στρατιωτική δράση μέσω ξηράς, αέρος και θάλασσας χωρίς να απαιτείται η συναίνεση των εμπλεκόμενων μερών. Δηλαδή, το ψήφισμα εξουσιοδότησε την πολυεθνική δύναμη να «λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να εκπληρώσει την εντολή της».

Η αποστολή του ΟΗΕ στην Αϊτή θέτει τέσσερα σημαντικά ζητήματα. Πρώτον, η Αϊτή ήταν η μόνη χώρα που δεν τελούσε υπό καθεστώς εμφυλίου πολέμου όπου ο ΟΗΕ  ανέπτυξε στρατιωτικές δυνάμεις του δυνάμει του Κεφαλαίο VII του Χάρτη του. Υπήρχαν σίγουρα τοπικές διαμαρτυρίες κατά την έγκριση του ψηφίσματος, αλλά αυτές ήταν από Αϊτινούς που διαδήλωσαν ενάντια στην απομάκρυνση του δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου τους. Η κατάσταση στην Αϊτή, με άλλα λόγια, δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί εμφύλιος πόλεμος, με την κανονική έννοια της λέξης, τέτοια που να της αναλογεί η επίκληση του Κεφαλαίου VII (αν μπορεί ποτέ να καταξιώνεται μια τέτοια επίκληση). Μάλλον, μέσω της στρατιωτικής εμπλοκής, οι ίδιοι χαρακτήρες που ξεκίνησαν και εδραίωσαν το πραξικόπημα κατέστειλαν τη διαμαρτυρία ενός λαού.

Δεύτερον, βασικοί παράγοντες για την υποστήριξη και την υποβοήθηση της απομάκρυνσης του Aristide ήταν επίσης μόνιμα μέλη του ΣΑΗΕ, του μοναδικού φορέα που είχε την εξουσία να αναπτύξει μια πολυεθνική «ειρηνευτική» αποστολή. Από την Πρωτοβουλία της Οτάβα, ήταν σαφές ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γαλλία και ο Καναδάς είχαν συνωμοτήσει για να απομακρύνουν τον Aristide και να καταστρέψουν το κράτος της Αϊτής. Τρίτον, και σχετικά, για να δικαιολογήσουν την ξένη επέμβαση και την επακόλουθη κατοχή, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Γαλλία επινόησαν ένα αφήγημα ότι ο Aristide είχε παραιτηθεί από την προεδρία. Πράγματι, έγγραφα ασφαλείας και ψηφίσματα του ΟΗΕ σχετικά με την Αϊτή κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, καθώς και αναφορές των δυτικών μέσων ενημέρωσης, επισήμαναν την υποτιθέμενη «παραίτηση» του Aristide ως τον λόγο για την ανάπτυξη των στρατιωτικών δυνάμεων του ΟΗΕ.

Την 1η Μαρτίου 2004, το πρωί μετά την ανατροπή του Aristide, το Democracy Now! μετέδωσε ένα αξιοσημείωτο ζωντανό πρόγραμμα κατά τη διάρκεια του οποίου η Αμερικανίδα βουλευτής και πρόεδρος της Αφροαμερικανικής Κοινοβουλευτικής Ομάδας του Κογκρέσου, Maxine Waters, τηλεφώνησε για να πει ότι είχε μιλήσει με τον Πρόεδρο Aristide. «Είπε ότι τον απήγαγαν», ανέφερε η Waters. «Είπε ότι αναγκάστηκε να φύγει από την Αϊτή… ότι η αμερικανική πρεσβεία έστειλε τους διπλωμάτες… και τον διέταξαν να φύγει». Τις επόμενες εβδομάδες, ο Αριστείδης μίλησε στο Democracy Now! για την απαγωγή. «Όταν έχεις στρατιώτες που έρχονται από το εξωτερικό να περικυκλώνουν το σπίτι σου, να παίρνουν τον έλεγχο του αεροδρομίου, να περιβάλλουν το εθνικό παλάτι, να είσαι στους δρόμους και να σε παίρνουν από το σπίτι σου για να σε βάλουν στο αεροπλάνο», είπε, «… επρόκειτο για χρήση βίας για να πάρεις έναν εκλεγμένο πρόεδρο από τη χώρα του».

Τέταρτον, και ίσως το πιο κραυγαλέο, το ΣΑΗΕ ισχυρίστηκε ότι η λεγόμενη προσωρινή κυβέρνηση που δημιουργήθηκε μετά την ανατροπή του Aristide είχε ζητήσει τη δύναμη σταθεροποίησης. Αλλά αυτή η κυβέρνηση ήταν παράνομη. Στο βιβλίο του του 2012 Paramilitarism and the Assault on Democracy in Haiti, ο Jeb Sprague αφηγείται ότι νωρίς το πρωί μετά τη συνοδεία του Aristide και της οικογένειάς του στο αεροδρόμιο, ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αϊτή, James Foley, πήρε τον δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Αϊτής Boniface Alexandre και τον πήρε στο «πρωθυπουργικό γραφείο για διαβουλεύσεις στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την άνοδό του στην εξουσία». Ο πρωθυπουργός της Αϊτής, Yvon Neptune, ανέφερε αργότερα ότι δεν είχε λόγο —ούτε συμμετείχε, όπως υπαγορεύει ο νόμος της Αϊτής— στην ορκωμοσία του μεταβατικού προέδρου της Αϊτής που εγκατέστησαν οι ΗΠΑ. Η πρώτη ενέργεια του Alexandre ως μεταβατικού προέδρου ήταν, κατόπιν εντολής του πρέσβη των ΗΠΑ, να υποβάλει επίσημο αίτημα στο ΣΑΗΕ για την αποκατάσταση του νόμου και της τάξης από πολυεθνικές στρατιωτικές δυνάμεις. Το ΣΑΗΕ ενέκρινε αμέσως την ανάπτυξη.

Ειδομένα συνολικά, αυτά τα γεγονότα καταδεικνύουν πώς ολόκληρη η ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων και η κατοχή του ΟΗΕ —με βάση ένα πραξικόπημα που χορηγήθηκε από δύο μόνιμα μέλη του ΣΑΗΕ, ισχυρισμούς ότι ο πρόεδρος είχε παραιτηθεί και την παράνομη ορκωμοσία ενός παράνομου αρχηγού κράτους— ήταν μια εξαπάτηση. Ταυτόχρονα, οι διαμαρτυρίες του λαού της Αϊτής απορρίφθηκαν από τις δυτικές κυβερνήσεις και μέσα ενημέρωσης ως «βία συμμοριών» και δράση «ληστών». Τέτοιοι χαρακτηρισμοί όχι μόνο αξιοποίησαν τα παλαιά ρατσιστικά στερεότυπα για τους Αϊτινούς, που τους ήθελαν πάντα βίαιους, αλλά έδωσαν επίσης περισσότερη στήριξη στο πρόσχημα για την ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων βάσει του Κεφαλαίου VII. Επιδεινώνοντας την κατάσταση, τα περισσότερα από τα ψηφίσματα του ΟΗΕ αναφέρονταν στη διασφάλιση της «κυριαρχίας» της Αϊτής, σαν να μπορούσε αυτή η κυριαρχία να συνυπάρχει με τον εξωτερικό πολιτικό έλεγχο και τη στρατιωτική κατοχή.

Το παράνομο πραξικόπημα του 2004 διαπράχθηκε και επικυρώθηκε με την σφραγίδα του ΟΗΕ. Την 1η Ιουνίου 2004, ο ΟΗΕ αντικατέστησε επίσημα τις δυνάμεις των ΗΠΑ και δημιούργησε την Αποστολή Σταθεροποίησης των Ηνωμένων Εθνών στην Αϊτή (Mission des Nations Unies pour la stabilisation en Haïti – MINUSTAH) υπό το πρόσχημα της επικράτησης ειρήνης και ασφάλειας. Μια επιχείρηση πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων, η MINUSTAH είχε, ανά πάσα στιγμή, από 6.000 έως 13.000 στρατιώτες και αστυνομικούς να σταθμεύουν στην Αϊτή μαζί με χιλιάδες γραφειοκράτες, τεχνικό και πολιτικό προσωπικό. Σε άμεση συνάφεια και συνέχεια με την φρικτή πρώτη κατοχή της Αϊτής από τις ΗΠΑ, στρατιώτες της MINUSTAH διέπραξαν πολυάριθμες βιαιοπραγίες εναντίον του λαού της Αϊτής, συμπεριλαμβανομένων πυροβολισμών και βιασμών. Οι στρατιώτες της MINUSTAH ήταν επίσης υπεύθυνοι για την εισαγωγή της χολέρας στη χώρα, μια ασθένεια που σκότωσε επίσημα έως και 30.000 και μόλυνε σχεδόν ένα εκατομμύριο ανθρώπους.

Διαμαρτυρία που τιμά την 100ή επέτειο από την κατοχή της Αϊτής από τις ΗΠΑ
και την έναρξη του λαϊκού δικαστηρίου,
Port-au-Prince, Ιούλιος 2015. (MARK SCHULLER)

Αλλά αυτό που εδραίωσε περισσότερο αυτή η κατοχή ήταν η δημιουργία και η λειτουργία του Core Group. Ένας διεθνής συνασπισμός αυτοαποκαλούμενων και λευκών «φίλων» της Αϊτής, το Core Group ιδρύθηκε ως μέρος του ψηφίσματος του ΟΗΕ το 2004 που έφερε ξένους στρατιώτες και τεχνοκράτες στη χώρα. Αν και η σύνθεση της ομάδας παρουσιάζει αλλαγές από την αρχική της σύσταση, αυτή τη στιγμή έχει εννέα μέλη: Βραζιλία, Καναδά, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ηνωμένες Πολιτείες, Ευρωπαϊκή Ένωση, OAS και Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Είναι σημαντικό ότι η ομάδα δεν είχε ποτέ εκπρόσωπο της Αϊτής. Ο δεδηλωμένος στόχος του Core Group είναι να επιβλέπει τη διακυβέρνηση της Αϊτής μέσω του συντονισμού των διαφόρων κλάδων και στοιχείων της αποστολής των Ηνωμένων Εθνών στην Αϊτή. Αλλά στην πράξη, το Core Group αντιπροσωπεύει ένα ύπουλο παράδειγμα (νεο)αποικιοκρατίας βασιζόμενο στην υπεροχή των λευκών.

