Εισαγωγή
Στόχος αυτού του άρθρου είναι να ερμηνεύσει τη σημασία του πρόσφατου πλήγματος κατά των δύο—από τα δέκα—σημαντικών ραντάρ του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης πυρηνικής επίθεσης κατά της Ρωσίας. Αρχικά παρουσιάζονται τα εν πολλοίς άγνωστα γεγονότα, η σημασία τους από τεχνική άποψη και το ενδεχόμενο η βλάβη στο ρωσικό δίκτυο έγκαιρης προειδοποίησης να έχει ιδιαίτερα σοβαρές επιπτώσεις στη δυνατότητα απάντησης της Ρωσίας στην περίπτωση που δεχτεί πυρηνικό πρώτο πλήγμα. Εξετάζεται το ερώτημα του αυτουργού της επίθεσης και παρατίθενται οι απόψεις γνωστών αναλυτών για τα επακόλουθα αυτής της επίθεσης και τις επιδιώξεις των εμπνευστών της—είναι η αλήθεια ότι οι αναλύσεις τους επικεντρώνονται κυρίως στο πρώτο.
Πυρήνας του άρθρου είναι η δική μας απάντηση στο ερώτημα της αποσαφήνισης της σημασίας της επίθεσης από τακτική άποψη και στις επιδιώξεις που αυτή εξυπηρετεί. Για τον σκοπό αυτό αναπτύσσεται ένα απλό μοντέλο στρατηγικής ανάλυσης που, κατά τη γνώμη μας, δίνει αρκετά καλή απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα καθώς ερμηνεύει τις προθέσεις των εμπνευστών της. Το βασικό μας συμπέρασμα είναι ότι η επίθεση κατά του δικτύου έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας δεν έχει κατ’ ανάγκην ως στόχο την μετέπειτα πραγματοποίηση πρώτου πλήγματος, αλλά επιδιώκει να καταστήσει βάσιμη αυτήν την απειλή και έτσι να αναιρέσει το πλεονέκτημα της κυριαρχίας κατά την κλιμάκωση που απολαμβάνει η Ρωσία. Με άλλα λόγια, επιδιώκει να αποτρέψει τη Ρωσία από το να κλιμακώσει τη σύγκρουση με το ΝΑΤΟ απαντώντας στην τελευταία κλιμάκωση που αυτό πραγματοποιεί αυτές τις μέρες (βαθιά πλήγματα στο ρωσικό έδαφος, παράδοση F-16 και εγκατάσταση ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων στο έδαφος της Ουκρανίας).
Το μοντέλο αυτό μπορεί να περιλάβει (και να ερμηνεύσει) επίσης τις ΑμερικανοΝΑΤΟϊκές κινήσεις: την γνωστή πρόσφατη έγκριση πραγματοποίησης πληγμάτων μακρού βεληνεκούς κατά στρατηγικών στόχων εντός της ‘παλαιάς’ Ρωσίας (των συνόρων του 1991) είτε μέσω πυραυλικών συστημάτων εδάφους-εδάφους είτε μέσω πυραύλων εξαπολυόμενων από εναέριες πλατφόρμες (π.χ. F-16). Επιλέξαμε να μην επεκταθούμε σε αυτά τα ζητήματα λόγω έκτασης, αλλά ο αναγνώστης ενδεχομένως να μπορέσει να εντάξει μόνος του αυτές τις εξελίξεις ως ενδιάμεσα στάδια στο μοντέλο μας.
Το μοντέλο, παρά την απλότητά του, βοηθά επίσης στην κατανόηση του προβλήματος που παρουσιάζει η συνήθεια της Ρωσικής πλευράς να διατυμπανίζει ‘κόκκινες γραμμές’ τις οποίες το ΝΑΤΟ συνεχώς παραβιάζει με μικρά ενδιάμεσα βήματα. Ως υστερόγραφο, στο τέλος του άρθρου επιχειρείται η ερμηνεία της ΑμερικανοΝΑΤΟϊκής τακτικής καθώς και η ανάδειξη του σφάλματος της διατύπωσης μη πραγματοποιούμενων ‘απειλών’ (οι λαστιχένιες ‘κόκκινες γραμμές’) από την πλευρά της Ρωσίας.
* * *
Το παρόν είναι το δεύτερο από δύο άρθρα που επιχειρούν να προσεγγίσουν μέσω της βασικής στρατηγικής θεωρίας—και ιδιαίτερα μέσω της έννοιας ‘κυριαρχία κατά την κλιμάκωση’—τη διαδικασία κλιμάκωσης που παρακολουθούμε στον πόλεμο ΝΑΤΟ-Ρωσίας, μια έννοια καθοριστική στην κατανόηση των κινήσεων των αντιπάλων κατά την εξέλιξη μιας σύγκρουσης.
Στο πρώτο άρθρο—που είχε γραφτεί πριν την επίθεση κατά των ρωσικών ραντάρ και που καλό θα ήταν να διαβαστεί από τον επιμελή αναγνώστη—επιμείναμε στην έννοια ‘κυριαρχία κατά την κλιμάκωση’ ως καθοριστική στην κατανόηση των κινήσεων των αντιπάλων κατά την εξέλιξη μιας σύγκρουσης. Ασχοληθήκαμε κυρίως με την ευκολία με την οποία η ΝΑΤΟϊκή πλευρά της σύγκρουσης, στις απειλές που διατυπώνει, παραβλέπει την εξέταση της κλιμάκωσης που επιχειρεί υπό το πρίσμα της στρατηγικής θεωρίας. Το συμπέρασμα στο οποίο είχαμε καταλήξει ήταν:
«…προσπαθήσαμε να υπογραμμίσουμε ένα στοιχειώδες σημείο της στρατηγικής ανάλυσης που όλο και συχνότερα αγνοείται από τους Αμερικανο-ΝΑΤΟϊκούς υπεύθυνους στην λήψη αποφάσεων: Ότι, στην διαδικασία κλιμάκωσης μιας σύγκρουσης έχει απόλυτη σημασία ο εντοπισμός της πλευράς που κυριαρχεί στο ενδεχόμενο επόμενο βήμα, δηλαδή στο ποιος έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει κινήσεις που θα φέρουν την αντίπαλη πλευρά στο δίλημμα ή να κλιμακώσει παραπέρα προκαλώντας βλάβη στη θέση της ή να υποχωρήσει για να αποφύγει αυτήν την χειροτέρευση. Δυστυχώς για όλο τον κόσμο, μοιάζει ως εάν η Αμερικανο-ΝΑΤΟϊκή πλευρά να παραμελεί πλήρως αυτή την θεώρηση στον πόλεμο που διεξάγει στην Ουκρανία. Ενδεχομένως αυτό να γίνεται επίτηδες ώστε να δοθεί η εντύπωση ότι η Δύση δεν είναι ‘λογικός παίκτης’ στη σύγκρουση και επομένως να προκαλέσει μεγαλύτερα όρια ανοχής από τον αντίπαλο. Το πρόβλημα—αν όντως αυτός είναι ο υπολογισμός που κάνει η Δύση—είναι ότι οι ‘παράλογοι παίκτες’ στις συγκρούσεις συνήθως οδηγούνται στην αυτοκτονία.»
Στο παρόν άρθρο επισημαίνουμε ότι οι τελευταίες κινήσεις, και ιδιαίτερα το πλήγμα κατά των ρωσικών ραντάρ, αποκαλύπτουν ότι τελικά οι Αμερικανοί όντως παίρνουν υπόψη τους τη στρατηγική θεωρία, καθώς επιδιώκουν να ανατρέψουν το πλεονέκτημα της ‘κυριαρχίας κατά την κλιμάκωση’ της σύγκρουσης στην Ουκρανία που διαθέτουν οι Ρώσοι.
Οι προσπάθειες αυτές των ΑμερικανοΝΑΤΟϊκών ενδεχομένως να είναι “πολύ λίγες και πολύ καθυστερημένες”. Αλλά το κυριότερο πρόβλημα από στρατηγική άποψη είναι ότι τους αυτοπεριορίζουν στα στενά πλαίσια μιας διαδικασίας (σκάλας) κλιμάκωσης. Δηλαδή, αυτοί, καθώς επικεντρώνονται στην απόκτηση τακτικών πλεονεκτημάτων μέσω της ‘κυριαρχίας κατά την κλιμάκωση’, αποκόπτουν τις δυνατότητές τους για στρατηγικούς ελιγμούς μεγαλύτερης εμβέλειας από τις κινήσεις κλιμάκωσης στα πλαίσια του—αναγκαστικά—περιοριστικού μοντέλου μας. Είναι ως εάν οι ΑμερικανοΝΑΤΟϊκοί να έχουν στρέψει όλο το μυαλό και τις ενέργειές τους ακριβώς πάνω στο απλό αυτό μοντέλο της ‘σκάλας της κλιμάκωσης’, πράγμα που, εκτός από τρομερά αυτοπεριοριστικό, τους καθιστά και απολύτως προβλέψιμους.
* * *
(α) Τα γεγονότα
Για την περιγραφή των γεγονότων θα χρησιμοποιήσουμε αποσπάσματα από ενημερωτικό σημείωμα που απέστειλε ο Stephen Bryen, πρώην αναπληρωτής υφυπουργός Άμυνας των ΗΠΑ και εμπειρογνώμονας σε θέματα στρατηγικής και τεχνολογίας στον τομέα της ασφάλειας, στις 28 Μαΐου. Προκαταβολικά να πούμε ότι τίποτα από όσα αναφέρει ο Bryen δεν είναι σίγουρο, απλά αυτός συλλέγει τις δημόσια αναφερόμενες πληροφορίες και ήδη έχουν διατυπωθεί πολλές αντιρρήσεις στα λεγόμενά του. Το πρόβλημα της ασάφειας προκύπτει από την τακτική της πλήρους σιωπής που κρατά η ρωσική πλευρά—ορθώς όπως θα δούμε.
Γράφει λοιπόν ο Bryen:
Στις 23 Μαΐου μη επανδρωμένα αεροσκάφη που εκτοξεύτηκαν από την Ουκρανία έπληξαν ρωσικό στρατηγικό σταθμό ραντάρ στο Αρμαβίρ της Ρωσίας. Η επίθεση αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που πυρηνικές εγκαταστάσεις στη Ρωσία στοχοποιούνται και πλήττονται, αλλά αποτελεί μια σημαντική κλιμάκωση που θα μπορούσε να προκαλέσει ρωσικά αντίποινα σε ΝΑΤΟϊκούς παρόχους [του Κιέβου] ή ακόμη και μια πυρηνική απάντηση από τη Ρωσία. Ο πυρήνας της ρωσικής ανησυχίας για την Ουκρανία είναι ότι η χώρα θα γίνει βάση του ΝΑΤΟ για πυρηνικούς πυραύλους…
Εικόνα 2. Αριστερά το ραντάρ στο Armavir μετά το πλήγμα. Δεξιά κατ’ άλλους είναι το κέντρο ελέγχου και κατ’ άλλους είναι το δεύτερο ραντάρ, τοποθετημένο σε γωνία ως προς το πρώτο. Η φωτογραφία έχει δοθεί στη δημοσιότητα από το καθεστώς του Κιέβου που είναι άγνωστο πώς την προμηθεύτηκε. Δεν έχει δοθεί καμία πληροφορία από την Ρωσική πλευρά
… Το Armavir αποτελείται από δύο ραντάρ μεγάλης εμβέλειας με σύστημα συμφασικών κεραιών για την προειδοποίηση μιας πυρηνικής επίθεσης. Η τοποθεσία αυτή βρίσκεται στη νότια Ρωσία στο Κρασνοντάρ Κράι και στους χώρους της αεροπορικής βάσης Μπαρανόφσκι που βρίσκεται εκεί. Το ένα από τα ραντάρ στρέφεται προς τα ΝΔ και το άλλο προς τα ΝΑ. Αυτή η τοποθεσία ραντάρ αντικαθιστά προηγούμενες τοποθεσίες στρατηγικών ραντάρ στην Ουκρανία που εγκαταλείφθηκαν γύρω στο 2012, καθώς και μια άλλη που δεν λειτουργεί πλέον στο Αζερμπαϊτζάν.
Εικόνα 3. Δορυφορική φωτογραφία των ραντάρ στο Αρμαβίρ. Slide του ομότιμου καθηγητή του ΜΙΤ Theodore Postol. Αυτό και τα επόμενα αντίστοιχα slides δόθηκαν μετά από αίτημά προς τον καθηγητή.
Επισήμως το ραντάρ αναφέρεται ως UHF που σημαίνει 1 GHz η χαμηλότερα σε συχνότητα, η οποία περιλαμβάνει τη ζώνη L στο 1 GHz. [ΣΗΜ. Κατά τον ομότιμο καθηγητή του ΜΙΤ Ted Apostol, η συχνότητα λειτουργίας είναι τα 450 MHz] Τα ραντάρ της ζώνης L προσφέρουν ένα μέσο ανίχνευσης αεροσκαφών stealth. Οι πλατφόρμες stealth είναι βελτιστοποιημένες ώστε να έχουν μειωμένη υπογραφή ραντάρ στην περιοχή συχνοτήτων της ζώνης Χ. Αυτά τα ραντάρ μπορούν επίσης να ανιχνεύσουν μικρά αντικείμενα που πετούν χαμηλά για να αποφύγουν την ανίχνευση από τα ραντάρ, όπως οι πύραυλοι κρουζ των ΗΠΑ-Tomahawk. [ΣΗΜ. Η άποψη για δυνατότητα εντοπισμού αντικειμένων χαμηλής πτήσης αφορά περιοχές σχετικά κοντινές στα ραντάρ λόγω της καμπυλότητας της Γης. Σχετικά, βλ. και παρακάτω]. Τα αμερικανικά βομβαρδιστικά B-2, τα αεροσκάφη F-22 και F-35 και το νέο βομβαρδιστικό κρούσης μεγάλου βεληνεκούς B-3 είναι πλατφόρμες stealth και όλα είναι ικανά για πυρηνικές αποστολές.
Η Ρωσία διαθέτει 10 στρατηγικά ραντάρ για την προστασία της χώρας. Τα ραντάρ αυτά χρονολογούνται από το 2017. Έχουν εμβέλεια 6.000 χιλιομέτρων και είναι γνωστά ως Voronezh-DM [ΣΗΜ. Δεν είναι όλα Voronezh-DM, βλ. πιο κάτω] Τα ραντάρ έχουν σχεδιαστεί για να ανιχνεύουν πυραύλους κρουζ, βαλλιστικούς πυραύλους και επιθέσεις από το διάστημα. Τα ραντάρ συνδέονται με το νέο σύστημα αεράμυνας S-500 και με άλλα συστήματα αεράμυνας.
Εικόνα 4. Η αίθουσα ελέγχου επιχειρήσεων ενός ραντάρ Voronezh έγκαιρης προειδοποίησης, © Sputnik.
Τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη που εκτοξεύτηκαν εναντίον του ραντάρ πέταξαν 1.800 χιλιόμετρα (1.118 μίλια). [ΣΗΜ. Για σύγκριση, αυτή είναι η απόσταση Αθήνα-Μινσκ]. Αυτό υπερβαίνει κατά πολύ τις δυνατότητες της Ουκρανίας να τα καθοδηγήσει…
… Αρχικά ουκρανικές πηγές ισχυρίστηκαν ότι τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη που εκτοξεύτηκαν στο Αρμαβίρ ήταν τύπου HUR, δηλαδή ουκρανικής κατασκευής. Ωστόσο, οι Ρώσοι έχουν ανακτήσει μερικώς κατεστραμμένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη που δεν είναι τοπικά, ουκρανικά προϊόντα. Τα ανακτηθέντα μη επανδρωμένα αεροσκάφη είναι πορτογαλικής κατασκευής μη επανδρωμένα αεροσκάφη Tekever AR3. Η Πορτογαλία είχε ανακοινώσει την προμήθεια [στο Κίεβο] αυτών των μη επανδρωμένων αεροσκαφών τον περασμένο Ιούνιο, αφού το Ηνωμένο Βασίλειο συμφώνησε να τα πληρώσει. Το γεγονός ότι στην επίθεση χρησιμοποιήθηκαν όπλα του ΝΑΤΟ είναι βαθιά ανησυχητικό σε περίπτωση που οι Ρώσοι αποφασίσουν να προβούν σε αντίποινα.
Εικόνα 5. Τα υπολείμματα ενός Πορτογαλικής κατασκευής Tekever AR3 που φέρεται να καταρρίφθηκε στο Αρμαβίρ. Σύμφωνα με άλλες αναφορές, η φωτογραφία είναι από την δεύτερη επίθεση στο ραντάρ του Ορσκ. Πηγή: ρωσικά κανάλια στο T/G.
Μέχρι στιγμής η Ρωσία έχει πει πολύ λίγα πράγματα για την επίθεση. Δημοσιογραφικές αναφορές και πληροφορίες που παρέχονται από το Telegram λένε ότι ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος συνετρίβη σε ένα κτίριο δίπλα στο ραντάρ. Οι φωτογραφίες δείχνουν ζημιές σε αυτό το κτίριο, το οποίο στεγάζει το προσωπικό λειτουργίας του ραντάρ που πιθανότατα περιλαμβάνει τις επικοινωνίες του για την αεράμυνα της Ρωσίας. Το ραντάρ φαίνεται επίσης να έχει υποστεί ζημιές. [ΣΗΜ. Από άλλες πηγές αμφισβητείται τόσο ο αναφερόμενος εδώ ρόλος του δεύτερου κτιρίου, που μοιάζει να είναι το δεύτερο ραντάρ και όχι κτίριο ελέγχου, όπως λέει ο Bryen, όσο και το σημείο στο οποίο πάρθηκε η φωτογραφία του Tekever AR3, που μπορεί να είναι από την επίθεση στο Orsk].
Δεν είναι γνωστό πόσα μη επανδρωμένα αεροσκάφη χρησιμοποιήθηκαν στην επίθεση και πόσα καταρρίφθηκαν. Φαίνεται ότι τουλάχιστον ένα ή δύο από τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη χτυπήθηκαν, κρίνοντας από τις φωτογραφίες που εμφανίζονται τώρα σε ρωσικό αμυντικό κανάλι στο Telegram.
Ο Stephen Bryen γράφει τα παραπάνω στις 28 Μαΐου, αλλά προφανώς δεν έχει λάβει υπόψη του νεότερα στοιχεία που διέρρευσε πηγή των μυστικών υπηρεσιών του καθεστώτος του Κιέβου την προηγουμένη σύμφωνα με το Reuters. Κατ’ αυτήν, την προηγουμένη είχε πραγματοποιηθεί επίθεση και σε δεύτερο ραντάρ (μετρώντας ως ‘ένα’ τα δύο ραντάρ στο Αρμαβίρ). Κατά το πρακτορείο: «Η πηγή ανέφερε ότι το χτύπημα στόχευε ένα ραντάρ ‘Voronezh M’ κοντά στην πόλη Orsk στην περιοχή Orenburg, περίπου 1.500 χιλιόμετρα από το πλησιέστερο έδαφος που κατέχουν οι δυνάμεις του Κιέβου. Η πηγή, η οποία αρνήθηκε να κατονομαστεί, δεν είπε αν υπήρξαν ζημιές…». [ΣΗΜ. Το Orsk απέχει μακρύτερα από το Armavir και επομένως κάποια από τις δύο αναφερόμενες χιλιομετρικές αποστάσεις είναι λανθασμένη].
Στη συζήτηση που επακολούθησε στο διαδίκτυο, η επικρατούσα άποψη είναι ότι η επίθεση πράγματι έγινε αλλά δεν είχε κανένα αποτέλεσμα. Όπως και στην προηγούμενη επίθεση, η ρωσική πλευρά τήρησε σιγή ιχθύος.
Εικόνα 6. Δορυφορική φωτογραφία του ραντάρ Voronezh–M στο Orsk.
