Δημοσιεύουμε, με αφορμή τον θάνατο του Ζακ Ντελόρ και σε συνέχεια του σχολίου για τη σχέση Ντελόρ – Σόιμπλε που πέθαναν την ίδια μέρα, ένα άρθρο του Thomas Fazi σχετικά με τον ρόλο που έπαιξαν οι Γάλλοι Σοσιαλιστές, αλλά και ευρύτερα οι Ευρωπαίοι σοσιαλιστές, στην υιοθέτηση και εμπέδωση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου. Το άρθρο είναι εξαιρετικά χρήσιμο γιατί υπενθυμίζει τους βασικούς σταθμούς στην πορεία από την “χαλαρή” ΕΟΚ της δεκαετίας του 70, στην ΕΕ του Μάαστριχτ και των σκληρών δημοσιονομικών περιορισμών, όπου πλέον τα κράτη μέλη έχουν απωλέσει κάθε δυνατότητα άσκησης εθνικής – ανεξάρτητης οικονομικής και νομισματικής πολιτικής. Έτσι, αυτοί που θα όφειλαν σήμερα να αποτίσουν φόρο τιμής στον Ντελόρ, είναι στην πραγματικότητα, ακριβώς οι ίδιοι που αποτίουν φόρο τιμής στον Σόιμπλε και στην εξοντωτική για τους λαούς πολιτική σιδηράς λιτότητας προς όφελος του χρηματοπιστωτικού τομέα και των πλεονασματικών χωρών της Βόρειας Ευρώπης.

Υπάρχει ένα παραμύθι που οι Ευρωπαίοι προοδευτικοί θέλουν να λένε στους εαυτούς τους: ότι, μετά τη φρίκη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι κυβερνήσεις τους έκαναν έναν οιονεί ουτοπικό συμβιβασμό μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού – για να διαφθαρεί κατόπιν από την εισαγωγή του στυγνού καπιταλισμού που καθόρισε τη νεοφιλελεύθερη αντεπανάσταση του Ρήγκαν στις αρχές της δεκαετίας του ’80.

Είναι ένας παρήγορος μύθος, σχεδιασμένος για να δικαιολογήσει τις δικές τους αποτυχίες. Είναι, ωστόσο, εντελώς αναληθής. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν εξήχθη στην Ευρώπη από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού (ή από την άλλη πλευρά της Μάγχης, για την ακρίβεια). Ήταν σε μεγάλο βαθμό μια εγχώρια υπόθεση – η οποία, στην πραγματικότητα, προηγήθηκε από τους Ευρωπαίους Σοσιαλιστές, και συγκεκριμένα από έναν Σοσιαλιστή: Ο Ζακ Ντελόρ, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 1985 έως το 1995, ο οποίος πέθανε αυτή την εβδομάδα.

Για να κατανοήσουμε αυτή την τραγωδία, δεν χρειάζεται να επιστρέψουμε στο 1945, αλλά στο 1981. Τον Μάιο, ο σοσιαλιστής Φρανσουά Μιτεράν εξελέγη πρόεδρος της Γαλλίας, μετά από δύο και πλέον δεκαετίες αποκλεισμού της Αριστεράς από τα αξιώματα. Σχηματίζει μια κυβέρνηση στην οποία συμμετείχαν και κομμουνιστές υπουργοί για πρώτη φορά από το 1947, προκαλώντας την ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι η Γαλλία οδεύει προς μια ριζική ρήξη με τον καπιταλισμό.

Εκείνη την εποχή, μια τέτοια ιδέα δεν ήταν αδιανόητη. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις εξακολουθούσαν να πιστεύουν ακράδαντα στη σημασία της θέσπισης οικονομικών κανόνων και στην ανάγκη για ελέγχους κεφαλαίων και ρυθμιζόμενες χρηματοπιστωτικές αγορές, οι οποίες προϋπέθεταν υψηλό βαθμό οικονομικής κυριαρχίας. Αυτό δεν ίσχυε πουθενά περισσότερο από ό,τι στη Γαλλία: οι Γάλλοι ήταν πάντα ιδιαίτερα απρόθυμοι να συμφωνήσουν με οποιαδήποτε υπερεθνική αρχή – μια συνεπής θέση που εμπόδιζε την πρόοδο προς μια οικονομική και νομισματική ένωση. Γενικά, εξακολουθούσε να υπάρχει η πεποίθηση ότι τα επιμέρους έθνη είχαν τη δύναμη να διαμορφώνουν τα δικά τους οικονομικά και πολιτικά πεπρωμένα – και ακόμη και να αμφισβητούν το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα.

Τίποτα δεν το δείχνει καλύτερα από τη νίκη του Μιτεράν την άνοιξη του 1981. Η πολιτική ατζέντα του νέου προέδρου περιελάμβανε ένα φιλόδοξο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα κεϋνσιανής οικονομικής αναζωογόνησης και αναδιανομής. Πρότεινε επίσης εκτεταμένες εθνικοποιήσεις των βιομηχανικών ομίλων της Γαλλίας. Με την εφαρμογή αυτής της πλατφόρμας, υποστήριξε ο Μιτεράν, η κυβέρνησή του θα επέσπευδε μια “ρήξη” με τον καπιταλισμό και θα έθετε τα θεμέλια για έναν “γαλλικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό”. Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί αυτό αντιπροσώπευε μια στιγμή τεράστιας ελπίδας όχι μόνο για τη γαλλική Αριστερά, αλλά για ολόκληρη την ευρωπαϊκή Αριστερά – του είδους που δεν έχει παρατηρηθεί έκτοτε.

Αμέσως μετά την έναρξη του πειράματος Μιτεράν, ωστόσο, αυτή η ελπίδα, άρχισε να διαλύεται. Ως αντίδραση στο φιλόδοξο σχέδιο οικονομικών μεταρρυθμίσεων των Σοσιαλιστών, το κεφάλαιο άρχισε να εγκαταλείπει τη Γαλλία σχεδόν αμέσως. Παρά την επιβολή δρακόντειων κεφαλαιακών ελέγχων, η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να σταματήσει τη φυγή.

Αυτό δημιούργησε μια καθοδική πίεση στο φράγκο (που επιδεινώθηκε περαιτέρω από τις παγκόσμιες αυξήσεις των επιτοκίων μετά το 1979), απειλώντας τη συμμετοχή της Γαλλίας στο Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ) – το σύστημα των ημι-καθορισμένων συναλλαγματικών ισοτιμιών που δημιουργήθηκε το 1979. Στο πλαίσιο του ΕΝΣ, οι κεντρικές τράπεζες των συμμετεχόντων κρατών είχαν ελάχιστες επιλογές από το να ακολουθούν την περιοριστική νομισματική πολιτική της Bundesbank. Ωστόσο, αυτό ήταν ασυμβίβαστο με το αναθεωρητικό πρόγραμμα του Μιτεράν – και ο Μιτεράν βρέθηκε σε μια θέση όπου έπρεπε να αποφασίσει αν θα αποχωρήσει από το ΕΝΣ ή θα εγκαταλείψει την προοδευτική του ατζέντα. Δυστυχώς, επέλεξε τον τελευταίο δρόμο.

Και έτσι, την άνοιξη του 1983, ο Μιτεράν και οι Σοσιαλιστές άλλαξαν δραστικά πορεία, σε αυτό που έμεινε γνωστό ως tournant de la rigueur (στροφή στη λιτότητα): αντί για την ανάπτυξη και την απασχόληση, η έμφαση θα δινόταν τώρα στη σταθερότητα των τιμών, τη δημοσιονομική συγκράτηση και τις φιλικές προς τις επιχειρήσεις πολιτικές. Μια κρίσιμη πτυχή αυτού ήταν η σταδιακή κατάργηση σχεδόν όλων των ελέγχων κεφαλαίων και των περιορισμών στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές. Και ποιος ήταν ο κύριος αρχιτέκτονας αυτής της αλλαγής; Ο υπουργός Οικονομικών του Μιτεράν, Ζακ Ντελόρ.

Τα αποτελέσματα αυτής της στροφής δεν μπορούν να υπερεκτιμηθούν. Η νίκη του Μιτεράν το 1981 είχε εμπνεύσει την ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι η ρήξη με τον καπιταλισμό -τουλάχιστον στην ακραία του μορφή- ήταν ακόμη δυνατή. Ωστόσο, δύο χρόνια αργότερα, οι Γάλλοι Σοσιαλιστές είχαν καταφέρει να “αποδείξουν” το ακριβώς αντίθετο: ότι η παγκοσμιοποίηση ήταν μια αναπόφευκτη πραγματικότητα. Παρόλο που υπήρχαν εναλλακτικές λύσεις στη διάθεση του Μιτεράν (όπως η έξοδος από το ΕΝΣ και η κυμαινόμενη ισοτιμία του φράγκου), το συμπέρασμα που έβγαλαν οι περισσότεροι ήταν ότι ο “κεϋνσιανός δρόμος προς τον σοσιαλισμό” είχε αποτύχει. Το κεφάλαιο είχε νικήσει.