Ιμπεριαλιστική Τιμωρία

Ενώ υπήρξε επίσημη αποχώρηση της MINUSTAH το 2017, τα Ηνωμένα Έθνη παρέμειναν στην Αϊτή μέσω μιας σειράς νέων γραφείων, με αποκορύφωμα την ίδρυση του Κεντρικού Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών στην Αϊτή (BINUH) το 2019. Παρά τις διαμαρτυρίες στην Αϊτή κατά της συνεχιζόμενης παρουσίας του ΟΗΕ, το ΣΑΗΕ συνεχίζει να ανανεώνει την εντολή του BINUH κάθε χρόνο. Η τελευταία ανανέωση έγινε στις 14 Ιουλίου 2023. Το BINUH είχε έναν τεράστιο, δημόσιο ρόλο στις εσωτερικές πολιτικές υποθέσεις της Αϊτής και είναι συχνά το φερέφωνο του Core Group.

Η συντριπτική δύναμη του Core Group είναι κατάφωρα δημόσια. Σε μια ειδική σύνοδο για την Αϊτή στο ΣΑΗΕ στις 26 Απριλίου 2023, η νεοδιορισθείσα επικεφαλής του BINUH, María Isabel Salvador του Ισημερινού, πρωτοστάτησε στο να παρουσιάσει την Αϊτή με τυπικούς ρατσιστικούς όρους—ως μια περίπτωση ασυλλόγιστων και βίαιων συμμοριών. Μη εκλεγμένη και μη υπόλογη στον λαό της Αϊτής, το Core Group είναι ο ενδιάμεσος της αντικειμενικής αποικιακής διακυβέρνησης της Αϊτής.

Ο δυτικός ιμπεριαλισμός στην Αϊτή είναι μια ιεραρχική δομή που δημιουργήθηκε μέσω της ισχύος των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες στη συνέχεια αναθέτουν τον αποικιακό έλεγχο της Αϊτής σε άλλους. Σε ένα εμπιστευτικό διπλωματικό τηλεγράφημα του 2008 που διέρρευσε το Wikileaks, ο τότε πρεσβευτής των ΗΠΑ Sanderson αποκάλεσε την MINUSTAH «ένα αξιοσημείωτο προϊόν και σύμβολο της ημισφαιρικής συνεργασίας σε μια χώρα με λίγα πράγματα υπέρ της». Και συνέχισε: «Δεν υπάρχει εφικτό υποκατάστατο για αυτήν την παρουσία του ΟΗΕ. Είναι ένα κελεπούρι για την οικονομική και περιφερειακή ασφάλεια των ΗΠΑ […] Πρέπει να εργαστούμε για τη διατήρηση της MINUSTAH με το να συνεχίσουμε να συνεργαζόμαστε μαζί της σ’ όλα τα επίπεδα […] Αυτή η συνεργασία θα βοηθήσει επίσης στην αντιμετώπιση αντιλήψεων σε Λατινογενείς συμμετέχουσες χώρες ότι οι Αϊτινοί βλέπουν την παρουσία τους στην Αϊτή ως ανεπιθύμητη».

Η Βραζιλία, για παράδειγμα, όπου κατοικεί ο μεγαλύτερος μαύρος πληθυσμός εκτός Αφρικής, ανέλαβε το στρατιωτικό σκέλος της κατοχής από την έναρξή της. Η κατ’ επίφαση αριστερή κυβέρνηση του προέδρου Luiz Inácio Lula da Silva ξόδεψε περισσότερα από 750 εκατομμύρια δολάρια για τη χρηματοδότηση αυτής της επιχείρησης. Όπως έχω γράψει αλλού, η Αϊτή ήταν το «αυτοκρατορικό σημείο μηδέν» της Βραζιλίας. Υπήρχε όμως συμμετοχή και από άλλες περιθωριοποιημένες κυβερνήσεις από την Καραϊβική και τη Λατινική Αμερική. Κάποια στιγμή, η ηγεσία της MINUSTAH περιλάμβανε έναν εκπρόσωπο από το Τρινιντάντ και Τομπάγκο και έναν Αφροαμερικανό δικηγόρο και διπλωμάτη. Και αυτή η ηγεσία συνοδεύτηκε από μια πολυεθνική στρατιωτική δύναμη αποτελούμενη από στρατεύματα από διάφορες χώρες της Νότιας Αμερικής, της Καραϊβικής και της Αφρικής, όπως η Αργεντινή, η Κολομβία, η Γρενάδα, η Βολιβία, το Μπενίν, η Μπουρκίνα Φάσο, η Αίγυπτος, η Ακτή Ελεφαντοστού, η Νιγηρία, η Ρουάντα, η Σενεγάλη, το Καμερούν, ο Νίγηρας και το Μάλι.

Εκτός από τη Βραζιλία, οι νεοαποικιακές κυβερνήσεις άλλων γειτονικών χωρών έχουν στρατολογηθεί ομοίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες για να βοηθήσουν στην υπονόμευση της κυριαρχίας της Αϊτής. Η Δομινικανή Δημοκρατία, για παράδειγμα, χρηματοδότησε και στέγασε τα παραστρατιωτικά στρατεύματα που τρομοκρατούσαν την Αϊτή από το 2000 έως το 2004. Πιο πρόσφατα, το φθινόπωρο του 2022, το Μεξικό ενώθηκε με τις Ηνωμένες Πολιτείες πέρυσι στην υποστήριξη ενώπιον του ΣΑΗΕ για μια νέα ξένη στρατιωτική επέμβαση στην Αϊτή. Η Ουάσιγκτον προέτρεψε τον Καναδά να αναλάβει την ηγεσία και τον Ιούνιο του 2023, η Οτάβα ανακοίνωσε σχέδια να συντονίσει τη διεθνή βοήθεια ασφαλείας στην Αϊτή, συμπεριλαμβανομένης της αστυνομικής εκπαίδευσης, με τη Δομινικανή Δημοκρατία.

Από τη δολοφονία του Moïse το 2021, οι Αϊτινοί διαμαρτυρήθηκαν για την υποστήριξη των ξένων προς την παράνομη και διεφθαρμένη de facto κυβέρνηση, τον αυξανόμενο πληθωρισμό και τις τιμές των καυσίμων, το παράνομο ξεφόρτωμα όπλων και την ιλιγγιώδη αύξηση της βίας. Σε απάντηση, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους συνέχισαν να πιέζουν για ξένη στρατιωτική επέμβαση στη χώρα. Τον Ιανουάριο του 2023, η Κοινότητα των Κρατών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής (CELAC) υποστήριξε το κάλεσμα για μια ξένη δύναμη. Τον Ιούλιο, ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Blinken, η αντιπρόεδρος Kamala Harris και ο εκπρόσωπος των ΗΠΑ Hakeem Jeffries έπεισαν την Κοινότητα της Καραϊβικής (CARICOM) να αντιστρέψει την αρχική της θέση που επιβεβαίωνε την κυριαρχία της Αϊτής και να ζητήσει τώρα παρέμβαση. Τη στιγμή που γραφόταν αυτό το άρθρο, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν έτοιμες να εισαγάγουν ένα ψήφισμα του ΣΑΗΕ αφού η Κένυα εξέφρασε την προθυμία να ηγηθεί μιας πολυεθνικής ένοπλης αποστολής. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Πρωθυπουργός Henry, εγκατεστημένος απ’ το Core Group ως πρόεδρος της Αϊτής, είναι αυτός που, μαζί με το γραφείο του ΟΗΕ στην Αϊτή, επιμένει σε αυτή τη βίαιη λύση της κρίσης στη χώρα – μια κρίση τη δημιουργία της οποίας βοήθησαν οι ίδιοι.

Οι συνεχείς διαμαρτυρίες της κοινότητας της Αϊτής ενάντια στα ξένα στρατεύματα και τη δυτική ανάμιξη αποτελούν απόδειξη του ακλόνητου θάρρους της.

Η άρνηση της κυριαρχίας της Αϊτής φαίνεται να είναι, όπως έχει περιγράψει ο Sprague, «μια συγχρονισμένη προσπάθεια από συνεργαζόμενα κράτη και θεσμούς που ενισχύονται από τη συναίνεση μιας παγκόσμιας ελίτ ενάντια στη λαϊκή δημοκρατία». Ο Νόμος περί Παγκόσμιας Ευθραυστότητας, λοιπόν, όχι μόνο καθορίζει ένα σχέδιο που έχει ήδη εφαρμοστεί στην Αϊτή τα τελευταία 20 χρόνια, αλλά επίσης προκύπτει άμεσα από τις εμπειρίες των ΗΠΑ στο εργαστήριο της Αϊτινής (νεο)αποικιοκρατίας. Πρέπει να αναγνωρίσουμε την κρίσιμη θέση της Αϊτής ως πεδίο δοκιμών για τον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ και της Δύσης.

