Άρθρα

Η Επιστροφή του Προμηθέα

Η νέα κινηματογραφική δουλειά του ζωγράφου, σκηνογράφου, συγγραφέα, σκηνοθέτη Κυριάκου Κατζουράκη “Η Επιστροφή του Προμηθέα”, σε σενάριο του ίδιου και του Λεωνίδα Βατικιώτη, ερευνά ένα φλέγον ζήτημα που αφορά πολλούς και για το οποίο μιλάμε λίγο. Την ενεργειακή φτώχεια. Πώς μπορεί να μιλήσει κανείς για ένα τόσο επίκαιρο και πολιτικά μείζον ζήτημα με τρόπο ολιστικό, κατανοητό και δημιουργικό ταυτόχρονα;

H μνήμη, η αρχέγονη, η ιστορική και η πρόσφατη είναι ο οδηγός αυτού του εξαιρετικού ντοκιμαντέρ που δεν χαρίζεται σε κανέναν αλλά και δεν διολισθαίνει στο λαϊκισμό, την εύκολη αφήγηση ή σε μια τετριμμένη δημοσιογραφική και επιστημονική μόνο προσέγγιση.

Με αφετηρία τον μύθο του Προμηθέα, στη συνέχεια μαθαίνουμε για την τόσο σημαντική και αποσιωπημένη μάχη της Ηλεκτρικής τον Σεπτέμβριο του 1944 (όταν ο ΕΛΑΣ απέτρεψε τους Γερμανούς από την ανατίναξη του εργοστασίου στο Κερατσίνι και τη βύθιση στο σκοτάδι της Αθήνας και του Πειραιά) και οδηγούμαστε στην ανάδειξη των προβλημάτων που συνοδεύουν την ακολουθούμενη ενεργειακή πολιτική και την υπό εξέλιξη μετάβαση στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας.

“Πανταχού παρόν ο Ήφαιστος στην αρχαία ελληνική μυθολογία δείχνει την αναντικατάστατη αξία της ενέργειας σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα εάν και εφόσον φυσικά η ενέργεια διατίθεται ελεύθερα. Η παράβαση αυτή της συνθήκης, της ελεύθερης διάδοσης της φωτιάς και της ενέργειας, είναι που μετατρέπει τον Προμηθέα σε ήρωα μιας εποχής που ξεπερνάει κατά πολύ την αρχαιότητα.” Όλες οι αφηγηματικές τέχνες έχουν τις ρίζες τους στην τέχνη της προφορικής αφήγησης, όλες ξεκινούν από εκείνη τη στερεοτυπική εικόνα των προϊστορικών homines sapientes συγκεντρωμένων γύρω από τη φωτιά να ακούν κάποιον να διηγείται μια ιστορία. Και έτσι, με την εικόνα μιας φωτιάς και μιας αρχαίας αναπαράστασης του μύθου του Προμηθέα, ο Κατζουράκης αφηγείται μια ιστορία για την ενέργεια και τον Προμηθέα που κάθε εποχή χρειάζεται.

Μέσα σε 40′ ο Κατζουράκης πραγματοποιεί μια έρευνα περιεχομένου ξεκινώντας από την Αρχή (της ιστορίας της ενέργειας) με τρόπο μορφικά παράλληλο (τεχνικές της αρχής του κινηματογράφου). Με τεχνικές αφήγησης από τον βωβό κινηματογράφο (στατικές μαύρες κάρτες τίτλων), αρχειακό υλικό κινούμενων και στατικών εικόνων (βίντεο και φωτογραφίες), εικαστικά έργα του σκηνοθέτη, μέθοδο συνεντεύξεων και μια χρονική αφήγηση που συνδέει παρόν, παρελθόν και μέλλον, ο Κατζουράκης φτάνει να αρθρώνει μια αλήθεια για την οποία λίγοι μιλούν. Πώς στην αυγή του 21ου αιώνα, άνθρωποι πεθαίνουν από το κρύο.

Aπό την αρχαία ελληνική μυθολογία και τις συλλογικές διεκδικήσεις του 20ού αιώνα για την ενέργεια μέχρι τις σημερινές κινητοποιήσεις των τοπικών κοινοτήτων απέναντι στις ΑΠΕ, το ουσιαστικό ερώτημα που διατρέχει τόσες χιλιάδες χρόνων είναι αν η ενέργεια αντιμετωπίζεται ως κοινό συλλογικό αγαθό ή ως εμπόρευμα σε μια παράλληλη έρευνα με την προσπάθεια ιδιωτικοποίησής της τα τελευταία 20 και πλέον χρόνια στην Ευρώπη αλλά και την Ελλάδα.

Επιχειρείται στο ντοκιμαντέρ μια αποδόμηση των μύθων πάνω στους οποίους έχει χτιστεί η αφήγηση της κυρίαρχης σύγχρονης ενεργειακής πολιτικής, στην λεγόμενη μετα-λιγνιτική εποχή.

Μύθοι που αφορούν την “ανάγκη” εγκατάστασης Ανανεώσημων Πηγών Ενέργειας (ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά), την φιλικότητα στο περιβάλλον και την αποδοτικότητά τους. Ανάγκη για ποιούς και προς όφελος ποιών; Η προώθηση των ΑΠΕ συνοδεύεται από τεράστιο οικονομικό κόστος το οποίο επιβάλλεται στους πολίτες, μέσω των λογαριασμών του ηλεκτρικού, συχνά εν αγνοία τους, και φυσικά παράλληλα με την επονομαζόμενη απελευθέρωση της ηλεκτρικής ενέργειας που στην Ελλάδα ξεκίνησε με τον ν.2773/1999. Έκτοτε, μέσα από τις Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δόθηκε από πλευράς ελληνικών κυβερνήσεων κάθε ευκαιρία και νομοθετικό πλαίσιο για να υπάρξουν επενδύσεις των ιδιωτών παραγωγών στην Ελλάδα και να οδηγούμεστε σταδιακά στην ιδιωτικοποίηση ενός αγαθού που στοιχειοθετεί τον δυτικό πολιτισμό σήμερα: την ενέργεια.

Από το σύνθημα “Κάτω η Πάουερ” -για την αγγλική εταιρία που με αποικιακή σύμβαση εξασφάλισε το 1929 την αποκλειστικότητα και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα –  που κυριαρχούσε στα ογκώδη συλλαλητήρια της δεκαετίας του ΄20 στα οποία συμμετείχαν οι εργαζόμενοί της έως τη δεκαετία του ΄50 με τη δημιουργία της  ΔΕΗ και του τιτάνιου έργου της να εξηλεκτρίσει τη χώρα και να παρέχει ισότιμα σε όλους τους πολίτες ενιαίο φθηνό τιμολόγιο διαφαίνεται η διαμάχη για ένα κοινωνικό αγαθό που αντιμετωπίζεται ως εμπόρευμα. Και που η αντιμετώπισή του ως τέτοιο θέτει σε κίνδυνο όχι μόνο τις ανάγκες των πολιτών αλλά ακόμη την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας και την οικονομική της ανάπτυξη.