* * *
(β) Η τεχνική σημασία των ραντάρ που τέθηκαν στο στόχαστρο
Τόσο τα δύο ραντάρ στο Αρμαβίρ όσο και το ραντάρ στο Ορσκ αποτελούν μέρος του σύγχρονου δικτύου έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Αναφέρεται η ύπαρξη συνολικά 10 τέτοιων ραντάρ αλλά, κατά άλλες πηγές, μεγάλα ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης λειτουργούν συνολικά σε 13 τοποθεσίες ενώ σε μία ακόμη τοποθεσία θα λειτουργήσει ένα νέο εντός του 2024—από αυτά σε δύο τοποθεσίες (η μία είναι το Αρμαβίρ) τα ραντάρ είναι διπλά. Όμως, τα 3 από τα 13 είναι παλαιότερης τεχνολογίας.
Η νεότερη γενιά των μεγάλων ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας ονομάζεται Βορονέζ και αυτά χωρίζονται σε εκείνα που λειτουργούν σε συχνότητες UHF (τα λεγόμενα Voronezh-DM, όπως αυτά του Αρμαβίρ) και σε εκείνα που λειτουργούν σε συχνότητες VHF (τα λεγόμενα Voronezh-M, όπως αυτό του Orsk).
Παρόλο που τα ραντάρ αυτά αναφέρθηκαν ως τύπου ‘πάνω από τον ορίζοντα’ (Over The Horizon—OTH) από πολλά δημοσιεύματα (π.χ. από το Russia Today ή από τον γνωστό αναλυτή διεθνών σχέσεων και ασφάλειας Μαρκ Σλομπόντα ή από τον συνταγματάρχη/εμπειρογνώμονα του αυστριακού γενικού επιτελείου Μάρκους Ράισνερ ή από τον αναλυτή του The WarZone Joseph Trevithick , εν τούτοις—και ο καθηγητής του ΜΙΤ Ted Postol επιμένει σε αυτό—τα ραντάρ τύπου Βορονέζ βλέπουν σε ευθεία δέσμη και επομένως, παρόλο που έχουν βεληνεκές πολλών χιλιάδων χιλιομέτρων, δεν χαρακτηρίζονται ως OTH. (Ένα ραντάρ OTH, συχνά αποκαλούμενο και ‘ραντάρ πέρα από τον ορίζοντα’, ‘βλέπει’ περιστατικά πέρα από την καμπυλότητα της Γης).
Εικόνα 7. Σε μαύρη έλλειψη έχουν κυκλωθεί τα δύο ραντάρ που επλήγησαν. Σε κόκκινο τετράγωνο η έδρα του αμερικανικού 5ου Στόλου στο Μπαχρέιν
Αυτό έχει μεγάλη σημασία καθώς αποδεικνύει ότι η επίθεση κατά των ραντάρ δεν προσφέρει καμία ωφέλεια στο καθεστώς του Κιέβου όσο αφορά το θέατρο των επιχειρήσεων στην Ουκρανία καθώς τα εντοπιζόμενα από αυτά τα ραντάρ αντικείμενα—αν η δέσμη τους υποτεθεί ότι καλύπτει τον ουκρανικό εναέριο χώρο—οφείλουν να πετούν σε πολύ μεγάλο ύψος. Σχετικά βλ. και Εικόνα 8.
Παρόλο που τα ραντάρ αυτά δεν είναι χρήσιμα για τις επιχειρήσεις στην Ουκρανία, εν τούτοις θεωρούνται κεντρικά για τον έγκαιρο εντοπισμό εκτόξευσης βαλλιστικών πυραύλων ή πυραύλων κρουζ κατά της Ρωσίας. Ειδικά η τυχόν αχρήστευση των ραντάρ στο Αρμαβίρ και στο Ορσκ, μειώνει δραματικά τους χρόνους έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας για εκτοξεύσεις των πλέον σύγχρονων αμερικανικών πυραύλων Trident από αμερικανικά ή βρετανικά υποβρύχια στον Ινδικό ωκεανό και την Α. Μεσόγειο ή για εκτοξεύσεις πυραύλων κρουζ (Tomahawk) από πλοία και εγκαταστάσεις είτε του 6ου είτε του 5ου Αμερικανικού στόλου, του οποίου η κύρια ναυτική βάση βρίσκεται στο Bahrain (σχετικά βλ. Εικόνες 7, 8 και κυρίως 9).
Είναι αξιοσημείωτο ότι κανένα από αυτά τα ραντάρ δεν είναι σε θέση να εντοπίσει πυραύλους ή αεροσκάφη που χρησιμοποιεί το καθεστώς του Κιέβου στις πολεμικές επιχειρήσεις (Su 24, MiG 29, HIMARS, ATACMS, Storm Shadows, Scalp και μελλοντικά F-16) ούτε η περιοχή σάρωσης έχει σχέση με την Ουκρανία. Επομένως, τυχόν καταστροφή τους δεν θα έχει καμία επίδραση στην εξέλιξη του πολέμου στην Ουκρανία. Οι επιπτώσεις αφορούν αποκλειστικά επίθεση με φορείς πυρηνικών όπλων κατά της μητροπολιτικής Ρωσίας.
Εικόνα 8: Οι ζώνες εντοπισμού των δύο ραντάρ στο Αρμαβίρ και του ραντάρ του Ορσκ. Η πλάγια όψη της δέσμης του ραντάρ δείχνει ότι η σάρωση γίνεται σε ευθεία γραμμή, δηλαδή δεν καλύπτει την καμπυλότητα της Γης, και δεν μπορεί να εντοπίσει αντικείμενα ‘πέρα από τον ορίζοντα’. Επομένως, δεν μπορεί να δει αεροσκάφη ή drones ή Storm Shadows ή ακόμη και ATACMS, αφού το ύψος στο οποίο πετούν είναι σχετικά κοντά στην επιφάνεια της Γης, δηλαδή δεν έχει κάποια χρησιμότητα για τις επιχειρήσεις στην Ουκρανία. Slide του ομότιμου καθηγητή του ΜΙΤ Theodore Postol.
Όμως, για την στρατηγική ισορροπία και την αποτροπή της διολίσθησης σε πυρηνικό πόλεμο έχει τεράστια σημασία η έγκαιρη προειδοποίηση της εκτόξευσης εχθρικών πυραύλων για την κάθε μία από τις δύο πλευρές. Η έγκαιρη προειδοποίηση ελαχιστοποιεί τη δυνατότητα αποκεφαλισμού της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας και δίνει χρόνο για την επιλογή απάντησης πριν καταστραφούν τα διαθέσιμα μέσα από την επερχόμενη επίθεση. Επομένως, η έγκαιρη προειδοποίηση λειτουργεί αποτρεπτικά κατά της κλιμάκωσης μίας σύγκρουσης σε πυρηνικό πόλεμο. Η μείωση ή η απαλοιφή των λίγων (έτσι κι αλλιώς) λεπτών που η κάθε πλευρά έχει στη διάθεσή της για να αντιδράσει αφενός αυξάνει τον πειρασμό πρώτου πλήγματος (και από τις δύο πλευρές) και αφετέρου μπορεί να οδηγήσει σε μοιραία λάθη καθώς η θιγόμενη πλευρά έχει την έφεση να χρησιμοποιήσει αυτόματες διαδικασίες απάντησης ώστε να μειώσει τους αναγκαίους χρόνους. Δηλαδή, η καταστροφή των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης λειτουργεί ιδιαίτερα αποσταθεροποιητικά για τις ισορροπίες τρόμου που πάνω τους έχει στηριχτεί η συνέχιση της ανθρώπινης ζωής στον πλανήτη.
Στην επόμενη εικόνα, από slide του ομότιμου καθηγητή του MIT Theodore Postol, βλέπουμε ότι ενδεχόμενη αχρήστευση του δεξιού ραντάρ στο Αρμαβίρ συνεπάγεται τη συνταρακτική μείωση των χρόνων έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσικής ηγεσίας σε περίπτωση εξαπόλυσης πυρηνικής επίθεσης κατά της Μόσχας μέσω πυραύλων Trident από υποβρύχια στον Ινδικό ωκεανό.
Εικόνα 9. Ο αρχικός χρόνος προειδοποίησης στην περίπτωση πλήγματος αποκεφαλισμού της ρωσικής ηγεσίας στην Μόσχα από υποβρύχια στον Ινδικό ωκεανό, σύμφωνα με τον καθηγητή Ted Postol, ποικίλει από 10 έως 16 λεπτά. Όμως, εάν καταστραφεί το ραντάρ επιτήρησης αυτής της ζώνης που βρίσκεται στο Armavir, τότε οι χρόνοι αυτοί μειώνονται κατά 3 με 4 λεπτά, δηλαδή κατά 25% έως και 40%.
Όπως θα δούμε στη συνέχεια, σύμφωνα με τον ίδιο, η σημασία των ρωσικών ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης είναι πολύ μεγαλύτερη από την σημασία των αντίστοιχων επίγειων αμερικανικών συστημάτων. Αλλά πριν τελειώσουμε το παρόν εδάφιο, ας δούμε πρακτικά τι σημαίνει αυτή η μείωση των 3-4 λεπτών στην έγκαιρη προειδοποίηση της ρωσικής ηγεσίας όσο αφορά την ‘ισορροπία του τρόμου’ και τελικά την ασφάλεια του πλανήτη.
Στο επόμενο slide του καθηγητή βλέπουμε τους ελάχιστους αναγκαίους χρόνους που απαιτούνται για την πραγματοποίηση των απαραίτητων ενεργειών απάντησης σε επερχόμενο πρώτο πλήγμα από την στιγμή που αυτό θα εξαπολυθεί.
Εικόνα 10. Οι χρόνοι εκτέλεσης των απαραίτητων τεχνικών εργασιών προκειμένου να απαντηθεί πρώτο πλήγμα κατά της Ρωσίας από τις επίγειες στρατηγικές δυνάμεις της χώρας (ICBM). Η διαφορά μεταξύ του χρόνου πρόσκρουσης του επερχόμενου κύματος και του χρόνου που απαιτούν οι απαραίτητες τεχνικές εργασίες είναι ο χρόνος που διαθέτει η ρωσική ηγεσία για να αποφασίσει εάν θα εκτοξεύσει τους χερσαίους διηπειρωτικούς πυραύλους της χώρας. Ο χρόνος μετρά από την στιγμή εντοπισμού του επερχόμενου κύματος.
Όπως βλέπουμε ο διαθέσιμος χρόνος για να αποφασίσει η ρωσική ανώτατη ηγεσία (αυτό είναι άλλο από την αναφερόμενη στο slide εκτίμηση της στρατιωτικής/πολιτικής διοίκησης) αν θα εκτοξεύσει τα χερσαία ICBM της προκειμένου να μην καταστραφούν είναι ακριβώς όσο είναι το περιθώριο χρόνου που προσφέρει το προωθημένο ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης—τα ραντάρ στο Αρμαβίρ και στο Ορσκ κάτω από το σενάριο επίθεσης από τον Ινδικό. Αν τα παραπάνω είναι ακριβή, τότε η καταστροφή των ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης ακυρώνει τον χρόνο πολιτικής εκτίμησης και μεταθέτει την εκτίμηση αυτή σε συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Ως συνέπεια, το όλο σύστημα καθίσταται εξαιρετικά ασταθές και οι πιθανότητες σφάλματος αυξάνονται δραματικά. Αλλά σφάλμα εδώ σημαίνει την εξάλειψη της ανθρωπότητας.
Αλλά εν τούτοις οι δυνατότητες των αμερικανών να πραγματοποιήσουν ένα πλήγμα αποκεφαλισμού της ρωσικής ηγεσίας καθόλου δεν σημαίνει ότι οι ΗΠΑ δεν θα υποστούν τις συνέπειες καθώς υπάρχουν πολλές ακόμη παράμετροι προς εξέταση. Πρώτον, η ρωσική επικράτεια είναι τεράστια και μια επίθεση ‘αποκεφαλισμού’ δεν σημαίνει ότι θα εξαλειφθεί όλη η ιεραρχία που είναι αρμόδια για την πυρηνική ανταπόδοση της Ρωσίας, η οποία ασφαλώς θα έχει προβλέψει αυτό το ενδεχόμενο. Δεύτερον, ο καθηγητής Postol αναφέρεται μόνο στα ICBM που είναι τοποθετημένα σε σιλό. Όμως, εκτός από αυτά, γνωρίζουμε ότι η Ρωσία διαθέτει κινούμενα ICBM των οποίων η θέση δεν είναι βέβαιο ότι θα είναι γνωστή στους Αμερικανούς. Τρίτον, υπάρχει η στρατηγική αεροπορία, της οποίας τα αεροσκάφη θα απογειωθούν—θεωρητικά τουλάχιστον—σε περίπτωση προειδοποίησης και θα είναι έτσι σε θέση να απαντήσουν κάτω από πρωτόκολλα που ασφαλώς υπάρχουν. Τέταρτον, και μάλλον πιο σημαντικό, η Ρωσία διαθέτει έναν ισχυρότατο στόλο υποβρυχίων εξοπλισμένων με νεότερης τεχνολογίας πυραύλους καθώς και πιο εξωτικά υποβρύχια πυρηνικά όπλα (π.χ. σύστημα ‘Ποσειδών’) και προφανώς θα έχει πάρει μέτρα για την χρήση τους σε περίπτωση επίγειας—ακόμη και ολοκληρωτικής—καταστροφής.
Αλλά όλα τα παραπάνω προϋποθέτουν ότι η Ρωσία στηρίζεται αποκλειστικά σε επίγειους σταθμούς ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης και ότι το δορυφορικό της σύστημα προειδοποίησης, που γνωρίζουμε ότι υπάρχει, είναι άχρηστο. Αυτός είναι ο (αμφισβητούμενος) ισχυρισμός του καθηγητή Postol, που θα εξετάσουμε στο επόμενο εδάφιο.
Παρόλ’ αυτά, η καταστροφή των ρωσικών ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης θα μπορούσε να λειτουργεί ως ‘απειλή’ των ΗΠΑ κατά της Ρωσίας κατά τη διαδικασία κλιμάκωσης της επέμβασης του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία ανατρέποντας την παρούσα ρωσική κυριαρχία κατά την κλιμάκωση. Η ιδέα είναι ότι οι Ρώσοι απειλούνται ότι αν απαντήσουν με κλιμάκωση στην κλιμάκωση του ΝΑΤΟ, τότε οι αμερικανοΝΑΤΟϊκοί θα κλιμακώσουν και πάλι κ.ο.κ. μέχρι να φτάσουμε στην ολική πυρηνική σύγκρουση, όπου οι ΗΠΑ απολαμβάνουν πλεονέκτημα λόγω της αχρήστευσης τους συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας. Αυτή η απειλή σκοπεύει να συγκρατήσει τους Ρώσους κατά το τωρινό στάδιο της σκάλας κλιμάκωσης.
Όλα αυτά, που θα τα εξετάσουμε στο μεθεπόμενο εδάφιο, ισχύουν ιδιαίτερα αν η ακόλουθη τοποθέτηση του καθηγητή Postol είναι ακριβής.
* * *
(γ) Υστερεί η Ρωσία στο δορυφορικό της σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης;
Σε άρθρο του στις 5 Ιουνίου στο Responsible Statecraft o ομότιμος καθηγητής Επιστήμης, Τεχνολογίας και Πολιτικών Εθνικής Ασφάλειας του διάσημου πολυτεχνείου ΜΙΤ Theodore Postol αναφέρεται εκτεταμένα στη σημασία του συστήματος των επίγειων ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας κάτω από την βασική—στην ανάπτυξη των επιχειρημάτων του—εκτίμηση ότι η Ρωσία δεν διαθέτει τεχνολογίες αναγνώρισης από το διάστημα και ότι το δορυφορικό της σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης είναι ουσιαστικά άχρηστο καθώς παρακολουθεί αποκλειστικά τα χερσαία ICBM των ΗΠΑ—που ομολογουμένως είναι απαρχαιωμένα, με χαρακτηριστικότερη πρόσφατη ομολογία αμερικανών επισήμων ότι είτε τα σχέδια των πυραύλων φορέων Minutemen 3 δεν υπάρχουν πλέον είτε αυτά που υπάρχουν είναι μη αξιοποιήσιμα καθώς όλοι όσοι ήξεραν να τα διαβάζουν έχουν πεθάνει.
Κατά τον Postol, η προειδοποίηση για επίθεση μέσω των νεότερων, εκτοξευόμενων από υποβρύχια, Trident έχει αφεθεί αποκλειστικά στο σύστημα ραντάρ Voronezh, για το οποίο έχουμε ήδη μιλήσει. Επιπρόσθετα, κατά τον ίδιο, η Ρωσία υπολείπεται δραματικά στις δορυφορικές τεχνολογίες εντοπισμού, γεγονός που καθιστά θεμελιακή την εξάρτησή της από τα ραντάρ τύπου Voronezh.
Τις εκτιμήσεις αυτές παρουσίασε αναλυτικά και σε εκπομπή της σειράς Deep Dive του απόστρατου συνταγματάρχη Daniel Davis στις 8 Ιουνίου. H εκπομπή είχε μεγάλο αριθμό θεάσεων σε σχέση με τον αριθμό συνδρομητών του καναλιού και προκάλεσε άμεσα μεγάλο αριθμό παρατηρήσεων, πολλές από αυτές με έντονο κριτικό χαρακτήρα. Θα αναφερθούμε στη συζήτηση αυτή και στα συμπεράσματά μας μετά την παρουσίαση της τοποθέτησης του.
Εικόνα11. Ένα επιτυχές σύστημα δορυφορικής κατόπτευσης, σύμφωνα με τον καθηγητή Postol, απαιτεί κατακόρυφη εποπτεία από ένα τεράστιο πλήθος υπέρυθρων αισθητήρων ειδικής κατασκευής εγκατεστημένων σε δορυφόρους που κινούνται σε γεωσύγχρονες/γεωστατικές τροχιές. Το δύσκολο μέρος της όλης διάταξης, κατά τον ίδιο, είναι τα ειδικά ηλεκτρονικά κυκλώματα που απαιτούνται για την αφαίρεση του ‘θορύβου’ που προκαλούν οι αντανακλάσεις του ηλίου σε σύννεφα και άλλες επιφάνειες. Slide του ομότιμου καθηγητή του ΜΙΤ Theodore Postol.
Στη συνέχεια παρουσιάζουμε κάπως διεξοδικά στην εκτίμηση του καθηγητή Postol, όπως εκφράστηκε στο άρθρο του Responsible Statecraft. Κατ’ αυτόν,
Ακόμη και μετά από δεκαετίες δαπανηρών ρωσικών προσπαθειών για την κατασκευή ενός διαστημικού συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης που θα μπορούσε να παρέχει παγκόσμια επιτήρηση των εκτοξεύσεων υποβρυχίων πυραύλων των ΗΠΑ, η Ρωσία δεν μπόρεσε να επιστρατεύσει τις εξαιρετικά εξειδικευμένες προηγμένες τεχνολογίες που απαιτούνται για την κατασκευή ενός τέτοιου συστήματος.
Για να αντιμετωπίσει εν μέρει αυτή τη σοβαρή έλλειψη στις δυνατότητες πυρηνικής έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας, ο ίδιος ο Βλαντιμίρ Πούτιν ξεκίνησε και υποστήριξε δημοσίως μια ιδιαίτερα ορατή εθνική προσπάθεια για την κατασκευή ενός πυκνού και ικανού συστήματος πυρηνικής στρατηγικής έγκαιρης προειδοποίησης που χρησιμοποιεί πολυάριθμα γιγαντιαία ραντάρ (συνήθως ύψους περίπου 30 έως 35 μέτρων).
Δεδομένου ότι αυτά τα ραντάρ αποτελούν ουσιαστικά το μοναδικό θεμέλιο των στρατηγικών πυρηνικών δυνατοτήτων έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας, οποιαδήποτε αλλοίωση των λειτουργιών τους σε οποιαδήποτε απρόβλεπτη παγκόσμια κατάσταση συνοδεύεται από πολύ σοβαρούς κινδύνους παρερμηνείας των προθέσεων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μαζική εκτόξευση των ρωσικών πυρηνικών δυνάμεων.