Αλλά η Αϊτή είναι επίσης ο τόπος ενός από τους μεγαλύτερους αγώνες στον κόσμο τόσο για την απελευθέρωση των Μαύρων όσο και για την αντιαποικιακή ανεξαρτησία. Αυτό εξηγεί τη συνεχή αντιδραστική επίθεση της αυτοκρατορίας των ΗΠΑ εναντίον του λαού της Αϊτής, τιμωρώντας τις επαναλαμβανόμενες απόπειρες κυριαρχία τους με δεκαετίες αστάθειας που έχουν σχεδιαστεί για να εξασφαλίσουν και να επεκτείνουν την ηγεμονία των ΗΠΑ. Για δύο αιώνες, η αυτοκρατορική αντεπίθεση κατά της Αϊτής είχε ως στόχο να τερματίσει το πιο φιλόδοξο επαναστατικό πείραμα στον σύγχρονο κόσμο. Οι τακτικές που χρησιμοποιήθηκαν για την επίθεση στην κυριαρχία της Αϊτής ήταν συνεχείς και επίμονες. Το κρίμα θα είναι δικό μας αν συνεχίσουμε να αγνοούμε πως αυτές οι τακτικές μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην υπόλοιπη περιοχή μας.

Πηγή: NACLA (North American Congress on Latin America)

Μετάφραση: antapocrisis

Jemima Pierre

Η Jemima Pierre είναι καθηγήτρια Αφροαμερικανικών Σπουδών και Ανθρωπολογίας στο UCLA και επιστημονική συνεργάτης στο Κέντρο Μελέτης Φυλής, Φύλου και Τάξης στο Πανεπιστήμιο του Γιοχάνεσμπουργκ. Είναι συγγραφέας του “The Predicament of Blackness: Postcolonial Ghana and the Politics of Race” και πολλών ακαδημαϊκών και δημόσιων άρθρων για την Αϊτή.

Αφορμή για την μετάφραση του εξαιρετικά ενδιαφέροντος άρθρου του Henry Johnston που ακολουθεί έδωσε ένα θεωρητικού χαρακτήρα άρθρο του στελέχους της ΛΑΕ Κώστα Λαπαβίτσα με τίτλο «Ηγεμονικός ανταγωνισμός Μεγάλων Δυνάμεων». Το άρθρο, όπως αντιλαμβάνομαι, επιχειρεί να λειτουργήσει ως ένα είδος πλατφόρμας εν όψει των ευρωεκλογών για το σχήμα που συμμετέχει σε αυτές υπό τον Γιάνη Βαρουφάκη, ασχολούμενο με το κύριο θέμα της συγκυρίας, τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Το άρθρο, όπως υπονοεί και ο τίτλος, αντιμετωπίζει την σύγκρουση ως έναν ανταγωνισμό μεταξύ ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, αν και—είναι η αλήθεια—οι απόψεις που διατυπώνει είναι όχι μόνο φτωχά επιχειρηματολογημένες και εν πολλοίς ατεκμηρίωτες, αλλά και με δειλό τρόπο διατυπωμένες, αντανακλώντας ενδεχομένως επιφυλάξεις του χώρου στον οποίον ανήκει ο συγγραφέας απέναντι στην κύρια θέση που επιχειρείται να υποστηριχθεί. Αν και διαφωνώ κάθετα με την κύρια θέση του άρθρου, εδώ δεν με ενδιαφέρει η αντίκρουσή της, αλλά το τράβηγμα της προσοχής στο—κατά τη γνώμη μου πάντα—κύριο πρόβλημα όσον αφορά την εκτίμηση του χαρακτήρα του Ουκρανικού πολέμου.

Ποιο είναι το βασικό χαρακτηριστικό του ιμπεριαλισμού σήμερα; Η ακραία χρηματιστικοποίηση του κεφαλαίου στις ιμπεριαλιστικές χώρες. Τεράστιες μάζες κεφαλαίων, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων ‘γεννάται’ μέσω σύγχρονων τεχνικών δανεισμού—παράγωγα επί παραγώγων, μόχλευση επί της μόχλευσης κ.ο.κ.—συνθέτουν ένα ανεξέλεγκτο και ανεπίδεκτο ελεγκτικών διαδικασιών τοπίο στις χρηματαγορές το οποίο οδηγεί το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα από κρίση σε κρίση και από ‘φούσκα’ σε ‘φούσκα’ καθώς τα κεφάλαια αυτά μετακινούνται από κλάδο σε κλάδο και από χώρα σε χώρα. Οι δυνατότητες του σύγχρονου ιμπεριαλισμού (δηλαδή του σύγχρονου αναπτυγμένου καπιταλισμού) να επεκταθεί έχουν οδηγηθεί σε αδιέξοδο.

Για να ξεπεραστεί η οξυμένη κρίση, που η κάθε φορά εκδήλωσή της προκαλεί τρόμο στους ιθύνοντες των κυρίαρχων τάξεων—ας θυμηθούμε τον πανικό του 2008 σε μια κρίση δανεισμού που τράνταξε συθέμελα τις χρηματαγορές—η πιο καθαρή εκδοχή θα ήταν η διοχέτευση αυτών των λιμναζόντων κεφαλαίων προς κάποιες παραγωγικού χαρακτήρα δραστηριότητες. Αυτό θα έλυνε και τον γρίφο που αντιμετωπίζουν οι κεντρικές τράπεζες των ιμπεριαλιστικών κέντρων στις μέρες μας: Ή να ανεβάσουν τα επιτόκια στον αγώνα τιθάσευσης του πληθωρισμού προκαλώντας βαθύτατη κρίση—ενδεχομένως και θανατηφόρα—στο τραπεζικό σύστημα, καθώς οι τράπεζες έχουν αποθηκεύσει μεγάλο μέρος των διαθεσίμων τους σε ομόλογα και επ’ αυτών έχει κτιστεί ολόκληρος πύργος της Βαβέλ από παράγωγα προϊόντα στα οποία συμμετέχουν κάθε λογής τομείς του δευτερογενούς ή τριτογενούς τομέα, ή να ακολουθήσουν χαλαρές πολιτικές επιτοκίων ενθαρρύνοντας έτσι την αχαλίνωτη κερδοσκοπία μέσω δανεισμού και παραγώγων, η οποία γρηγορότερα από ό,τι αργά θα οδηγήσει σε νέα μεγαλύτερη κρίση.

Η λύση, ιδανική από κάθε άποψη για τον σύγχρονο αναπτυγμένο (και παρασιτικό) καπιταλισμό , θα ήταν αυτό που οι Αμερικανοί ονομάζουν «από-αποικιοποίηση της Ρωσίας»: Η διάλυση της αχανούς Ρωσικής Ομοσπονδίας και ο τεμαχισμός της σε δεκάδες μικρά και ανίσχυρα κράτη, στα οποία θα ακολουθούσε η επέλαση του σύγχρονου χρηματιστηκοποιημένου κεφαλαίου της Δύσης. Αν η Ρωσική Ομοσπονδία αποτελεί κατά τον σπινθηροβόλο Μπορέλ «βενζινάδικο με πυρηνικά», η διάλυσή της θα άφηνε τις ‘βενζίνες’ ως προίκα για τους δυτικούς κατοίκους του ‘κήπου’—για να θυμηθούμε ακόμη μία μπαρούφα του.

Με άλλα λόγια, εδώ έχουμε μια χώρα με ατελείωτους πλουτοπαραγωγικούς πόρους, πρώτη σε έκταση—και με τεράστια διαφορά—παγκοσμίως, συγκροτημένη από πάνω από 100 εθνότητες όπου λατρεύονται όλες οι υπάρχουσες θρησκείες. Αν η Δύση επιτύχει να την διαλύσει, το πρόβλημα της υπερσυγκέντρωσης χρηματικών μέσων λύνεται καθώς τα κεφάλαια που υπερχειλίζουν θα διοχετευτούν στην εκμετάλλευσή της—προφανώς νέο-αποικιακού χαρακτήρα. Θα ξεκινήσει νέος κύκλος καπιταλιστικής επέκτασης, με το τεράστιο αβαντάζ για τα Δυτικά κεφάλαια ότι η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου στον Ρωσικό καπιταλισμό είναι πολύ χαμηλή και επομένως υπάρχουν τεράστια περιθώρια συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης. Και επιπλέον, ως μπόνους, τα δυτικά κεφάλαια θα εισπράξουν την δυνατότητα εκμετάλλευσης ενός ιδιαίτερα ειδικευμένου και μορφωμένου εργατικού και επιστημονικού δυναμικού.

Καλύτερος κόσμος δεν μπορεί να υπάρξει για τον αναπτυγμένο δυτικό καπιταλισμό που έτσι θα πάρει αρκετές δεκαετίες παράταση στις κρισιακές διαδικασίες που γεννά η όξυνση των εσωτερικών αντιφάσεών του. Και αυτό θα αποτελέσει τεράστια ανακούφιση (και ευκαιρία αποκόμισης μυθωδών κερδών) για τις άρχουσες τάξεις της Δύσης—του ‘Κήπου’ κατά σπινθηροβόλο.

Έτσι ερμηνεύεται η αταλάντευτη επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς εδώ και δεκαετίες, παρά την επίδειξη καλή θέλησης από την ρωσική άρχουσα τάξη που έφτασε μέχρι και να ζητήσει αφελώς να ενταχθεί και η Ρωσία στο ΝΑΤΟ, έτσι ερμηνεύεται και η ιδέα (που μάλλον πλέον οι Δυτικοί έχουν διακρίνει την ματαιότητά της) για ολική καταστροφή της ρωσικής οικονομίας—όπως ρητά διατύπωναν ότι ήταν το σχέδιο των κυρώσεων τόσο ο πρόεδρος Μπάιντεν όσο και ο υπουργός οικονομικών της Γαλλίας κατά το πρώτο τρίμηνο του 2022. Έτσι ερμηνεύεται και η σοβαρότατη βλάβη που έχουν αποδεχτεί να υφίστανται οι οικονομίες τους μια σειρά ιμπεριαλιστικές χώρες, όπως π.χ. η Γερμανία: Προσδοκούν πολλαπλάσιες αποδόσεις αν επιτύχουν οι μεθοδεύσεις τους.