Μέσα από τις συνεντεύξεις, οι Αναστασία Μαρινοπούλου (καθηγήτρια ΑΕΙ φιλοσοφίας), Λευτέρης Καλογιαννίδης (αντιστασιακός Κερατσίνι), Κώστας Ασαλουμίδης (συνδικαλιστής ΔΕΗ), Στέφανος Πράσσος (συνδικαλιστής ΔΕΗ ), Γεώργιος Γεωργίου (δικηγόρος, Βέρμιο SOS), Μάκης Ζέρβας (καθηγητής ΑΕΙ, μηχανικός) και Γιώτα Σταθά (συνδικαλίστρια ΔΕΗ, μηχανικός) αναδεικνύουν τις διαφορετικές όψεις και γωνίες του ίδιου ζητήματος, και στοιχειοθετούν με τρόπο επιστημονικό και κατανοητό, πράγμα δύσκολο, πόσο μάλλον σε συνδυασμό με την τέχνη των εικόνων, τον κινηματογράφο. Και εδώ έρχεται ο ολιστικός και δημιουργικός τρόπος αφήγησης του σκηνοθέτη που μην ξεχνώντας τη σημασία των εικόνων και της αισθητικής γλώσσας κρατά μια ισορροπία ανάμεσα στο λεκτικό και το οπτικό χωρίς να “χάνει” από καμία πλευρά.

Την ώρα που σε όλη την Ελλάδα οι τοπικές κοινωνίες ξεσηκώνονται απέναντι στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και την λεηλάτηση του φυσικού περιβάλλοντος, ο Κατζουράκης θυμίζει πως ο αγώνας για τη ζωή, για το μέλλον, περνά μέσα από τον αγώνα της μνήμης ενάντια στη λήθη. Μνήμης αρχέγονης, μνήμης ιστορικής, μνήμης πρόσφατης.

Απέναντι στον θεό του κέρδους και της ελεύθερης αγοράς, ο σύγχρονος Προμηθέας είμαστε εμείς.

Πληροφορίες της Ταινίας.

Διάρκεια: 39’

Έτος παραγωγής: 2019

Σκηνοθεσία: Κυριάκος Κατζουράκης

Έρευνα – σενάριο: Λεωνίδας Βατικιώτης

Μοντάζ: Κυριάκος Κατζουράκης, Σπύρος Κόκκας

Ηχοληψία, κάμερα: Θάνος Τσάντας

Film colorist: Ντίνος Βαμβακούσης

Επεξεργασία ήχου: Ανδρέας Δημητρίου

Μίξη ήχου, επιμέλεια Post production: Βαγγέλης Φάμπας

Εργαστήρια εικόνας και ήχου: Akron Studio / Massive Production

Διακρίσεις: Advanced Media Institute, Χορηγίες 2018

Πρωτότυπη μουσική: Σωτήρης Κιζήλος, Δημήτρης Νιώπας, Δημήτρης Χρυσομάλλης

Social: Facebook page, twitter: @PrometheusRet

Αγωγός East Med: Μπαμ ηκούσθη στον αέρα…

Αγωγός East Med: Μπαμ ηκούσθη στον αέρα…

…πλην τα βόλια πήγαν πέρα, λέει το τραγουδάκι για τον λαγό. Ταιριάζει απολύτως στη σημερινή παράτα υπογραφής προσυμφώνου για τον αγωγό East Med. Το μπαμ είναι ηχηρό, καθώς Ελλάδα, Κύπρος και Ισραήλ εμφανίζονται ότι υπέγραψαν την ενεργειακή συμφωνία …της δεκαετίας. Τα βόλια όμως όχι απλά δεν βρίσκουν στόχο, αλλά δεν υπάρχουν καν. Τα πυρά είναι άσφαιρα. Ο αγωγός East Med είναι όνειρο θερινής νυκτός που βασικό στόχο έχει να πιέσει την Τουρκία σε μονιμότερο φιλοδυτικό προσανατολισμό. Ως προς αυτό έχει τις ευλογίες της Ουάσινγκτον και της ΕΕ, αλλά οι ευλογίες δεν φτιάχνουν αγωγό. Δημιουργούν κλίμα, αυξάνουν την πίεση, «δένουν» ακόμη περισσότερο τον αμερικανόπνευστο άξονα Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας, αλλά επί της ουσίας, ο αγωγός δεν πρόκειται να κατασκευαστεί.

Από τεχνικής πλευράς, το έργο είναι οικονομικά ασύμφορο και κατασκευαστικά πολύ δυσκολότερο από άλλες λύσεις μεταφοράς. Ήδη χρησιμοποιείται ευρέως η τεχνική της υγροποίησης του φυσικού αερίου και της μεταφοράς του μέσω τάνκερ, λύση που έχει όχι τις ευλογίες, αλλά την πραγματική στήριξη των ΗΠΑ και τη συμμετοχή των μεγάλων πολυεθνικών ενέργειας. Η δε πόντιση ενός αγωγού 2.000 χιλιομέτρων στα τεράστια βάθη της Ανατολικής Μεσογείου φαντάζει κακόγουστο αστείο, αν αναλογιστεί κανείς ότι λίγο βορειότερα, μέσω Τουρκίας, υπάρχει ήδη δίκτυο χερσαίων αγωγών που ακολουθεί χοντρικά την ίδια διαδρομή. Ο τελικός αποδέκτης μάλιστα του αγωγού (η Ιταλία) παραμένει τραγικά αδιάφορος για τον East Med δείχνοντας μάλλον ότι γνωρίζει την κατάληξη.

Το τεχνικό και οικονομικό γκροτέσκο συμπληρώνεται από το γεγονός ότι σύμφωνα με τους διαπρύσιους υποστηρικτές του αγωγού, τα κοιτάσματα του Ισραήλ επαρκούν για να δεσμεύσουν το 20% του αγωγού, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό που ΘΑ κάνει τον αγωγό βιώσιμο ΘΑ προκύψει από τα κοιτάσματα που ΘΑ εκτιμηθούν στην πορεία και ίσως ΘΑ είναι διαθέσιμα. Οι ευχές Χατζηδάκη (γιατί περί ευχών πρόκειται) αναφέρουν το κοίτασμα Γλαύκος της Κύπρου, για το οποίο παρεμπιπτόντως η πολυεθνική EXXON έχει ήδη προκρίνει σταθμό υγροποίησης LNG, στο βαθμό βέβαια που το κοίτασμα κριθεί εκμεταλλεύσιμο.

Συνεχίζοντας το όνειρο θερινής νυκτός καταμεσής του χειμώνα, αρκεί να αναφέρουμε ότι για να καταστεί βιώσιμος ο αγωγός απαιτούνται αθροιστικά ποσότητες που αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν (10 τρισ. κυβικά πόδια), ούτε στην ισραηλινή, ούτε στην κυπριακή ΑΟΖ, παρά μόνο στην αιγυπτιακή. Όμως η Αίγυπτος έχει ήδη δημιουργήσει σταθμό υγροποίησης φυσικού αερίου και δεν είναι επ’ ουδενί διατεθειμένη να μεταφέρει το αέριο των κοιτασμάτων της μέσω του East Med. Για αυτό, αν και αναπόσπαστο τμήμα των τριμερών συμφωνιών της Ελλάδας και των αμερικανόπνευστων αξόνων της Ανατολικής Μεσογείου, η Αίγυπτος δεν συμμετέχει στην παράτα του East Med.