Για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, οι Γάλλοι Σοσιαλιστές, αφού ασπάστηκαν τον νεοφιλελευθερισμό στο εσωτερικό τους, στη συνέχεια προχώρησαν στην εξαγωγή των νεοαποκτηθέντων απόψεών τους – για τα πάντα, από τις κινήσεις κεφαλαίων μέχρι τη νομισματική ολοκλήρωση – στην υπόλοιπη Ευρώπη. Εδώ, ο Ντελόρ ήταν επίσης κεντρικό πρόσωπο. “Η εθνική κυριαρχία δεν σημαίνει πλέον πολλά ή δεν έχει μεγάλο πεδίο εφαρμογής στη σύγχρονη παγκόσμια οικονομία”, είπε. “Ένας υψηλός βαθμός υπερεθνικότητας είναι απαραίτητος”. Αυτό ήταν μια ριζική απόκλιση από την παραδοσιακή souverainiste (σ.μ. εθνο-κυρίαρχη) στάση της Γαλλίας, η οποία είχε ήδη τεθεί σε σοβαρό κίνδυνο από την απόφαση της Γαλλίας να ενταχθεί στο ΕΝΣ, στο πλαίσιο του οποίου, όπως σημειώθηκε, η χώρα αναγκάστηκε ουσιαστικά να υποτάξει τη δική της ανεξαρτησία στη νομισματική-δημοσιονομική πολιτική, στη νομισματική πολιτική της Bundesbank.

Για όλες τις ιστορικές ανησυχίες της Γαλλίας σχετικά με την υπερεθνική (δηλαδή την “ευρωπαϊκή”) καταπάτηση της κυριαρχίας της από τη μία πλευρά και τη γερμανική ηγεμονία από την άλλη, λίγοι αντιλήφθηκαν την ειρωνεία ότι οι Σοσιαλιστές ήταν αυτοί που εγκατέλειψαν αυτή την ελευθερία – και μάλιστα την εγκατάλειψα, από όλα τα έθνη, στη Γερμανία. Αλλά από τα τέλη της δεκαετίας του ’70, οι Γάλλοι πολιτικοί και στις δύο πλευρές του πολιτικού χάρτη είχαν αποδεχθεί ότι η διατήρηση του καθεστώτος της Γαλλίας απαιτούσε να παραμείνουν σταθερά “στην Ευρώπη” – δηλαδή στο ΕΝΣ – πράγμα που με τη σειρά του συνεπαγόταν την υιοθέτηση μιας πολιτικής χαμηλού πληθωρισμού και σταθερού νομίσματος.

Αυτό επέφερε μια σαφή αλλαγή στη στάση των Σοσιαλιστών απέναντι στην Ευρώπη – μια διάθεση που ο Ντελόρ συνόψισε τον Οκτώβριο του 1983: “Η μόνη μας επιλογή είναι μεταξύ μιας ενωμένης Ευρώπης και της παρακμής”. Όπως σημείωσε ο Rawi E. Abdelal, καθηγητής διοίκησης επιχειρήσεων στο Harvard Business School: “Στο βαθμό που η γαλλική Αριστερά συνέχιζε να ελπίζει σε σοσιαλιστικό μετασχηματισμό, τα μέλη της μπορούσαν να δουν την Ευρώπη ως το μόνο πεδίο στο οποίο θα μπορούσαν να επιτευχθούν οι σοσιαλιστικοί στόχοι”. Το πρόβλημα ήταν ότι, μέχρι το 1983, είχαν ελάχιστα να προσφέρουν από την άποψη μιας πανευρωπαϊκής προοδευτικής εναλλακτικής λύσης, αφού είχαν αποδεχθεί την αντίληψη ότι οι κοινωνικοπολιτικοί στόχοι θα έπρεπε να υποταχθούν στη “σταθερότητα των τιμών”.

Και έτσι, δύο χρόνια αργότερα, η Γαλλία υποστήριξε σθεναρά τον διορισμό του Delors στη θέση του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής – μια θέση που θα κατείχε για μια δεκαετία, υπηρετώντας για τρεις θητείες, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο κάτοχο του αξιώματος. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η προεδρία του Ντελόρ ήταν πρωτοποριακή, δίνοντας στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης μια δυναμική που δεν υπήρχε την προηγούμενη δεκαετία. Είναι επίσης η περίοδος κατά την οποία τέθηκαν τα θεμέλια της νομισματικής ένωσης, και γενικότερα της νεοφιλελεύθερης Ευρώπης, μια εξέλιξη στην οποία ο Ντελόρ, και οι Γάλλοι Σοσιαλιστές γενικότερα, διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο.

Η λογική τους ήταν η εξής: δεδομένου ότι, στο πλαίσιο του ΕΝΣ, η Bundesbank όριζε ουσιαστικά τα επιτόκια για όλα τα συμμετέχοντα κράτη, και ότι η έξοδος από το ΕΝΣ δεν θεωρούνταν επιλογή, οι Γάλλοι πείθονταν όλο και περισσότερο ότι υπήρχε μόνο ένας τρόπος να διατηρηθεί ένα σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών με χαμηλό πληθωρισμό και ταυτόχρονα να αποσπαστεί ο έλεγχος της νομισματικής πολιτικής από τη Γερμανία: να πιέσουν για μια πλήρη ευρωπαϊκή νομισματική ένωση. Για τον Ντελόρ, η δημιουργία ενός ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος έγινε ύψιστη προτεραιότητα και ξεκίνησε να πείσει τους απρόθυμους συναδέλφους του Ευρωπαίους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να αγκαλιάσουν την ιδέα. Το πρώτο βήμα ήταν η υπογραφή της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης, το 1986, η οποία έθετε ως στόχο τη δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς έως το 1992. Ο Ντελόρ προχώρησε επίσης στην εξαγωγή των νέων απόψεων της Γαλλίας σχετικά με την κίνηση κεφαλαίων στην υπόλοιπη Ευρώπη, πιέζοντας για την πλήρη απελευθέρωση των κεφαλαιακών ροών σε ολόκληρη την ήπειρο – ανοίγοντας το δρόμο για τη νομισματική ένωση.

Αυτό αναδεικνύει την ιστορική σημασία της νεοφιλελεύθερης στροφής της γαλλικής Αριστεράς: αν οι Γάλλοι δεν είχαν αγκαλιάσει τη χρηματοπιστωτική απελευθέρωση σε εγχώριο επίπεδο, δεν θα είχαν ποτέ προσφέρει την υποστήριξή τους για μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή χρηματοπιστωτική αγορά – και η νομισματική ένωση πιθανότατα δεν θα είχε δει ποτέ το φως της ημέρας.

Οι προτάσεις της Επιτροπής συνάντησαν αρχικά τη σθεναρή αντίσταση πολλών κυβερνήσεων. Αλλά στα τέλη της δεκαετίας του ’80, ο Ντελόρ είχε καταφέρει να αλλάξει ριζικά την ευρωπαϊκή προσέγγιση για τους ελέγχους κεφαλαίων – και να πείσει τις χώρες μέλη της ΕΕ να εισαγάγουν την πλήρη κινητικότητα των κεφαλαίων μέχρι το 1992, καθιστώντας ουσιαστικά την ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων κεντρικό δόγμα της αναδυόμενης ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς. Αυτό αποτελούσε δεσμευτική υποχρέωση όχι μόνο μεταξύ των μελών της ΕΕ αλλά και μεταξύ των μελών και των τρίτων χωρών.

Στην πραγματικότητα, ο Ντελόρ είχε καταφέρει να ωθήσει την Ευρώπη να υιοθετήσει πλήρως τη “συναίνεση των Παρισίων”, το ευρωπαϊκό ισοδύναμο της συναίνεσης της Ουάσιγκτον. Συνέπεια αυτού ήταν ένα ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα που ήταν, κατ’ αρχήν, το πιο φιλελεύθερο που γνώρισε ποτέ ο κόσμος. Υπό αυτή την έννοια, οι Ευρωπαίοι, κάθε άλλο ήταν παρά παθητικοί αποδέκτες των πολιτικών της ελεύθερης αγοράς που επινοήθηκαν στην Ουάσιγκτον. Για την ακρίβεια, προηγήθηκαν των Αμερικανών στην υιοθέτηση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και στην προώθηση της εξάπλωσης του παγκόσμιου κεφαλαίου.