Έτσι ερμηνεύεται και η αποφασιστική παρέμβαση των Αγγλο-Αμερικανών κατά της συμφωνίας της Κωνσταντινούπολης—και δεν είναι αλήθεια ότι το καθεστώς του Κιέβου έπαιζε θέατρο με την μονογραφή της, όπως υποστηρίζεται ακόμη και από τους ίδιους. Έτσι εξηγούνται και οι κινήσεις των ΗΠΑ στις Καυκάσιες χώρες, των οποίων τις πλήρεις συνέπειες δεν έχουμε ακόμη διακρίνει, έτσι εξηγείται και η υποστήριξη της δημιουργίας τζιχαντιστικών πόλων σε εθνότητες σύμμαχες της Ρωσίας ή που ήδη ανήκουν στην Ρωσική Ομοσπονδία. Ο στόχος είναι η διάλυση της και η επέλαση του σύγχρονου αποικιοκρατικού κεφαλαίου.

Καλά όλα αυτά, αλλά τι σχέση έχουν με το άρθρο του Κ. Λαπαβίτσα;

Ο Κ. Λαπαβίτσας αντιλαμβάνεται ότι η συγκυρία απαιτεί τοποθέτηση για τον χαρακτήρα του πολέμου στην Ουκρανία και επιλέγει μια προσέγγιση—είπαμε με δειλό τρόπο και όχι ανοικτά επιθετικό, όπως π.χ. κάνει το ΚΚΕ—που έχει γίνει δημοφιλής σε ορισμένους ‘αριστερούς’ κύκλους. Σύμφωνα με αυτούς, ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι ιμπεριαλιστικός και οφείλεται στην γνωστή μας από τον Λένιν όξυνση της ανισόμετρης ανάπτυξης των αντιθέσεων κατά την εποχή του ιμπεριαλισμού. Σύμφωνα με αυτό το σχήμα—που χρησιμοποιείται έτσι ακριβώς, ως τυπικό σχήμα, κάνοντας τα κόκκαλα του Λένιν να τρίζουν—στην Ουκρανία έχουμε την προσπάθεια του Ρωσικού ιμπεριαλισμού να ανακόψει την κυριαρχία του Αμερικανικού ιμπεριαλισμού δεδομένου ότι πλέον ο Ρωσικός πόλος έχει ισχυροποιηθεί και θέλει να επεκταθεί προς νέες αγορές. Στην Ουκρανία, λέει ο Λαπαβίτσας, έχουμε πάλη ανάμεσα σε «Μεγάλες Δυνάμεις»–καινοφανής όρος από Μαρξιστική άποψη, ντρέπεται να πει ‘ιμπεριαλιστικές’—για την «ηγεμονία».

Εννοείται ότι μια προσέγγιση, όπως αυτή που μόλις σκιαγράφησα, απαιτεί μια σοβαρή ανάλυση του Ρωσικού ‘ιμπεριαλισμού’ αν θέλει, εννοείται, να πείσει για την αξιοπιστία της, πράγμα που γενικά αποφεύγουν οι υποστηρικτές της, του Κ. Λαπαβίτσα μη εξαιρουμένου. Αλλά, είπαμε, δεν είναι σκοπός αυτού του σχολίου η κριτική στην θεωρία της σύγκρουσης των δύο ιμπεριαλισμών στην Ουκρανία, που, όπως φαίνεται, υποστηρίζει και ο Κ. Λαπαβίτσας.

Στόχος εδώ είναι να τραβηχτεί η προσοχή στο κύριο χαρακτηριστικό του σύγχρονου ιμπεριαλισμού, την υπερ-χρηματιστικοποίηση και την υπερ-συσσώρευση χρηματιστικών και δανειακών κεφαλαίων που αναζητούν διέξοδο. Τι λέει ως προς αυτό ο Κ. Λαπαβίτσας;

Το γεγονός είναι ότι στο άρθρο του, αυτός παραδέχεται και περιγράφει—αν και με όχι εναργή τρόπο ούτε στην πληρότητά του—το φαινόμενο. Κυρίως αποφεύγει να εμβαθύνει στα παρασιτικά χαρακτηριστικά (που καθιστούν το φαινόμενο αυτό ιδιαίτερα επικίνδυνο) και δίνει την κύρια έμφαση στην τετριμμένη διαπίστωση ότι το κεφάλαιο αυτό δεν έχει πατρίδα. Επιπρόσθετα, δεν το αντιλαμβάνεται ως κεφάλαιο που λειτουργεί στο πλάι του παραγωγικού καπιταλιστικού συστήματος επιδιδόμενο σε κερδοσκοπικές χρηματιστικές δανειακές δραστηριότητες, αλλά αντίθετα το βλέπει ως κεφάλαιο που ενδυναμώνει το παραγωγικό καπιταλιστικό κεφάλαιο καθώς το ‘απελευθερώνει’ από το τραπεζικό κεφάλαιο. Έτσι καταφέρνει να προσπεράσει το κύριο πολιτικό συμπέρασμα που προκύπτει από την γιγάντωση αυτού του κεφαλαίου: Την επιταχυνόμενη επιθετικότητά του καθώς αγωνίζεται να ξεπεράσει τις όλο και οξύτερες κρίσεις που προκαλεί η μεγέθυνσή του σε αδηφάγο Γαργαντούα.

Αυτό φυσικά είναι εξαιρετικά ‘βολικό’ για να προσπεραστεί το ερώτημα για τον ρόλο αυτού του κεφαλαίου στον πόλεμο στην Ουκρανία. Αλλά έτσι ουσιαστικά αποκλείονται τα πολιτικά συμπεράσματα και μηδενίζεται η όποια αξία μπορεί να φέρει στη συζήτηση η επισήμανση για την λειτουργία αυτού του κεφαλαίου όταν εξετάζουμε την συγκυρία. Επομένως, με τον τρόπο αυτό γίνεται δυνατή η προσκόλληση στο τυπικό σχήμα των δύο ιμπεριαλισμών και το προσπέρασμα της κραυγαλέας πραγματικότητας. Όπως θάλεγε κάποιος θυμόσοφος παρατηρητής αυτής της ανάλυσης: ‘Μηδέν εις το πηλίκον’.

Είναι επομένως αναγκαία μια γενίκευση που θα αντιλαμβάνεται τον καπιταλιστικό κύκλο και θα εντάσσει την σύγχρονη φάση αυτού του κύκλου για τον αναπτυγμένο σε κατάσταση σαπίσματος καπιταλισμό σε ένα σοβαρό θεωρητικό πλαίσιο. Την κατεύθυνση προς μια τέτοια προσπάθεια προσπαθεί να αναδείξει το άρθρο του Henry Johnston που ακολουθεί, καθώς προτείνει ως ερμηνευτικό πλαίσιο τη θεωρία των καπιταλιστικών κύκλων που πρότεινε ο μαρξιστής Ιταλός θεωρητικός της πολιτικής οικονομίας Giovanni Arrighi. Εννοείται ότι για να γίνει αποδεκτή μια τέτοια ερμηνευτική προσέγγιση απαιτούνται πολύ σοβαρότερες εργασίες, αλλά παρ’ όλα αυτά το άρθρο[1] του Johnston παραμένει μια όαση στις ιδέες που κυκλοφορούν γύρω από την ερμηνεία των χαρακτηριστικών της σύγχρονης φάσης του αναπτυγμένου καπιταλισμού.

Κωστής Μηλολιδάκης

*          *          *

Ο Θάνατος των Καπιταλιστικών Αυτοκρατοριών: Η Κατάρρευση των ΗΠΑ Επαναλαμβάνει τον Προηγούμενο Κύκλο Καταρρεύσεων

Η στροφή από την καπιταλιστική επέκταση, την παραγωγή και το εμπόριο προς τον δανεισμό και την κερδοσκοπία σηματοδοτεί την απαρχή της παρακμής των ηγεμονικών δυνάμεων στο καπιταλιστικό σύστημα εδώ και αιώνες

Του Henry Johnston

Ένα από τα περίεργα χαρακτηριστικά του αμερικανικού τοπίου είναι το γεγονός ότι στις μέρες μας η χρηματιστικοποίηση [financialization] της οικονομίας καταδικάζεται ευρέως ως ανθυγιεινή, αλλά ελάχιστα γίνονται για να αντιστραφεί. Υπήρξε μια εποχή, πίσω στις δεκαετίες του 1980 και του ’90, όταν ο καπιταλισμός με κινητήρια δύναμη τον χρηματο-πιστωτικό τομέα υποτίθεται ότι θα εγκαινίαζε μια εποχή καλύτερης κατανομής κεφαλαίων και μιας πιο δυναμικής οικονομίας. Αυτή η άποψη δεν ακούγεται πλέον και τόσο συχνά.

Έτσι, αν ένα τέτοιο φαινόμενο αντιμετωπίζεται αρνητικά από τη συντριπτική πλειοψηφία, αλλά δεν διορθώνεται, τότε ίσως δεν πρόκειται απλώς για αποτυχία στη χάραξη πολιτικής, αλλά μάλλον για κάτι βαθύτερο—κάτι πιο ενδημικό στην ίδια τη δομή της καπιταλιστικής οικονομίας. Είναι βέβαια δυνατό να αποδώσει κάποιος την ευθύνη για αυτή την κατάσταση στα βήματα που κάνει η σημερινή φουρνιά των κυνικών και διψασμένων για εξουσία ελίτ και να σταματήσει εκεί την ανάλυσή του. Αλλά μια εξέταση της ιστορίας αποκαλύπτει επαναλαμβανόμενες περιπτώσεις χρηματιστικοποίησης που παρουσιάζουν αξιοσημείωτες ομοιότητες, γεγονός που προσκαλεί στο συμπέρασμα ότι ίσως η δυσχερής θέση της αμερικανικής οικονομίας τις τελευταίες δεκαετίες να μην αποτελεί εξαίρεση και ότι η διαρκώς αυξανόμενη ισχύς της Wall Street να ήταν κατά κάποιον τρόπο προδιαγεγραμμένη.