Στη συνέχεια ο καθηγητής Postol υπολογίζει ότι εάν έχουν καταστραφεί τα ραντάρ σε Αρμαβίρ και Ορσκ, ο χρόνος προειδοποίησης που θα διαθέτει η Ρωσία σε περίπτωση επίθεσης από υποβρύχια των ΗΠΑ στον Ινδικό ωκεανό έιναι έξι με επτά λεπτά—ή οκτώ με εννέα, ανάλογα με τα τεχνικά στοιχεία της εκτόξευσης—για να συμπεράνει:
Εάν οι Ρώσοι διέθεταν ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης στο διάστημα, θα γνώριζαν ότι δέχονταν επίθεση περίπου 19 λεπτά πριν φτάσουν οι επιθετικές κεφαλές και καταστρέψουν τη Μόσχα. Θα γνώριζαν επίσης αμέσως αν εκτοξεύονταν βαλλιστικοί πύραυλοι από άλλα μέρη του κόσμου.
Παρόλο που όλοι αυτοί οι χρόνοι προειδοποίησης είναι τρομακτικά σύντομοι, είναι σαφές ότι ένας χρόνος προειδοποίησης 19 λεπτών έναντι ενός χρόνου προειδοποίησης οκτώ ή εννέα λεπτών θα μπορούσε να κάνει τη διαφορά μεταξύ του να αναγκαστεί η Ρωσία να βασιστεί σε μια αυτοματοποιημένη απόφαση που θα μπορούσε να οδηγήσει στην τυχαία καταστροφή των Ηνωμένων Πολιτειών και της Δυτικής Ευρώπης, ή αντίθετα σε μια πιο αιτιολογημένη εκτίμηση από πολιτικούς ηγέτες και άκρως επαγγελματίες στρατιωτικούς διοικητές.
Και ο καθηγητής συνεχίζει:
Οι Ρώσοι διαθέτουν σήμερα ένα εξαιρετικά περιορισμένο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης με βάση το διάστημα. Το σύστημα παρατηρεί μόνο τα χερσαία πεδία ICBM των ΗΠΑ κοντά στα βόρεια σύνορά τους και δεν μπορεί να πολλαπλασιαστεί ώστε να παρέχει παγκόσμια κάλυψη κατά των αμερικανικών υποβρυχίων πυραύλων. Δεν έχει καν 24ωρη κάλυψη των πεδίων ICBM των ΗΠΑ, δεδομένου ότι απαιτούνται εννέα δορυφόροι για την παροχή αυτής της κάλυψης και μόνο τέσσερις είναι ενεργοί αυτή τη στιγμή.
Έχω προσπαθήσει να προειδοποιήσω την ηγεσία της αμερικανικής κυβέρνησης για το σοβαρό αυτό πρόβλημα, το οποίο θα μπορούσε να είχε λυθεί πριν από 30 χρόνια με το να «δανείσουν» οι ΗΠΑ ορισμένες τεχνολογίες στους Ρώσους. Οι προτάσεις μου περιελάμβαναν την παροχή στους Ρώσους εξειδικευμένων διαστημικών διατάξεων υπέρυθρων [αισθητήρων] καθώς και ηλεκτρονικών [ημιαγωγών] που θα τους επέτρεπαν να κατασκευάσουν τα δικά τους συστήματα.
Αυτή η τεχνολογία δεν θα έδινε στους Ρώσους ευαίσθητα στρατιωτικά μυστικά. Οι Ρώσοι δεν θα μπορούσαν με κανένα τρόπο μέσω «αντίστροφης μηχανικής» να κατασκευάσουν αυτά τα εξαρτήματα εφαρμογής. Ακριβώς όπως με τα πιο προηγμένα τσιπ υπολογιστών, μόνο μια τεραστίων διαστάσεων τεχνική επιχείρηση θα μπορούσε να επιτύχει έναν τέτοιο σκοπό.
Αντί να αναγνωρίσει ότι είναι προς το συμφέρον ολόκληρου του κόσμου τόσο η Ρωσία όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες να διαθέτουν αξιόπιστα και ικανά συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, εκείνη την εποχή, η κυβέρνηση Κλίντον αγνόησε σε μεγάλο βαθμό αυτό το σοβαρό πρόβλημα, το οποίο πιστεύω ότι απειλεί την επιβίωση του πολιτισμού ακόμη και σήμερα. Άλλες διοικήσεις που ακολούθησαν δεν τα πήγαν καλύτερα.
Το συμπέρασμα είναι ότι αυτός ο σοβαρός κίνδυνος για τον ανθρώπινο πολιτισμό, και ενδεχομένως για την επιβίωση της ανθρωπότητας, θα μπορούσε να είχε επιλυθεί από μια ικανή πολιτική ηγεσία πριν από σχεδόν 30 χρόνια, προς όφελος ολόκληρου του κόσμου. Αλλά αυτό δεν έγινε, γεγονός που καθιστά την επίθεση στα ραντάρ τώρα μια εν δυνάμει κρίση.
O Postol επεκτάθηκε προφορικά για να στηρίξει τις παραπάνω απόψεις στην εκπομπή Deep Dive στην οποία ήδη παραπέμψαμε. Αναφέρθηκε αναλυτικότερα στο πρόβλημα ηλεκτρονικής επεξεργασίας των δεδομένων που αποτυπώνουν οι δορυφόροι μέσω υπέρυθρων αισθητήρων, το οποίο, όπως λέει, οι ΗΠΑ έχουν επιλύσει (ενώ η Ρωσία όχι), επιτρέποντάς στους Αμερικανούς σταθερές παρατηρήσεις όλης της υδρογείου καθ’ όλο το 24ωρο με τρεις δορυφόρους σε γεωσύγχρονη τροχιά..
Εικόνα 12. Οι θέσεις κατά προσέγγιση των αμερικανικών δορυφόρων έγκαιρης προειδοποίησης, οι οποίοι παρατηρούν κατακόρυφα. Slide του ομότιμου καθηγητή του ΜΙΤ Theodore Postol.
Πολλοί ακροατές της εκπομπής σχολίασαν αρνητικά τις απόψεις περί Ρωσικής τεχνολογικής καθυστέρησης του καθηγητή Postol είτε με άσχετα με το θέμα επιχειρήματα (π.χ. πώς μπορεί να συμβαίνει κάτι τέτοιο αφού είναι η Ρωσία—τότε ΕΣΣΔ—που πρώτη εκτόξευσε δορυφόρο) είτε με σχετικά. Το κυριότερο από τα τελευταία ήταν ότι η Ρωσία έχει αντικαταστήσει το παλαιό—και όντως απαρχαιωμένο, δεδομένου ότι άρχισε να αναπτύσσεται την δεκαετία του 1970—σύστημα δορυφορικής κατόπτευσης ΟΚΟ με το νεότερο EKS, που επίσης ονομάζεται και Kupol, και απαρτίζεται από νέου τύπου δορυφόρους με την ονομασία Tundra. Ο καθηγητής Postol δεν μοιάζει να το παίρνει αυτό υπόψη του, ειδικά στο σημείο που λέει ότι το ρωσικό δορυφορικό σύστημα «δεν έχει καν 24ωρη κάλυψη των πεδίων ICBM των ΗΠΑ, δεδομένου ότι απαιτούνται εννέα δορυφόροι για την παροχή αυτής της κάλυψης και μόνο τέσσερις είναι ενεργοί αυτή τη στιγμή». Αυτό ίσχυε για το παλαιό δορυφορικό σύστημα OKO και όχι για το νέο EKS.
Εικόνα 13. Αυτό το slide του καθηγητή Postol είναι φανερό ότι φτιάχτηκε πριν από το 2000 και στην συνέχεια προστέθηκαν πρόσφατα τα κόκκινα γράμματα με την κίτρινη υπογράμμιση. Η απαίτηση της ύπαρξης εννέα δορυφόρων έκκεντρης (αυτό σημαίνει το Molniya, και δεν είναι όνομα δορυφόρου) τροχιάς, στην οποία αναφέρεται ο καθηγητής, αφορά το παλαιό σύστημα. Το νέο σύστημα με δορυφόρους Tundra απαιτεί τουλάχιστον τέσσερις δορυφόρους για να έχει πλήρη κατόπτευση. Ο τέταρτος εκτοξεύτηκε στις 22 Μαΐου 2020 και έκτοτε έχουν εκτοξευτεί δύο ακόμη.
Η αναφορά επικαιροποίησης στο παραπάνω παλαιό slide: «Τέσσερις [δορυφόροι] βρίσκονται σε λειτουργία κατά τον Ιούνιο του 2024» μοιάζει να προέρχεται από την έρευνα του Ρώσου ανεξάρτητου ερευνητή με έδρα τη Γενεύη Pavel Podvig, ο οποίος διατηρεί το project/site «Ρωσικές Στρατηγικές Πυρηνικές Δυνάμεις» (Russian Strategic Nuclear Forces) ενώ ταυτόχρονα συνδέεται με τα αμερικανικά πανεπιστήμια MIT, Princeton και Stanford—ειδικά στο MIT δούλεψε στο Security Studies Program μάλλον σε στενή συνεργασία με τον καθηγητή Postol. Κατά τον Podvig: «Με τέσσερις δορυφόρους σε τροχιά, το σύστημα [EKS] πιστεύεται ότι μπορεί να παρέχει συνεχή κάλυψη όλων των πιθανών περιοχών εκτόξευσης πυραύλων. Η αξιόπιστη ανίχνευση θα απαιτούσε πιθανότατα την ανάπτυξη ενός πλήρους αστερισμού δέκα δορυφόρων, ορισμένοι από τους οποίους θα αναπτυχθούν σε γεωσύγχρονες τροχιές». Παρεμπιπτόντως, ο Podvig δεν θεωρεί ότι τα ραντάρ του Αρμαβίρ έχουν οποιαδήποτε χρησιμότητα για τις δυνάμεις του Κιέβου (βλ. Εικόνα 14).
Εικόνα 14. Κατά τον Pavel Podvig, η ΝΔ δέσμη των ραντάρ του Αρμαβίρ καλύπτει μόνο την περιοχή της Οδησσού και της Κριμαίας, αλλά λόγω της απόστασης δεν μπορεί να διακρίνει αντικείμενα χαμηλότερα από τα 20 km ενώ επίσης δεν συνδέεται με συστήματα αεράμυνας της Κριμαίας.
Ειδικά για τις δυνατότητες του συστήματος EKS αξίζει να παραθέσουμε ένα ρεπορτάζ του TASS από το 2020, όταν εκτοξεύτηκε ο τέταρτος δορυφόρος Tundra:
Το ολοκληρωμένο διαστημικό σύστημα Kupol, το οποίο δημιουργήθηκε για την παρακολούθηση των εκτοξεύσεων βαλλιστικών πυραύλων, έχει φτάσει στην ελάχιστη τυπική ισχύ, δήλωσε την Τετάρτη ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας διαστημικών πυραύλων Energia, Ιγκόρ Οζάρ.
«Με την εκτόξευση ενός τέταρτου διαστημικού δορυφόρου Tundra το διαστημικό σύστημα Kupol έχει φθάσει στην ελάχιστη τυπική ισχύ», δήλωσε.
Εξήγησε ότι οι δορυφόροι σε εξαιρετικά ελλειπτικές τροχιές παρακολουθούν τις περιοχές εκτόξευσης βαλλιστικών πυραύλων από ηπειρωτικά εδάφη και από τον παγκόσμιο ωκεανό. Ο τέταρτος δορυφόρος Tundra τέθηκε σε τροχιά στις 22 Μαΐου.
Τον Ιούνιο, μια πηγή στο αμυντικό και βιομηχανικό σύμπλεγμα δήλωσε στο TASS ότι με την εκτόξευση ενός τέταρτου τέτοιου δορυφόρου η Ρωσία δημιούργησε ένα βασικό διαστημικό τμήμα ενός συστήματος προειδοποίησης πυραυλικών επιθέσεων που επιτρέπει την παρακολούθηση της αμερικανικής επικράτειας για πιθανές εκτοξεύσεις βαλλιστικών πυραύλων. Οι δορυφόροι Tundra, εξοπλισμένοι με όργανα παρακολούθησης υπέρυθρων νέας γενιάς, επιτρέπουν τον ακριβή εντοπισμό εκτοξεύσεων πυραύλων από την επιφάνεια της Γης, την παρακολούθηση των πυραύλων κατά την πτήση και την αυτόματη πρόβλεψη των περιοχών στις οποίες ενδέχεται να πέσουν οι πολεμικές κεφαλές.
Μια άλλη πηγή στο αμυντικό και βιομηχανικό σύμπλεγμα δήλωσε στο TASS ότι το σύμπλεγμα Kupol θα διαθέτει συνολικά εννέα δορυφόρους. Το Kupol πρόκειται να αντικαταστήσει τα προηγούμενης γενιάς διαστημικά συστήματα Oko και Oko-1.
Το σύστημα προειδοποίησης πυραυλικών επιθέσεων της Ρωσίας έχει δύο επίπεδα: το διαστημικό στοιχείο, που επί του παρόντος αποτελείται από τέσσερις δορυφόρους Tundra, και το επίγειο δίκτυο των ραντάρ Voronezh που κρατούν υπό έλεγχο όλες τις κατευθύνσεις πυραυλικής απειλής. Το κύριο καθήκον του συστήματος είναι ο άμεσος εντοπισμός και η παρακολούθηση βαλλιστικών πυραύλων που ενδέχεται να εκτοξευθούν κατά της Ρωσίας ή των συμμάχων της.
Παρατηρούμε ότι μέσα στο ρεπορτάζ υπάρχουν δύο αντιφατικές πληροφορίες: Η μία λέει ότι το σύμπλεγμα Kupol (EKS) παρακολουθεί και θαλάσσιες εκτοξεύσεις ενώ η άλλη αναφέρεται όντως σε παρακολούθηση μόνο «της αμερικανικής επικράτειας για πιθανές εκτοξεύσεις βαλλιστικών πυραύλων». Τείνουμε να πιστέψουμε τη δεύτερη, όχι μόνο λόγω της επίμονης τοποθέτησης του καθηγητή Postol, αλλά και λόγω της ειδικής αναφοράς στους χερσαίους ICBM των ΗΠΑ από την πηγή του TASS. Αν το σύστημα κατόπτευε και θαλάσσιες εκτοξεύσεις δεν υπήρχε κανένας λόγος να διατυπώσει κατ’ αυτόν τον τρόπο η ‘πηγή’ την πληροφόρηση που έδωσε στο TASS.
Πάντως, στο ρεπορτάζ του TASS γίνεται σαφής αναφορά για όργανα παρακολούθησης υπέρυθρων νέας γενιάς, που είναι το άλλο σοβαρό ζήτημα που έθεσε η παρουσίαση του καθηγητή. Και παρεμπιπτόντως, ο Postol δίνει μόνο μία αναφορά για να στηρίξει τον ισχυρισμό του περί μη κατοχής της απαιτούμενης τεχνολογίας εντοπισμού από τους Ρώσους και αυτή είναι από άρθρο του 2000, προφανώς απαρχαιωμένο σε σχέση με τις εξελίξεις.
Συμπερασματικά, και παίρνοντας υπόψη ότι ο καθηγητής Postol είναι μεν πολύ ηλικιωμένος, αλλά επίσης είναι αυθεντία στο συζητούμενο ζήτημα, και συνεκτιμώντας και τα υπόλοιπα στοιχεία, καταλήγουμε ότι όντως υπάρχει σοβαρός λόγος ανησυχίας για την δυνατότητα έγκαιρου εντοπισμού επίθεσης από τον Ινδικό ωκεανό σε περίπτωση μη λειτουργίας των ραντάρ Voronezh του Αρμαβίρ και του Ορσκ. Ιδιαίτερα αν ισχύει ότι τα ρωσικά δορυφορικά συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης είναι ατελή και αναποτελεσματικά και ότι η ρωσική ηγεσία βασίζεται κυρίως στο σύστημα επίγειων ραντάρ Βορονέζ, τότε αντιλαμβανόμαστε ότι η βλάβη στη λειτουργία του μπορεί να αποτελέσει σοβαρότατο λόγο ανησυχίας για την ρωσική ηγεσία.
Τελειώνουμε το μακροσκελές—αλλά απαραίτητο για την εκτίμηση της πραγματικότητας—παρόν εδάφιο με ένα slide του καθηγητή Postol, το οποίο συγκρίνει τις δυνατότητες κατόπτευσης της υδρογείου από το διάστημα για τους δορυφόρους έγκαιρης προειδοποίησης Ρωσίας και ΗΠΑ. Δεν έχουμε ιδέα για το αν αυτό το slide είναι επικαιροποιημένο σύμφωνα με τα σύγχρονα δεδομένα, αλλά, αν είναι όντως έτσι, τότε η κατάσταση μετά την επίθεση στο Αρμαβίρ θέτει σοβαρά στρατηγικά ερωτήματα που εξετάζουμε σε επόμενο εδάφιο.
Εικόνα 15. Σύγκριση των πεδίων επιτήρησης των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης Ρωσίας και ΗΠΑ κατά τον καθηγητή Postol. Η κόκκινη έλλειψη δείχνει την περιοχή επιτήρησης των ρωσικών δορυφόρων ενώ τα όρθια τετράγωνα δείχνουν τις περιοχές επιτήρησης των τριών αμερικανικών δορυφόρων σε γεωστατική τροχιά.
* * *
(δ) Ποιος έκανε την επίθεση κατά των ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας;
Καταρχήν θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι η επίθεση έγινε από τις ΗΠΑ, οι οποίες είναι και ο ενδιαφερόμενος για τη λειτουργία του συγκεκριμένου συστήματος, και όχι από το καθεστώς του Κιέβου. Αν και θα αρκούσε η απλή παρατήρηση ότι διαδρομή 1500/1800 χιλιομέτρων μέσα στον ισχυρά προστατευόμενο ρωσικό εναέριο χώρο δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς δορυφορική κατόπτευση και καθοδήγηση σε πραγματικό χρόνο, τόσο για τους ελιγμούς αποφυγής των μετακινούμενων συστημάτων αεράμυνας όσο και για την ακριβή στοχοθέτηση, για να αποδείξουμε αυτόν τον ισχυρισμό αρκεί να δούμε ότι για πολύ κοντινότερες επιθέσεις μέσω προηγμένων οπλικών συστημάτων, η έγκριση και η καθοδήγηση των ΗΠΑ είναι απολύτως απαραίτητη.
Πραγματικά, σε άρθρο της Washington Post της 9ης Φεβρουαρίου του 2023 με τίτλο «Η πυραυλική εκστρατεία της Ουκρανίας εξαρτάται από την αμερικανική στόχευση ακριβείας, λένε αξιωματούχοι» και υπότιτλο «Ουκρανοί αξιωματούχοι λένε ότι σχεδόν ποτέ δεν εκτοξεύουν βλήματα HIMARS χωρίς λεπτομερείς συντεταγμένες που παρέχονται από το στρατιωτικό προσωπικό των ΗΠΑ που βρίσκεται σε άλλο σημείο της Ευρώπης» διαβάζουμε ότι κάθε πλήγμα μέσω HIMARS γίνεται βάσει συντεταγμένων που παρέχουν οι ΗΠΑ, πράγμα που οδήγησε έναν διοικητή μονάδας HIMARS των δυνάμεων του Κιέβου να απονείμει στρατιωτικό μετάλλιο «για ευδόκιμες υπηρεσίες» στον πρόεδρο των ΗΠΑ Μπάιντεν.