Τούτων δοθέντων ο αγωγός East Med, από τεχνικής – οικονομικής άποψης δεν πρόκειται να γίνει. Ακόμα και αν σπαταληθούν 10 δις ευρώ για τη δημιουργία του, δεν θα είναι οικονομικά βιώσιμος σε βάθος χρόνου.

Πολύ περισσότερο όμως από τους τεχνικούς – οικονομικούς λόγους, ο αγωγός θα μείνει κενό γράμμα για γεωπολιτικούς λόγους.

Γιατί πολύ απλά περνά από τις ΑΟΖ Ελλάδας – Κύπρου που συνορεύουν μόνο υπό την προϋπόθεση ότι η Τουρκία χάνει σχεδόν ολοκληρωτικά την ΑΟΖ της νότιας ακτογραμμής της λόγω Καστελόριζου. Η δε Τουρκία πρόσφατα ανακήρυξε ΑΟΖ σε συμφωνία με την νόμιμα αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ κυβέρνηση της Λιβύης που κατά κυριολεξία περνά πάνω από την Κρήτη και την Κάρπαθο. Το μέγεθος της αναντιστοιχίας των δύο πλευρών εκατέρωθεν του Αιγαίου υπογραμμίζεται από το γεγονός ότι η Ελλάδα και η Κύπρος όχι μόνο δεν ανακήρυξαν ΑΟΖ, αλλά δεν τόλμησαν καν να δώσουν στη δημοσιότητα τις συντεταγμένες των ΑΟΖ που (θα) διεκδικούσαν. Πιστεύει κανείς στα σοβαρά ότι στον θαλάσσιο χώρο μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, τον οποίο η Τουρκία έχει ήδη δηλώσει ότι θεωρεί κυριαρχικό της δικαίωμα, οι λεοντόκαρδοι των Αθηνών και της Λευκωσίας θα ποντίσουν αγωγό; Έστω και με τη συμμετοχή των Ισραηλινών;

Το γεγονός ότι ο East Med αποτελεί απλά διπλωματικό χαρτί (και μάλιστα καμένο) αποδεικνύεται από τις ίδιες τις δηλώσεις των τριών επικεφαλής της σημερινής προ-συμφωνίας. Δηλώνουν «ανοικτοί» σε νέα μέρη και σε χώρες που θα θελήσουν μελλοντικά να εισέλθουν. Το μισό μάτι τους είναι στην Αίγυπτο (για να καταστεί βιώσιμος ο αγωγός) και το άλλο μισό στην Τουρκία (για να επιτραπεί η κατασκευή του). Ακόμα και στο μαγικό ενδεχόμενο όμως να λυθεί το θέμα της υφαλοκρηπίδας Ελλάδας – Τουρκίας (άλυτο από τα μέσα του 1970) και να διευθετηθούν οι ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας, Κύπρου, Αιγύπτου, Ισραήλ, Λιβάνου (πράγμα απίθανο με τα σημερινά δεδομένα), η Άγκυρα δεν έχει κανένα λόγο να συναινέσει στην αχρήστευση των χερσαίων αγωγών που περνούν από το έδαφός της, ούτε φυσικά να μοιραστεί τα πλεονεκτήματα του ελέγχου των ενεργειακών οδών.

Στην εξωτερική πολιτική, όπως και στα χαρτιά, οι παίκτες καταφεύγουν συχνά σε μπλόφες. Ποτέ και πουθενά όμως, μια μπλόφα, που εκ των προτέρων είναι γνωστό ότι είναι μπλόφα, δεν έφερε αποτέλεσμα.

Στην προκειμένη περίπτωση, οι σημερινές παράτες στο Ζάππειο αφορούν απλώς τη δήλωση έτι περαιτέρω σύσφιξης σχέσεων ανάμεσα στους πρόθυμους των Αμερικανών (Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ), την κατά φαντασία πίεση προς την Τουρκία, τη στενότερη πρόσδεση στις αμερικανικές σκοπιμότητες. Οι οποίες, αν και καλοβλέπουν κάθε κίνηση προς την Τουρκία που την ασφαλίζει στον ευρωατλαντικό άξονα, δεν καίγονται για τον East Med.

Επειδή όμως όταν μιλάμε για την ενέργεια, το ωφέλιμο είναι προτιμότερο από το τερπνόν, και η αρπαχτή είναι νόμος (ειδικά για τις αστικές τάξεις με την ποιότητα της ελληνικής), διαβάζουμε ότι ο αγωγός έχει μπει στον Κατάλογο των Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος της ΕΕ, έχει συσταθεί θυγατρική της ΔΕΠΑ που διαχειρίζεται το έργο, ενώ θα δαπανηθούν 70 εκατομμύρια ευρώ για την προ-μελέτη της προ-συμφωνίας του έργου. Πεδίο δόξης λαμπρόν για αεριτζήδες και αετονύχηδες.

Τελευταίο, αλλά σημαντικό: Η ελληνική εξωτερική πολιτική, εδώ και τρεις δεκαετίες, βρίθει από βλακώδη σχήματα, εκτιμήσεις και στοιχήματα: Από τη συμφωνία του Ελσίνκι και την προσδοκία ότι η ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας θα την υποχρεώσει σε αποδοχή των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου, μέχρι τις πρόσφατες βεβαιότητες ότι η Τουρκία θα τα σπάσει οριστικά με τις ΗΠΑ και η Ελλάδα ως αποκλειστική ευνοούμενη των ΗΠΑ θα είναι συνδαιτημόνας στο πλούσιο τραπέζι των κερδών, η ελληνική εξωτερική πολιτική πάει από ήττα σε ήττα και από διάψευση σε διάψευση. Για τη λαμπρή ιστορία τριάντα ετών αποτυχίας, θα επανέλθουμε σε επόμενο σημείωμα.

Ο αγωγός East Med είναι ένας ακόμη κρίκος σε μια αλυσίδα βλακωδών προσδοκιών και διαφημιστικών και μόνο πονταρισμάτων του αστισμού που θα αποδειχθεί εξίσου ατελέσφορος με τα προηγούμενα σχήματα – δόγματα – κινήσεις μιας άρχουσας τάξης, που από γεννησιμιού της έμαθε ότι δεν μπορεί να υπάρξει πέρα και έξω από την εξάρτησή της από τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα. Οι σημερινοί διθύραμβοι των ΜΜΕ για τον -με κοινή πολιτική Τσίπρα, Μητσοτάκη- αγωγό δεν πρόκειται να αλλάξουν το γεγονός μιας ακόμα εκ των προτέρων χρεοκοπημένης κίνησης.