Παρουσίαση του Giovanni Arrighi: Η χρηματιστικοποίηση ως κυκλικό φαινόμενο

Σε αυτό το πλαίσιο αξίζει να επανεξετάσουμε το έργο του Ιταλού θεωρητικού της πολιτικής οικονομίας και ιστορικού του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος Giovanni Arrighi (1937-2009). Ο Arrighi, ο οποίος συχνά απλουστευτικά κατατάσσεται ως μαρξιστής ιστορικός, μια ετικέτα πολύ περιοριστική δεδομένης της ευρύτητας του έργου του, διερεύνησε την προέλευση και την εξέλιξη των καπιταλιστικών συστημάτων που χρονολογούνται από την Αναγέννηση και έδειξε πώς επαναλαμβανόμενες φάσεις χρηματοπιστωτικής επέκτασης και κατάρρευσης στηρίζουν ευρύτερες γεωπολιτικές αναδιαμορφώσεις. Κεντρική θέση στη θεωρία του κατέχει η άποψη ότι ο κύκλος της ανόδου και της πτώσης κάθε διαδοχικού ηγεμόνα καταλήγει σε μια κρίση χρηματιστικοποίησης. Αυτή η φάση της χρηματιστικοποίησης είναι που διευκολύνει τη μετάβαση στον επόμενο ηγεμόνα.

Ο Arrighi χρονολογεί την απαρχή αυτής της κυκλικής διαδικασίας στις ιταλικές πόλεις-κράτη του 14ου αιώνα, μια εποχή που αποκαλεί γέννηση του σύγχρονου κόσμου. Ξεκινώντας από το πάντρεμα του γενοβέζικου κεφαλαίου με την ισπανική ισχύ που παρήγαγε τις μεγάλες ανακαλύψεις, παρακολουθεί αυτή την πορεία μέσω του Άμστερνταμ, του Λονδίνου και, τέλος, των Ηνωμένων Πολιτειών.

Σε κάθε περίπτωση, ο κύκλος είναι μικρότερος και κάθε νέος ηγεμόνας είναι μεγαλύτερος, πιο πολύπλοκος και πιο ισχυρός από τον προηγούμενο. Και, όπως αναφέραμε παραπάνω, κάθε ένας καταλήγει σε μια κρίση χρηματιστικοποίησης που σηματοδοτεί το τελικό στάδιο της ηγεμονίας. Αλλά αυτή η φάση γονιμοποιεί επίσης το έδαφος στο οποίο θα φυτρώσει ο επόμενος ηγεμόνας, χαρακτηρίζοντας έτσι τη χρηματιστικοποίηση ως προάγγελο μιας επικείμενης αλλαγής ηγεμονίας. Ουσιαστικά, η ανερχόμενη δύναμη αναδύεται εν μέρει κάνοντας χρήση των οικονομικών πόρων της χρηματιστικοποιημένης και φθίνουσας δύναμης.

Ο Arrighi εντόπισε ένα πρώτο κύμα χρηματιστικοποίησης που ξεκίνησε γύρω στο 1560, όταν οι επιχειρηματίες της Γένοβας αποσύρθηκαν από το εμπόριο και εξειδικεύτηκαν στα χρηματοπιστωτικά, δημιουργώντας έτσι συμβιωτικές σχέσεις με το Βασίλειο της Ισπανίας. Το επόμενο κύμα ξεκίνησε γύρω στο 1740, όταν οι Ολλανδοί άρχισαν να αποσύρονται από το εμπόριο για να γίνουν “οι τραπεζίτες της Ευρώπης“. Η χρηματιστικοποίηση στη Μεγάλη Βρετανία, την οποία θα εξετάσουμε παρακάτω, εμφανίστηκε γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα- για τις Ηνωμένες Πολιτείες, ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970.

Ο ίδιος ορίζει την ηγεμονία ως “τη δύναμη ενός κράτους να ασκεί λειτουργίες ηγεσίας και διακυβέρνησης πάνω σε ένα σύστημα κυρίαρχων κρατών“. Κεντρικό ρόλο σε αυτή την έννοια παίζει η ιδέα ότι ιστορικά αυτός ο τρόπος διακυβέρνησης συνδέεται με τον μετασχηματισμό του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί το ίδιο το σύστημα σχέσεων μεταξύ των κρατών και επίσης ότι αποτελείται τόσο από αυτό που θα ονομάζαμε γεωπολιτική κυριαρχία όσο και από ένα είδος πνευματικής και ηθικής ηγεσίας. Η ηγεμονική δύναμη όχι μόνο ανεβαίνει στην κορυφή εν μέσω του ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών, αλλά στην πραγματικότητα σφυρηλατεί το ίδιο το σύστημα προς το συμφέρον της. Το κλειδί σε αυτή την ικανότητα επέκτασης της ισχύος του ίδιου του ηγεμόνα είναι η ικανότητα να μετατρέπει τα εθνικά του συμφέροντα σε διεθνή συμφέροντα.

Οι παρατηρητές της σημερινής αμερικανικής ηγεμονίας θα αναγνωρίσουν [εδώ] τον μετασχηματισμό του παγκόσμιου συστήματος προς όφελος των αμερικανικών συμφερόντων. Η διατήρηση μιας ιδεολογικά φορτισμένης ‘βασισμένης σε κανόνες’ τάξης πραγμάτων—φαινομενικά προς όφελος όλων—ταιριάζει απόλυτα στην κατηγορία της συγχώνευσης εθνικών και διεθνών συμφερόντων. Εν τω μεταξύ, ο προηγούμενος ηγεμόνας, οι Βρετανοί, είχαν τη δική τους εκδοχή που ενσωμάτωνε τόσο πολιτικές ελεύθερου εμπορίου όσο και μια αντίστοιχη ιδεολογία που έδινε έμφαση στον πλούτο των εθνών έναντι της εθνικής κυριαρχίας.

Επιστρέφοντας στο ζήτημα της χρηματιστικοποίησης, η αρχική κατανόηση της εποχιακής πτυχής της προήλθε αρχικά από τον Γάλλο ιστορικό Fernand Braudel, του οποίου ο Arrighi ήταν μαθητής. Ο Braudel παρατήρησε ότι η άνοδος της χρηματοπιστωτικής [finance] ως κυρίαρχης καπιταλιστικής δραστηριότητας μιας δεδομένης κοινωνίας ήταν σημάδι της επικείμενης παρακμής της.

Ο Arrighi υιοθέτησε αυτή την προσέγγιση και, στο μείζον έργο του με τίτλο “Ο μακρύς εικοστός αιώνας“, ανέπτυξε τη θεωρία του για το κυκλικό μοτίβο της ανόδου και της κατάρρευσης εντός του καπιταλιστικού συστήματος, το οποίο ονόμασε “συστημικό κύκλο συσσώρευσης“. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η περίοδος της ανόδου βασίζεται στην επέκταση του εμπορίου και της παραγωγής. Αλλά αυτή η φάση φτάνει τελικά στην ωριμότητα, οπότε γίνεται πιο δύσκολο να επανεπενδυθεί κερδοφόρα το κεφάλαιο για περαιτέρω επέκταση. Με άλλα λόγια, οι οικονομικές δραστηριότητες που ώθησαν την ανερχόμενη δύναμη στην κορύφωση της κυριαρχίας της γίνονται όλο και λιγότερο κερδοφόρες, καθώς ο ανταγωνισμός εντείνεται και, σε πολλές περιπτώσεις, μεγάλο μέρος της πραγματικής οικονομίας χάνεται σε περιφερειακές δραστηριότητες, όπου οι μισθοί είναι χαμηλότεροι. Οι αυξανόμενες διοικητικές δαπάνες και το κόστος διατήρησης ενός διαρκώς επεκτεινόμενου στρατού συμβάλλουν επίσης σε αυτό.

Αυτό οδηγεί στην εμφάνιση αυτού που ο Arrighi αποκαλεί ‘κρίση σήματος’, δηλαδή μιας οικονομικής κρίσης που σηματοδοτεί τη μετάβαση από τη συσσώρευση μέσω της υλικής επέκτασης στη συσσώρευση μέσω της χρηματοπιστωτικής επέκτασης. Αυτό που ακολουθεί είναι μια φάση που χαρακτηρίζεται από τη χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση και την κερδοσκοπία. Ένας άλλος τρόπος για να το σκεφτούμε αυτό είναι ότι, έχοντας χάσει την πραγματική βάση της οικονομικής του ευημερίας, ένα έθνος στρέφεται στον χρηματοπιστωτικό τομέα ως το τελικό οικονομικό πεδίο στο οποίο μπορεί να διατηρηθεί η ηγεμονία. Η φάση της χρηματιστικοποίησης χαρακτηρίζεται έτσι από μια υπερβολική έμφαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές και τον χρηματοπιστωτικό τομέα.

Πώς η χρηματιστικοποίηση καθυστερεί το αναπόφευκτο

Ωστόσο, η διαβρωτική φύση της χρηματιστικοποίησης δεν είναι άμεσα εμφανής—στην πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Ο Arrighi καταδεικνύει πώς η στροφή στη χρηματιστικοποίηση, η οποία είναι αρχικά αρκετά προσοδοφόρα, μπορεί να προσφέρει μια προσωρινή και απατηλή ανάπαυλα από την πορεία της παρακμής, αναβάλλοντας έτσι την έναρξη της τελικής κρίσης. Για παράδειγμα, ο κατεστημένος ηγεμόνας της εποχής, η Μεγάλη Βρετανία, ήταν η χώρα που επλήγη περισσότερο από τη λεγόμενη Μακρά Ύφεση του 1873-1896, μια παρατεταμένη περίοδο κακοδαιμονίας που είδε τη βιομηχανική ανάπτυξη της Βρετανίας να επιβραδύνεται και το οικονομικό της κύρος να μειώνεται. Ο Arrighi την προσδιορίζει ως “κρίση σήματος” – το σημείο του κύκλου όπου χάνεται η παραγωγική ζωτικότητα και αρχίζει η χρηματιστικοποίηση.