Το άρθρο έχει γραφτεί για να συνηγορήσει υπέρ της παροχής ATACMS στο Κίεβο από τις ΗΠΑ (που τώρα πλέον έχουν παραδοθεί). Για να διασκεδάσει τον τότε φόβο της κυβέρνησης Μπάιντεν ότι τα ATACMS θα χρησιμοποιηθούν για ‘μη επιτρεπτά’ πλήγματα κατά των Ρωσικών μετόπισθεν, η έγκριτη εφημερίδα ανέφερε ένα συντριπτικό επιχείρημα ανώτερου αξιωματούχου του Κιέβου:
«Ο ανώτερος Ουκρανός αξιωματούχος υποστήριξε ότι ο ουκρανικός στρατός θα αντιμετώπιζε τους ίδιους περιορισμούς που αντιμετωπίζει τώρα με τα συμβατικά βλήματα HIMARS εάν λάμβανε ATACMS, με την Ουκρανία να εξακολουθεί να εξαρτάται από τις συντεταγμένες στόχευσης των ΗΠΑ. «Έτσι κι αλλιώς ελέγχετε κάθε βολή, οπότε όταν λέτε, “Φοβόμαστε ότι θα τα χρησιμοποιήσετε για κάποιους άλλους σκοπούς”, λοιπόν, δεν μπορούμε να το κάνουμε ακόμη και αν το θέλουμε», δήλωσε ο ανώτερος Ουκρανός αξιωματούχος.»
Αλλά και πολύ πρόσφατα, σε πολύ εκτεταμένο ρεπορτάζ των New York Times για τον ενεργό και άμεσο ρόλο της CIA στην καθοδήγηση των επιχειρήσεων των ομόλογων δυνάμεων του Κιέβου—των οποίων την ιστορία της εκ του μηδενός συγκρότησής τους από τις ΗΠΑ το ρεπορτάζ περιγράφει εξαντλητικά—όχι μόνο σε υπονομευτική δράση, σαμποτάζ, δολοφονίες, κ.λπ. αλλά και σε στρατιωτικό επίπεδο, αναφέρεται η ύπαρξη τουλάχιστον δώδεκα μεγάλων (αυτή που επισκέφθηκαν οι NYT είχε προσωπικό άνω των 800 ατόμων) υπόγειων βάσεων της CIA/GUR εγκατεστημένων περιμετρικά κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία. Μεταφράζω αποσπάσματα (η υπογράμμιση με πλάγια γράμματα δική μας):
Φωλιασμένη σε ένα πυκνό δάσος, η ουκρανική στρατιωτική βάση φαίνεται εγκαταλελειμμένη και κατεστραμμένη, με το κέντρο διοίκησης να είναι ένα καμένο κουφάρι, θύμα ρωσικού πυραυλικού πυρός στις αρχές του πολέμου.
Αλλά αυτά είναι πάνω από το έδαφος.
Όχι πολύ μακριά, ένα δυσδιάκριτο πέρασμα κατεβαίνει σε ένα υπόγειο καταφύγιο, όπου ομάδες Ουκρανών στρατιωτών παρακολουθούν ρωσικούς κατασκοπευτικούς δορυφόρους και κρυφακούν συνομιλίες μεταξύ Ρώσων διοικητών. Σε μια οθόνη, μια κόκκινη γραμμή ακολουθούσε τη διαδρομή ενός μη επανδρωμένου αεροσκάφους φορτωμένου με εκρηκτικά που διαπερνούσε τη ρωσική αεράμυνα από ένα σημείο στην κεντρική Ουκρανία προς έναν στόχο στη ρωσική πόλη Ροστόφ.
Το υπόγειο καταφύγιο, που χτίστηκε για να αντικαταστήσει το κατεστραμμένο κέντρο διοίκησης τους μήνες μετά τη ρωσική εισβολή, είναι το μυστικό νευραλγικό κέντρο του στρατού της Ουκρανίας.
Υπάρχει επίσης ένα ακόμη μυστικό: Η βάση χρηματοδοτείται σχεδόν εξ ολοκλήρου, και εν μέρει εξοπλίζεται, από την C.I.A.
«Εκατό δέκα τοις εκατό», [μας] δήλωσε ο στρατηγός Serhii Dvoretskiy, ανώτατος διοικητής των μυστικών υπηρεσιών, σε συνέντευξή που έδωσε στη βάση.
Εικόνα 16. Η προμετωπίδα του μνημειώδους άρθρου των NYT για την πλήρη συγκρότηση των μυστικών υπηρεσιών του Κιέβου ‘εκ του μηδενός’ και την πλήρη εξάρτησή τους από τη CIA. CIA και GUR έχουν αναλάβει τη λειτουργία τουλάχιστον δώδεκα μυστικών βάσεων κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία από όπου κατευθύνονται οι επιθέσεις κατά των Ρωσικών μετόπισθεν.
Η χρήση αυτών των βάσεων της CIA για την αντιμετώπιση των ρωσικών συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης τυχόν αμερικανικής πυρηνικής επίθεσης κατά της Ρωσίας φαίνεται και από το παρακάτω απόσπασμα του ρεπορτάζ των ΝΥΤ—και ας υπενθυμίσουμε ξανά ότι η Ουκρανία δεν έχει κανένα λόγο ούτε κανένα κίνητρο για να εμπλέκεται στα ρωσικά συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης πυρηνικής επίθεσης, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ που, όπως θα δούμε αναλυτικά στη συνέχεια, έχουν κάθε λόγο να το κάνουν:
Ένας άλλος αξιωματικός τοποθέτησε δύο χάρτες που παρήχθησαν πρόσφατα σε ένα τραπέζι, ως απόδειξη του τρόπου με τον οποίο η Ουκρανία παρακολουθεί τη ρωσική δραστηριότητα σε όλο τον κόσμο.
Ο πρώτος έδειχνε τις εναέριες διαδρομές των ρωσικών κατασκοπευτικών δορυφόρων που ταξιδεύουν πάνω από την κεντρική Ουκρανία. Ο δεύτερος έδειχνε πώς οι ρωσικοί κατασκοπευτικοί δορυφόροι περνούν πάνω από στρατηγικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις -συμπεριλαμβανομένης μιας εγκατάστασης πυρηνικών όπλων- στις ανατολικές και κεντρικές Ηνωμένες Πολιτείες.
Τέλος, αν και πραγματικά μόνο απολύτως προκατειλημμένοι αναγνώστες δεν θα έχουν πειστεί από τα στοιχεία που παραθέσαμε, να επισημάνουμε ότι σχετικά απλούστερες επιχειρήσεις από την παράκαμψη του δικτύου αεράμυνας της Ρωσίας σε βάθος 1800 χλμ., όπως π.χ. η χρήση των πυραύλων ATACMS, των Storm Shadows και Scalp ή των γαλλικών αντιαεροπορικών συστημάτων και των συστημάτων Patriot εξαρτάται από ΑμερικανοΝΑΤΟϊκό προσωπικό.
Περί αυτών είχαν την καλοσύνη να μας πληροφορήσουν ο καγκελάριος Scholtz σε μια τοποθέτηση στην οποία, κατά τους Βρετανούς, έγινε «κατάφωρη κατάχρηση πληροφοριών» καθώς προδόθηκε ο ρόλος των Βρετανών και Γάλλων υπεύθυνων για τη χρήση των Storm Shadows και Scalp κατά ρωσικών στόχων (ο Scholz είπε ότι «αυτό που γίνεται σε επίπεδο ελέγχου στόχων και συνοδευτικού ελέγχου στόχων από την πλευρά των Βρετανών και των Γάλλων δεν θα επιτραπεί να γίνει» για τους πυραύλους Taurus που ζητά το Κίεβο από την Γερμανία επειδή η τελευταία έχει αποκλείσει το να καταστεί άμεσο μέλος της σύρραξης).
Εικόνα 17. Ο Γερμανός καγκελάριος Olaf Scholz κατηγορήθηκε από τους Βρετανούς για προδοσία επειδή αποκάλυψε την άμεση εμπλοκή Βρετανών και Γάλλων στην χρήση των πυραύλων Storm Shadow και Scalp από το Κίεβο.
Επίσης, οι Γερμανοί ανώτατοι αξιωματικοί στην υποκλαπείσα συζήτησή τους για επίθεση με πυραύλους Taurus κατά της γέφυρας της Κριμαίας και άλλων ρωσικών στόχων συζητούν ανοιχτά για την παρουσία Βρετανών και Γάλλων χειριστών για τους πυραύλους που αυτοί έχουν προμηθεύσει στο Κίεβο, ενώ σε κάποιο σημείο της συζήτησης λένε ότι τον ρόλο αυτό για τους γερμανικούς Taurus ενδεχομένως θα μπορούσαν να αναλάβουν «οι άνθρωποι με πολιτικά και αμερικανική προφορά» που ήδη βρίσκονται και παίζουν αυτόν τον ρόλο στην Ουκρανία.
Και τέλος, πρόσφατα οι New York Times παραδέχτηκαν ανοιχτά ότι τα αντιαεροπορικά συστήματα Patriot στην Ουκρανία, τα οποία σε άλλες χώρες έχουν δοθεί πολύ νωρίτερα από ό,τι στο Κίεβο χωρίς ακόμη τα ντόπια πληρώματα να έχουν προλάβει να μάθουν τον χειρισμό τους (π.χ. Ρουμανία), τα χειρίζεται ξένο προσωπικό. Όπως διαβάζουμε:
Άλλοι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένης της Βρετανίας, της Γερμανίας και της Γαλλίας, εργάζονται για να εγκαταστήσουν αμυντικούς εργολάβους στην Ουκρανία οι οποίοι θα αναλάβουν να βοηθούν στην κατασκευή και επισκευή οπλικών συστημάτων πιο κοντά στη ζώνη μάχης – αυτό που στρατιωτικοί αξιωματούχοι έχουν περιγράψει ως προσέγγιση “fix it forward”. Σημερινοί και πρώην αξιωματούχοι της αμερικανικής άμυνας δήλωσαν ότι ο Λευκός Οίκος επανεξετάζει τώρα την απαγόρευσή του όσον αφορά την παροχή άδειας σε Αμερικανούς εργολάβους άμυνας στην Ουκρανία, αν και ένας μικρός αριθμός τους έχει ήδη επιτραπεί, με βάση τις εξουσίες του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, να εργάζονται σε συγκεκριμένα οπλικά συστήματα εκεί, όπως τα αντιαεροπορικά συστήματα Patriot.
* * *
(ε) Σε ποια διαδικασία εντάσσεται και τι επιδιώκει η επίθεση κατά των ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας;–Οι απόψεις γνωστών αναλυτών
Πριν διατυπώσουμε τη δική μας εκτίμηση για τον λόγο που οι Αμερικανοί πραγματοποίησαν την επίθεση κατά των ρωσικών ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης, θα δώσουμε ορισμένες εκτιμήσεις τρίτων.
Εικόνα 18. Δορυφορική φωτογραφία που τραβήχτηκε στις 23 Μαΐου και παρατίθεται στο άρθρο του J. Trevithick, στο οποίο αναφερόμαστε στη συνέχεια. Διακρίνονται σημαντικές ζημιές στο ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης Voronezh-DM με νοτιοδυτικό προσανατολισμό και τα σχετικά συντρίμμια διασκορπισμένα σε αρκετή έκταση στο έδαφος. PHOTO © 2024 PLANET LABS INC.
Ο αναλυτής του ιστότοπου στρατιωτικής επικαιρότητας “The War Zone” Joseph Trevithick σε άρθρο του της 24ης Μαΐου με τίτλο «Το χτύπημα στο ρωσικό στρατηγικό ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης είναι μεγάλη υπόθεση» και υπότιτλο «Η απώλεια ενός στρατηγικού συστήματος ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης από τη Ρωσία αποτελεί μια νέα τροπή στη σύγκρουση στην Ουκρανία, η οποία θα μπορούσε να έχει απώτερες επιπτώσεις», αφού αναφερθεί αναλυτικά στο περιστατικό της επίθεσης προσθέτοντας και νέα πειστήρια για την πραγματοποίησή της, εκτιμά ότι η επίθεση «έχει πολύ ευρύτερες προεκτάσεις. Τα δύο Voronezh-DM της εγκατάστασης αποτελούν βασικό τμήμα του ευρύτερου στρατηγικού δικτύου έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας και η απώλειά τους, έστω και προσωρινά, θα μπορούσε να υποβαθμίσει την ικανότητα της χώρας να εντοπίζει εισερχόμενες πυρηνικές απειλές» ενώ ταυτόχρονα ανεβάζει τον κίνδυνο λανθασμένων συναγερμών από την πλευρά των ρωσικών πυρηνικών δυνάμεων, οι οποίες αυξάνουν τον κίνδυνο λάθους.
Στο άρθρο επίσης επισημαίνεται ότι η επίθεση ουσιαστικά ενεργοποιεί το πυρηνικό δόγμα της Ρωσίας (επ’ αυτού περισσότερα σε επόμενο εδάφιο). Αν και ο Trevithick αποφεύγει να εκτιμήσει τον σκοπό για τον οποίο συνέβη η επίθεση—που είναι αυτό που εμάς ενδιαφέρει—καταλήγει ότι ό,τι κι αν συμβαίνει, «το Armavir θα έχει σημαντικές επιπτώσεις και θα μπορούσε να είναι μια ένδειξη ότι η διάχυση [στο εξωτερικό] από τον πόλεμο που συμβαίνει στο εσωτερικό της Ουκρανίας παίρνει μια νέα ανησυχητική μορφή».
* * *
Παρόμοιες εκτιμήσεις—ίσως περισσότερο ανησυχητικές καθώς απερίφραστα εκτιμάται, και μάλιστα από στρατιωτικούς, ότι οι ΗΠΑ επιτίθενται στο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας στην κατεύθυνση προετοιμασίας πυρηνικού πλήγματος—παρατίθενται από πολλούς ειδικούς σε έκτακτη έκδοση (“Red Alert”) δελτίου τύπου του Ινστιτούτου Schiller (μετάφραση στα ελληνικά εδώ). Έχει ενδιαφέρον ότι κάποιοι από αυτούς χρησιμοποιούν έννοιες της στρατηγικής θεωρίας για να εκτιμήσουν την κατάσταση (π.χ. το παιχνίδι chicken της θεωρίας παιγνίων).
To ίδιο Ινστιτούτο οργάνωσε επείγουσα συνέντευξη τύπου στις 12 Ιουνίου με τέσσερις ειδικούς, ανάμεσά τους και ο γνωστός πρώην επιθεωρητής όπλων του ΟΗΕ Scott Ritter, με θέμα «Ο κίνδυνος πυρηνικού πολέμου είναι πραγματικός και πρέπει να ανακοπεί». Στο δελτίο τύπου της εκδήλωσης διαβάζουμε:
Η επίθεση της 22ας Μαΐου σε ένα κρίσιμο ρωσικό σύστημα ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης στο Αρμαβίρ, δήθεν από “ουκρανικά” μη επανδρωμένα αεροσκάφη, θα μπορούσε να είναι το γεγονός που έγειρε την πλάστιγγα προς τον πόλεμο – επειδή θα μπορούσε να επιβεβαιώσει για τη Ρωσία τη δηλωμένη τους άποψη ότι το ΝΑΤΟ και η Δύση σκοπεύουν να “τυφλώσουν” το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας, προετοιμάζοντας ένα πιθανό “προληπτικό χτύπημα αποκεφαλισμού” από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ εναντίον τους. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έχει επανειλημμένα δηλώσει ακριβώς αυτή την ανησυχία, δημοσίως, και είναι το αποκορύφωμα της αλαζονικής ανοησίας της Δύσης να το απορρίπτει ως “μπλόφα”, όπως κάνουν τώρα τόσοι πολλοί στην Ουάσιγκτον, το Λονδίνο και άλλες πρωτεύουσες του ΝΑΤΟ.
Εξίσου επικίνδυνες με την προσπάθεια να τυφλωθεί το ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας, είναι και οι προσπάθειες να φιμωθούν οι φωνές όσων αντιδρούν, οι οποίες λειτουργούν ως ένα είδος συστήματος “έγκαιρης προειδοποίησης” στον τομέα της πολιτικής διαβούλευσης – εκείνων που προειδοποιούν για τον κίνδυνο πυρηνικού πολέμου και παρουσιάζουν εναλλακτικές λύσεις στην πολιτική της αντιπαράθεσης.
Εικόνα 19. Σύνδεσμος στην συνέντευξη τύπου των Scott Ritter (πρώην επιθεωρητή όπλων του ΟΗΕ και αξιωματικού πληροφοριών των πεζοναυτών των ΗΠΑ), Συνταγματάρχη ε.α. Richard H. Black (πρώην επικεφαλής του Τμήματος Ποινικού Δικαίου του αμερικανικού στρατού στο Πεντάγωνο- πρώην πολιτειακού γερουσιαστή της Βιρτζίνια, Ray McGovern (πρώην αναλυτή της CIA και συνιδρυτή της οργάνωσης Veteran Intelligence Professionals for Sanity—VIPS) και Helga Zepp-LaRouche (ιδρύτρια του Ινστιτούτου Schiller).
Στην συνέντευξη τύπου, όπως την παρουσιάζει ο ανταποκριτή του RT στη Νέα Υόρκη Caleb Maupin, ο Scott Ritter εκτίμησε ότι «σε αυτό το σημείο οι ΗΠΑ παρελαύνουν ακάθεκτες προς το να στριμωχτούν σε μια γωνία. Προσπαθούν να φτάσουν όσο πιο κοντά γίνεται σε μια κατάσταση όπου η Ρωσία θα αισθανθεί ότι δεν έχει άλλη επιλογή και θα υπάρξει κάποιο είδος πυρηνικής αντιπαράθεσης. Και αυτό είναι απολύτως καταστροφικό». Σύμφωνα με τον Caleb Maupin, μια άλλη βασική διαπίστωση της συζήτησης ήταν ότι το κοινό στη Δύση, και ιδιαίτερα στην Αμερική, έχει πλήρη άγνοια αυτών που συμβαίνουν καθώς τα καθεστωτικά ΜΜΕ δεν αναφέρουν απολύτως τίποτα όσον αφορά τις δραματικές εξελίξεις.
* * *
Σύμφωνα με τον πρώην αναπληρωτή υφυπουργό άμυνας των ΗΠΑ και νυν εμπειρογνώμονα σε θέματα τεχνολογίας και ασφάλειας Stephen Bryen, η επίθεση κατά των ραντάρ συνιστά σημαντική πολεμική κλιμάκωση η οποία διακινδυνεύει πυρηνική ανταπόδοση της Ρωσίας. Ο Bryen έγραψε δύο άρθρα. Στο πρώτο, γραμμένο αμέσως μόλις έγινε γνωστή η επίθεση και στο οποίο έχουμε ήδη αναφερθεί, θεωρεί—λανθασμένα—ότι αυτή πραγματοποιήθηκε από το καθεστώς του Κιέβου και όχι από τις ΗΠΑ. Γράφει ότι «παραμένει σκοτεινό γιατί η Ουκρανία επιτέθηκε στα στρατηγικά ραντάρ της Ρωσίας» αλλά εικάζει ότι αν τελικά επιτραπεί η πραγματοποίηση βαθιών πληγμάτων στα ρωσικά μετόπισθεν με ATACMS ή με Taurus, τότε ίσως η καταστροφή των ραντάρ να βοηθά το Κίεβο. Όμως, λέει, «τέτοιες επιθέσεις αυξάνουν επίσης τα επίπεδα ανησυχίας στη Ρωσία και θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε επιθέσεις σε εγκαταστάσεις του ΝΑΤΟ ή ακόμη και σε χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων». Παρόλ’ αυτά, σε εικόνα που παραθέτει είναι σαφές ότι η δέσμη των ραντάρ δεν καλύπτει το έδαφος της Ουκρανίας, γεγονός στο οποίο ήδη έχουμε αναφερθεί.