Kύριε Σταϊκούρα, ΜΕΙΩΣΤΕ ΤΩΡΑ τη φορολογία του πετρελαίου θέρμανσης!

ΨΗΦΙΣΜΑ

Το 2012 η τιμή του πετρελαίου θέρμανσης σχεδόν διπλασιάστηκε. Η αύξηση αυτή προκλήθηκε από την αύξηση του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης κατά ποσοστό 1471%  προς «εξυπηρέτηση επιτακτικών δημοσιονομικών αναγκών».

Έκτοτε εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάσθηκαν να ζουν χωρίς κεντρική θέρμανση ή και χωρίς καμία θέρμανση. Ηλεκτρικές θερμάστρες, σόμπες υγραερίου, τζάκια, ξυλόσομπες ακόμη και μαγκάλια επιστρατεύτηκαν για να λύσουν το πρόβλημα της θέρμανσης. Η αιθαλομίχλη από την καύση ξύλων έκτοτε κατακλύζει τα αστικά κέντρα επιβαρύνοντας με ρύπους την ατμόσφαιρα και θέτοντας σε σοβαρούς κινδύνους την υγεία των πολιτών. Η ενεργειακή φτώχεια ενδημεί πλέον στην ελληνική επικράτεια και η έλλειψη θέρμανσης αποτελεί τη σκληρή πραγματικότητα για εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά.

Το μέτρο αυτό ήταν εξ αρχής παράλογο,ανάλγητο και κοινωνικά άδικο. Επιπλέον αποδείχθηκε και ατελέσφορο, καθώς ελαχιστοποιώντας την κατανάλωση, ελαχιστοποίησε και τα έσοδα του δημοσίου από τους συνεισπραττόμενους φόρους. Ακόμη όμως και αν υποτεθεί ότι τότε – παρά την παταγώδη αποτυχία του – ήταν δικαιολογημένο λόγω «επιτακτικών δημοσιονομικών αναγκών» σήμερα οι συνθήκες είναι εντελώς διαφορετικές.

κ. Σταϊκούρα,

Σύμφωνα με πρόσφατες δηλώσεις σας  «δεν υπάρχουν πλέον δημοσιονομικά κενά» και δεσμευθήκατε ότι «ο δημοσιονομικός χώρος που δημιουργήθηκε θα καλυφθεί κατά προτεραιότητα για μειώσεις φόρων» .

Έφθασε λοιπόν η ώρα να σταματήσει η βαρύτατη, καταφανώς άδικη και παράλογη φορολόγηση ενός αναγκαίου αγαθού και σας καλούμε να ξεκινήσετε τις φοροελαφρύνσεις από αυτό το βασικό αγαθό!

ΜΕΙΩΣΤΕ ΤΩΡΑ τη φορολογία στο πετρέλαιο θέρμανσης, επαναφέροντας τον συντελεστή του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης στα 21 ευρώ, δηλαδή στην τιμή που είχε μέχρι τον Οκτώβριο του 2011!

Η μείωση αυτού του φόρου δεν είναι μόνο κοινωνικά δίκαιη και δημοσιονομικά  χρήσιμη.  Είναι, πάνω απ’ όλα,  αναγκαία για την προστασία της υγείας των πολιτών. Αφορά εκατομμύρια κατοίκους αυτής της χώρας που σήμερα αδυνατούν ή δυσκολεύονται οικονομικά να θερμάνουν τα σπίτια τους και επιπλέον αποτελεί έναν από τους αναγκαίους όρους για να έχει βάση ο ισχυρισμός ότι επανέρχεται η «κανονικότητα» στην καθημερινή ζωή των ελληνικών νοικοκυριών.

Οι φόροι που επιβαρύνουν την τιμή του πετρελαίου θέρμανσης αντιστοιχούν σήμερα στο 47% – 50% της τιμής του.

Οι φόροι αυτοί είναι  ο Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης (Ε.Φ.Κ), το Ειδικό Τέλος Δ.Ε.Τ.Ε., το ανταποδοτικό τέλος υπέρ της Ρ.Α.Ε., η εισφορά  «Ειδικού Λογαριασμού Πετρελαιοειδών» και ο Φ.Π.Α.

Ο ΦΠΑ υπολογίζεται όχι μόνο επί της τιμής του διυλιστηρίου και των μικτών περιθωρίων κέρδους των εταιρειών εμπορίας και  των πρατηριούχων, αλλά και επί των παραπάνω φόρων, δηλαδή αγοράζοντας πετρέλαιοθέρμανσης πληρώνουμε φόρο επί των φόρων.

Ο Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης (Ε.Φ.Κ) μέχρι και το 2011 ανερχόταν σε 21 ευρώ ανά χιλιόλιτρο. Από τον Οκτώβριο του 2011 αυξήθηκε σε 60 ευρώ ανά χιλιόλιτρο, ενώ το2012 , με το ν. 4092/2012 (εξίσωση του Ε.Φ.Κ στο πετρέλαιο θέρμανσης και κίνησης), αυξήθηκε στα 330 ευρώ ανά χιλιόλιτρο. Τον Οκτώβριο του 2014 μειώθηκε στα 230 ευρώ ανά χιλιόλιτρο και από τον Οκτώβριο του 2016 μέχρι σήμερα ανέρχεται στα 280 ευρώ ανά χιλιόλιτρο.

Η επιβάρυνση από τον Ειδικό Φόρο Κατανάλωσης και τον Φ.Π.Α στα χίλια λίτρα πετρελαίου θέρμανσης (χωρίς να προστεθούν οι επιβαρύνσεις από τους υπόλοιπους φόρους) από το 2002 μέχρι σήμερα:

 Έτος ΕΦΚ ΦΠΑ ΣΥΝΟΛΟ
13.10.2002 18 18% 21,24
16.10.2003 21 18% 24,78
15.10.2008 21 19% 24,99
15.10.2010 21 23% 25,83
15.10.2011 60 23% 73,80
15.10.2012 330 23% 405,90
15.10.2013 230 23% 282,90
15.10.2016 280 24% 347,20

Αύξηση φόρων 2002 –  2010  = 21,6%

Αύξηση φόρων 2010 – 2019   = 1244%

Το παραπάνω ψήφισμα έχει κατατεθεί ως ψήφισμα πολιτών στην πλατφόρμα AVAAZ.

Εξορύξεις, ο ανασκολοπισμός μιας χώρας

Εξορύξεις, ο ανασκολοπισμός μιας χώρας

Το 2010, στον κόλπο του Μεξικού, έγινε μια φοβερή καταστροφή που μόλυνε 180.000 τετ. χιλιόμετρα θάλασσας, δηλαδή μια έκταση που ισοδυναμεί με δυο φορές τα χωρικά ύδατα στην Ελλάδα. Αν αυτή η συμφορά είχε συμβεί στη χώρα μας, όλα τα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου, καθώς και όλες οι παράκτιες περιοχές, συμπεριλαμβανομένων και των μεγάλων πόλεων (Πειραιάς, Θεσσαλονίκη, Πάτρα κ.ά.), θα πνίγονταν στο μαζούτ.