Αυτό επηρέασε επίσης σε μεγάλο βαθμό την οικοδόμηση της νομισματικής ένωσης. Εν ολίγοις, ο Ντελόρ κατάφερε να πείσει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ότι, με την ένταξή τους στο ΕΝΣ και την απελευθέρωση των ροών κεφαλαίων, είχαν ουσιαστικά ήδη χάσει μεγάλο μέρος της οικονομικής τους κυριαρχίας- επομένως, δεν είχαν παρά να υιοθετήσουν τη νομισματική ολοκλήρωση ως έναν τρόπο ανάκτησης κάποιας κυριαρχίας σε υπερεθνικό επίπεδο, “έχοντας λόγο” στη συλλογική νομισματική πολιτική της Ευρώπης. Ήταν ένα έξυπνο επιχείρημα, αλλά λανθασμένο: όπως έδειξε η ιστορία, παραχωρώντας τη νομισματική τους πολιτική σε μια υπερεθνική κεντρική τράπεζα, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις κατέληξαν απλώς να χάσουν την ελάχιστη κυριαρχία που τους είχε απομείνει.

Ωστόσο, ο Ντελόρ βοηθήθηκε από το γεγονός ότι, στις αρχές της δεκαετίας του ’90, ακόμη και το γερμανικό κατεστημένο είχε συμφωνήσει με την ιδέα της νομισματικής ένωσης – και πράγματι, οι εθνικές ελίτ στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες είχαν συμφωνήσει με την ιδέα μιας υπερεθνικής κεντρικής τράπεζας, πλήρως απρόσβλητης από τις δημοκρατικές πιέσεις, ως ενός χρήσιμου τρόπου απομόνωσης της οικονομικής πολιτικής από τη λαϊκή αμφισβήτηση. Μέχρι το 1989, η Επιτροπή Ντελόρ είχε δημοσιεύσει την εξαιρετικά σημαντική Έκθεση Ντελόρ, η οποία ουσιαστικά λειτουργούσε ως σχέδιο για την οικοδόμηση της νομισματικής ένωσης τα επόμενα χρόνια.

Η τελευταία πράξη αυτής της δημοκρατικής τραγωδίας ήρθε τρία χρόνια αργότερα με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Αυτή δεν καθόρισε μόνο ένα χρονοδιάγραμμα για την εγκαθίδρυση της νομισματικής ένωσης (σύμφωνα με την έκθεση Ντελόρ), αλλά δημιούργησε επίσης ένα de facto οικονομικό σύνταγμα που ενσωμάτωσε τον νεοφιλελευθερισμό στον ίδιο τον ιστό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέχρι τη λήξη της Επιτροπής Ντελόρ, το 1995, είχε τεθεί μεγάλο μέρος των θεμελίων για τον τεχνοεξουσιαστικό και αντιδημοκρατικό κολοσσό που θα γινόταν αργότερα η ΕΕ – και, σε μεγάλο βαθμό, οφείλουμε να “ευχαριστήσουμε” τον Ντελόρ, έναν Γάλλο σοσιαλιστή, γι’ αυτό.

Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτό δεν οδήγησε μόνο στην κατεδάφιση του λατρεμένου ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου της Αριστεράς, προς όφελος των χρηματοπιστωτικών-επιχειρηματικών συμφερόντων (και, φυσικά, της Γερμανίας), αλλά άνοιξε επίσης τον δρόμο για την κατάρρευση της ευρωπαϊκής σοσιαλιστικής Αριστεράς – και την άνοδο της λαϊκιστικής Δεξιάς. Περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, η τελευταία είναι αυτή που πρέπει σήμερα να αποτίσει φόρο τιμής στον Ντελόρ.

Πηγή: UnHerd

Μετάφραση: antapocrisis

Η αποβιομηχάνιση της γερμανικής οικονομίας δεν μπορεί πλέον να αγνοηθεί. Και είναι προάγγελος της οικονομικής παρακμής ολόκληρης της ηπείρου.

Για δεκαετίες, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελούσε αναδυόμενο αντίβαρο στη γεωπολιτική ηγεμονία των Ηνωμένων Πολιτειών. Τα κράτη μέλη της ΕΕ, σύμφωνα με τα λεγόμενα, θα έπρεπε να στοχεύουν σε μεγαλύτερη αυτονομία από την υπερδύναμη στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Όμως, η σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας αποκάλυψε την κενότητα αυτής της θεωρίας. Σύμφωνα με τα λόγια των ίδιων των αναλυτών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων: η “βασαλοποίηση[1]” της Ευρώπης είναι σήμερα πιο έντονη από οποιαδήποτε άλλη στιγμή από τα μέσα του 20ού αιώνα και έπειτα.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν αποκάλυψε μόνο πως οι Βρυξέλλες είναι ουσιαστικά εξαρτημένες από την Ουάσιγκτον στα γεωπολιτικά ζητήματα. Ακόμη πιο εμφανής είναι η παρακμή της Ευρώπης και η αυξανόμενη οικονομική της εξάρτηση από την Αμερική, η οποία προϋπήρχε μεν της σύγκρουσης στην Ουκρανία, έχει όμως επιδεινωθεί.

Το 2008, η οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν ελαφρώς μεγαλύτερη από αυτή των ΗΠΑ. Σήμερα, το 2023, η οικονομία των ΗΠΑ είναι κατά ένα τρίτο μεγαλύτερη από αυτήν της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Βρετανίας μαζί, και κατά 50% μεγαλύτερη από αυτήν της Ευρωπαϊκής Ένωσης χωρίς το Ηνωμένο Βασίλειο. Με άλλα λόγια, η οικονομία της ευρωζώνης έχει αναπτυχθεί περίπου 6% τα τελευταία 15 χρόνια, σε σύγκριση με το 82% των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτό τουλάχιστον δείχνουν τα στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Η οικονομική ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης άρχισε να παίρνει απόσταση από τις ΗΠΑ πολύ πριν από τη σύγκρουση στην Ουκρανία. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για αυτό, πάνω από όλα όμως η καταστροφική πολιτική λιτότητας στην Ευρώπη μετά το 2008, η οποία οδήγησε σε μακροπρόθεσμη κατάρρευση της ζήτησης και των επενδύσεων. Αυτή η διαδικασία έχει επιταχυνθεί δραματικά τον τελευταίο ενάμιση χρόνο. Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, η Ευρώπη υπέστη τεράστια οικονομική οπισθοδρόμηση ως αποτέλεσμα του πολέμου και ιδίως λόγω του ρωσικού φυσικού αερίου, που κάλυπτε σχεδόν το μισό της ενεργειακής ζήτησης της βιομηχανίας πριν από τον πόλεμο. Το εμπάργκο στη Ρωσία είχε ως αποτέλεσμα ένα «μαζικό και ιστορικά μοναδικό ενεργειακό σοκ[2]», το οποίο επιδεινώθηκε από τις κερδοσκοπικές βλέψεις των μεγάλων ενεργειακών εταιρειών και ακρωτηριάζει τόσο τη βιομηχανία όσο και τα νοικοκυριά. Σύμφωνα με τον Economist, οι υψηλές τιμές της ενέργειας σκότωσαν 68.000 ανθρώπους τον περασμένο χειμώνα στις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης, χώρες που κατέφυγαν στο πολύ πιο ακριβό υγραέριο από το Κατάρ και, κυρίως, από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι New York Times κατέγραψαν τον περασμένο Σεπτέμβριο τις καταστροφικές συνέπειες των κυρώσεων των Βρυξελλών για τη βιομηχανία και τους εργαζόμενους στην Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, οι αυξανόμενες τιμές της ενέργειας και η πτώση της ζήτησης ανάγκασαν δεκάδες εργοστάσια σε ένα ευρύ φάσμα ενεργοβόρων βιομηχανιών όπως γυαλί, χάλυβας, αλουμίνιο, ψευδάργυρος, λιπάσματα και χημικά προϊόντα να μειώσουν ή να σταματήσουν την παραγωγή τους, κάτι που με τη σειρά του έχει οδήγησε σε μαζικές απολύσεις.