Όμως, σε νεότερο άρθρο του με τίτλο «Το ΝΑΤΟ φλερτάρει με τον πόλεμο και τον αφανισμό», ο Stephen Bryen αποσαφηνίζει ότι η επίθεση πραγματοποιήθηκε από τις ΗΠΑ/ΝΑΤΟ και εικάζει ότι ο στόχος της ήταν να ‘τυφλώσει’ το ρωσικό σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης από επιθέσεις με αεροπλάνα ή πυραύλους τεχνολογίας stealth:
Το αμερικανικό πλεονέκτημα είναι στην τακτική αεροπορία, αλλά και πάλι οι Αμερικανοί πιλότοι θα πρέπει να επιχειρούν σε ένα πυκνό περιβάλλον άρνησης περιοχής, όπου η ρωσική αεράμυνα θα μπορούσε να μειώσει την αποτελεσματικότητα της τακτικής αεροπορίας των ΗΠΑ. Είναι πράγματι αληθές ότι οι ΗΠΑ διαθέτουν συστήματα stealth, αλλά οι Ρώσοι εργάζονται πάνω σε τρόπους αντιμετώπισης των αμερικανικών μαχητικών stealth, όπως τα F-22 και F-35. Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα πόσο προχωρημένη είναι η Ρωσία στο να είναι σε θέση να στοχεύει αμερικανικές πλατφόρμες stealth, αλλά οι ρωσικές στρατηγικές άμυνες χρησιμοποιούν ραντάρ UHF και L band για να βεβαιωθούν ότι ούτε θα αιφνιδιαστούν ούτε θα είναι ανήμπορες να χειριστούν τις απειλές stealth. Αυτό εξηγεί γιατί δύο ρωσικά στρατηγικά ραντάρ έγιναν στόχος μη επανδρωμένων αεροσκαφών την περασμένη εβδομάδα. Ήταν η επίθεση στα στρατηγικά ραντάρ της Ρωσίας μια προετοιμασία για την εισαγωγή στρατηγικών βομβαρδιστικών και τακτικής αεροπορίας των ΗΠΑ στον πόλεμο της Ουκρανίας;
* * *
Εικόνα 20. Το στέλεχος της Θηρεσιανής στρατιωτικής ακαδημίας της Αυστρίας, συνταγματάρχης Reisner σε μία από τις τακτικές αναλύσεις του για την κατάσταση στα Ουκρανικά μέτωπα.
Ο επικεφαλής του πρώτου Ινστιτούτου βασικής εκπαίδευσης αξιωματικών της Θηρεσιανής Στρατιωτικής Ακαδημίας της Αυστρίας και τακτικός αναλυτής της κατάστασης στα Ουκρανικά μέτωπα συνταγματάρχης Markus Reisner σε σύντομη αλλά περιεκτική ανάλυση που ανέβασε στο site του Αυστριακού στρατού επισημαίνει:
2. Ποιο όφελος θα είχε η Ουκρανία από μια τέτοια επίθεση στα ρωσικά συστήματα ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης;
Η Ουκρανία διαθέτει τώρα μόνο πυραυλικά όπλα περιορισμένου βεληνεκούς. Τα δικά τους συστήματα όπως το Tochka-U έχουν εξαντληθεί και το σύστημα Army Tactical Missile System (ATACMS) από τις ΗΠΑ ξεχωρίζει μεταξύ των συστημάτων που προμηθεύτηκαν από τη Δύση. Αυτό έχει βεληνεκές 300 χιλιομέτρων με ύψος διαδρομής πτήσης έως και 60 χιλιόμετρα. Θα μπορούσε κανείς τώρα να εικάσει ότι οι ουκρανικές δυνάμεις μπορεί να έχουν στοχεύσει το Armavir επειδή φοβόντουσαν ότι η τοποθεσία θα μπορούσε να βοηθήσει στην παροχή προειδοποίησης για τις επιθέσεις τους με βαλλιστικά ATACMS που προμηθεύονται από τις ΗΠΑ. Ωστόσο, το Armavir απέχει σχεδόν 700 χιλιόμετρα από τις πιθανές θέσεις εκτόξευσης ATACMS κοντά στη Χερσώνα. Δηλαδή, λόγω του ορίζοντα του ραντάρ Voronezh-DM, είναι δύσκολο να εντοπιστούν πύραυλοι ATACMS που πετούν σε χαμηλό ύψος κορυφής σε αυτή την απόσταση. Για ακριβή μέτρηση, ο στοχευόμενος εισερχόμενος πύραυλος θα πρέπει να βρίσκεται τουλάχιστον σε ύψος άνω των χιλίων χιλιομέτρων. Οι διηπειρωτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι πετούν συνήθως σε ύψος έως και 2.000 χιλιομέτρων – δηλαδή εντός της βέλτιστης εμβέλειας ανίχνευσης του ραντάρ Voronezh-DM. Είναι άλλα τα συστήματα ραντάρ που προορίζονται για τακτικούς πυραύλους μικρού βεληνεκούς, όπως τα ATACMS.
3. Υπάρχει άλλο μοντέλο για την εξήγηση της επίθεσης και γιατί είναι σημαντικό;
Τα δύο ρωσικά DM του Voronezh στην εγκατάσταση Armavir αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του στρατηγικού συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας και η αποτυχία τους θα μπορούσε να επηρεάσει την ικανότητα της χώρας να εντοπίζει εισερχόμενες πυρηνικές απειλές. Προς το παρόν, οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις στην Ουκρανία έχουν την πρωτοβουλία. Αυτό υποστηρίζεται ή διασφαλίζεται και από τις συνεχιζόμενες ρωσικές απειλές σχετικά με τη χρήση μέσων του δικού της πυρηνικού δυναμικού.
Το φθινόπωρο του 2022, λίγο πριν από την αιφνιδιαστική απόσυρση των ρωσικών στρατευμάτων που αντιμετώπιζαν εγκλωβισμό από το προγεφύρωμα κοντά στη Χερσώνα, οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών ανέφεραν πιθανές προετοιμασίες για μια ρωσική τακτική πυρηνική ανάπτυξη. Τέλος, τέτοια γεγονότα εξηγούν την μελετημένη, αλλά όχι υπερβολική, προσέγγιση των ΗΠΑ («στρατηγική του βρασμού του βατράχου») έναντι της Ρωσίας. Είναι επομένως απολύτως λογικό ότι με την επίθεση που πραγματοποίησε η Ουκρανία στα Voronezh DM στο Αρμαβίρ, οι ΗΠΑ επιθυμούν να δείξουν στη Ρωσία ότι πλέον δεν θέλουν να αποδέχονται την απαράδεκτη κατάσταση των ρωσικών απειλών χρήσης πυρηνικών όπλων.
Αν αυτό ισχύει, δύο ακόμη συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν: πρώτον, η κατάσταση στην Ουκρανία είναι εξαιρετικά σοβαρή και δεύτερον, ο πόλεμος για την Ουκρανία έχει κλιμακωθεί ξανά. Μένει τώρα να δούμε πώς ή αν η Ρωσία θα απαντήσει σε αυτή την επίθεση στην πυρηνική αποτρεπτική της ικανότητα. Το ρωσικό σύστημα ανίχνευσης και έγκαιρης προειδοποίησης αποτελεί μέρος της στρατηγικής πυρηνικής αποτροπής της χώρας. Η επίθεση στο Armavir θα μπορούσε να πληροί τις προϋποθέσεις που η Ρωσία έθεσε δημοσίως το 2020 για εχθρικές επιθέσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν πυρηνικά αντίποινα.
Η πολύ περιεκτική τοποθέτηση του συνταγματάρχη Reisner, και ιδιαίτερα το σημείο όπου σχετίζει την επίθεση στα ραντάρ με την προσπάθεια των ΗΠΑ να άρουν την φερεγγυότητα της ρωσικής απειλής πυρηνικής κλιμάκωσης, σχεδόν συμπίπτει και με τη δική μας ανάλυση των λόγων που οδήγησαν στην πραγματοποίηση αυτής της επίθεσης.
* * *
Κρατήσαμε τελευταία την σημαντικότερη, από τη δική μας άποψη, εκτίμηση του τακτικού αναλυτή σε εκπομπές του Radio Sputnik, ειδικού σε θέματα διεθνών υποθέσεων και ασφάλειας, Mark Sleboda. Ο Σλομπόντα, ο οποίος έχει επίσης υπηρετήσει ως διδάσκων και ερευνητής στη Σχολή Κοινωνιολογίας του πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας, ουσιαστικά βάζει “τὸν δάκτυλόν του εἰς τὸν τύπον τῶν ἥλων” καθώς χρησιμοποιεί τη στρατηγική θεωρία για να εκτιμήσει με ψυχραιμία τη διαδικασία στην οποία εντάσσεται και τον σκοπό της επίθεσης των ΗΠΑ κατά του ρωσικού συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης. Σύνδεσμοι στις αναλύσεις του από τις εκπομπές στις οποίες συμμετέχει αναρτώνται στις σελίδες του στο Substack, στο X και στο Facebook. Θα χρησιμοποιήσουμε δύο εκπομπές. Οι αναλύσεις είναι προφορικές με ό,τι αυτό συνεπάγεται κατά τη μεταφορά τους σε γραπτό λόγο εδώ.
Στην πρώτη ο Sleboda αναφέρει:
Σε αυτό που θεωρώ ότι αποτελεί μια πολύ λίγο αναφερόμενη κλιμάκωση [στα ΜΜΕ], η οποία έλαβε χώρα την προηγούμενη βδομάδα, υπήρξαν πολλαπλές επιθέσεις, τέσσερις επιθέσεις ή απόπειρες επίθεσης εναντίον μεγάλων ραντάρ της Ρωσίας τα οποία αποτελούν μέρος του Συστήματός της για την έγκαιρη αναγνώριση εκτόξευσης πυρηνικών [όπλων] εναντίον της. Τώρα, αυτά δεν έχουν σχέση με την σύγκρουση [στην Ουκρανία] καθώς η Ρωσία δεν εκτοξεύει πυρηνικά κατά της Ουκρανίας και η Ουκρανία δεν εκτοξεύει πυρηνικά κατά της Ρωσίας. Το γεγονός [είναι] ότι τώρα γνωρίζουμε ότι το χτύπημα σε μία τουλάχιστον από τις επιθέσεις έγινε μέσω εξελιγμένων Πορτογαλο-Βρετανικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών—επιτέθηκαν τρία και τα συντρίμμια ενός από αυτά ανακτήθηκαν και αναγνωρίστηκαν πέρα από κάθε αμφιβολία—και, ξανά, οι επιθέσεις δεν μπορεί να συνέβησαν δίχως τη Δυτική υποστήριξη. Άλλωστε έχουμε δημοσιεύσεις σε Αυστραλιανά ΜΜΕ ότι οι ΗΠΑ γνώριζαν και είχαν εγκρίνει αυτές τις επιθέσεις. Τώρα, εδώ πρόκειται για μια επίθεση εναντίον της ικανότητας της Ρωσίας να ανιχνεύει πυρηνικές εκτοξεύσεις κατά της χώρας της και να απαντά με τρόπο αρκετά γρήγορο ώστε να προλάβει να χτυπήσει την αντίπαλη πλευρά, πράγμα που λειτουργεί ως αποτροπή της πραγματοποίησης επίθεσης πρώτου πλήγματος [κατά της Ρωσίας].
Εικόνα 21. Ο Μαρκ Σλομπόντα σε εκπομπή του
Εδώ έχουμε ζήτημα μεγάλης στρατηγικής σημασίας, αυτό δεν είναι κάτι με το οποίο μπορεί κάποιος να ‘παίζει’. Στην πραγματικότητα υπάρχει πρόβλεψη στο δόγμα χρήσης πυρηνικών όπλων της Ρωσίας ότι μια επίθεση στις ρωσικές στρατηγικές υποδομές η οποία παρεμβαίνει στην ικανότητα της Ρωσίας να ανταποκριθεί στην περίπτωση πυρηνικής επίθεσης αποτελεί καθεαυτή επαρκή αιτιολογία για την εξαπόλυση πυρηνικού πλήγματος από την Ρωσία. Τόσο σοβαρό είναι αυτό που συνέβη.
Τώρα, δεν λέω ότι η Ρωσία πρόκειται να απαντήσει σε αυτό με πυρηνικό πλήγμα. Είμαι σχεδόν σίγουρος ότι δεν θα το κάνει. Αλλά θάπρεπε να είναι μια ένδειξη ότι αυτό δεν είναι… Μου φαίνεται ότι η Δύση παίζει παιχνίδια με πράγματα με τα οποία δεν παίζεις παιχνίδια.
Για να το καταλάβουμε, ας αναποδογυρίσουμε το περιστατικό και ας φανταστούμε ότι η Ρωσία με την Κίνα έχουν εμπλακεί σε έναν πόλεμο δια πληρεξουσίων κατά των ΗΠΑ και ότι τα [αμερικανικά] συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης για εκτοξεύσεις πυρηνικών κατά των ΗΠΑ γίνονται αντικείμενο επίθεσης και εξουδετερώνονται επανειλημμένα, ως μέρος κατά τα φαινόμενα μιας διαδικασίας. Στο μεταξύ [ας φανταστούμε ότι] η άλλη πλευρά πετά τα βομβαρδιστικά της πάνω-κάτω εξασκούμενη σε πυρηνικές επιθέσεις, πράγμα που οι ΗΠΑ κάνουν αυτήν τη στιγμή πάνω από τις Βαλτικές χώρες με χρήση στρατηγικών βομβαρδιστικών B-52.
[Λοιπόν] οι ΗΠΑ θα ούρλιαζαν ότι Ρωσία και Κίνα είναι στα πρόθυρα της εξαπόλυσης πυρηνικού πολέμου εναντίον τους, και το γεγονός ότι η Ρωσία αυτή την στιγμή δεν αντιδρά μου λέει ότι ή αποφάσισαν να μην απαντήσουν σε αυτή την πρόκληση, ανεξάρτητα από το αν κάτι τέτοιο είναι σωστό ή λάθος, ή ότι δεν έχουν ακόμη αποφασίσει πώς θα απαντήσουν. Και για μένα αυτό είναι μια τεράστια υπόθεση από στρατηγική άποψη.
Όταν κάνεις τον σχεδιασμό των ενεργειών σου από άποψη στρατηγικής, δεν μπορείς να κάνεις την υπόθεση ότι ο αντίπαλος δεν πρόκειται να εξαπολύσει ένα πυρηνικό πρώτο πλήγμα. Σωστά; Αυτό είναι το ζήτημα—δεν επιτρέπεται να κάνεις αυτήν την υπόθεση, λόγω της παιγνιοθεωρητικής αντιμετώπισης των πυρηνικών [συγκρούσεων]. Δεν μπορείς, επειδή διακυβεύεται η ύπαρξη του κράτους σου και όλων όσων βρίσκονται σε αυτό. Είσαι υποχρεωμένος, έξω από τα δυνητικά κίνητρα τους [ΣΗΜ. εννοεί των ενδεχόμενων υποκειμενικών ερμηνειών των ενεργειών του αντιπάλου], είσαι υποχρεωμένος να κάνεις την υπόθεση ότι η Δύση μπορεί να—όσο απίθανο κι αν φαίνεται—τα κάνει αυτά ως μέρος των βημάτων ενός πρώτου πυρηνικού πλήγματος κατά της Ρωσίας. Αυτό είναι, απλά, εκείνο που πρέπει να υποθέσεις.
Εδώ ο Σλομπόντα αναφέρεται στο αφετηριακό αίτημα της στρατηγικής ανάλυσης (θεωρίας παιγνίων) σύμφωνα με το οποίο σε μία σύγκρουση οι παίκτες είναι ‘λογικοί και ευφυείς’. Αυτό σημαίνει ότι η συμπεριφορά τους διέπεται από παραπλήσιους τρόπους σκέψης και επομένως ότι ο κάθε παίκτης δέχεται ότι όσα εκείνος μπορεί να σκεφτεί και να υπολογίσει, τα ίδια μπορεί να σκεφτεί και να υπολογίσει και κάθε ένας από τους υπόλοιπους παίκτες. Ως συνέπεια, οι παίκτες δεν στηρίζουν τις ελπίδες τους στα ενδεχόμενα λάθη των αντιπάλων τους, αλλά στις στρατηγικές που οι ίδιοι ακολουθούν στηριγμένοι στους πραγματικούς κανόνες του παιχνιδιού. Σύμφωνα με τον νομπελίστα Roger Myerson «η σημασία της θεωρίας παιγνίων για τις κοινωνικές επιστήμες συνάγεται κυρίως από αυτό το γεγονός».
Αλλά ας επιστρέψουμε στο προκείμενο. Η αντιμετώπιση της καταστροφής των ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης, λέει ο Σλομπόντα, υποχρεωτικά θα αντιμετωπιστεί από την ρωσική πλευρά σύμφωνα με τα αντικειμενικά δεδομένα και όχι σύμφωνα με κάποιες υποκειμενικές απόψεις, με εκτιμήσεις των προθέσεων των ΗΠΑ, με ‘εάν έτσι και εάν αλλιώς’. Η ρωσική πλευρά είναι υποχρεωμένη να μετρήσει τα πραγματικά δεδομένα και να τοποθετηθεί απέναντι σε αυτά.
Και τα πραγματικά δεδομένα είναι ότι έχει ανοίξει ο δρόμος για την πραγματοποίηση πρώτου πλήγματος από τις ΗΠΑ κατά της Ρωσίας, που σημαίνει ότι αντικειμενικά η Ρωσία οφείλει να απαντήσει θεωρώντας το αυτό ως δεδομένο. Δεν χρειάζεται να επεκταθούμε στην αστάθεια που εισάγεται στο σύστημα ‘ισορροπίας του τρόμου’ από αυτή την αναγκαστική λήψη μέτρων από τη Ρωσία μετά την τύφλωση του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης—μετακίνηση οπλικών συστημάτων κοντά στις ΗΠΑ, μείωση των χρόνων αντίδρασης με την εισαγωγή ενδεχομένως τεχνητής νοημοσύνης στη λήψη της απόφασης ανταπόδοσης, αυτονόμηση των στρατηγικών μονάδων από την πολιτική ηγεσία ώστε να είναι βέβαιη η αντίδρασή τους σε περίπτωση αποκεφαλισμού της ρωσικής ηγεσίας μετά από πρώτο χτύπημα, κ.λπ.
Αλλά το ερώτημα παραμένει: Βρισκόμαστε όντως σε μια διαδικασία προετοιμασίας πρώτου χτυπήματος από τις ΗΠΑ κατά της Ρωσίας; Είναι αυτή η εξήγηση της επίθεσης κατά του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης της χώρας;
Στη δεύτερή του, μεταγενέστερη, προσέγγιση ο Σλομπόντα εμβαθύνει περισσότερο από στρατηγική άποψη (βλ. από το 21:06 και εξής), αν και δεν καταφέρνει να ολοκληρώσει το συμπέρασμά του σε πραγματικά παιγνιοθεωρητική κατεύθυνση. Μεταφράζω:
Η άλλη πιθανή περίπτωση είναι κάτι που η Ρωσία οφείλει να υπολογίσει: Ότι αυτή [η επίθεση] ήταν μια εκ προμελέτης αποσάθρωση της ικανότητας της Ρωσίας να ανιχνεύει εκτοξεύσεις πυρηνικών από τις ΗΠΑ, από το ΝΑΤΟ, κατά την εκτέλεση ενός πυρηνικού πρώτου πλήγματος.
Κάτω από την παιγνιοθεωρητική λογική, οι ΗΠΑ και οι άλλοι του ΝΑΤΟ ‘έχουν τρέξει’ τα σενάρια σύμφωνα με τα οποία οι ΗΠΑ δεν υποχωρούν, η Ρωσία δεν υποχωρεί, τελικά το ΝΑΤΟ στέλνει στρατεύματα κι αυτά τα στρατεύματα κατασπαράσσονται από τις ρωσικές δυνάμεις λόγω της κατωτερότητας των Ευρωπαϊκών χωρών του ΝΑΤΟ σε συμβατικά όπλα και της υπερέκτασης του αμερικανικού ιμπέριουμ ανά την υφήλιο, το οποίο δεν είναι σε θέση να εκτρέψει αρκετές δυνάμεις ώστε να νικήσει τη Ρωσία στα πεδία μαχών της Ουκρανίας. [Σύμφωνα με αυτά τα σενάρια] κανένας δεν θα έχει αρκετές οβίδες πυροβολικού ή [εν πάσει περιπτώσει] όσες θα χρειάζονταν για να πετύχουν [οι ΗΠΑ] κάτι τέτοιο.