Και η χώρα μας θα ήταν κατοικήσιμη μόνο στα ψηλά βουνά, αν βέβαια δεν έφταναν ώς εκεί οι δηλητηριώδεις αναθυμιάσεις. Υπερβολές; Οχι. Αρκεί μια απλή σύγκριση με τις ακτές του Τέξας και της Αλαμπάμα που η γη τους ποτίστηκε με πετρέλαιο και δεν ξαναφύτρωσε χορτάρι. Και όλα αυτά πού;

Στην πιο ανεπτυγμένη τεχνολογικά χώρα του κόσμου, στις ΗΠΑ, όπου τα μέτρα ασφαλείας είναι δρακόντεια. Η εξορυκτική εταιρεία ήταν ένας παγκόσμιος γίγαντας που δεν μπορεί να κατηγορηθεί για έλλειψη τεχνογνωσίας. Ηταν η BP, στα καθ’ ημάς «Βρετανικά Πετρέλαια», ένα όνομα που χλευάζει όλη την οικουμένη. Στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν βρέθηκε σταγόνα πετρελαίου, αλλά τα ονομάζει βρετανικά επειδή τα άντλησε από τις χώρες που είχε κατακτήσει ως αυτοκρατορία.

Για να καταπολεμηθεί αυτή η απέραντη μόλυνση χρειάστηκαν 5.500 τόνοι τοξικών χημικών διασκορπιστικών ουσιών, σύμφωνα με στοιχεία της ίδιας της εταιρείας, αν βέβαια η εταιρεία μάς λέει την αλήθεια. Την περίοδο 2007-2016 έχουν σημειωθεί 4.828 καταστροφές από διαρροές πετρελαίου*.

Από αυτές ελάχιστες είδαν το φως της δημοσιότητας. Τα ατυχήματα αυτά είναι σχεδόν στρατιωτικά μυστικά. Μόνο αν η έκτασή τους είναι τεράστια, όπως στον κόλπο του Μεξικού, και δεν μπορούν να αποσιωπηθούν, παίρνουν μια δημοσιότητα, συχνά στρεβλή. Οι εταιρείες διαθέτουν μυθικά ποσά για να ελαχιστοποιήσουν το μέγεθος της καταστροφής. Η περίπτωση της περιοχής Μπαζιλικάτα της Νότιας Ιταλίας είναι σχεδόν άγνωστη, αλλά πολύ διδακτική για μας που μπορούμε να δούμε το μέλλον μας, αν πραγματοποιηθούν οι εξορύξεις που σχεδιάζονται: οι εταιρείες, πριν αρχίσουν τις εργασίες τους, έχουν μια τακτική που είναι ίδια με την πολιτική των κομμάτων εξουσίας.

Υποσχέσεις για ανάπτυξη, για θέσεις εργασίας, ευημερία για όλους, σεβασμός και προστασία του περιβάλλοντος και, φυσικά, πλήρη ασφάλεια. Και κάνουν τεράστιες καμπάνιες, εξαγοράζοντας πολιτικούς και δημοσιογράφους. Δημιουργούν ένα κλίμα και μας πείθουν πως όλοι μας θα γίνουμε Τεξανοί εκατομμυριούχοι. Και όποιος έχει αντίθετη άποψη θεωρείται εχθρός της προόδου και ή περιθωριοποιείται, όπως γίνεται τώρα με τις κινήσεις κατά των εξορύξεων στην Ελλάδα, ή κατατάσσεται στους τρομοκράτες.

Τα Μπαζιλικάτα, που θα μπορούσε να ήταν και χωριό της Κεφαλονιάς -όλα σε «-άτα» τελειώνουν- παρήγαν κρασί, λάδι, μέλι, γάλα, σιτάρι εξαιρετικής ποιότητας, τα εξήγαν και ζούσαν αξιοπρεπώς. Σε όλα αυτά τα προϊόντα βρέθηκε πετρέλαιο, με αποτέλεσμα να καταστραφεί για πάντα η παραγωγή τους.

Η θνησιμότητα ανέβηκε στο 29% λόγω ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Επακόλουθο: η μαζική φυγή των κατοίκων και η ερήμωση της περιοχής. Και αυτό χωρίς να συμβεί κανένα γνωστό ατύχημα στην περιοχή, απλώς λόγω της λειτουργία της πετρελαιοπηγής. Μιλήσαμε προηγουμένως για ατυχήματα. Είναι σωστός αυτός ο χαρακτηρισμός ή είναι πρέπον να πούμε πως αυτές οι καταστροφές είναι συστατικό στοιχείο της λειτουργίας των εξορύξεων; Φοβάμαι πως το δεύτερο ισχύει.

Οπως δεν υπάρχει ασφαλής λειτουργία των πυρηνικών σταθμών ηλεκτρικής ενέργειας, έτσι δεν υπάρχει και στην άντληση των υδρογονανθράκων. Και όλα αυτά για ένα ορυκτό καύσιμο που θα εξαντληθεί τα επόμενα 20-30 χρόνια. Και εδώ είναι ο παραλογισμός του καπιταλισμού. Επενδύει σε κάτι που ξέρει πως θα τελειώσει, που ξέρει ότι πιθανότατα θα καταστρέψει τον πλανήτη, αλλά μέχρι τότε θα βγάζει κέρδη.

Και εδώ υπάρχει ένα ερώτημα: γιατί ο καπιταλισμός διάλεξε αυτήν την περιορισμένη πηγή ενέργειας και όχι μια αέναη πηγή, όπως ο ήλιος, ο αέρας και η θάλασσα (αν και τώρα τελευταία επενδύει και σ’ αυτά). Οι λόγοι είναι στρατιωτικοί. Ενα F-15 θέλει 7.000 λίτρα κηροζίνης ανά ώρα πτήσης. Δεν υπάρχει άλλο καύσιμο μέχρι τώρα που να μπορεί να συντελεί στο να αναπτυχθεί υπερηχητική ταχύτητα.

Επίσης και οι μετακινήσεις του στρατού γίνονται όλο και ταχύτερες. Εχουν κάνει τον εξής υπολογισμό: ένας Αμερικανός φαντάρος στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για τις μετακινήσεις του κόστιζε 3,7 λίτρα την ημέρα. Στον Β΄ Πόλεμο του Κόλπου έφτασε στα 55,5 λίτρα και το πετρέλαιο γίνεται βασικό στρατιωτικό υλικό.

Αν δεν είχε ανακαλυφθεί, δεν θα ήταν τόσο φονικοί οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι. Υπάρχει περίπτωση να σταματήσουν οι εξορύξεις; Μόνο όταν ένας λαός αποφασίσει να υπερασπιστεί τη χώρα του και τα ιερά του.