Και όμως, όπως ο Arrighi παραθέτει από το βιβλίο του David Landes “The Unbound Prometheus” του 1969, «ως δια μαγείας, ο τροχός γύρισε». Τα τελευταία χρόνια του αιώνα, οι επιχειρήσεις βελτιώθηκαν ξαφνικά και τα κέρδη αυξήθηκαν. «Η εμπιστοσύνη επέστρεψε—όχι η σποραδική, φευγαλέα εμπιστοσύνη των σύντομων ανόδων που είχαν διανθίσει την κατήφεια των προηγούμενων δεκαετιών, αλλά μια γενική ευφορία που είχε να επικρατήσει από… τις αρχές της δεκαετίας του 1870….. Σε όλη τη Δυτική Ευρώπη, τα χρόνια αυτά ζουν στη μνήμη ως οι παλιές καλές μέρες—η Εδουαρδιανή εποχή, la belle époque». Όλα έμοιαζαν και πάλι σωστά.

Ωστόσο, δεν υπάρχει τίποτα μαγικό στην ξαφνική αποκατάσταση των κερδών, εξηγεί ο Arrighi. Αυτό που συνέβη είναι ότι «καθώς η βιομηχανική της υπεροχή μειωνόταν, ο χρηματοπιστωτικός της τομέας θριάμβευε και οι υπηρεσίες της ως μεταφορέα, εμπόρου, μεσίτη ασφαλίσεων και διαμεσολαβητή στο παγκόσμιο σύστημα πληρωμών έγιναν πιο απαραίτητες από ποτέ».

Με άλλα λόγια, υπήρξε μεγάλη επέκταση της χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας. Αρχικά μεγάλο μέρος του διευρυνόμενου χρηματοοικονομικού εισοδήματος προερχόταν από τόκους και μερίσματα που προέκυπταν από προηγούμενες επενδύσεις. Αλλά όλο και περισσότερο ένα σημαντικό μέρος χρηματοδοτήθηκε από αυτό που ο Arrighi αποκαλεί «εγχώρια μετατροπή του εμπορευματικού κεφαλαίου σε χρηματικό κεφάλαιο». Εν τω μεταξύ, καθώς το πλεονάζον κεφάλαιο μετακινήθηκε από το εμπόριο και την παραγωγή, οι πραγματικοί μισθοί στη Βρετανία άρχισαν να μειώνονται από τα μέσα της δεκαετίας του 1890—μια αντιστροφή της τάσης των τελευταίων πέντε δεκαετιών. Μια πλουσιότερη οικονομική και επιχειρηματική ελίτ εν μέσω μιας συνολικής μείωσης των πραγματικών μισθών είναι κάτι που θα πρέπει να χτυπήσει ένα καμπανάκι στους παρατηρητές της σημερινής Αμερικανικής οικονομίας.

Ουσιαστικά, αγκαλιάζοντας τη χρηματιστικοποίηση, η Βρετανία έπαιξε το τελευταίο χαρτί που είχε για να αποτρέψει την παρακμή της αυτοκρατορίας της. Από εκεί και πέρα, θα βρισκόταν η καταστροφή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και η επακόλουθη αστάθεια του Μεσοπολέμου, μια εκδήλωση αυτού που ο Arrighi αποκαλεί “συστημικό χάος” – ένα φαινόμενο που γίνεται ιδιαίτερα ορατό κατά τη διάρκεια κρίσεων-σημάτων και τελικών κρίσεων.

Ιστορικά, παρατηρεί ο Arrighi, αυτές οι καταρρεύσεις έχουν συνδεθεί με την κλιμάκωση σε απ’ ευθείας πολεμικές συγκρούσεις—συγκεκριμένα, με τον τριακονταετή πόλεμο (1618-48), τους ναπολεόντειους πολέμους (1803-15) και τους δύο παγκόσμιους πολέμους. Είναι ενδιαφέρον, και κάπως αντίθετο με τη διαίσθηση, ότι σε αυτούς τους πολέμους συνήθως δεν βρέθηκαν σε αντίπαλες πλευρές ο κατεστημένος ηγεμόνας και ο διεκδικητής (με αξιοσημείωτη εξαίρεση τους Αγγλο-Ολλανδικούς ναυτικούς πολέμους). Αντίθετα, ήταν συνήθως οι ενέργειες άλλων ανταγωνιστών που επιτάχυναν την άφιξη της τελικής κρίσης. Αλλά ακόμη και στην περίπτωση των Ολλανδών και των Βρετανών, η σύγκρουση συνυπήρξε με τη συνεργασία, καθώς οι Ολλανδοί έμποροι έστρεφαν όλο και περισσότερο τα κεφάλαιά τους στο Λονδίνο, όπου απέφεραν καλύτερες αποδόσεις.

Η Wall Street και η κρίση του τελευταίου ηγεμόνα

Η διαδικασία της χρηματιστικοποίησης που προέκυψε από μια κρίση σήματος επαναλήφθηκε με εκπληκτικές ομοιότητες στην περίπτωση του διαδόχου της Βρετανίας, των ΗΠΑ. Η δεκαετία του 1970 ήταν μια δεκαετία βαθιάς κρίσης για τις ΗΠΑ, με υψηλά επίπεδα πληθωρισμού, αποδυνάμωση του δολαρίου μετά την εγκατάλειψη της μετατρεψιμότητας σε χρυσό το 1971 και, ίσως το σημαντικότερο, την απώλεια της ανταγωνιστικότητας της αμερικανικής μεταποίησης. Με ανερχόμενες δυνάμεις όπως η Γερμανία, η Ιαπωνία και, αργότερα, η Κίνα, ικανές να τις ξεπεράσουν σε επίπεδο παραγωγής, οι ΗΠΑ έφτασαν στο ίδιο σημείο καμπής και, όπως και οι προκάτοχοί τους, στράφηκαν στη χρηματιστικοποίηση. Η δεκαετία του 1970 ήταν, σύμφωνα με την ιστορικό Τζούντιθ Στάιν, η «κομβική δεκαετία» που «σφράγισε τη μετάβαση σε ολόκληρη την κοινωνία από τη βιομηχανία στη χρηματοδότηση, από το εργοστάσιο στο χρηματιστήριο».

Αυτό, εξηγεί ο Arrighi, επέτρεψε στις ΗΠΑ να προσελκύσουν τεράστια ποσά κεφαλαίων και να κινηθούν προς ένα μοντέλο ελλειμματικής χρηματοδότησης—μια αυξανόμενη υπερχρέωση της αμερικανικής οικονομίας και του κράτους προς τον υπόλοιπο κόσμο. Αλλά η χρηματιστικοποίηση επέτρεψε επίσης στις ΗΠΑ να ξανα-τονώσουν την οικονομική και πολιτική τους ισχύ στον κόσμο, ιδίως καθώς το δολάριο εδραιώθηκε ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα. Αυτή η αναστολή έδωσε στις ΗΠΑ την ψευδαίσθηση της ευημερίας στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και τη δεκαετία του ’90, όταν, όπως λέει ο Arrighi «υπήρχε αυτή η ιδέα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν ‘επιστρέψει’». Αναμφίβολα, η κατάρρευση του κύριου γεωπολιτικού αντίπαλού τους, της Σοβιετικής Ένωσης, συνέβαλε σε αυτή τη ζωηρή αισιοδοξία και την αίσθηση ότι ο δυτικός νεοφιλελευθερισμός είχε δικαιωθεί.

Ωστόσο, κάτω από την επιφάνεια, οι τεκτονικές πλάκες της παρακμής εξακολουθούσαν να σπρώχνονται με ένταση, καθώς οι ΗΠΑ εξαρτώνταν όλο και περισσότερο από την εξωτερική χρηματοδότηση και εντατικοποιούσαν με αυξανόμενους ρυθμούς τη μόχλευση πάνω σε ένα συνεχώς ελαττωνόμενο κομμάτι της πραγματικής οικονομικής δραστηριότητας, η οποία μεταφερόταν ταχύτατα στο εξωτερικό και αποψιλωνόταν. Καθώς ανέβαινε η επιρροή της Wall Street πολλές βασικές αμερικανικές οικονομικές μονάδες ουσιαστικά απογυμνώθηκαν από τα πάγιά τους για χάρη του χρηματοπιστωτικού κέρδους.

Αλλά, όπως επισημαίνει ο Arrighi, η χρηματιστικοποίηση απλώς καθυστερεί το αναπόφευκτο, πράγμα που αποκαλύφθηκε εντελώς με τα γεγονότα που επακολούθησαν στις ΗΠΑ. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990, η ίδια η χρηματιστικοποίηση είχε αρχίσει να δυσλειτουργεί, ξεκινώντας με την ασιατική κρίση του 1997 και το επακόλουθο σκάσιμο της φούσκας των dotcom[2], και συνεχίζοντας με τη μείωση των επιτοκίων που θα διόγκωνε τη φούσκα των ακινήτων που έσκασε τόσο θεαματικά το 2008. Έκτοτε, ο καταρράκτης των ανισορροπιών στο χρηματοπιστωτικό σύστημα απλώς επιταχύνθηκε και ήταν μόνο μέσω ενός συνδυασμού ολοένα και πιο απελπισμένων χρηματοπιστωτικών ταχυδακτυλουργιών—φουσκώνοντας τη μία φούσκα μετά την άλλη—και του απροκάλυπτου πειθαναγκασμού που κατάφεραν οι ΗΠΑ να παρατείνουν την ηγεμονία τους ακόμη και λίγο περισσότερο από την ώρα της.