Βραχυχρόνιες επιπτώσεις;

Αρχικά πολλοί ειδικοί ισχυρίζονταν πως οι επιπτώσεις θα ήταν βραχύβιες και πως οι τιμές της ενέργειας τελικά θα σταθεροποιούνταν και η ευρωπαϊκή οικονομία θα ανέκαμπτε. Και πράγματι, οι τιμές χονδρικής του φυσικού αερίου έχουν διαμορφωθεί σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα σε σύγκριση με ένα χρόνο πριν. Όμως, εξακολουθούν να είναι περίπου τριπλάσιες σε σχέση με την περίοδο πριν από την έναρξη της κρίσης. Ακόμη και πρώην αισιόδοξοι αναλυτές που κάποτε προέβλεπαν ταχεία ανάκαμψη, τώρα αναγνωρίζουν ότι η πολιτική των τελευταίων 17 μηνών έχει βυθίσει την Ευρώπη σε μια βαθύτερη κρίση από ότι είχαν προβλέψει.

Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι η βιομηχανική παραγωγή συνεχίζει να μειώνεται ραγδαία σε όλη την Ευρώπη λόγω των υψηλών τιμών της ενέργειας, της υποτονικής εγχώριας αγοράς, της υποτονικής παγκόσμιας ζήτησης και των αυστηρότερων συνθηκών λήψης δανείων. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας[3], η ζήτηση για εταιρικά δάνεια μειώθηκε κατά 42% το δεύτερο τρίμηνο του τρέχοντος έτους, μετά από πτώση κατά 38% το πρώτο τρίμηνο, ιστορικό χαμηλό από το 2003.

Η πτώση ήταν ακόμη μεγαλύτερη για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, των οποίων η ζήτηση για πιστώσεις εξακολουθεί να είναι χαμηλότερη σήμερα από την εποχή της χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2008. Η εξαιρετικά άκαμπτη νομισματική πολιτική της ΕΚΤ, η οποία δεν δείχνει σημάδια χαλάρωσης, συμβάλλει σίγουρα στην όλη κατάσταση. Ως αποτέλεσμα, το ΔΝΤ προβλέπει τώρα ότι η ευρωζώνη θα αναπτυχθεί μόλις 0,9% φέτος, σε σύγκριση με έναν εκτιμώμενο ρυθμό ανάπτυξης 1,8% για τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αλλά και αυτό μοιάζει αισιόδοξο. Γιατί η χώρα που υποφέρει περισσότερο στην Ευρώπη είναι και η μεγαλύτερη και πιο σημαντική οικονομία της: η Γερμανία. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η Γερμανία είναι η μόνη χώρα της G7 που θα συρρικνωθεί φέτος. Ως οικονομία προσανατολισμένη στις εξαγωγές που εστιάζει σε βιομηχανίες έντασης ενέργειας όπως η αυτοκινητοβιομηχανία, και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων της, η Γερμανία έχει πληγεί ιδιαίτερα σκληρά από την έλλειψη ενέργειας.

Αλλά η ίδια η γερμανική πολιτική ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για αυτήν την κρίση. Πριν από τον πόλεμο, η Γερμανία έπαιρνε περισσότερο από το μισό του φυσικού της αερίου από τη Ρωσία – μέσω του αγωγού Nord Stream 1, ο οποίος εκτείνεται από τις ρωσικές ακτές κοντά στην Αγία Πετρούπολη έως τη βορειοανατολική Γερμανία. Επιπλέον, η Γερμανία βρισκόταν σε διαδικασία εντατικοποίησης των οικονομικών της σχέσεων με τον εταίρο της στην ανατολή, του οποίου η φθηνή ενέργεια ήταν ένα από τα βασικά στοιχεία της γερμανικής οικονομικής επιτυχίας μετά το τέλος της προηγούμενης χιλιετίας. Τα δέκα τελευταία χρόνια πριν από τον πόλεμο, οι ομοσπονδιακές κυβερνήσεις υπό τη Μέρκελ επένδυσαν πολλά στην κατασκευή ενός δεύτερου αγωγού παράλληλου με τον υπάρχοντα, ο οποίος θα διπλασίαζε την ετήσια παραλαβή φυσικού αερίου: ο Nord Stream 2 ολοκληρώθηκε το 2021 και θα έπρεπε να λειτουργήσει το 2022.

Ωστόσο, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Γερμανία έκανε μια στροφή 180 μοιρών, ανακοινώνοντας την πλήρη σταδιακή κατάργηση του ρωσικού φυσικού αερίου έως το 2024. Η Ρωσία απάντησε αρχικά περιορίζοντας τη ροή φυσικού αερίου μέσω του αγωγού Nord Stream 1 και στη συνέχεια σταμάτησε και επίσημα τη λειτουργία του για εργασίες συντήρησης τον Αύγουστο του περασμένου έτους. Ένα μήνα αργότερα, ο αγωγός τέθηκε εκτός λειτουργίας εξ αιτίας της γνωστής βομβιστικής επίθεσης. Η Γερμανία έκλεισε εντελώς τον Nord Stream 2 μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Αν και μόνο ένας από τους δύο σωλήνες του νέου αγωγού υπέστη ζημιά από την επίθεση του Σεπτεμβρίου του 2022 και η Ρωσία επιβεβαίωσε ότι ο άθικτος σωλήνας παραμένει λειτουργικός, ο Nord Stream 2 δεν τέθηκε τελικά ποτέ σε λειτουργία.

«Η αποβιομηχάνιση δεν είναι πλέον απλώς υφέρπουσα»

Η Γερμανία, όπως και άλλα ευρωπαϊκά κράτη, έχει κάνει προσπάθειες να προμηθεύεται φυσικό αέριο από άλλες χώρες, είτε αγοράζοντας από τη Νορβηγία ή την Ολλανδία, είτε επεκτείνοντας την υποδομή της για εισαγωγή LNG από τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Κατάρ. Όμως ο συνδυασμός των μειωμένων ροών φυσικού αερίου, των υψηλότερων τιμών της ενέργειας και των αυξήσεων των επιτοκίων της ΕΚΤ έχουν προκαλέσει τεράστιο πλήγμα στη βιομηχανία της χώρας. Αυτό το αποτέλεσμα ήταν προβλέψιμο[4] και υπήρχαν ήδη σχετικές προειδοποιήσεις. Ο γερμανικός δείκτης βιομηχανικών πωλήσεων, ενδεικτικός της γενικής κατάστασης της οικονομίας, βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση από τις αρχές του 2022, δηλαδή σε ύφεση. Οι παραγγελίες των επιχειρήσεων μηχανολογίας της χώρας, οι οποίες αποτελούσαν επίσης δείκτη της οικονομικής κατάστασης για μεγάλο χρονικό διάστημα, μόνο τον Μάιο του τρέχοντος έτους υποχώρησαν και αυτές κατά 10%, όγδοη κατά σειρά πτώση. Άλλοι κλάδοι παρουσιάζουν παρόμοιες αδυναμίες και η βιομηχανική παραγωγή στο σύνολό της εξακολουθεί να παραμένει στάσιμη[5].

Δεν είναι περίεργο που όλο και περισσότερες γερμανικές εταιρείες προσπαθούν να μειώσουν το λειτουργικό τους κόστος. Ο γερμανικός χημικός κολοσσός BASF δήλωσε ότι σχεδιάζει να περικόψει θέσεις εργασίας στην Ευρώπη, ενώ ανοίγει νέο εργοστάσιο στην Κίνα και επενδύει στον εκσυγχρονισμό του βιομηχανικού του συγκροτήματος στην Chattanooga του Τενεσί. Τον Φεβρουάριο, η εταιρεία ανακοίνωσε το κλείσιμο ενός εργοστασίου λιπασμάτων στη γενέτειρά της στο Λουντβιχσχάφεν και άλλων εγκαταστάσεων, με κόστος περίπου 2.600 θέσεων εργασίας. Τον Μάρτιο, η Uedesheimer Rheinwerk, ιδιοκτήτρια του μεγαλύτερου εργοστασίου αλουμινίου της Γερμανίας, ανακοίνωσε ότι θα κλείσει το εργοστάσιο της μέχρι το τέλος του έτους λόγω υψηλού ενεργειακού κόστους. Ο γερμανικός φαρμακευτικός κολοσσός Bayer σκοπεύει επίσης να στρέψει το ενδιαφέρον του στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα.