* Στοιχεία από το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας, «Αρχιπέλαγος»

Πηγή: Η εφημερίδα των Συντακτών

ΑΠΕ: Καθαρή ενέργεια για βρώμικες δουλειές (ΙΙΙ. Η οδυνηρή μετάβαση προς την ενιαία ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας)

H κριτική κατά των ΑΠΕ στην Ελλάδα εστιάζεται στην ακαταλληλότητα τους για την ηλεκτροδότηση δικτύων λόγω των τεχνικών χαρακτηριστικών τους1, στις περιβαλλοντικές καταστροφές που δημιουργούν οι ανεμογεννήτριες2 και στις αυξήσεις της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος που προκαλεί η επιδότησή τους3. Υπάρχουν όμως τρία ακόμη σημαντικά θέματα, τα οποία δεν έχουν τύχει ανάλογης προσοχής μέχρι σήμερα: ο ρόλος των ΑΠΕ  στην «απελευθέρωση» των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας, στην «χρηματιστικοποίηση»4 του ηλεκτρικού τομέα και στη δημιουργία της «ενιαίας ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς».

Τα τελευταία αυτά θέματα θα μας απασχολήσουν πολύ τα επόμενα χρόνια, καθώς ήδη συστήθηκε το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας και εντός του 2019 θα εφαρμοστούν οι  διαρθρωτικές αλλαγές («αναδιοργάνωση» της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας), οι οποίες οδηγούν στην ενοποίηση της ελληνικής αγοράς με τις ευρωπαϊκές και αποτελούν  τομή για το ηλεκτροδοτικό σύστημα της Ελλάδας με  επιπτώσεις όχι μόνο στους καταναλωτές, αλλά και γενικότερα στην οικονομία και στο μέλλον της χώρας.

«Απελευθέρωση» της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας,   Ενοποίηση και ΑΠΕ

Ο όρος «απελευθέρωση» αποδίδει στα ελληνικά τον όρο «deregulation»5, ο οποίος σημαίνει  «απορρύθμιση»  με την έννοια της κατάργησης των ρυθμιστικών παρεμβάσεων του κράτους,  προκειμένου να κυριαρχήσουν οι «νόμοι» της αγοράς. Είναι τo μοντέλο φιλελευθεροποίησης  που σχεδιάστηκε τη δεκαετία του 1970 από τη Σχολή του Σικάγου και εφαρμόστηκε αρχικά στη Χιλή του Πινοσέτ και τη δεκαετία του 1990 στη Μεγάλη Βρετανία  για την ιδιωτικοποίηση της  βρετανικής κρατικής ηλεκτρικής εταιρείας.

Το μοντέλο αυτό επέλεξε η Ε.Ε. για τη δημιουργία της «ενιαίας εσωτερικής αγοράς  ενέργειας», στόχος που χρονολογείται από το 1986 όταν, με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα αποφάσισε την προώθηση του ρυθμού ενοποίησης μεταξύ των κρατών μελών και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε την ανακοίνωση «Η Εσωτερική Αγορά Ενέργειας» (“Internal Energy Market”), με την οποία γνωστοποιήθηκε η πρόθεσή της να εφαρμόζονται οι αρχές της Συνθήκης της Ρώμης και στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας6.

Για να πετύχει τον στόχο της ενοποίησης, η Ε.Ε. διέλυσε τη δομή των συστημάτων ηλεκτροδότησης, τα οποία είχαν διαμορφωθεί από τα μέσα του 20ου αιώνα ως   καθετοποιημένες – κυρίως δημόσιες – μονοπωλιακές επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, διαμόρφωσε νέες αγορές με εναρμονισμένους όρους λειτουργίας, προώθησε τη διασύνδεση των εθνικών αγορών ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ τους και μετέφερε τον έλεγχο των ηλεκτροδοτικών συστημάτων από την κρατική εξουσία στις αγορές που ελέγχονται από ανεξάρτητες ρυθμιστικές αρχές και  από ένα νέο κοινοτικό όργανο που δημιουργήθηκε στα πρότυπα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ανταγωνισμού, τον «Οργανισμό Συνεργασίας Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (“Agency for the Cooperation of Energy Regulators” –  ACER)  . Οι διαρθρωτικές αυτές αλλαγές πραγματοποιήθηκαν σταδιακά με τρεις δέσμες νομοθετικών μέτρων, τα γνωστά «ενεργειακά πακέτα»6, που εκδόθηκαν από το 1996 έως το 20097.  Με τα νομοθετικά αυτά μέτρα:

–     Επιβλήθηκε ο διαχωρισμός των  καθετοποιημένων μονοπωλιακών επιχειρήσεων ηλεκτρικής ενέργειας σε τέσσερεις διαφορετικούς τομείς (παραγωγή, μεταφορά, διανομή και προμήθεια).

–       Δημιουργήθηκαν τέσσερεις νέες αγορές:  δύο «ανταγωνιστικές»  (παραγωγή, προμήθεια) και δύο «μη ανταγωνιστικές» (δίκτυα μεταφοράς και διανομής).

–       Δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στις ρυθμίσεις για τους διαχειριστές των συστημάτων μεταφοράς, ώστε να εξασφαλίζεται η πρόσβαση στο σύστημα μεταφοράς και ο με ίσους όρους ανταγωνισμός μεταξύ των παραγωγών ηλεκτρικής ενέργειας.

–     Ο έλεγχος και η εποπτεία  των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας ανατέθηκε σε ανεξάρτητες εθνικές  ρυθμιστικές αρχές.

–         Προωθήθηκε η συνεργασία μεταξύ των ρυθμιστικών αρχών και μεταξύ των διαχειριστών των συστημάτων μεταφοράς.

–    Ιδρύθηκε ως νέο κοινοτικό όργανο , ο «Οργανισμός Συνεργασίας Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας» ( “Agency for the Cooperation of Energy Regulators” – ΑCER ) με έδρα τη Λιουμπλάνα της Σλοβενίας.

–    Προωθήθηκε η δημιουργία διασυνδέσεων μεταξύ των χωρών μελών και προβλέφθηκαν ρυθμίσεις για το διασυνοριακό εμπόριο ηλεκτρικής ενέργειας.

Σήμερα, είκοσι δύο χρόνια μετά το πρώτο ενεργειακό πακέτο,  ο τομέας της ηλεκτρικής ενέργειας έχει αλλάξει ριζικά σε όλη την Ευρώπη. Οι χώρες-μέλη της Ε.Ε. και οι συνεργαζόμενες χώρες έχουν οργανωθεί σε οκτώ (8) περιφερειακές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίες αποτελούν  το ενδιάμεσο στάδιο για την ενιαία εσωτερική αγορά (Internal Energy Market)8, ενώ  η ηλεκτρική ενέργεια έχει μεταβληθεί από κοινωνικό αγαθό σε  αντικείμενο εμπορίας σε σχεδόν πανευρωπαϊκό επίπεδο, μέσω της λεγόμενης  «σύζευξης των αγορών», που οργανώνεται από κοινού από τα χρηματιστήρια ηλεκτρικής ενέργειας και τους διαχειριστές συστημάτων μεταφοράς.