Και επομένως, η ανάλυση ακολουθεί τα διάφορα στάδια εξέλιξης των γεγονότων και καταλήγει ότι σε κάποιο σημείο η σύγκρουση θα περάσει σε πυρηνικές ανταλλαγές. Άρα, γιατί αυτό να μη συμβεί τώρα; Σωστά;
Αυτή είναι η πραγματικά παράφρων παιγνιοθεωρητική λογική των νεοσυντηρητικών που μπορεί να τους οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι σε κάποιο σημείο η λογική αλληλουχία γεγονότων σε αυτήν την κλιμάκωση και σε αυτό το σπιράλ θα οδηγηθεί σε πυρηνικές ανταλλαγές. Επομένως, ας το κάνουμε τώρα, πρώτοι και ανοιχτά: Να τους αφαιρέσουμε την ικανότητα να ανιχνεύσουν την εξαπόλυση ενός πρώτου πλήγματος.
Ακούγεται ως σχέδιο παραφρόνων, αλλά όσα έχει πράξει η Δύση κατά τα τελευταία δύο έτη δεν χαρακτηρίζονται από παραφροσύνη; Σωστά; Εγώ δεν ισχυρίζομαι ότι αυτά είναι που θα συμβούν. Αλλά οι Ρώσοι στρατιωτικοί, αυτοί που ασχολούνται με την στρατηγική αποτροπή, αυτοί οφείλουν να πάρουν στα σοβαρά υπόψη τους αυτή την εκδοχή και να την συνυπολογίσουν. Επειδή αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η στρατηγική αποτροπή.
Θέλω να σταθώ εδώ σε αυτό που εννοεί ο Σλομπόντα όταν μιλά για «λογική αλληλουχία γεγονότων» κατά την ανάλυση, επειδή θα είναι χρήσιμο στη συνέχεια κατά την εξήγηση της—κατά τη γνώμη μου απολύτως λογικής, αν όχι ακόμη και ευφυούς στη σύλληψή της από τακτική άποψη—επίθεσης των ΗΠΑ κατά του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας. Για να συνεχίσουμε τη συζήτηση, περνάμε εδώ στο επόμενο εδάφιο.
* * *
(στ) Σε ποια διαδικασία εντάσσεται και τι επιδιώκει η επίθεση κατά των ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας;–Η άποψή μας
Ας θεωρήσουμε επομένως μια κατάσταση σύγκρουσης η οποία εξελίσσεται σε στάδια και ας θεωρήσουμε για λόγους απλούστευσης ότι σε κάθε στάδιο ο κάθε αντίπαλος έχει δύο επιλογές: Ή να σταματήσει την αντιπαράθεση και να υποστεί κάποιες συνέπειες (απόφαση “σ”) ή να κλιμακώσει την αντιπαράθεση περνώντας στο επόμενο στάδιο (απόφαση “κ”).
Εικόνα 22. Η παραπάνω αλληλουχία αποφάσεων περιγράφει ένα παιχνίδι σε στάδια. Οι δύο παίκτες κινούνται εναλλάξ. Οι μη τερματικές κορυφές του γράφου αποτελούν σημεία απόφασης και ο παίκτης που καλείται να αποφασίσει εναλλάσσεται σε κάθε στάδιο. Τα ερωτηματικά στις τερματικές κορυφές εκφράζουν την πληρωμή των δύο παικτών σύμφωνα με την συνάρτηση ωφέλειας του καθενός.
Σύμφωνα με την θεωρία παιγνίων (για την ακρίβεια, σύμφωνα με τη θεωρία της ωφέλειας ή κατ’ άλλους ‘ωφελιμότητας’), αν οι αντίπαλοι είναι ‘λογικοί’, που σημαίνει ότι το σύστημα προτιμήσεών τους υπακούει σε κάποια εύλογα αξιώματα, τότε υπάρχει μια συνάρτηση—η συνάρτηση ‘ωφέλειας’—που εκφράζει πλήρως τις προτιμήσεις τους και η συμπεριφορά τους καθορίζεται από την προσπάθειά τους να μεγιστοποιήσουν τις αναμενόμενες τιμές αυτής της συνάρτησης. Με απλά λόγια, ο κάθε αντίπαλος έχει ένα ΄προσωπικό χρήμα’ που εκφράζει με ακρίβεια τις προτιμήσεις του—‘όσο πιο πολλά τόσο πιο καλά’—και παίζοντας το παιχνίδι (δηλαδή την κατάσταση σύγκρουσης στην οποία βρίσκεται) προσπαθεί να μεγιστοποιήσει το ποσό που αναμένει να λάβει σε μονάδες αυτού του χρήματος.
Αποτελεί χωριστό πρόβλημα ο υπολογισμός της συνάρτησης ωφέλειας του κάθε παίκτη σε ένα παιχνίδι και ακόμη πιο χωριστό (και πιο δύσκολο) πρόβλημα η απάντηση στο ερώτημα αν οι παίκτες γνωρίζουν τις συναρτήσεις ωφέλειας των αντιπάλων τους και αν όχι πώς πρέπει τότε να παίξουν για να μεγιστοποιήσουν την αναμενόμενη ωφέλειά τους. Και επίσης, σημαντικές επιπτώσεις για την ορθή συμπεριφορά των παικτών προκύπτουν από το αν τα παραπάνω αποτελούν ‘κοινή γνώση’ ή όχι, όπως ονομάζεται στη θεωρία παιγνίων η γνώση ότι ο κάθε παίκτης γνωρίζει όχι μόνο την συνάρτηση ωφέλειας του αντιπάλου του, αλλά επίσης γνωρίζει ότι και ο αντίπαλός του γνωρίζει, κ.ο.κ. επ’ άπειρον (δεν επεκτεινόμαστε άλλο εδώ).
Οι κόμβοι αποφάσεων στο παραπάνω παιχνίδι (βλ. Εικόνα 22) είναι οι κορυφές του γράφου που βρίσκονται στην επάνω οριζόντια γραμμή και οι παίκτες παίζουν εναλλάξ, δηλαδή στην πρώτη κορυφή η κίνηση ανήκει στον παίκτη I, στην επόμενη (αν το παιχνίδι δεν τελειώσει με απόφαση “σ”) η κίνηση ανήκει στον παίκτη ΙΙ, κ.ο.κ. Στο κάθε στάδιο ο παίκτης που έχει την κίνηση πρέπει να αποφασίσει αν θα κλιμακώσει την σύγκρουση (“κ”) και θα δώσει έτσι την κίνηση στον άλλο παίκτη ή αν θα σταματήσει τη σύγκρουση (με την έννοια ότι δεν θα κλιμακώσει) και θα υποστεί τις συνέπειες.
Το παιχνίδι δεν διαρκεί επ’ άπειρον καθώς η συνεχής κλιμάκωση—εφαρμόζοντας τα παραπάνω στον πόλεμο στην Ουκρανία με παίκτες το ΝΑΤΟ και την Ρωσία—οδηγεί στην πυρηνική αντιπαράθεση και στο οριστικό τέλος των πάντων. Αυτό εκφράζει η απόφαση στον τελευταίο κόμβο όπου κλιμάκωση σημαίνει ότι ο παίκτης που κινείται πραγματοποιεί πρώτο πλήγμα κατά του αντιπάλου του σε πυρηνικό πόλεμο.
Για να εκτιμήσουμε πώς θα παίξουν λογικοί παίκτες αυτό το παιχνίδι, απαιτείται ο προσδιορισμός των πληρωμών τους στις τερματικές κορυφές, δηλαδή εκεί που βρίσκονται τα ερωτηματικά. Η λύση είναι από το τέλος προς την αρχή, αν υποθέσουμε (α) ότι οι τιμές των ερωτηματικών αποτελούν κοινή γνώση των παικτών και (β) ότι ο κάθε παίκτης γνωρίζει σε κάθε στάδιο του παιχνιδιού ακριβώς πού βρίσκεται. Η πρώτη υπόθεση αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για το μοντέλο της σύγκρουσης ΝΑΤΟ-Ρωσίας στην Ουκρανία, όπως θα δούμε. Η δεύτερη υπόθεση μπορεί να γίνει σε μια αρχική προσέγγιση.
Κάτω από αυτές τις δύο υποθέσεις, είναι προφανές ότι ο τελευταίος στην ακολουθία των αποφάσεων παίκτης θα συγκρίνει την ωφέλειά του αν ‘κλιμακώσει’ με την ωφέλειά του αν ‘σταματήσει’ (αυτές οι τιμές θα είναι κατά πάσα πιθανότητα αρνητικές, αλλά αυτό δεν μας ενοχλεί). Αν χάνει λιγότερα με το να σταματήσει από όσα χάνει αν κλιμακώσει, τότε θα σταματήσει. Αλλιώς, θα κλιμακώσει.
Ως συνέπεια, ο παίκτης που έχει την κίνηση ένα στάδιο πριν από το τέλος και τα γνωρίζει όλα αυτά, αφού και αυτός μπορεί να κάνει την παραπάνω ανάλυση (είπαμε ότι οι παίκτες θεωρούνται ευφυείς και λογικοί), θα συγκρίνει τις τιμές της ωφέλειάς του για κάθε μία από τις δύο διαθέσιμες αποφάσεις του, καθώς πλέον είναι βέβαιος για το τι θα συμβεί αν κλιμακώσει. Ισοδύναμα, είναι ως εάν το μήκος του παιχνιδιού να έχει περικοπεί κατά ένα στάδιο, η κορυφή όπου καλείται να κινηθεί ο τελευταίος παίκτης να έχει καταστεί τώρα τερματική με πληρωμές σύμφωνα με την απόφαση που εκ των προτέρων γνωρίζουμε ότι αυτός θα πάρει και πλέον τον ρόλο του τελευταίου παίκτη να παίζει ο προτελευταίος. Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται επαγωγικά από το τέλος προς την αρχή και πλέον γνωρίζουμε εκ των προτέρων τι θα συμβεί εάν αυτό το παιχνίδι τελικά παιχτεί.
Αλλά ακόμη και σε αυτό το πολύ απλουστευτικό μοντέλο, τα πάντα εξαρτώνται από τις πραγματικές τιμές των συναρτήσεων ωφέλειας στις τερματικές κορυφές.
Η πρώτη περιπλοκή είναι όταν οι τιμές στα ερωτηματικά δεν αποτελούν αμοιβαία γνώση, οπότε θα απαιτηθεί κάποια διαδικασία ‘μάθησης’ προκειμένου ο κάθε παίκτης να εκτιμήσει τις τιμές της συνάρτησης ωφέλειας του αντιπάλου του στις τερματικές κορυφές—θα πρέπει να είναι σαφές στον αναγνώστη ότι οι τιμές της συνάρτησης ωφέλειας του αντιπάλου επηρεάζουν την δική μας συμπεριφορά, καθώς αυτή εξαρτάται από την ανάλυση των μελλοντικών κινήσεων του αντιπάλου.
Στην περίπτωση της σύγκρουσης στην Ουκρανία, το ΝΑΤΟ χρειάζεται να εκτιμήσει τις τιμές της συνάρτησης ωφέλειας της Ρωσίας. Αυτό ακριβώς εξυπηρετεί από στρατηγική άποψη η σταδιακή κλιμάκωση, όπου αρχικά προσφερόταν ως βοήθεια κράνη και σφαίρες στο Κίεβο, για να περάσουμε στη συνέχεια στα φορητά αντιαρματικά και αντιαεροπορικά, και στη συνέχεια στο βαρύ πυροβολικό, μετά στα HIMARS, έπειτα στα υπερσύγχρονα αντιαεροπορικά συστήματα, στη συνέχεια σε εξελιγμένα τανκς και οχήματα μάχης πεζικού, μετά στα Storm Shadows, στα Scalp και στα ATACMS, και τώρα στα F-16. Έχουμε εδώ μια πειραματική διαδικασία μάθησης της συνάρτησης ωφέλειας της Ρωσίας.
Με τη σειρά της η Ρωσία έχει πρόβλημα να εκτιμήσει τον βαθμό σοβαρότητας που αποδίδει στη σύγκρουση το ΝΑΤΟ. Το τελευταίο ισχυρίζεται ότι τυχόν νίκη της Ρωσίας θα έχει υπαρξιακές συνέπειες για το ΝΑΤΟ καθώς θα οδηγήσει σε παραπέρα προέλαση της Ρωσίας στην Ευρώπη. Η Ρωσία δεν το πιστεύει αυτό, δηλαδή δεν πιστεύει ότι το ΝΑΤΟ πιστεύει ότι η Ρωσία θα επιτεθεί παραπέρα αν αυτή νικήσει στην Ουκρανία. Όμως, δεν είναι σαφείς για τη Ρωσία οι μονάδες ωφέλειας που θα χάσει το ΝΑΤΟ αν αυτή κερδίσει, πράγμα απαραίτητο για να υπολογίσει τις μελλοντικές του κινήσεις.
Η δεύτερη περιπλοκή προκύπτει από τις προσπάθειές των παικτών να επηρεάσουν την έκβαση του παιχνιδιού (δηλαδή της σύγκρουσης), αλλάζοντας τις τιμές των συναρτήσεων ωφέλειάς του αντιπάλου τους ή και τις δικές τους στα μελλοντικά στάδια του παιχνιδιού. Αυτό γίνεται είτε με παρεμβάσεις στην υλικοτεχνική υποδομή της σύγκρουσης είτε με ανακοινώσεις που αποσαφηνίζουν την αξία που αυτοί αποδίδουν στις τερματικές κορυφές. Οι ανακοινώσεις αυτές μπορεί να είναι είτε ειλικρινείς είτε μπλόφες.
Για παράδειγμα, έχουμε την ρητή δήλωση του προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας Πούτιν ότι για αυτούς η σύγκρουση στην Ουκρανία έχει «υπαρξιακό χαρακτήρα» ενώ για το ΝΑΤΟ έχει «τακτικό χαρακτήρα». Συγκεκριμένα, σε συνέντευξή του στον Pavel Zarubin στις 18 Φεβρουαρίου 2024, ο Ρώσος πρόεδρος είπε ότι για τη Δύση είναι σημαντικό «να καταλάβουν πώς σκεφτόμαστε… να καταλάβουν πόσο ευαίσθητο και σημαντικό είναι αυτό [το θέμα της Ουκρανίας] για τη χώρα μας». Και συμπλήρωσε: «Γι’ αυτούς, πρόκειται για τη βελτίωση των τακτικών τους θέσεων. Αλλά για εμάς, αυτό είναι το πεπρωμένο. Είναι ζήτημα ζωής και θανάτου».
Εικόνα 23. Πούτιν: «Για εμάς το Ουκρανικό είναι ζήτημα ζωής και θανάτου. Για το ΝΑΤΟ πρόκειται απλά για βελτίωση των τακτικών του θέσεων»
Αυτό είναι μια δήλωση αποσαφήνισης όσον αφορά τις συναρτήσεις ωφέλειας από πλευράς της Ρωσίας—πώς δηλαδή αυτή βλέπει τόσο την δική της συνάρτηση ωφέλειας όσο και αυτήν του αντιπάλου της (του ΝΑΤΟ). Η λογική συνέπεια αυτής της δήλωσης είναι ότι η Ρωσία δεν μπορεί να κάνει πίσω και αν υποχρεωθεί, τότε θα κλιμακώσει. Το ΝΑΤΟ μπορεί να εκτιμήσει αυτή τη δήλωση ως ειλικρινή ή ως μπλόφα, και η κάθε μία από τις δύο εκτιμήσεις μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές στη συμπεριφορά του.
Παρεμπιπτόντως, ‘μπλόφα’ ή αλλιώς ‘κούφια απειλή’ ονομάζεται μια αυτοδέσμευση της κίνησης ενός παίκτη σε κάποια μελλοντική κορυφή—αυτή η αυτοδέσμευση ονομάζεται ‘απειλή’—η οποία τελικά δεν ανταποκρίνεται στην πραγματική επίλυση του παιχνιδιού όταν οι συναρτήσεις ωφέλειας και η γνώση του κάθε παίκτη στο κάθε στάδιο έχουν αποσαφηνιστεί.
Για παράδειγμα, θα θεωρήσουμε ότι ο Πούτιν μπλοφάρει εάν στην πραγματικότητα η σύγκρουση στην Ουκρανία δεν έχει ‘υπαρξιακό χαρακτήρα’ για τη Ρωσία και επομένως, εάν αποκαταστήσουμε τις ορθές τιμές της συνάρτηση ωφέλειας της Ρωσίας, τότε σε κάποιο μελλοντικό στάδιο η Ρωσία θα επιλέξει να σταματήσει αντί να κλιμακώσει. Ομοίως, και η σημασία που το ΝΑΤΟ αποδίδει στη σύγκρουση στην Ουκρανία και η ‘λύσσα’ με την οποία μάχεται κατά της Ρωσίας ενδεχομένως να αποτελούν μπλόφα η οποία στηρίζεται στην άγνοια από τη Ρωσία της τιμής που αποδίδει το ΝΑΤΟ στο ενδεχόμενο απώλειας του ελέγχου του καθεστώτος του Κιέβου.
Οι μπλόφες παρουσιάζονται λόγω των περιπλοκών στην αμοιβαία γνώση των συναρτήσεων ωφέλειας από τους παίκτες, γι’ αυτό και η απόκτηση πληροφόρησης είτε μέσω μυστικών υπηρεσιών είτε μέσω πειραματικών διαδικασιών μάθησης βοηθά στην αποκάλυψή τους ως ‘κούφιων απειλών’.
* * *
Με βάση αυτό το πολύ απλό παιγνιοθεωρητικό μοντέλο, είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε τους λόγους της αμερικανικής επίθεσης κατά του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας. Εξ αρχής να πούμε ότι την εκτιμούμε ως ευφυή κίνηση που αποσκοπεί να αλλάξει την λύση του παιχνιδιού αλλάζοντας την τιμή της τερματικής κορυφής του τελευταίου παίκτη—εάν αυτός είναι είτε οι ΗΠΑ είτε η Ρωσία—όταν και εάν αυτός κληθεί να σταματήσει ή να κλιμακώσει. Αλλά, όπως επισημαίνουμε και παρακάτω, η πραγματικότητα του πολέμου στην Ουκρανία και της αντιπαράθεσης ΝΑΤΟ-Ρωσίας ξεπερνά κατά πολύ το περιοριστικό μας μοντέλο και ο εστιασμός που φαίνεται να κάνουν οι ΗΠΑ σε αυτό μπορεί να τις οδηγήσει σε αδυναμία χρήσης όλων των διαθέσιμων στρατηγικών τους επιλογών στην σύγκρουση.
Επίσης εδώ ισχύει μια πολύ ενδιαφέρουσα παρατήρηση σχετικά με την Βρετανία: Ενδεχομένως η επίθεση των ΗΠΑ κατά του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας να αποτελεί ‘εξυπηρέτηση’ των ΗΠΑ προς την Βρετανία, πάντα με σκοπό να αλλάξει τις τιμές της συνάρτησης ωφέλειας για το ΝΑΤΟ. Στην περίπτωση που αυτό ισχύει και η επίθεση αφορά την Βρετανία, η αλλαγή λειτουργεί σωρευτικά (ΗΠΑ + Βρετανία) για την τερματική κορυφή κατά την τελευταία κίνηση.
Στο εξής θα θεωρήσουμε ότι ο τελευταίος παίκτης στην αλληλουχία κινήσεων θα είναι οι ΗΠΑ καθώς οι αλλεπάλληλες κλιμακώσεις θα φτάσουν στο σημείο που οι ΗΠΑ θα πρέπει να αποφασίσουν αν θα πραγματοποιήσουν πρώτο πλήγμα κατά της Ρωσίας. Αυτό το υποστηρίζουμε επειδή η Ρωσία νικά στα στρατιωτικά μέτωπα και σταθερά μέχρι σήμερα τις αλλεπάλληλες κλιμακώσεις πραγματοποιούν οι ΑμερικανοΝΑΤΟϊκοί. Για να βρεθεί η Ρωσία στην ανάγκη πραγματοποίησης πυρηνικής επίθεσης κατά των ΗΠΑ—προσοχή, όχι κατά Ευρωπαϊκών χωρών όπως είναι η Βρετανία ή η Γαλλία—θα πρέπει να έχει βρεθεί σε κατάσταση επικείμενης καταστροφής της, και αυτό κατ’ αρχήν δεν φαίνεται πιθανό ακόμη και αν πραγματοποιηθούν πυρηνικές ανταλλαγές με Ευρωπαϊκές χώρες.