Το 1999, ο Arrighi, σε ένα άρθρο που συνέγραψε μαζί με την Αμερικανίδα ερευνήτρια Beverly Silver, συνόψισε το αδιέξοδο της εποχής. Έχει περάσει ένα τέταρτο του αιώνα από τότε που γράφτηκαν αυτά τα λόγια, αλλά θα μπορούσαν κάλλιστα να έχουν γραφτεί την περασμένη εβδομάδα:

«Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική επέκταση της τελευταίας πάνω κάτω εικοσαετίας δεν είναι ούτε ένα νέο στάδιο του παγκόσμιου καπιταλισμού ούτε ο προάγγελος μιας ‘επερχόμενης ηγεμονίας των παγκόσμιων αγορών’. Αντίθετα, είναι το πιο σαφές σημάδι ότι βρισκόμαστε εν μέσω μιας κρίσης ηγεμονίας. Ως τέτοια, η επέκταση μπορεί να αναμένεται ότι θα είναι ένα προσωρινό φαινόμενο που θα τελειώσει λιγότερο ή περισσότερο καταστροφικά… Αλλά η τύφλωση που οδήγησε τις κυρίαρχες ομάδες των [ηγεμονικών κρατών του παρελθόντος] να μπερδέψουν το ‘φθινόπωρο’ με μια νέα ‘άνοιξη’ της… εξουσίας τους συνετέλεσε ώστε το τέλος να έρθει νωρίτερα και πιο καταστροφικά απ’ ό,τι θα συνέβαινε διαφορετικά… Μια παρόμοια τύφλωση είναι ολοφάνερη και σήμερα».

Ένας πρώιμος προφήτης ενός πολυπολικού κόσμου

Στο ύστερο έργο του, ο Arrighi έστρεψε την προσοχή του στην Ανατολική Ασία και εξέτασε τις προοπτικές για τη μετάβαση στην επόμενη ηγεμονία. Από τη μία πλευρά, αναγνώρισε την Κίνα ως τον λογικό διάδοχο της αμερικανικής ηγεμονίας. Ωστόσο, ως αντίβαρο σε αυτό, δεν έβλεπε ότι ο κύκλος που περιέγραψε θα συνεχιζόταν στο διηνεκές και πίστευε ότι θα ερχόταν ένα σημείο όπου δεν θα ήταν πλέον δυνατό να δημιουργηθεί ένα κράτος με μεγαλύτερες και πιο ολοκληρωμένες οργανωτικές δομές. Ενδεχομένως, υπέθεσε, οι ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν ακριβώς αυτή την επεκτατική καπιταλιστική δύναμη που έχει οδηγήσει την καπιταλιστική λογική στα γήινα όριά της.

Ο Arrighi θεωρούσε επίσης ότι ο συστημικός κύκλος της συσσώρευσης είναι ένα φαινόμενο εγγενές στον καπιταλισμό και δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε προ-καπιταλιστικές εποχές ή σε μη-καπιταλιστικούς σχηματισμούς. Μέχρι το 2009, όταν πέθανε, η άποψη του Arrighi ήταν ότι η Κίνα παρέμενε μια αποφασιστικά μη-καπιταλιστική κοινωνία της αγοράς. Το πώς θα εξελισσόταν παρέμενε ένα ανοιχτό ερώτημα.

Αν και ο Arrighi δεν ήταν δογματικός ως προς τον τρόπο που θα διαμορφωθεί το μέλλον και δεν εφάρμοσε τις θεωρίες του ντετερμινιστικά, ιδίως όσον αφορά τις εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών, μίλησε εμφατικά για αυτό που στη σημερινή γλώσσα θα μπορούσε να ονομαστεί ως η αναγκαιότητα της αποδοχής ενός πολυπολικού κόσμου. Σε άρθρο τους το 1999, ο ίδιος και η Silver προέβλεπαν ότι «μια λίγο πολύ επικείμενη πτώση της Δύσης από τα δεσποτικά ύψη του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος είναι δυνατή, ακόμη και πιθανή».

Οι ΗΠΑ, πιστεύουν, «έχουν ακόμη μεγαλύτερες δυνατότητες από ό,τι η Βρετανία πριν από έναν αιώνα να μετατρέψουν την παρακμάζουσα ηγεμονία τους σε εκμεταλλευτική κυριαρχία». Αν το σύστημα τελικά καταρρεύσει, «αυτό θα γίνει κυρίως λόγω της αντίστασης των ΗΠΑ στην προσαρμογή και τoν συμβιβασμό. Και αντίστροφα, η προσαρμογή και ο συμβιβασμός των ΗΠΑ με την ανερχόμενη οικονομική δύναμη της περιοχής της Ανατολικής Ασίας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για μια μη-καταστροφική μετάβαση σε μια νέα παγκόσμια τάξη».

Το αν θα υπάρξει τέτοια προσαρμογή μένει να το δούμε, αλλά ο Arrighi δίνει έναν απαισιόδοξο τόνο, σημειώνοντας ότι κάθε ηγεμόνας, στο τέλος του κύκλου της κυριαρχίας του, βιώνει μια «τελική άνθηση» κατά την οποία επιδιώκει το «εθνικό του συμφέρον χωρίς να λαμβάνει υπόψη τα προβλήματα σε επίπεδο συστήματος που απαιτούν λύσεις σε επίπεδο συστήματος». Πιο εύστοχη περιγραφή της σημερινής κατάστασης πραγμάτων δεν θα μπορούσε να είχε διατυπωθεί.

Τα προβλήματα σε επίπεδο συστήματος πολλαπλασιάζονται, αλλά το αποσκληρωμένο ancien régime στην Ουάσινγκτον δεν τα αντιμετωπίζει[3]. Καθώς μπερδεύει τη χρηματιστικοποιημένη οικονομία του με μια ισχυρή οικονομία, υπερεκτιμά τη δύναμη της οπλοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος που ελέγχει, βλέποντας έτσι και πάλι ‘άνοιξη’ εκεί που υπάρχει μόνο ‘φθινόπωρο’. Αυτό, όπως προβλέπει ο Arrighi, μόνο που θα επισπεύσει το τέλος.

Πηγή: RT.com

[1] Σημειώνω εδώ ότι πήρα το θάρρος να αλλάξω κάπως την τιτλοφορία που επέλεξε για το άρθρο το “Russia Today” από όπου το πήρα, καθώς—κατά τη γνώμη μου—ο τίτλος που είχε επιλεγεί δεν απέδιδε με ακρίβεια το περιεχόμενο του άρθρου. Ο τίτλος του RT είναι: «Ο θάνατος των αυτοκρατοριών: Η κατάρρευση των ΗΠΑ και όσα επακολουθήσουν είναι αναπόφευκτα». Ο υπότιτλος είναι λίγο-πολύ ανάλογος με αυτόν του RT.

[2] Η φούσκα των dotcoms είναι η φούσκα που δημιουργήθηκε στα διεθνή χρηματιστήρια, και κυρίως στο αμερικανικό NASDAQ, με τις μετοχές των εταιριών που είχαν σχέση με το Ίντερνετ. Η ξέφρενη άνοδος των τιμών αυτών των μετοχών ξεκίνησε το 1999, κορυφώθηκε στο πρώτο εξάμηνο του 2000, και στη συνέχεια επήλθε η κατάρρευση.

[3] Τα γαλλικά στο πρωτότυπο. Ancien Régime (Παλαιό Καθεστώς) ονομάστηκε το μοναρχικό, αριστοκρατικό, κοινωνικό και πολιτικό σύστημα εγκαθιδρυμένο στο Βασίλειο της Γαλλίας περίπου από τον 15ο αιώνα μέχρι τον ύστερο 18ο αιώνα υπό τις δυναστείες των ύστερων Βαλουά και των Βουρβόνων.

Κωστής Μηλολιδάκης

Αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Μαθηματικών του ΕΚΠΑ.

Ο Ζελένσκι διατάσσει επίθεση στο ρωσικό Μπέλγκοροντ, σκοτώνοντας 24 αμάχους. Η Ρωσία δηλώνει ότι δε θα μείνει ατιμώρητος ο βομβαρδισμός και σκοτωμός των αμάχων και προβαίνει σε αντίποινα στο ουκρανικό Χάρκοβο. Ο Ζελένσκι βγαίνει κι ανακοινώνει το θάνατο 4 αμάχων, κάνοντας λόγο για «ρωσική φρίκη».

Όλα αυτά θα μας έκαναν να γελάσουμε, αν δεν ήταν πραγματικά. Θα μπορούσαμε να κάνουμε λόγο για σκηνή πολιτικού σουρεαλισμού, αν παραγνωρίζαμε προς στιγμήν το χαμό ζωών αμάχων.