Οι κύριοι κατασκευαστές αυτοκινήτων της χώρας – Volkswagen, BMW και Mercedes-Benz – ακολουθούν όλοι τον ίδιο δρόμο. Μια τρέχουσα έρευνα του Συνδέσμου Βιομηχάνων σε 128 Γερμανούς προμηθευτές αυτοκινήτων αποκάλυψε ότι κανένας από αυτούς δεν σχεδιάζει να αυξήσει τις επενδύσεις του στην εγχώρια αγορά[6]. Περισσότερο από το ένα τέταρτο των επιχειρήσεων σχεδιάζουν να μετεγκαταστήσουν τις δραστηριότητές τους στο εξωτερικό. Σύμφωνα με τον Economist, σχεδόν το ένα τρίτο των γερμανικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων σκέφτεται να μετεγκαταστήσει την παραγωγή και τις θέσεις εργασίας του στο εξωτερικό, και μία στις έξι επιχειρήσεις το κάνει ήδη.

Όλα αυτά αντικατοπτρίζονται στα συγκλονιστικά στοιχεία που δημοσίευσε πρόσφατα το Γερμανικό Οικονομικό Ινστιτούτο, τα οποία δείχνουν ότι οι ξένες επενδύσεις έχουν σχεδόν καταρρεύσει: ενώ το 2022 η Γερμανία διαχειρίστηκε άμεσες ξένες επενδύσεις ύψους 135 δισεκατομμυρίων ευρώ (149 δισεκατομμύρια δολάρια), μόνο περίπου 10,5 δισεκατομμύρια ευρώ επενδύθηκαν άμεσα στη Γερμανία[7].

Όπως αναφέρει η έκθεση, πρόκειται για σαφείς ενδείξεις αποβιομηχάνισης. «Μερικές φορές ακούτε για «υφέρπουσα αποβιομηχάνιση»… Λοιπόν, δεν είναι απλώς υφέρπουσα πια», είπε ο Hans-Jürgen Völz, επικεφαλής οικονομολόγος στην BVMW, μια ένωση που υπερασπίζεται τις γερμανικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις, χιλιάδες δηλαδή μικρές και μεσαίες επιπιχειρήσει που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της γερμανικής οικονομίας. Για να κάνει τα πράγματα χειρότερα, ο υπουργός οικονομίας Ρόμπερτ Χάμπεκ επεσήμανε πρόσφατα ότι η χώρα θα αναγκαστεί να περιορίσει περαιτέρω τις βιομηχανικές της δραστηριότητες, εάν το ρωσικό αέριο, το οποίο εξακολουθεί να ρέει μέσω της Ουκρανίας προς την Ευρώπη, εκλείψει. Ένα σενάριο που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί εάν η Ουκρανία δεν ανανεώσει τη σχετική συμφωνία μέχρι το τέλος του έτους (όπως έχει απειλήσει ο υπουργός ενέργειας του Κιέβου) ή εάν η Ρωσία αποφασίσει να μειώσει ή να κλείσει εντελώς την παροχή.

Η απομόνωση της γερμανικής οικονομίας είναι προάγγελος οικονομικής παρακμής για ολόκληρη την ήπειρο – όχι μόνο επειδή η Γερμανία είναι ο μεγαλύτερος παίκτης στην Ευρώπη, αλλά και επειδή πολλές άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες είναι ενσωματωμένες στις εφοδιαστικές αλυσίδες της Γερμανίας –  παρέχουν εξαρτήματα σε γερμανικές εταιρείες ή συναρμολογούν τελικά προϊόντα. Λένε πως όταν η Γερμανία φτερνίζεται, η Ευρώπη είναι άρρωστη. Τι γίνεται όμως όταν η ίδια η Γερμανία είναι σοβαρά άρρωστη;

Ο ενδοδυτικός οικονομικός κανιβαλισμός

Οι Γερμανοί και οι Ευρωπαίοι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων παίρνουν τώρα τον λογαριασμό για την άνευ όρων υποταγή τους στη στρατηγική των ΗΠΑ στην Ουκρανία, για την αποσύνδεση τους από τη ρωσική ενέργεια και για την πρόωρη συμμετοχή στον πόλεμο δια αντιπροσώπων της Αμερικής. Αυτή η υποταγή είναι άξια απορίας, δεδομένου ότι η κατάσταση της Αμερικής είναι αντιστρόφως ανάλογη με αυτήν της Ευρώπης: με σχετικούς όρους, η Αμερική έχει γίνει ισχυρότερη, ενώ η Ευρώπη έχει αποδυναμωθεί. Η σύγκρουση δεν έδωσε στην Ουάσιγκτον μονάχα την ευκαιρία να αποκαταστήσει τη στρατιωτική της ηγεμονία στην Ευρώπη, κυρίως μέσω της αναδιάρθρωσης και της επέκτασης του ΝΑΤΟ. Έκανε επίσης την Ευρώπη πιο εξαρτημένη οικονομικά από την Αμερική. Η εξάρτηση από το ρωσικό αέριο έχει αντικατασταθεί από μια πιο ακριβή εξάρτηση από το αμερικανικό αέριο, το οποίο οι Αμερικάνοι χάρις στην “επανάσταση του σχιστόλιθου” διαθέτουν πλούσιο. Τα αμερικανικά αποθέματα φυσικού αερίου είναι επίσης αυτά που προστατεύουν τις Ηνωμένες Πολιτείες από τις χειρότερες οικονομικές συνέπειες της σύγκρουσης.

Υπάρχει λοιπόν λόγος να πιστεύουμε ότι αυτό ήταν το σχέδιο της Ουάσιγκτον από την αρχή. Άλλωστε, η δημιουργία μιας σφήνας μεταξύ της Ευρώπης – ιδίως της Γερμανίας – και της Ρωσίας, και ως εκ τούτου η αποτροπή ενός ευρασιατικού χώρου που θα παίζει πολιτικό ρόλο, αποτελούσε εδώ και πολύ καιρό γεωπολιτική επιταγή των ΗΠΑ.

Πριν από τον πόλεμο, οι ευρωπαϊκές χώρες και ιδιαίτερα το Βερολίνο, εξακολουθούσαν να αμφισβητούν την επιταγή αυτή. Οι αγωγοί Nord Stream, στους οποίους η Ουάσιγκτον ήταν πάντα σθεναρά αντίθετη, είναι μόνο ένα από τα παραδείγματα. Αλλά η Αμερική έχει χρησιμοποιήσει επιδέξια τη σύγκρουση στην Ουκρανία για να καταστρέψει τις σχέσεις μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας με μακροπρόθεσμο ορίζοντα.

Μια οικονομικά εξασθενημένη ευρωπαϊκή ήπειρος είναι επωφελής για τις ΗΠΑ, καθώς ικανοποιεί τις αμερικανικές φιλοδοξίες για αποπαγκοσμιοποίηση[8], η οποία περιλαμβάνει όχι μόνο την αποσύνδεση από την Κίνα αλλά και την ανοικοδόμηση της παραγωγικής ικανότητας και την αυτάρκεια της χώρας σε μια σειρά στρατηγικών βιομηχανιών. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρώπη δεν είναι στρατηγικός σύμμαχος, αλλά ανταγωνιστής και αντίπαλος που η Ουάσιγκτον επιθυμεί να κρατήσει σε υποδεέστερη θέση.

Αυτό είναι επίσης το κλειδί για την κατανόηση του νόμου του Μπάιντεν για τη μείωση του πληθωρισμού , ο οποίος δίνει κίνητρα σε εταιρείες να μετατοπίσουν τις επενδύσεις τους από την Ευρώπη στην Αμερική. Βλέπουμε δηλαδή μια διαδικασία ενδοδυτικού οικονομικού κανιβαλισμού. Μπορεί να είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πως η αποδυνάμωση ενός βασικού στρατηγικού συμμάχου μπορεί να αποτελεί επιτυχημένη μακροπρόθεσμη στρατηγική. Έχει όμως κάποιος στην Ουάσιγκτον ή τις Βρυξέλλες μακροπρόθεσμη στρατηγική αυτές τις μέρες;

[1] https://ecfr.eu/publication/the-art-of-vassalisation-how-russias-war-on-ukraine-has-transformed-transatlantic-relations/

[2] https://www.oecd.org/newsroom/russia-s-war-of-aggression-against-ukraine-continues-to-create-serious-headwinds-for-global-economy.htm

[3]https://www.ecb.europa.eu/stats/ecb_surveys/bank_lending_survey/html/ecb.blssurvey2023q2~6d340c8db6.en.html#toc9

[4]https://makroskop.eu/29-2022/die-konjunktur-im-juni-2022/

[5] https://tradingeconomics.com/germany/manufacturing-pmi

[6] https://www.kloepfel-consulting.com/supply-chain-news/maerkte/vda-umfrage-automobilindustrie-deutschland-6566823/

[7] https://www.iwkoeln.de/presse/pressemitteilungen/christian-rusche-geldabfluesse-in-deutschland-so-hoch-wie-nie.html