Προσέχουμε ότι αλλάζοντας την τερματική πληρωμή στην επιλογή της κλιμάκωσης από τον τελευταίο παίκτη στην αλληλουχία κινήσεων, αυτό καθόλου δεν σημαίνει ότι το παιχνίδι θα φτάσει ποτέ σε αυτήν την κορυφή—και εδώ είναι ένα σημείο όπου ο Μαρκ Σλομπόντα κάνει λάθος όπως διατυπώνει την ανάλυσή του.
Για την ακρίβεια, ισχύει ακριβώς το αντίθετο: Η αλλαγή αυτή επηρεάζει την εξ αρχής γνωστή έκβαση του παιχνιδιού και άρα αποτρέπει τον παίκτη που θα χάσει τα περισσότερα από την κλιμάκωση να την πραγματοποιήσει. Και αυτό οδηγεί σε ενδεχόμενη υποχώρηση (“σ”) πολλά στάδια πριν από το τέλος.
Με βάση την ορολογία του προηγούμενου άρθρου μας, ο ισχυρισμός μας είναι ότι οι ΗΠΑ, μέσω της επίθεσης στο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας, επιχειρούν να ανατρέψουν την ‘κυριαρχία κατά την κλιμάκωση’ που απολαμβάνει η Ρωσία σε αυτή την σύγκρουση. Γράφαμε τότε:
Αυτές οι προειδοποιήσεις [ΣΗΜ. των Ρώσων ιθυνόντων] ρίχνουν φως στις ενδεχόμενες διαδικασίες κλιμάκωσης που μπορεί να παρακολουθήσουμε στο άμεσο μέλλον. Σε μια τέτοια διαδικασία, οι ρωσικές δυνάμεις, εφόσον χτυπηθούν στρατιωτικοί στόχοι εντός της Ρωσίας από ATACMS, Storm Shadows, Scalp, κ.λπ., θα μπορούσαν να πλήξουν στρατιωτικούς στόχους των ΝΑΤΟικών δυνάμεων—των ΗΠΑ συμπεριλαμβανομένων, αλλά πιθανότατα όχι πρώτων στην ακολουθία των χτυπημάτων—στις διπλανές χώρες. Το ερώτημα λοιπόν είναι τι θα πράξουν τότε ως απάντηση οι ΗΠΑ; Από την πλευρά της στρατηγικής θεωρίας, θα πρέπει να μη χάνουν περισσότερα από την απάντησή τους από όσα χάνουν αν δεν απαντήσουν. Θα είναι, για παράδειγμα, διατεθειμένες οι ΗΠΑ να διακινδυνεύσουν πλήγματα κατά των δικών τους δυνάμεων (π.χ. στην Ρουμανία) χάριν της ανταπόδοσης πληγμάτων που δέχθηκαν οι Πολωνοί ή οι Βαλτικές χώρες;
Βεβαίως, η ίδια ανάλυση ισχύει και για την Ρωσία: Πότε αυτή χάνει περισσότερα—αν επιτρέψει πλήγματα κατά σοβαρών στρατιωτικών στόχων από Αμερικανο-ΝΑΤΟϊκά όπλα στα μετόπισθέν της χωρίς ανταπόδοση ή αν ανταποδώσει πλήττοντας π.χ. το αεροδρόμιο στην Πολωνία από όπου φορτώνονται αυτά τα όπλα—που σημειωτέον πλέον είναι παγκοίνως γνωστό ότι τα διαχειρίζονται Αμερικανο-ΝΑΤΟϊκά πληρώματα; Ποιος διατηρεί το πλεονέκτημα στην στρατηγική κλιμάκωση, δηλαδή ποιος πλεονεκτεί κατά το ότι στα επόμενα βήματα κερδίζει περισσότερα παρά αν δεν είχε κινηθεί προηγουμένως;
Η Ρωσία δείχνει ότι γνωρίζει ότι απολαμβάνει το πλεονέκτημα της κυριαρχίας κατά την κλιμάκωση, γεγονός που της επιτρέπει να αναγνωρίζει ως ‘μπλόφες’ της απειλές των ΑμερικανοΝΑΤΟϊκών για χρήση πυρηνικών από το ΝΑΤΟ αν η Ρωσία αντιδράσει πλήττοντας ΝΑΤΟϊκές χώρες οι οποίες χρησιμοποιούν όπλα μακρού βεληνεκούς για να περάσουν την σύγκρουση στην ρωσική ενδοχώρα.
Για παράδειγμα, ο πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας, μιλώντας στους δημοσιογράφους κατά το πέρας διήμερης επίσκεψης του στο Ουζμπεκιστάν στις 28 Μαΐου ρωτήθηκε για την προτροπή του ΓΓ του ΝΑΤΟ Γ. Στόλτενμπεργκ προς τις χώρες μέλη να επιτρέψουν τα πλήγματα μακρού βεληνεκούς προς τα ρωσικά μετόπισθεν. Απαντώντας παρατήρησε ότι η συνεχής κλιμάκωση της σύγκρουσης στην Ουκρανία «μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές συνέπειες… Εάν αυτές οι σοβαρές συνέπειες συμβούν στην Ευρώπη, πώς θα συμπεριφερθούν οι ΗΠΑ, λαμβάνοντας υπόψη την ισοτιμία μας στον τομέα των στρατηγικών όπλων; Δύσκολο να πω. Θέλουν παγκόσμια σύγκρουση;», αναρωτήθηκε.
Χρησιμοποιώντας το απλό παιγνιοθεωρητικό μας μοντέλο, αυτό που πρακτικά λέει εδώ ο Ρώσος πρόεδρος είναι ότι αν οι ΗΠΑ βρεθούν στον τελευταίο κόμβο απόφασης μετά την ανταλλαγή πυρηνικών πληγμάτων στην Ευρώπη, τότε αμφιβάλλει εάν οι ΗΠΑ θα κλιμακώσουν σύμφωνα με την συνάρτηση ωφέλειάς τους, αφού η ισοτιμία Ρωσίας-ΗΠΑ στον τομέα των στρατηγικών όπλων εγγυάται την καταστροφή όλων, άρα και των ΗΠΑ.
Την εκτίμηση αυτή επιβεβαίωσε και πάλι κατά τη συζήτηση στο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ του St. Petersburg (SPIEF) στις 7 Ιουνίου, όταν ρωτήθηκε σχετικά με την ολοένα και πιο επιθετική ρητορική από ορισμένες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Απαντώντας και αναφερόμενος στο ενδεχόμενο ανταλλαγής πυρηνικών πληγμάτων με ευρωπαϊκές χώρες, ο Πούτιν παρατήρησε ότι ενώ οι ΗΠΑ και η Ρωσία διαθέτουν ανεπτυγμένα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης για τον εντοπισμό εισερχόμενων πυραύλων, τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ δεν διαθέτουν. «Υπό αυτή την έννοια, είναι λίγο-πολύ ανυπεράσπιστοι» είπε και συνέχισε με μια παρατήρηση που συμβαδίζει απόλυτα με την ανάλυση σχετικά με την ‘κυριαρχία κατά την κλιμάκωση‘ που απολαμβάνει η Ρωσία: «Οι Ευρωπαίοι πρέπει να σκεφτούν: αν αυτοί με τους οποίους θα ανταλλάξουμε τέτοια [πυρηνικά] πλήγματα εξαλειφθούν, άραγε θα εμπλακούν οι Αμερικανοί σε μια τέτοια ανταλλαγή, σε επίπεδο στρατηγικών όπλων, ή όχι; Πολύ αμφιβάλλω”.
* * *
Ας συνοψίσουμε: ‘Τυφλώνοντας’ το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας για επιθέσεις με πυρηνικά όπλα από τον Ινδικό ωκεανό, και συγκεκριμένα για επιθέσεις μέσω πυραύλων Trident που εκτοξεύονται από υποβρύχια, οι ΗΠΑ αλλάζουν την τιμή της συνάρτησης ωφέλειας της Ρωσίας σε περίπτωση που ο τελευταίος στην αλληλουχία κινήσεων παίκτης (οι ΗΠΑ) προχωρήσει σε κλιμάκωση, δηλαδή σε πρώτο πλήγμα με στόχο τον αποκεφαλισμό της Ρωσικής ηγεσίας. Καθιστώντας την Ρωσία ευάλωτη, την αναγκάζουν—τουλάχιστον αυτή είναι η στρατηγική επιδίωξη—να μην κλιμακώσει κατά το σημερινό στάδιο της σύγκρουσης ή, με άλλα λόγια, να αποδεχτεί την ΑμερικανοΝΑΤΟϊκή κλιμάκωση χωρίς να αντιδράσει, επειδή αν κλιμακώσει θα βρεθεί σε δυσμενέστερη θέση σύμφωνα με την επαγωγική διαδικασία επίλυσης του παιχνιδιού.
Όταν μιλάμε για σημερινό στάδιο της σύγκρουσης, η τρέχουσα κλιμάκωση στην οποία προχώρησαν οι ΑμερικανοΝΑΤΟϊκοί και στην οποία καλείται να απαντήσει η Ρωσία είναι τα πλήγματα βαθιά μέσα στη Ρωσική ενδοχώρα με όπλα που χειρίζεται το ΝΑΤΟ. Όπως λέει στις 17 Ιουνίου ο Alastair Crooke: «Φυσικά όλα όσα συμβαίνουν με την αποστολή πυραύλων βαθιά μέσα στη Ρωσία απαιτούν [τη συμμετοχή] τεχνικών του ΝΑΤΟ, ειδικών του ΝΑΤΟ που επιμελούνται τη μηχανή, προετοιμάζουν τους πυραύλους, εισάγουν τα δεδομένα του στόχου, τους καθοδηγούν κατά την πτήση για να κάνουν ελιγμούς αποφυγής των [ρωσικών] συστημάτων ραντάρ και τους πηγαίνουν κατευθείαν πάνω στον στόχο. Αυτά όλα τα κάνει το ΝΑΤΟ, δεν έχει τίποτα να κάνει με την Ουκρανία. Ξέρετε, όταν λένε ότι “η Ουκρανία πλήττει τα στρατηγικά μετόπισθεν της Ρωσίας” θάπρεπε να γίνει διόρθωση και να διαβάζουμε για το ΝΑΤΟ που πλήττει τα στρατηγικά μετόπισθεν της Ρωσίας. Και τώρα θα υπάρξει ρωσική απάντηση πιστεύω».
Κατά τον έμπειρο πρώην ανώτατο Βρετανό διπλωμάτη ο ΝΑΤΟ δεν αντιλαμβάνεται ότι η πρόταση ειρήνευσης που έκανε ο Πούτιν εντάσσεται σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο απάντησης στις ΑμερικανοΝΑΤΟϊκές προκλήσεις σύμφωνα με το οποίο, εάν αυτή δεν γίνει αποδεκτή, τότε ακολουθείται από “κάτι πολύ σοβαρό” από πλευράς της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Συγκρίνει την στάση της ρωσικής ηγεσίας με όσα προηγήθηκαν τον Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο το 2022 πριν την έναρξη της “Ειδικής Στρατιωτικής Επιχείρησης” της Ρωσίας–πρώτα δημόσιες προτάσεις για μια συμφωνία πάνω στα επίμαχα σημεία και μετά έναρξη στρατιωτικής δράσης. Κατά τον Crooke, πρόκειται εδώ για την αντίληψη διεξαγωγής ενός ‘δίκαιου πολέμου’, όπως αυτός είναι διαχρονικά αντιληπτός από τον ανατολικό τρόπο σκέψης.
Χωρίς να γνωρίζουμε τι πρόκειται να συμβεί στις εξελίξεις που τρέχουν με ραγδαίους ρυθμούς—π.χ. αν θα υπάρξει απαγόρευση των πτήσεων του ΝΑΤΟ που καθοδηγούν τις επιθέσεις στην Κριμαία και ανατολικά της στη Μαύρη Θάλασσα;—να επισημάνουμε ότι οι ΗΠΑ έχουν διαρρεύσει ότι το επόμενο δικό τους βήμα κλιμάκωσης (ή έστω κάποιο κοντινό, από τα επόμενα βήματα) θα είναι η αποστολή μεγάλου αριθμού αμερικανικών στρατευμάτων στην Ουκρανία. Με δεδομένο ότι για την εισβολή στο Ιράκ χρειάστηκαν σχεδόν ένα έτος προετοιμασιών, η απειλή της αποστολής στρατευμάτων μάλλον έχει φαιδρά χαρακτηριστικά.
Αν όντως η Ρωσία κλιμακώσει ως απάντηση στην τρέχουσα ΑμερικανοΝΑΤΟϊκή πρόκληση, τότε αυτό θα σημαίνει ότι ή η επίθεση στα ραντάρ δεν είχε το προσδοκώμενο από τις ΗΠΑ αποτέλεσμα (τα ραντάρ εξακολουθούν να λειτουργούν είτε το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης έχει εφεδρείες—π.χ. η δορυφορική προειδοποίηση είναι αξιόπιστη, κ.λπ.) ή ότι η Ρωσία ‘μπλοφάρει’. Το θέμα όμως είναι τόσο σοβαρό και η Ρωσία τόσο συγκρατημένη, που μάλλον ισχύει το πρώτο. Η Ρωσία έχει στο παρελθόν μπλοφάρει—όπως θα δούμε στο επόμενο εδάφιο—αλλά αυτό πάντα έχει γίνει με ‘κούφιες απειλές’ που τελικά δεν υλοποιεί και όχι με απτές στρατιωτικές κινήσεις.
Εικόνα 24. Σύμφωνα με την Βρετανική Telegraph το ΝΑΤΟ ήδη προετοιμάζει την μεταφορά μεγάλου αριθμού Αμερικανικών στρατευμάτων στην Ουκρανία ως ένα σημαντικό βήμα μελλοντικής κλιμάκωσης καθώς φαίνεται ότι το παρόν βήμα κλιμάκωσης (πλήγματα εντός της Ρωσίας με ATACMS και F-16) δεν θα αποτρέψει την επερχόμενη αποσάθρωση των δυνάμεων του Κιέβου. Στην εικόνα βλέπουμε τους κόμβους αποβίβασης των Αμερικανών—με την Ελλάδα να αποτελεί ζωτικό κόμβο. Στους σχεδιασμούς προβλέπεται ότι ο κόμβος (1) θα δεχτεί ρωσικό πλήγμα και η μεταφορά θα συνεχιστεί μέσω των υπολοίπων κόμβων. Δεν εξηγείται γιατί αυτοί δεν θα δεχτούν επίσης ρωσικό πλήγμα.
* * *
Μια παρατήρηση που πρέπει να γίνει είναι ότι η επίθεση κατά των ραντάρ επίσης επιδιώκει να ανοίξει ένα παράθυρο για να κάνει και η Βρετανία στρατηγικό παιχνίδι. Αυτό προκύπτει από την παρατήρηση ότι τα μοναδικά πυρηνικά όπλα που διαθέτει η Βρετανία είναι αμερικανικοί πύραυλοι Trident ΙΙ D-5 τοποθετημένοι σε τέσσερα υποβρύχια της κλάσης Vanguard. Αν και η τελευταία επιτυχής δοκιμή εκτόξευσης πυραύλου Τrident από Βρετανικό υποβρύχιο έγινε το 2012, και αν και οι δύο επέμενες δοκιμές (2016 και Φεβρουάριος του 2024) κατέληξαν σε πλήρη αποτυχία, με τη φετινή δοκιμή παρά λίγο να βυθίσει το ίδιο το υποβρύχιο που εκτόξευσε τον πύραυλο σε ένα περιστατικό που το BBC αποκάλεσε «εξαιρετικά ντροπιαστικό τόσο για το Ηνωμένο Βασίλειο όσο και για τον αμερικανικό κατασκευαστή του πυραύλου Trident», εν τούτοις είναι σαφές ότι η Ρωσία θα πρέπει να υπολογίσει ότι σε περίπτωση που ανταλλαγούν πλήγματα με τη Βρετανία, η τελευταία θα χρησιμοποιήσει τον ‘διάδρομο’ που άνοιξαν οι ΗΠΑ στο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας για επίθεση μέσω του Ινδικού ωκεανού.
Αυτό το νέο δεδομένο ενδεχομένως να αλλάζει την κυριαρχία κατά την κλιμάκωση που απολαμβάνει η Ρωσία απέναντι στις Ευρωπαϊκές δυναμεις (Βρετανία, Γαλλία) οι οποίες τελευταία αποδεικνύονται πρωταθλητές των ιαχών κλιμάκωσης και μπορεί να ανατρέπει, έστω και εν μέρει, τους υπολογισμούς της Ρωσίας που παραθέσαμε πιο πάνω.
Εικόνα 25. Η τελευταία επιτυχής δοκιμή εκτόξευσης πυραύλου Trident από βρετανικό υποβρύχιο κλάσης Vanguard που πραγματοποιήθηκε το 2012. Φωτογραφία του βρετανικού υπουργείου άμυνας.
* * *
Επομένως, από την άποψη της στρατηγικής θεωρίας το πλήγμα κατά του ρωσικού συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης κάνει πλήρες νόημα και αποσκοπεί όχι κατ’ ανάγκην στην πραγματοποίηση πρώτου πλήγματος κατά της Ρωσίας, αλλά κυρίως στην αποτροπή της Ρωσίας από το να απαντήσει στις κλιμακώσεις του ΝΑΤΟ με δική της κλιμάκωση, καθώς αν το πράξει, στην πορεία, θα βρεθεί σε μειονεκτική θέση. Άρα, το πλήγμα αυτό αποτελεί ορθολογική κίνηση και αναιρεί την εκτίμησή μας του πρώτου άρθρου σύμφωνα με την οποία «μοιάζει ως εάν η Αμερικανο-ΝΑΤΟϊκή πλευρά να παραμελεί πλήρως αυτή τη [στρατηγική] θεώρηση στον πόλεμο που διεξάγει στην Ουκρανία».
* * *
Προχωράμε τώρα σε μια παρατήρηση σε σχέση με τη στάση της Ρωσίας στο περιστατικό του πλήγματος κατά των ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης.
Η Ρωσία δεν έχει αναφερθεί καθόλου στο περιστατικό ούτε το υπουργείο άμυνας εξέδωσε κάποια ανακοίνωση (π.χ. ισχυριζόμενο ότι η επίθεση δεν είχε συνέπειες κ.λπ.) όπως συχνά κάνει για άλλες επιθέσεις κατά στρατιωτικών στόχων. Από την επίσημη ρωσική πλευρά είναι ως εάν η επίθεση κατά των ραντάρ ποτέ να μη συνέβη. Ούτε υπήρξαν οποιασδήποτε τάξης απειλές ή αντίποινα από πλευράς της Ρωσίας για το περιστατικό αυτό.
Όσα γνωρίζουμε προέρχονται τόσο από ρωσικές όσο και από ουκρανικές/ΝΑΤΟϊκές πηγές, αλλά ουδείς τα αμφισβητεί ενώ έχουν αναφερθεί και από το Russia Today, το Ράδιο Sputnik κ.λπ. Και επίσης το θέμα αναφέρθηκε με ιδιαίτερα έντονη φρασεολογία από τον πρώην επικεφαλής της Roscosmos και νυν γερουσιαστή στην Άνω Βουλή της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Dmitry Rogozin, ο οποίος μιλά για επίθεση σε σημείο κλειδί των δυνάμεων πυρηνικής αποτροπής της Ρωσίας.