Για να καταλάβουμε γιατί ένας ηγέτης χώρας μπορεί να επιλέξει να αυτοεξευτελιστεί κατά τέτοιο τρόπο και να βλάψει το λαό του τόσο ελαφρά τη καρδία, θα χρειαστεί να κάνουμε μερικά βήματα πίσω.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν πηγαίνει καθόλου καλά. Για τους Ουκρανούς και τους «Δυτικούς συμμάχους» τους, για την ακρίβεια. Η τελευταία επιχείρηση στην οποία είχαν εναποτεθεί ελπίδες για αναστροφή της εικόνας ήττας στο πεδίο, η περίφημη και πολυδιατυμπανιζόμενη εαρινή αντεπίθεση, δεν απέφερε τους επαγγελλόμενους καρπούς. Η ουκρανική μεριά δεν έχει να επιδείξει παρά αυξημένες απώλειες στρατιωτών της, εξάντληση στρατιωτικού υλικού (παρά τους πακτωλούς που έχουν στείλει οι σύμμαχοι) και γενική καθίζηση του μετώπου καθώς οι δυνάμεις της αδυνατούν να κάνουν σημαντικές προόδους έναντι της ρωσικής άμυνας, κι ακόμα κι όταν αυτές επιτυγχάνονται συνοδεύονται από τέτοιο κόστος που να αναιρούν το όποιο κέρδος. Οι στόχοι της επικράτησης επί των ρωσικών δυνάμεων και της επανάκτησης όλων των κατειλημμένων απ’ αυτές περιοχών, απέχουν παρασάγγας από την πραγματικότητα στο πεδίο.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία όμως πάει πολύ καλά για τους Ρώσους. Κόντρα σε εκτιμήσεις που τους θέλαν να υποχωρούν μπροστά σ’ ένα πάνοπλο ουκρανικό στρατό εξοπλισμένο με την τελευταία λέξη της δυτικής στρατιωτικής τεχνολογίας κι εκπαιδευμένο απ’ τους εμπειρότερους δυτικούς πράκτορες, οι Ρώσοι αντέχουν και παγιώνουν την πρόοδό τους. Κόντρα στο στόχο να προκληθεί εσωτερική πολιτική κρίση που θα ανατρέψει εκ των έσω τον Πούτιν και θα βυθίσει τη χώρα στο απόλυτο χάος, ανάλογο αυτού που ακολούθησε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης τρεις δεκαετίες νωρίτερα, επιτρέποντας ένα αντίστοιχο πλιάτσικο και διαμελισμό της χώρας, η θέση του Πούτιν παραμένει κατοχυρωμένη αν όχι και ενισχυμένη και οι φιλοδυτικοί αντίπαλοί του πιο ανίσχυροι από ποτέ.

Αντιμέτωποι μ’ αυτή την πραγματικότητα, οι «Δυτικοί σύμμαχοι», σπόνσορες του αιμοτοκυλίσματος του ουκρανικού λαού, αρχίζουν να αναρωτιούνται αν τελικά ήταν τόσο καλό στοίχημα η επένδυση στη νίκη της Ουκρανίας και η υποκίνησή της ώστε να τα βάλει με τη Ρωσία. Οι εκτιμήσεις τους «πήγαν κουβά». Τελικά ο ουκρανικός κρίκος δεν ήταν τόσο αδύναμος, η Ρωσία δεν ήταν τόσο απομονωμένη, η οικονομία της δεν ήταν τόσο απόλυτα εξαρτημένη από τις δυτικές κι οι υπόλοιπες αναδυόμενες δυνάμεις δεν ήταν τόσο αδιάφορες απέναντι στο ενδεχόμενο ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός να σημειώσει άλλη μια νίκη κατατροπώνοντας ολοσχερώς έναν αντίπαλό του.

Κι όσο η διάσταση ανάμεσα στους δυτικούς πόθους και την πραγματικότητα που αμείλικτα τους διέψευδε μεγενθυνόταν, τόσο οι «απροϋπόθετοι σύμμαχοι» που θα «στήριζαν τον αγώνα της Ουκρανίας μέχρι τέλους» μετατρέπονταν σε φειδωλούς λογιστάκους που άρχιζαν να γκρινιάζουν με τη σχέση κόστους/οφέλους της επένδυσής τους.

Και κάπως έτσι η ιστορία έρχεται να πάρει την εκδίκησή της απ’ τον ενεό Ζελένσκι, αντιστρέφοντας τις ραδιουργίες του εναντίον του. Είναι ο Ζελένσκι που βρέθηκε με μια κατεστραμμένη οικονομία, απόλυτα εξαρτώμενη από μια εξωτερική χρηματοδότηση, τόσο εμφατικά απαραίτητη όσο και διόλου δεδομένη και υποκείμενη στα εύκολα μεταβαλλόμενα συμφέροντα των επιμέρους ατλαντικών δυνάμεων. Είναι ο Ζελένσκι που, ακολουθώντας υπερφίαλη στρατηγική που εξυπηρετούσε καλύτερα όχι τόσο τα δικά του συμφέροντα όσο αυτά των πατρόνων του, αποξενώθηκε από τους πολιτικούς του συμβούλους και τη στρατιωτική ηγεσία. Είναι ο Ζελένσκι, που ακολούθησε μια φασιστική και γενοκτονική πολιτική έναντι του ρωσικού πληθυσμού της χώρας του, που αυτή τη στιγμή ηγείται μιας χώρας διαμελισμένης. Είναι ο Ζελένσκι που έχει σχεδόν εξαντλήσει τα πληθυσμιακά αποθέματα της χώρας του στέλνοντας τον ουκρανικό λαό να πολεμήσει απροετοίμαστος και για ένα πόλεμο που διεξάγεται για συμφέροντα αλλότρια. Είναι ο Ζελένσκι που γυρνάει από χώρα σε χώρα, παρακαλώντας για νέα δαπανηρά εξοπλιστικά προγράμματα.

Επιστέγασμα αυτής της σταδιακής συλλογικής δυτικής απόσυρσης από την Ουκρανία αποτέλεσαν τα γεγονότα της 7^ης Οκτωβρίου στη Γάζα και γύρω απ’ αυτήν και η πρωτοφανής έξαρση της γενοκτονικής επίθεσης του Ισραήλ εναντίον των Παλαιστινίων. Έτσι, ο Ζελένσκι αναγκάστηκε να μάθει με το σκληρό τρόπο ότι φίλη των ΗΠΑ η Ουκρανία, φίλτατο όμως το Ισραήλ.

Όταν έχεις συνδέσει άρρηκτα την επιβίωσή σου με τη στήριξη από μία παραπαίουσα παγκόσμια υπερδύναμη, τόσο το χειρότερο για την πρώτη. Ειδικά όταν πρόκειται για μια υπερδύναμη που επανειλημμένα έχει αποδείξει ότι δεν θα διστάσει να ρίξει οποιονδήποτε «φίλο» της στην πυρά, προκειμένου να καρποφορήσουν οι σχεδιασμοί της.

Ο Ζελένσκι, όμως, αντί να παραδειγματιστεί απ’ την ιστορία, επέλεξε να γίνει ο χρήσιμος ηλίθιος στα πλαίσια ενός σχεδιασμού που τον περιελάμβανε αλλά τον υπερέβαινε. Να περιφέρεται από κοινοβούλιο σε κοινοβούλιο ζητώντας στήριξη, αρχικά κατεπευφημούμενος ως άντρο της αντίστασης έναντι του εξ ανατολάς δεσποτισμού κι έπειτα ως τραγικός επαίτης. Να στέλνει το λαό του στο σφαγείο προς επίτευξη μη επιτεύξιμων στόχων μπας και πείσει τους δυτικούς σφιχτοχέρηδες να ανοίξουν κι άλλο τα πολεμικά σεντούκια.

Αυτή τη μοίρα επιφυλάσσει η ιστορία στους υποτακτικούς των δυτικών, τους πρόθυμους να υπηρετήσουν με ζήλο τα υπερατλαντικά συμφέροντα θυσιάζοντας την ευημερία και το μέλλον του λαού τους, τους γονυκλινείς καιροσκόπους που νομίζουν ότι απ’ το μεγάλο αμερικανικό φαγοπότι θα καταφέρουν να γλείψουν κάνα κόκαλο. Επανειλημμένα έχει αποδειχθεί ότι το αποκλειστικό δυτικό κλαμπ δε δέχεται νέα μέλη, παρά μόνο τσιράκια που θα αδειάσει με την πρώτη ευκαιρία.

Όσοι αφουγκράζονται αυτό το μήνυμα (πχ Τουρκία) μοχλεύουν τη θέση τους αποσπώντας (γεωπολιτικά κ.ά.) οφέλη. Από την άλλη, όσοι δεν διδάσκονται όσες φορές κι οσοδήποτε παραστατικά τους παραδοθεί το ίδιο μάθημα, όπως η Ελλάδα (Κυπριακό, Ίμια, μνημόνια κλπ), θα μετράνε κάθε φορά απώλειες ανεξαρτησίας, κυριαρχίας, ευημερίας.

Ο ρόλος του αιώνια δεδομένου προς τα πιο αρπακτικά συμφέροντα είναι αξεδιάλυτος απ’ αυτόν του τραγικού καρπαζοεισπράκτορα. Κι όταν εξαντληθεί η χρησιμότητά του και πεταχτεί στην άκρη, βίαια αφυπνίζεται στην αφόρητη μοναξιά του απονενοημένου του διαβήματος.

Κάτι που ο διψασμένος για προσοχή Ζελένσκι, μαθημένος στην επιδαψίλευση και το φτηνό θαυμασμό των δυτικών μέσων, είναι αποφασισμένος να μην αποδεχθεί. Όσους Ουκρανούς κι αν χρειαστεί να σκοτώσει στην απεγνωσμένη προσπάθειά του να ξεδιψάσει.

Πηγή: Στο Νησί

Το ΙΚΕ Δημήτρης Μπάτσης διοργανώνει την τηλε-εκδήλωση με τίτλο: «Η Οικονομική Βάση του Σύγχρονου Ιμπεριαλισμού», η οποία θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 18 Μαΐου 2022, ώρα 19:00.

Εισηγητής στην εκδήλωση θα είναι ο Κώστας Λαπαβίτσας, Καθηγητής Οικονομικών, School of Oriental and African Studies, University of London, UK, και The New School, NYC, USA.

Τη συζήτηση θα συντονίσει ο Ιωάννης Θεοδοσίου, Καθηγητής Οικονομικών, University of Aberdeen, UΚ, και Αντιπρόεδρος του ΙΚΕ Δημήτρης Μπάτσης.

Για την παρακολούθηση και τη συμμετοχή στη ζωντανή τηλε-συζήτηση που θα ακολουθήσει, επιλέξτε τον ακόλουθο σύνδεσμο zoom:

https://authgr.zoom.us/j/92153714117?pwd=M1ZvbnZ2ek13ZE02YjhCWlBnTUQvUT09  

Meeting ID: 921 5371 4117

Passcode: 189127

Η παρακολούθηση της τηλε-εκδήλωσης είναι ελεύθερη.