[8] https://makroskop.eu/02-2023/die-deglobalisierung-die-wir-brauchen/

Πηγή: Makroskop

Μετάφραση: antapocrisis

To ακόλουθο άρθρο/ρεπορτάζ από τη ναυαρχίδα των δυτικών οικονομικών ειδησεογραφικών πρακτορείων, το Bloomberg, αναφέρει ότι το μέχρις στιγμής κόστος της αναταραχής στις αγορές ενέργειας της Ευρώπης, που εν πολλοίς οφείλεται στις κυρώσεις που η ίδια η Ευρώπη αποφάσισε, ανέρχεται στο 1 τρισεκατομμύριο δολάρια! Αν και μέχρι στιγμής μεγάλο μέρος του κόστους έχει απαλυνθεί μέσω επιδοτήσεων (που με τη σειρά τους επιτείνουν τις πληθωριστικές πιέσεις) εν τούτοις, επισημαίνει το άρθρο, βρισκόμαστε μόνο μπροστά στην αρχή της σοβαρής επιδείνωσης της ενεργειακής κρίσης η οποία (θεωρεί το πρακτορείο) θα κορυφωθεί τα επόμενα 3 έτη με τα κράτη να μην μπορούν να συνεχίσουν την πολιτική των επιδοτήσεων λόγω του δημοσιονομικού εκτροχιασμού, ο οποίος είναι ήδη γεγονός.

Η μείωση της κρατικής υποστήριξης εν μέσω της επερχόμενης ύφεσης πιθανότατα θα οδηγήσει σε απότομη χειροτέρευση των οικονομικών συνθηκών, που σημαίνει ότι τα πολύ χειρότερα είναι μπροστά μας.

Παρόλ’ αυτά, πουθενά στο άρθρο δεν επισημαίνεται η ανάγκη αναθεώρησης της πολιτικής της ΕΕ απέναντι στη Ρωσία, η οποία ήδη υφίσταται το 9ο(!) κύμα κυρώσεων. Με την ευκαιρία, να επισημάνουμε ότι η κατάσταση εξελίσσεται πολύ χειρότερα και από τις προβλέψεις των Ρώσων οικονομολόγων, οι οποίοι έπεσαν έξω έχοντας εκτιμήσει ότι οι απώλειες για την ΕΕ θα ήταν “μόνο” της τάξης του μισού τρισεκατομμυρίου δολαρίων από την ενεργειακή κρίση. Ήδη η ΕΕ ξοδεύει το 5% του ΑΕΠ της για αγορές φυσικού αερίου, με τη Γερμανία να έχει φτάσει στο 7.4%, ενώ οι επιδοτήσεις έχουν ρίξει έξω τους εθνικούς προϋπολογισμούς με πάνω από το 50% των μελών της ΕΕ να έχουν ξεπεράσει το θεσπισμένο ανώτατο όριο του 60% του ΑΕΠ.

Ευτυχώς που η Ευρώπη είναι ένας “κήπος” κατά τον σπινθηροβόλο Borell. Σκεφτείτε τι θα γινόταν αν και εμείς ανήκαμε στη “ζούγκλα” των υπολοίπων, όπως είπε ο Ευρωπαίος αρχι-γραφειοκράτης…

Απολαύστε το άρθρο.

…………………………………………………………………………………..

Ο ενεργειακός λογαριασμός ύψους 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων της Ευρώπης σηματοδοτεί μόνο την αρχή της κρίσης

• Οι υψηλές τιμές θα μπορούσαν να διαρκέσουν χρόνια και οι ενισχύσεις γίνονται ασύμφορες
• Η ανακούφιση στις παγκόσμιες αγορές φυσικού αερίου δεν αναμένεται πριν από το 2026

Φωτογραφία: της Liesa Johannssen/Bloomberg

Από το Bloomberg News, 18 Δεκεμβρίου 2022

Η ζημιά για την Ευρώπη ανέρχεται σε περίπου 1 τρισεκατομμύριο δολάρια από την εκτίναξη του ενεργειακού κόστους στα απόνερα του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία και η βαθύτερη κρίση των τελευταίων δεκαετιών μόλις αρχίζει.

Μετά τον φετινό χειμώνα, η περιοχή θα πρέπει να αναπληρώσει τα αποθέματα φυσικού αερίου με ελάχιστες έως καθόλου παραδόσεις από τη Ρωσία, εντείνοντας τον ανταγωνισμό για τα δεξαμενόπλοια του καυσίμου. Ακόμη και με περισσότερες εγκαταστάσεις εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου να τίθενται σε λειτουργία, η αγορά αναμένεται να παραμείνει σφικτή έως το 2026, όταν θα είναι διαθέσιμη πρόσθετη παραγωγική ικανότητα από τις ΗΠΑ έως το Κατάρ. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα υπάρξει ανάπαυλα από τις υψηλές τιμές.

Ενώ οι κυβερνήσεις μπόρεσαν να βοηθήσουν τις εταιρείες και τους καταναλωτές να απορροφήσουν μεγάλο μέρος του πλήγματος με περισσότερα από 700 δισεκατομμύρια δολάρια σε βοήθεια, σύμφωνα με τη δεξαμενή σκέψης Bruegel με έδρα τις Βρυξέλλες, η κατάσταση έκτακτης ανάγκης θα μπορούσε να διαρκέσει για χρόνια. Με τα επιτόκια να αυξάνονται και τις οικονομίες να βρίσκονται πιθανότατα ήδη σε ύφεση, η στήριξη που μετρίασε το πλήγμα για εκατομμύρια νοικοκυριά και επιχειρήσεις φαίνεται όλο και πιο απρόσιτη.

“Μόλις αθροίσετε τα πάντα – διασώσεις, επιδοτήσεις – προκύπτει ένα εξωφρενικά μεγάλο χρηματικό ποσό”, δήλωσε ο Martin Devenish, διευθυντής της εταιρείας συμβούλων S-RM. “Θα είναι πολύ πιο δύσκολο για τις κυβερνήσεις να διαχειριστούν αυτή την κρίση το επόμενο έτος”.

Εκτίναξη του κόστους

Ο τεράστιος λογαριασμός της Ευρώπης για τη διασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού και την προστασία των καταναλωτών από τις αυξήσεις των τιμών ξεπέρασε τα 700 δισ. ευρώ μέχρι το τέλος Νοεμβρίου.

Η δημοσιονομική ικανότητα των κυβερνήσεων είναι ήδη τεταμένη. Περίπου τα μισά από τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν χρέος που υπερβαίνει το όριο του 60% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος που θέτει η Ένωση.

[Διαβάστε περισσότερα: Η Γερμανία θα εκδώσει ομοσπονδιακό χρέος-ρεκόρ για να χρηματοδοτήσει τη βοήθεια για την ενεργειακή κρίση]

Η επιβάρυνση κατά περίπου 1 τρισεκατομμύριο δολάρια, η οποία υπολογίστηκε από το Bloomberg με βάση τα δεδομένα της αγοράς, είναι μια ευρεία καταμέτρηση της ακριβότερης ενέργειας για τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις – η οποία αντισταθμίστηκε με πακέτα βοήθειας, αλλά όχι στο σύνολό της. Το Bruegel έχει μια παρόμοια εκτίμηση που στηρίζεται στη ζήτηση και την αύξηση των τιμών, σύμφωνα με έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου που δημοσιεύθηκε αυτό το μήνα.

Η βιασύνη να γεμίσουν οι αποθήκες το περασμένο καλοκαίρι, παρά τις τιμές που πλησίαζαν ρεκόρ, έχει απαλύνει προς το παρόν τη στενότητα της προσφοράς, αλλά ο παγωμένος καιρός θέτει το ενεργειακό σύστημα της Ευρώπης στην πρώτη του πραγματική δοκιμασία αυτόν τον χειμώνα. Την περασμένη εβδομάδα, η ρυθμιστική αρχή δικτύων της Γερμανίας προειδοποίησε ότι δεν εξοικονομείται αρκετό φυσικό αέριο και ότι δύο από τους πέντε δείκτες, συμπεριλαμβανομένων των επιπέδων κατανάλωσης, έχουν καταστεί κρίσιμοι.

Με την προσφορά να είναι περιορισμένη, ζητήθηκε από τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές να μειώσουν τη χρήση. Η ΕΕ κατάφερε να περιορίσει τη ζήτηση φυσικού αερίου κατά 50 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φέτος, αλλά η περιοχή εξακολουθεί να αντιμετωπίζει ένα δυνητικό κενό 27 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων το 2023, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας. Αυτό κάτω από την προϋπόθεση ότι οι ρωσικές προμήθειες θα μηδενιστούν και οι κινεζικές εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου θα επιστρέψουν στα επίπεδα του 2021.