Τι σημαίνει η πλήρης έλλειψη επίσημης αντίδρασης από την Ρωσική ηγεσία σε ένα τόσο σοβαρό περιστατικό;
Κατά τη γνώμη μου η ρωσική αντίδραση είναι απολύτως σωστή. Αποσκοπεί στην απόκρυψη, στον μέγιστο δυνατό βαθμό, της ζημιάς που (ενδεχομένως) έχει υποστεί το ρωσικό σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης. Από την άποψη της στρατηγικής θεωρίας, η στάση αυτή είναι η αναμενόμενη καθώς αποκρύβει την όποια αλλαγή των τιμών της συνάρτησης ωφέλειας της Ρωσίας στις τερματικές κορυφές και επιτρέπει μεγαλύτερη άνεση κινήσεων της Ρωσίας κατά τη συνέχιση του παιχνιδιού.
Αν όμως η ζημιά που έχει γίνει είναι σοβαρή, τότε η αλλαγή των τιμών της συνάρτησης ωφέλειας της Ρωσίας αποτελεί αντικειμενικό γεγονός το οποίο η Ρωσία θα είναι υποχρεωμένη να παίρνει υπόψη της στις μελλοντικές της κινήσεις, έστω και για το (ενδεχομένως) μικρό χρονικό διάστημα που θα απαιτηθεί για την αποκατάσταση των ραντάρ—η κατασκευή αυτών των ραντάρ είναι modular που σημαίνει ότι ενδέχεται, με γρήγορη αντικατάσταση των κομματιών που καταστράφηκαν (modules), αυτά να επαναλειτουργήσουν με πλήρη δυναμικότητα σχετικά σύντομα.
Και επίσης παραμένουν—τουλάχιστον από την πληροφόρηση που παρέχεται μέσω ανοιχτών πηγών—ασαφείς οι δυνατότητες της Ρωσίας για δορυφορικό εντοπισμό εκτοξεύσεων πυραύλων από υποβρύχια, που ενδεχομένως να υπάρχουν και να αναιρούν όλη την αμερικανική επιχείρηση.
Ένα άλλο σημαντικό σημείο είναι η σημασία που προκαταβολικά αποδίδει το επίσημα δημοσιευμένο πυρηνικό δόγμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας για επιθέσεις όπως αυτή. Σύμφωνα με το καθοριστικό άρθρο 19, στο σημείο (γ), η πραγματοποιηθείσα επίθεση επιτρέπει την χρήση πυρηνικών όπλων από τη Ρωσία ως απάντηση. Αυτό μοιάζει υπερβολικό αυτή τη στιγμή, αλλά ενδεχομένως να πάψει να μοιάζει έτσι, αν οι επιθέσεις συνεχιστούν. Και οπωσδήποτε, δείχνει τη σημασία που αποδίδει η ρωσική ηγεσία σε επιθέσεις αυτού του τύπου. Με άλλα λόγια, η σιωπή του ρωσικού υπουργείου άμυνας για το περιστατικό είναι εκκωφαντική.
Παραθέτουμε εδώ το άρθρο 19 της ‘Εκτελεστικής Εντολής’ του προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας (2020) που επιγράφεται «Βασικές αρχές της κρατικής πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας για την πυρηνική αποτροπή».
19. Οι όροι που προσδιορίζουν τη δυνατότητα χρήσης πυρηνικών όπλων από τη Ρωσική Ομοσπονδία είναι οι εξής:
α) άφιξη αξιόπιστων στοιχείων για την εκτόξευση βαλλιστικών πυραύλων που επιτίθενται στο έδαφος της Ρωσικής Ομοσπονδίας ή/και των συμμάχων της,
β) χρήση πυρηνικών όπλων ή άλλων τύπων όπλων μαζικής καταστροφής από αντίπαλο εναντίον της Ρωσικής Ομοσπονδίας ή/και των συμμάχων της,
γ) επίθεση αντιπάλου κατά κρίσιμων κυβερνητικών ή στρατιωτικών εγκαταστάσεων της Ρωσικής Ομοσπονδίας, η διατάραξη των οποίων θα υπονόμευε τις ενέργειες απόκρισης των πυρηνικών δυνάμεων,
δ) επίθεση κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας με τη χρήση συμβατικών όπλων, όταν κινδυνεύει η ίδια η ύπαρξη του κράτους.
Εικόνα 26. Το εξώφυλλο της παράθεσης του ρωσικού πυρηνικού δόγματος
* * *
Τέτοια περιστατικά μπορεί να προσφέρουν ένα περιορισμένο χρονικά τακτικής φύσης πλεονέκτημα στο ΝΑΤΟ, αλλά χειροτερεύουν σημαντικά την όλη εικόνα καθώς αφενός λειτουργούν αποσταθεροποιητικά—όπως εξηγήσαμε—και αφετέρου πείθουν όλη την κλίμακα της Ρωσικής ελίτ για τον χαρακτήρα υπαρξιακής επίθεσης που δέχεται η Ρωσία από το ΝΑΤΟ, οδηγώντας σε ανάλογα αντίμετρα.
Με άλλα λόγια, από συνολικότερη άποψη τέτοιες ενέργειες ανατροπής των πλαισίων της αντιπαράθεσης χειροτερεύουν τις στρατηγικές δυνατότητες των ΑμερικανοΝΑΤΟϊκών καθώς τους θέτουν αντιμέτωπους με κλιμακώσεις που—πάντα κάτω από συνολική άποψη—περιορίζουν τις επιλογές τους. Δηλαδή, το συγκεκριμένο παιχνίδι της κλιμάκωσης που εξετάσαμε, εκτός από απλουστευτικό, αποτελεί καθεαυτό πολύ περιοριστικό πλαίσιο για την ανάλυση των συνολικών σχέσεων ΝΑΤΟ-Ρωσίας. Το να αναγκαστεί το ΝΑΤΟ να εμπλακεί στη σκάλα της κλιμάκωσης αυτού του παιχνιδιού δεν είναι καλό για το ίδιο το ΝΑΤΟ καθώς το περιορίζει στις επιλογές που διαθέτει στο ‘ολικό παιχνίδι’ των σχέσεών του με τη Ρωσία, το οποίο ασφαλώς δεν περιγράφεται από το απλουστευτικό μας μοντέλο.
* * *
(ζ) Υστερόγραφο: Περί Ρωσικών κόκκινων γραμμών
Είναι ευκαιρία, λόγω της οπτικής γωνίας που αναπτύξαμε για την ανάλυση των διαδικασιών κλιμάκωσης της σύγκρουσης στην Ουκρανία, να συζητήσουμε το θέμα των λεγόμενων ‘ρωσικών κόκκινων γραμμών’. Όσοι παρακολουθούμε τα γεγονότα θυμόμαστε ότι σχεδόν από την έναρξη της σύγκρουσης Ρώσοι επίσημοι εκτοξεύουν απειλές κατά της εκάστοτε επιχειρούμενης ΑμερικανοΝΑΤΟϊκής κλιμάκωσης (με πρωταθλητή σε αυτό το σπορ τον αντιπρόεδρο του ρωσικού συμβουλίου ασφαλείας Νμίτρι Μεντβέντεφ).
Το πρόβλημα είναι ότι όταν διατυπώνονται απειλές—με την έννοια που τις ορίσαμε πριν—στο παιχνίδι της κλιμάκωσης και αυτές δεν πραγματοποιούνται, τότε εκλαμβάνονται ως μπλόφες, δηλαδή ‘κούφιες’ απειλές. Αυτή η διαδικασία χρησιμοποιείται ως διαδικασία μάθησης των τιμών της συνάρτησης ωφέλειας της Ρωσίας από τους αμερικανοΝΑΤΟϊκούς—έστω και θέτοντας αλλεπάλληλα φράγματα στην (άγνωστη) άνω τιμή αυτής της συνάρτησης στις διάφορες τερματικές κορυφές—και επομένως διευκολύνει (και ανατροφοδοτεί) αυτό που έχει αποκληθεί ως σιγανό βράσιμο του βατράχου στην κατσαρόλα, δηλαδή ενθαρρύνει την επόμενη κάθε φορά κλιμάκωση σε βαθμιαία βήματα.
Αλλά το χειρότερο δεν είναι ότι η συνεχής παραβίαση των κόκκινων γραμμών που θέτουν οι Ρώσοι, χωρίς μετά αυτοί να πραγματοποιούν τις απειλές τους, βοηθά την απόκτηση πληροφόρησης από τους αντιπάλους τους. Το χειρότερο είναι ότι οδηγεί τους αντιπάλους τους σε ενδεχόμενα λάθη υποτίμησης κατά τον υπολογισμό των ανοχών, δηλαδή της συνάρτησης ωφέλειας, της Ρωσίας, πράγμα που αποθρασύνει τους Δυτικούς πειραματιστές και επιταχύνει τις διαδικασίες κλιμάκωσης. Δηλαδή, ο χειρισμός των ‘κόκκινων γραμμών’ όπως γίνεται από τη Ρωσία ουσιαστικά επιταχύνει τη διολίσθηση προς την πυρηνική αντιπαράθεση αντί να την φρενάρει. Και δυστυχώς ο Νμίτρι Μεντβέντεφ, που κάθε τόσο επισείει τον πυρηνικό μπαμπούλα, πρωτοστατεί σε αυτό το σοβαρό σφάλμα στον χειρισμό από τη Ρωσία της δυναμικής της στρατηγικής κλιμάκωσης.
Ότι πλέον τα πράγματα ξεφεύγουν βλέπουμε ότι το διαπιστώνουν τώρα και σοβαροί Ρώσοι παράγοντες, και θα παραθέσουμε κάποια χαρακτηριστικά συμπεράσματα από αυτούς.
Έτσι, ο Ρώσος αναπληρωτής υπουργός εξωτερικών Sergei Ryabkov σχολιάζοντας τα περί πληγμάτων στα βαθιά ρωσικά μετόπισθεν με δυτικά όπλα επισήμανε στις 3 Ιουνίου ότι: ««Θα ήθελα να προειδοποιήσω τους Αμερικανούς παράγοντες κατά των λανθασμένων υπολογισμών που μπορεί να οδηγήσουν σε μοιραίες συνέπειες. Για κάποιον ασαφή λόγο υποτιμούν τη σοβαρότητα της απάντησης [μας] που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν».
Εικόνα 27. Fyodor Lukyanov: Ο χρόνος της επίκλησης ασαφών κόκκινων γραμμών έληξε. Η ασάφειά μας ενθαρρύνει την αίσθηση ατιμωρησίας της Δύσης.
Έντονη και σοβαρή κριτική στον τρόπο χειρισμού από τους Ρώσους υπεύθυνους της εκφοράς στρατηγικών απειλών, δηλαδή των λεγόμενων ‘κόκκινων γραμμών’, άσκησε ένας κεντρικός παράγων των συμβούλων της Ρωσικής πολιτικής, ο Fyodor Lukyanov, επικεφαλής εκδότης του Russia in Global Affairs, πρόεδρος του Προεδρείου του Συμβουλίου Εξωτερικής και Αμυντικής Πολιτικής και διευθυντής ερευνών της Διεθνούς Λέσχης Συζητήσεων Valdai (του κατεξοχήν think tank της κυρίαρχης ρωσικής ελίτ). Σε άρθρο του στην Rossiyskaya Gazeta που μετέφρασε στα αγγλικά και αναδημοσίευσε το Russia Today καταλήγει:
Η ιστορία της οξείας φάσης της στρατιωτικής σύγκρουσης στην Ουκρανία έχει δει μια συνεχή αύξηση των άνω ορίων της δυνατής [Δυτικής κλιμάκωσης] με ταυτόχρονη υποβάθμιση του κατωφλίου κινδύνου από τη Δύση. Αν την άνοιξη του 2022 έλεγαν στους Δυτικούς στρατηγούς ποια θα ήταν η έκταση της εμπλοκής τους μέχρι την άνοιξη του 2024, μάλλον δεν θα το πίστευαν. Αλλά η πορεία είναι γραμμική, πράγμα που σημαίνει ότι δεν υπάρχει λόγος να περιμένουμε μια διαφορετική δυναμική. Με άλλα λόγια, ό,τι συζητείται αρχικά ως υποθετική κλιμάκωση θα γίνει τελικά πραγματικότητα. Τόσο όσον αφορά τη χρήση όπλων όσο και την ανάπτυξη στρατευμάτων.
Τι να κάνουμε σε μια τέτοια κατάσταση; Ο χρόνος για τη στρατηγική ασάφεια έχει λήξει, όπως και η ολοένα και περισσότερο τελετουργική συζήτηση περί “κόκκινων γραμμών”. Τουλάχιστον, η Ρωσία πρέπει να είναι πολύ σαφής σχετικά με τα βήματα που θα ακολουθήσει ως απάντηση στις ενέργειες του ΝΑΤΟ. Η ασάφεια ενθαρρύνει μόνο τις παλινωδίες και καλλιεργεί την αίσθηση της ατιμωρησίας.
O Ivan Timofeev, διευθυντής προγραμμάτων του Valdai Club, προειδοποιεί σε άρθρο του στα πλαίσια του Valdai Club που μετέφρασε και αναδημοσίευσε επίσης το Russia Today:
Η άμεση συμμετοχή μεμονωμένων χωρών του ΝΑΤΟ ή ολόκληρου του μπλοκ σε εχθροπραξίες θα μπορούσε σταδιακά να ξεφύγει από τον έλεγχο. Η υπέρβαση των κόκκινων γραμμών μπορεί να οδηγήσει στην πεποίθηση ότι δεν θα υπάρξουν συνέπειες για την εμπλοκή σε πόλεμο. Το αποτέλεσμα τέτοιων κινήσεων μπορεί να εκδηλωθεί σε μια απροσδόκητη στιγμή και να οδηγήσει σε μια πολύ πιο επικίνδυνη κατάσταση από την τρέχουσα.
O Dmitry Suslov, μέλος του Ρωσικού Συμβουλίου για την Εξωτερική και Αμυντική Πολιτική, αναπληρωτής διευθυντής της κατεύθυνσης Παγκόσμιας Οικονομίας και Διεθνούς Πολιτικής στην Ανώτατη Σχολή Οικονομικών της Μόσχας και εμπειρογνώμονας του Valdai Club αναφέρει σε άρθρο του στο Profile.ru που μετέφρασε και αναδημοσίευσε επίσης το Russia Today:
Υπάρχουν τουλάχιστον δύο λόγοι για τους οποίους η Δύση συζητά τώρα την εγκατάλειψη αυτής της αρχής [ΣΗΜ. Της μη άμεσης εμπλοκής στις εχθροπραξίες]. Ο πρώτος και κυριότερος είναι η όλο και πιο δύσκολη θέση του ουκρανικού στρατού στο πεδίο της μάχης…….
……… Ο δεύτερος λόγος είναι η απροθυμία της Ρωσίας να κλιμακώσει την αντιπαράθεσή της με τη Δύση κάθε φορά που εκείνη ξεπερνά μια “κόκκινη γραμμή” και εμπλέκεται περισσότερο στη σύγκρουση (προμηθεύοντας το Κίεβο με άρματα μάχης, αεροσκάφη και, τελικά, πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς). Ως αποτέλεσμα, ο φόβος της κλιμάκωσης, ο οποίος ήταν σχετικά υψηλός στην αρχή της στρατιωτικής επιχείρησης, σταδιακά μειώθηκε, όπως έχουν επανειλημμένα επισημάνει δυτικά δημοσιεύματα.
Έτσι, η Δύση έχει καταλήξει να πιστεύει ότι το κόστος της ήττας του Κιέβου είναι πολύ μεγαλύτερο από τους κινδύνους μιας άμεσης στρατιωτικής σύγκρουσης με τη Ρωσία, εξαιτίας του ότι επιτρέπει στα δυτικά όπλα να χτυπήσουν βαθιά στο “παλιό” έδαφός της. Οι φωνές εκείνων που υποστηρίζουν ότι ακόμη και αυτή τη φορά η Μόσχα δεν θα προκαλέσει άμεση στρατιωτική ζημιά στις δυτικές χώρες γίνονται όλο και πιο δυνατές.
Αυτή η λογική μπορεί αναπόφευκτα να οδηγήσει στον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Και αν η περαιτέρω εμπλοκή της Δύσης στη σύγκρουση στην Ουκρανία δεν σταματήσει τώρα, ένας πλήρους κλίμακας “θερμός” πόλεμος μεταξύ της Ρωσίας και του ΝΑΤΟ θα καταστεί αναπόφευκτος. Επιπλέον, λόγω της υπεροχής των ΗΠΑ και των 31 μελών του ΝΑΤΟ στον τομέα των συμβατικών όπλων, αυτός ο πόλεμος θα περάσει αναπόφευκτα στο πυρηνικό επίπεδο.
Θεωρώ ότι τα παραπάνω χαρακτηριστικά αποσπάσματα των Ρώσων στελεχών σε θέματα στρατηγικής αποκτούν πολύ σαφέστερο νόημα μετά την παρουσίαση του απλουστευτικού ίσως, αλλά βοηθητικού στην κατανόηση της κατάστασης, μοντέλου της σκάλας της κλιμάκωσης που παρουσιάσαμε εδώ.
Όποιος παρακολουθεί τις αλλεπάλληλες δηλώσεις Δυτικών παραγόντων δεν μπορεί παρά να έχει διαπιστώσει τον χλευασμό με τον οποίο αντιμετωπίζουν τις ρωσικές προειδοποιήσεις, κάτι που κατηγορηματικά δεν συνέβαινε προ δύο ετών, Και η κατάσταση διολισθαίνει συνεχώς προς το χειρότερο καθώς στους συνήθεις αποθρασυμένους των Βαλτικών χωρών και της Πολωνίας τώρα έχουν προστεθεί Γάλλοι, Βρετανοί, Ολλανδοί, Τσέχοι, Δανοί, Φιλανδοί, Σουηδοί, Καναδοί—ακόμη και Αμερικανοί επίσημοι.
Και όσο αφορά το καθεστώς του Κιέβου, αυτό πλέει σε πελάγη ευτυχίας καθώς, όπως είπε σε δημοσιογράφους ο επικεφαλής της GUR και γνωστός για την οργάνωση δολοφονιών σε ρωσικά εδάφη (ακόμη και μέσα στη Μόσχα) Κύριλλος Μπουντάνοφ, αυτοί έχουν ήδη οργανώσει πλήγματα με τα παρεχόμενα Δυτικά όπλα (που να μην ξεχνάμε χειρίζονται Δυτικά πληρώματα) στα Ρωσικά μετόπισθεν. ‘Όταν ρωτήθηκε πώς η Ρωσία θα μπορούσε να αντιληφθεί την υπέρβαση μιας πιθανής “κόκκινης γραμμής”, ο Μπουντάνοφ υποστήριξε ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν τέτοιες γραμμές, καθώς, όπως είπε, οι υποτιθέμενες ‘κόκκινες γραμμές’ έχουν ήδη παραβιαστεί πολλές φορές.
Αυτή η αποθράσυνση δεν οδηγεί μόνο με μαθηματικά βέβαια βήματα στην θερμή σύγκρουση ΝΑΤΟ-Ρωσίας, αλλά διευκολύνεται επίσης από την ρωσική ανοχή. Δεν υποστηρίζουμε με κανένα τρόπο την σύρραξη ΝΑΤΟ-Ρωσίας, το αντίθετο μάλιστα. Αλλά, αν θέλουμε να την αποφύγουμε, θα πρέπει η Ρωσία να σοβαρευτεί με τη διατύπωση των κόκκινων γραμμών της και εάν αποφασίσει να τις θέσει ως απειλή κλιμάκωσης, τότε η στοιχειώδης στρατηγική θεωρία λέει ότι θα πρέπει, εάν αυτές παραβιαστούν, να είναι η Ρωσία σε θέση να πραγματοποιήσει την απειλή της. Διαφορετικά είναι καλύτερα να μην εκφέρει κούφιες απειλές και να απειλεί με λαστιχένιες ‘κόκκινες γραμμές’, διότι κάνει πολύ περισσότερο κακό παρά καλό.
17/6/1024
Αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Μαθηματικών του ΕΚΠΑ.