Στις αλλαγές αυτές ο ρόλος των ΑΠΕ ήταν καθοριστικός. Η ενεργειακή πολιτική αποτελεί μία από τις σημαντικότερες παραμέτρους της κρατικής λειτουργίας και η αυτονομία στη διαμόρφωση του ενεργειακού μίγματος αποτελεί βασική συνισταμένη της εθνικής κυριαρχίας κάθε κράτους. Με τις ρυθμίσεις της Οδηγίας 2009/28/ΕΚ  για την κατά προτεραιότητα πρόσβαση της ενέργειας από ΑΠΕ στα δίκτυα, τον υποχρεωτικό στόχο αύξησης του μεριδίου των ΑΠΕ σε 20% και την κατάρτιση εθνικού σχεδίου ανάπτυξης των ΑΠΕ, η λειτουργία αυτή μεταφέρθηκε στα όργανα της Ε.Ε, περιορίζοντας δραστικά τα εθνικά κυριαρχικά δικαιώματα και την ενεργειακή αυτονομία των χωρών – μελών της Ε.Ε..

Η θεσμική αυτή αλλαγή προκάλεσε και τις ανάλογες τεχνικές αλλαγές στις αγορές και στα δίκτυα.  Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο τελικό κείμενο της αιτιολογικής έκθεσης της Πρότασης Οδηγίας «σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας» (23.2.2017 COM (2016) 864 final) «…….τα φυσικά χαρακτηριστικά της ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕη παραγωγή της είναι πιο ευμετάβλητη, λιγότερο προβλέψιμη και πιο αποκεντρωμένη από την παραδοσιακή παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας – απαιτεί την προσαρμογή των κανόνων λειτουργίας της αγοράς και του δικτύου στον πιο ευέλικτο χαρακτήρα της αγοράς…….».  Και πράγματι, η αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα οδήγησε στην αναμόρφωση των δικτύων και έθεσε ως προτεραιότητα για την ασφάλεια τους τη δημιουργία διασυνδέσεων, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για τη σύζευξη (coupling) των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας.

Το «Μοντέλο Στόχος» (Target model) της Ενοποίησης

Με τα νομοθετικά μέτρα9 που ακολούθησαν  το τρίτο «ενεργειακό πακέτο» διαμορφώθηκε το «μοντέλο στόχος» (target model),  δηλαδή  το κοινό μοντέλο λειτουργίας και συναλλαγών που πρέπει να υιοθετήσουν οι επιμέρους εθνικές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας ανά την Ευρώπη, ώστε να εναρμονιστεί η λειτουργία τους και να είναι δυνατή η σύζευξή τους.  Σύμφωνα με το  μοντέλο αυτό η χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας διαρθρώνεται σε τέσσερεις επιμέρους αγορές: στην Αγορά Επόμενης Ημέρας, στην Ενδοημερήσια  Αγορά, στην Αγορά Εξισορρόπησης  και στην Ενεργειακή Χρηματοπιστωτική Αγορά.

Η διαδικασία που προβλέπει το «μοντέλο στόχος» για την ενιαία σύζευξη των Αγορών Επόμενης Ημέρας και την ενιαία σύζευξη των Ενδοημερήσιων Αγορών είναι  αδρομερώς  η εξής: Τα χρηματιστήρια  ηλεκτρικής ενέργειας των χωρών που έχουν συζευχθεί οι αγορές τους συγκεντρώνουν σε κοινή πλατφόρμα τις προσφορές αγοράς και πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας . Με  τα δεδομένα αυτά ο Διαχειριστής Σύζευξης των Αγορών, χρησιμοποιώντας ειδικό αλγόριθμο, αντιστοιχίζει τις προσφορές και ανακοινώνει τα αποτελέσματα του υπολογισμού στα χρηματιστήρια ηλεκτρικής ενέργειας, τα οποία με τη σειρά τους ενημερώνουν τους πελάτες τους σχετικά με τις επιτυχείς προσφορές αγοράς και πώλησης. Ακολούθως,  η ενέργεια μεταφέρεται μέσω του δικτύου σύμφωνα με τα αποτελέσματα του υπολογισμού του Διαχειριστή Σύζευξης Αγορών.  Στην Αγορά Επόμενης ημέρας ο υπολογισμός και η αντιστοίχιση γίνεται μια μόνο φορά ανά ημέρα, ενώ στην ενδοημερήσια αγορά η διαδικασία είναι συνεχής.

Η Αγορά Εξισορρόπησης σχετίζεται με την πραγματική λειτουργία του Συστήματος και είναι η αγορά στην οποία διεξάγονται οι συναλλαγές που αφορούν είτε ενέργεια την οποία χρειάστηκαν τελικά οι καταναλωτές και δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί, είτε ενέργεια από πηγές που παράχθηκε (ή δεν παράχθηκε) αντίθετα με τις προβλέψεις. Υπεύθυνοι για την αγορά εξισορρόπησης είναι οι Διαχειριστές του Συστήματος Μεταφοράς σε συνεργασία με τους Διαχειριστές του Συστήματος Δικτύου.

Η τέταρτη αγορά, η Ενεργειακή Χρηματοπιστωτική Αγορά, συνδέει τον ενεργειακό με τον χρηματοπιστωτικό τομέα.  Η αγορά αυτή  προφέρει ρευστότητα στις άλλες αγορές μέσω των ενεργειακών παραγώγων,  τα οποία αποσκοπούν σε αντιστάθμιση των  κινδύνων των επενδυτών και σε κερδοσκοπία (speculation). Τα πιο συνηθισμένα παράγωγα των χρηματιστηρίων ενέργειας είναι τα Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης (Σ.Μ.Ε) ή futures,  τα Δικαιώματα Προαίρεσης ή options, τα προθεσμιακά συμβόλαια ή forwards και οι ανταλλαγές απαιτήσεων ή swaps.

Η οργάνωση των Αγορών Επόμενης Ημέρας, των Ενδοημερήσιων Αγορών  και των Ενεργειακών Χρηματοπιστωτικών Αγορών στη βάση της λειτουργίας χρηματιστηρίων ενέργειας είχαν ως πρότυπο την σκανδιναβική αγορά και το Nord pool, το οποίο ιδρύθηκε στη Νορβηγία το 1993 και είναι το πρώτο ευρωπαϊκό χρηματιστήριο ενέργειας. Άλλα σημαντικά χρηματιστήρια ενέργειας στην Ευρώπη είναι το EEX (Γερμανία),  το OMEL (Ισπανία), το Powernext (Γαλλία), το APX Power (Ηνωμένο Βασίλειο), το APX Power NL (Ολλανδία), το BELPEX (Βέλγιο), το IPEX (Ιταλία)και το POLPX (Πολωνία).