[Κάντε κλικ εδώ για το blog του Bloomberg σχετικά με την ενεργειακή κρίση της Ευρώπης]

“Η απόκτηση φυσικού αερίου είναι απόλυτη ανάγκη και πιθανότατα θα δούμε εκτεταμένη ευρωπαϊκή αποθεματοποίηση”, δήλωσε ο Bjarne Schieldrop, επικεφαλής αναλυτής εμπορευμάτων στη σουηδική τράπεζα SEB AB, προβλέποντας μια “αγορά πωλητών” για τουλάχιστον τους επόμενους 12 μήνες. “Ο αγώνας δρόμου έχει ξεκινήσει για να γεμίσουν οι δεξαμενές φυσικού αερίου της ΕΕ” πριν από τον επόμενο χειμώνα. [ΣΗΜ. Μια αγορά χαρακτηρίζεται ως αγορά πωλητών, εάν οι πωλητές έχουν το πλεονέκτημα στον καθορισμό των τιμών, δηλαδή εάν η ζήτηση ξεπερνά αρκετά την προσφορά].

Διάβρωση της ζήτησης

Η εξοικονόμηση φυσικού αερίου στην Ευρώπη επιταχύνθηκε το δεύτερο εξάμηνο του τρέχοντος έτους, με τη ζήτηση διορθωμένη βάσει των καιρικών συνθηκών να είναι 19% κάτω από το μέσο όρο το Νοέμβριο

Πηγή: Morgan Stanley

Η κύρια πηγή φυσικού αερίου μέσω αγωγού από τη Ρωσία προς τη Δυτική Ευρώπη ήταν ο Nord Stream, ο οποίος υπέστη ζημιές σε πράξη δολιοφθοράς τον Σεπτέμβριο. Η περιοχή εξακολουθεί να λαμβάνει μικρή ποσότητα ρωσικών προμηθειών μέσω της Ουκρανίας, αλλά οι σφοδροί βομβαρδισμοί των ενεργειακών υποδομών από το Κρεμλίνο θέτουν τη διαδρομή σε κίνδυνο. Χωρίς αυτή τη γραμμή φυσικού αερίου, ο ανεφοδιασμός των αποθηκών θα είναι μεγάλη πρόκληση.

Για να αποφευχθεί η έλλειψη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει θέσει ελάχιστους στόχους για τα αποθέματα. Μέχρι την 1η Φεβρουαρίου, οι δεξαμενές θα πρέπει να είναι τουλάχιστον κατά 45% γεμάτες για να αποφευχθεί η εξάντληση μέχρι το τέλος της περιόδου θέρμανσης. Εάν ο χειμώνας είναι ήπιος, ο στόχος είναι να παραμείνουν τα επίπεδα αποθήκευσης στο 55% μέχρι τότε.

Οι εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου [LNG] στην Ευρώπη βρίσκονται σε επίπεδα ρεκόρ και στη Γερμανία ανοίγουν νέοι πλωτοί τερματικοί σταθμοί για την παραλαβή του καυσίμου. Οι επιδοτούμενες από τις κυβερνήσεις αγορές έχουν βοηθήσει την Ευρώπη να προσελκύσει φορτία ακόμα και από την Κίνα, αλλά ο ψυχρότερος καιρός στην Ασία και μια δυνητικά ισχυρή οικονομική ανάκαμψη μετά τη χαλάρωση των περιορισμών του Covid από το Πεκίνο θα μπορούσαν να δυσκολέψουν το εγχείρημα. [ΣΗΜ. Η Κίνα εισάγει αέριο από τη Ρωσία μέσω αγωγών σε όλο και μεγαλύτερες ποσότητες, επομένως είναι σαφές ότι η ΕΕ προκειμένου να τηρήσει τις κυρώσεις αγοράζει Ρωσικό φυσικό αέριο σε πολλαπλάσια τιμή μέσω …Κίνας. Το ίδιο συμβαίνει και με το πετρέλαιο. Επίσης μεγάλες αγορές Ρωσικών ενεργειακών προϊόντων γίνονται μέσω και της Ινδίας].

 

Η χρονιά ρεκόρ της Ευρώπης για το LNG | Ροές από τερματικούς σταθμούς LNG στη βορειοδυτική Ευρώπη

Οι κινεζικές εισαγωγές φυσικού αερίου είναι πιθανό να είναι 7% υψηλότερες το 2023 σε σχέση με φέτος, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Ενεργειακών Οικονομικών της China National Offshore Oil Corp. Η κρατική εταιρεία έχει αρχίσει να εξασφαλίζει προμήθειες υγροποιημένου φυσικού αερίου για το επόμενο έτος, θέτοντας την σε άμεσο ανταγωνισμό με την Ευρώπη για τις αδιάθετες αποστολές. Η ιστορική πτώση της ζήτησης της Κίνας φέτος ισοδυναμούσε με περίπου το 5% της παγκόσμιας προσφοράς.

Η Κίνα δεν είναι το μόνο πρόβλημα της Ευρώπης. Άλλες ασιατικές χώρες προχωρούν στην προμήθεια περισσότερου φυσικού αερίου. Η Ιαπωνία, ο μεγαλύτερος εισαγωγέας υγροποιημένου φυσικού αερίου στον κόσμο φέτος, εξετάζει ακόμη και τη δημιουργία ενός στρατηγικού αποθέματος, ενώ η κυβέρνηση σχεδιάζει επίσης να επιδοτήσει τις αγορές του.

Τα ευρωπαϊκά προθεσμιακά συμβόλαια φυσικού αερίου έχουν διαμορφωθεί κατά μέσο όρο σε περίπου 135 ευρώ ανά μεγαβατώρα φέτος, αφού κορυφώθηκαν στα 345 ευρώ τον Ιούλιο. Εάν οι τιμές ανέβουν ξανά στα 210 ευρώ, το κόστος εισαγωγής θα μπορούσε να φτάσει το 5% του ΑΕΠ, σύμφωνα με τον Jamie Rush, επικεφαλής οικονομολόγο της Bloomberg Economics για την Ευρώπη. Αυτό θα μπορούσε να μετατρέψει τη ρηχή ύφεση που προβλέπεται σε βαθιά ύφεση και οι κυβερνήσεις θα πρέπει πιθανότατα να μειώσουν τα προγράμματα ως απάντηση.

“Η φύση της στήριξης θα αλλάξει από μια επείγουσα, καθολική προσέγγιση σε πιο στοχευμένα μέτρα”, δήλωσε ο Piet Christiansen, επικεφαλής στρατηγικής της Danske Bank A/S. “Οι αριθμοί θα είναι μικρότεροι – αλλά [η επιδοτήσεις] θα παραμείνουν και κατά τη διάρκεια αυτής της μετάβασης”.

[Διαβάστε περισσότερα: Οι μεγάλες και κακές δαπάνες αποκαλύπτουν τους κινδύνους της ενεργειακής κρίσης για την Ευρώπη]

Αύξηση των λογαριασμών

Τα γερμανικά νοικοκυριά κινδυνεύουν να πληρώσουν διπλάσια ποσά για ενέργεια φέτος

Πηγή: Δρ: Bernstein

*Εκτίμηση με βάση τις προτάσεις της Επιτροπής Φυσικού Αερίου της Γερμανίας

Για χώρες όπως η Γερμανία, οι οποίες βασίζονται σε προσιτή ενέργεια για την παραγωγή προϊόντων από αυτοκίνητα έως χημικά, το υψηλό κόστος σημαίνει απώλεια ανταγωνιστικότητας έναντι των ΗΠΑ και της Κίνας. Αυτό ασκεί πίεση στην κυβέρνηση του καγκελάριου Όλαφ Σολτς να διατηρήσει τη στήριξη της οικονομίας.

“Δεδομένων των δυνητικά τεράστιων πολιτικών και κοινωνικών επιπτώσεων της έκρηξης των τιμών της ενέργειας και του σοκ στη ραχοκοκαλιά της γερμανικής οικονομίας, είναι σημαντικό να παρέμβει η γερμανική κυβέρνηση”, δήλωσε η Isabella Weber, , οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης Amherst, η οποία είναι γνωστή ως εκείνη που επινόησε το μέτρο επιβολής πλαφόν στην τιμή του φυσικού αερίου στη Γερμανία.

Η πρόκληση είναι να βρεθεί η ισορροπία μεταξύ αφενός της διατήρησης της λειτουργίας των εργοστασίων και αφετέρου της θέρμανσης των σπιτιών βραχυπρόθεσμα, ενώ παράλληλα δεν θα πνίγονται τα κίνητρα για επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγενεργειακή κρίση ές ενέργειας – που θεωρούνται ευρέως ως η πιο βιώσιμη διέξοδος από την ενεργειακή δυσπραγία.

“Το μεγαλύτερο καθήκον που προκύπτει από την κρίση είναι να πραγματοποιηθεί η ενεργειακή μετάβαση”, δήλωσε η Veronika Grimm, οικονομική σύμβουλος της γερμανικής κυβέρνησης. “Πρέπει να επεκτείνουμε μαζικά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας”.

………………………………………………………………………

– Το άρθρο συντάχθηκε με τη βοήθεια των Rachel Morison, Elena Mazneva, Carolynn Look, Anna Shiryaevskaya, Petra Sorge, Stephen Stapczynski, Vanessa Dezem, Ann Koh, Dan Murtaugh και Shoko Oda.

Επιμέλεια – μετάφραση: Κωστής Μηλολιδάκης

Ο μεγάλος ηττημένος της πολεμικής σύρραξης ανάμεσα σε Ουκρανία (ή ΝΑΤΟ) και Ρωσία είναι οπωσδήποτε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια ΕΕ που πολυδιαφημίστηκε για αρκετές δεκαετίες ως πανίσχυρη οικονομική και πολιτική οντότητα, ως ενιαία και ανεξάρτητη δύναμη, ως χώρος ελευθερίας, δημοκρατίας και δικαιωμάτων. Το παραπάνω αφήγημα έχει δεχτεί καίρια πλήγματα, ειδικά στα χρόνια της κρίσης, σήμερα όμως φαίνεται να καταρρέει σαν πύργος από τραπουλόχαρτα.

Το οικονομικό λαχάνιασμα των τελευταίων ετών αναμένεται να κορυφωθεί με καταλύτη την ενεργειακή ασφυξία. Η αμφίβολη επάρκεια σε φυσικό αέριο και οι ακριβές τιμές που θα εξασφαλίσει ο σύμμαχος/προμηθευτής (ΗΠΑ) δίνουν τη χαριστική βολή στην ευρωπαϊκή οικονομία. Οι επίσημες προβλέψεις για ύφεση και υψηλό πληθωρισμό στο 2023 δίνουν και παίρνουν. Τον Οκτώβριο ο πληθωρισμός σε επίπεδο ΕΕ ήταν διψήφιος (10,7%). Ο επίτροπος Οικονομίας (Τζεντιλόνι) δήλωσε ότι “Η οικονομία της ΕΕ βρίσκεται σε σημείο καμπής και οι προοπτικές της έχουν αποδυναμωθεί σημαντικά”. Η αποτυχία ομολογείται ξεκάθαρα.

Η συνολική κρίση, τα δομικά προβλήματα και η αρχιτεκτονική της ΕΕ επανέρχονται στο προσκήνιο. Την προηγούμενη δεκαετία “βγήκαν τα μαχαίρια” από την τρόικα στραμμένα προς τις χώρες του ευρωπαϊκού “νότου”, με σαφές μήνυμα που έφτανε όμως μέχρι τη Γαλλία. Στην πραγματικότητα τότε τέθηκε ζήτημα συνοχής, κοινών συμφερόντων και βιωσιμότητας του οικοδομήματος. Πιο κρουστικά της Ευρωζώνής, αλλά και της ΕΕ συνολικά. Η αποχώρηση της Βρετανίας δεν είναι ούτε τυχαία ούτε αμελητέα. Σήμερα η συνοχή της ΕΕ δοκιμάζεται εκ νέου. Το τεράστιο πρόγραμμα δανεισμού της Γερμανίας (200δις) αποδεικνύει ότι στις “δύσκολες μέρες” η “αλληλεγγύη” μεταξύ των Ευρωπαίων εταίρων πάει περίπατο. Το κάθε κράτος θα κοιτάξει τον εαυτό του, με πρώτη και καλύτερη τη Γερμανία. Ασπίδα προστασίας για τους Γερμανούς, οργή-απόγνωση για τις υπόλοιπες 26 χώρες της ΕΕ.

Η υποτέλεια της ΕΕ στις ΗΠΑ φτάνει σε σημεία που μόνο με την εποχή του σχεδίου Μάρσαλ και τις απαρχές της ευρωπαϊκής ενοποίησης μπορούν να συγκριθούν. Το υπό πλήρη έλεγχο μεταπολεμικό αμερικάνικο ανάχωμα στους σοβιετικούς έχει ως άξιο συνεχιστή του τη σημερινή Ευρώπη των 27: πρωτοκολλητής κάθε αμερικάνικης ιμπεριαλιστικής απόφασης, επιδίδεται με τη μέγιστη ευχαρίστηση σε καθημερινούς διαγωνισμούς αντιρωσισμού, συχνά ξεπερνά σε φανατισμό και πρωσήλωση το υπερατλαντικό αφεντικό, αναδεικνύει την προπαγάνδα και παραπληροφόρηση στην ανωτάτη των επιστημών, ακόμα και αν η πολιτική αυτή φέρνει ολέθρια αποτελέσματα στις οικονομίες, στις επιχειρήσεις και στους λαούς της.

Τελευταία προστίθεται μια ακόμα πινελιά στον πίνακα αποσύνθεσης της ΕΕ. Αυτή της μίζας, της διαπλοκής, της διαφθοράς. Της δωροδοκίας και του ροκανίσματος “βρώμικου” χρήματος από τους αδιάφθορους εκπροσώπους των πιο ιερών και σεβαστών ευρωπαϊκών θεσμών. Μαθαίνουμε ότι το Κατάρ πήρε τη διοργάνωση του Μουντιάλ επειδή λάδωσε την Ευρώπη. Που σύσσωμη εκθειάζει τις εργασιακές καινοτομίες του Κατάρ (με αποτέλεσμα το παγκόσμιο ρεκόρ εργατικών ατυχημάτων).

Αυτή είναι φυσικά η Ευρώπη της ελευθερίας, της ευημερίας, των δικαιωμάτων, των αξιών. Τα ιδανικά της οποίας ξεκινάμε να μαθαίνουμε από το Σχολείο, μην τύχει και χάσουμε τον δρόμο μας.

Η εικόνα της ΕΕ είναι μια εικόνα παρακμής. Σε κάθε επίπεδο. Οι συζητήσεις γύρω από τη διαχείριση της ενεργειακής ανεπάρκειας είναι ενδεικτικές. “Μη χρησιμοποιείτε τα αυτοκίνητα πολύ”, “Χρησιμοποιείστε σκάλες αντί ασανσέρ”, “Προμηθευτείτε ηλεκτρικές κουβέρτες”, “Μειώστε την κατανάλωση από τις 16:00 ως τις 19:00” κλπ. Σε άλλες συνθήκες – εποχές, η Δύση θα αποκαλούσε “σοβιετική” ή τριτοκοσμική τη χώρα που θα εφάρμοζε τέτοιες πρακτικές.

Κάποιοι το 2015 (δια)δήλωσαν ότι “μένουμε Ευρώπη”. Ήταν σίγουρα μειοψηφία. Και ακόμα πιο σίγουρα η τοποθέτηση αυτή υπήρξε ετεροκαθοριζόμενη. Ήταν κυρίως μια υστερική απάντηση στον απροσδιόριστο “αντι-ευρωπαϊκό κίνδυνο” που διαγραφόταν τότε, παρά μια θετική/ενεργητική στήριξη του υλοποιημένου“ευρωπαϊκού ιδεώδους”. Σήμερα το “μένουμε Ευρώπη” δε μπορεί να υποστηριχθεί ούτε από όσους το υποστήριξαν το 2015. Ίσως να ήθελαν να πουν “μένουμε ΗΠΑ”, αλλά γεωγραφικοί περιορισμοί δεν το επιτρέπουν.

Το “Ανήκομεν εις την Δύσιν” του Κ.Καραμανλή (αλλά και σύσσωμης της τοπικής ελίτ για δεκαετίες) μπορεί να αμφισβητηθεί για πρώτη φορά με σοβαρούς και μαζικούς όρους. Όχι γιατί υπάρχουν πολιτικά υποκείμενα που προτίθενται και μπορούν να θέσουν το ζήτημα με τέτοιους όρους. Αλλά γιατί αυτή η “Δύση”, ειδικά με τη συγκεκριμένη “τοπική¨μορφή της (ΕΕ), δεν πείθει πια κανέναν. Ούτε τον ίδιο της τον εαυτό.