Παράγωγα :   «Οικονομικά όπλα μαζικής καταστροφής»

Τα παράγωγα (derivatives) είναι χρηματοοικονομικές  συμβάσεις που η αξία τους εξαρτάται (παράγεται) από κάτι άλλο  (υποκείμενη αξία), το οποίο μπορεί να είναι μετοχές, δείκτες, υποθήκη,  συνάλλαγμα, συγκεκριμένο εμπόρευμα ή ακόμη και ο καιρός. Η τιμή των παραγώγων συνδέεται με την εξέλιξη της τιμής του «άλλου» (της υποκείμενης αξίας) και οποιαδήποτε μεταβολή υφίσταται η τιμή της υποκείμενης αξίας, μεταβάλλει και την τιμή των παράγωγων. Διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: στα παράγωγα που τίθενται σε διαπραγμάτευση σε οργανωμένες αγορές και είναι τυποποιημένα και σ’ εκείνα που αποτελούν ιδιωτικές συμφωνίες και είναι γνωστά ως “over the counter” (OTC), δηλαδή δεν προσφέρονται για διαπραγμάτευση.

Τα ενεργειακά παράγωγα έχουν ως υποκείμενη αξία, στοιχεία της ενεργειακής αγοράς και έχουν  εξελιχθεί σε βασικό εργαλείο των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας λόγω των αυξημένων κινδύνων που δημιουργεί η μεταβαλλόμενη παραγωγή των ΑΠΕ και η εξάρτησή της από τις καιρικές συνθήκες. Μάλιστα έχει δημιουργηθεί και ένας νέος τύπος παραγώγων, τα Wind Power Futures, τα οποία καλύπτουν  την αβεβαιότητα της ποσότητας παραγωγής των ανεμογεννητριών. Τα νέα αυτά παράγωγα ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 2016 από  το ΕΕΧ (European Energy Exchange) και ήδη αποτελούν αντικείμενο ανταγωνισμού μεταξύ του ΕΕΧ και του άλλου μεγάλου χρηματιστηρίου που δραστηριοποιείται στην Ευρώπη, του Νasdaq Commodities10.

Ωστόσο, η ανάπτυξη των αγορών ενεργειακών παραγώγων ουδέν καλό προμηνύει για το μέλλον,  αφενός γιατί εκθέτει τον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας στον κίνδυνο χρηματιστηριακών κερδοσκοπικών παιχνιδιών και αφετέρου γιατί τα παράγωγα είναι επικίνδυνα από μόνα τους – ειδικά τα OTC – λόγω της αδιαφάνειας τους και των διασυνδέσεων και αλληλεξαρτήσεων που δημιουργούν. O Warren Buffet, ο γνωστός αμερικανός δισεκατομμυριούχος επενδυτής, έχει χαρακτηρίσει από το 2002 τα παράγωγα ως  «ωρολογιακές βόμβες  για τους συμβαλλόμενους και την οικονομία» και ως   «οικονομικά όπλα μαζικής καταστροφής»11 και η άποψή του αυτή έχει ήδη επιβεβαιωθεί. Η  χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση που εκδηλώθηκε το 2007 ξεκίνησε στις Η.Π.Α. από τις τιτλοποιήσεις των ενυπόθηκων δανείων χαμηλής εξασφάλισης, τα λεγόμενα παράγωγα CDO (Collateralized Debt Obligations), και εν συνεχεία διογκώθηκε και εξαπλώθηκε σε όλο τον δυτικό κόσμο12.

Οι κίνδυνοι που δημιουργούν τα παράγωγα έχουν εντοπιστεί και στην  έκθεση της Ομάδας De Larosiere13 που συντάχθηκε κατ’ εντολή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και κατατέθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 19 – 20 Μαρτίου 2009. Η  Ε.Ε.  βάσει των συμπερασμάτων  αυτής της έκθεσης έλαβε μέτρα, όπως η σύσταση του Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου, ο Κανονισμός EMIR  (European Market Infrastructure Regulation), ο οποίος αποβλέπει στη βελτίωση της διαφάνειας και η Οδηγία MiFID II (Market in Financial Instruments II).  Μένει να αποδειχθεί αν τα μέτρα αυτά είναι ικανά να τιθασεύσουν τους κινδύνους που δημιουργούνται από την ταχύρρυθμη ανάπτυξη των αγορών παραγώγων ή αν η Ε.Ε., συνδέοντας τον ενεργειακό με τον χρηματοπιστωτικό τομέα, ανοίγει το δρόμο για μια νέα χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση.

 Από το κρατικό μονοπώλιο στο Χρηματιστήριο Ενέργειας

Η ΔΕΗ ιδρύθηκε το 1950, αλλά το μονοπώλιο παραγωγής και διάθεσης ηλεκτρικής ενέργειας που της παραχώρησε το Ν.Δ. 3523 της 1/7-8-1956  άρχισε να το ασκεί ουσιαστικά το 1968,  αφού  εξαγόρασε και την τελευταία από τις 415 ηλεκτρικές εταιρείες που δραστηριοποιούνταν στην Ελλάδα το 1950. Η μεγαλύτερη από αυτές ήταν η Ηλεκτρική Εταιρεία Αθηνών και Πειραιώς (ΗΕΑΠ) της αγγλικής εταιρείας “Power and Traction Finance Company L.T.D.”, γνωστής ως «Πάουερ», η οποία  το 1925, επί δικτατορίας Πάγκαλου14,  ανέλαβε για 60 χρόνια το  αποκλειστικό προνόμιο παραγωγής και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και το προνόμιο των μεταφορών στην Αθήνα, στον Πειραιά και στα περίχωρα,  βάσει σύμβασης που   είχε θεωρηθεί σκανδαλώδης και η εξαγορά της το 1960 στοίχισε στο ελληνικό δημόσιο 1.884 εκατ. Δραχμές 15.

Έκτοτε η ΔΕΗ αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε στη μεγαλύτερη βιομηχανία της χώρας. Η πορεία της όλα αυτά τα χρόνια αποτυπώνει τις πολιτικές αποφάσεις για τον οικονομικό προσανατολισμό και το μέλλον της χώρας. Ανεξάρτητα όμως από όποια  κριτική  μπορεί να ασκηθεί για την πορεία της , είναι αναμφισβήτητο ότι δημιούργησε την ενεργειακή αυτονομία της χώρας και έκανε το ηλεκτρικό ρεύμα προσιτό σε κάθε νοικοκυριό.  Με την εφαρμογή ενιαίας τιμής για το ηλεκτρικό ρεύμα σε όλη την Ελλάδα  (το ενιαίο τιμολόγιο εφαρμόστηκε  την 1η Αυγούστου 1956  για την ηπειρωτική Ελλάδα και επεκτάθηκε την 1η Ιουλίου 1957 και στα νησιά) κατόρθωσε σε μια 25ετία (1950-1976) το ποσοστό του ηλεκτροδοτούμενου πληθυσμού της χώρας από 55%  το 1950  να εκτοξευθεί στο 98,8% του πληθυσμού το 1976 και η μέση ετήσια κατανάλωση ανά κάτοικο από τις 88 κιλοβατώρες το 1950, να φθάσει τις 1720 κιλοβατώρες το 197615.

Η αντίστροφη πορεία ξεκίνησε το 1999 με την «απελευθέρωση» των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας με στόχο την κατάργηση της αυτονομίας του ηλεκτροδοτικού συστήματος της χώρας και την ενοποίησή του με τα ευρωπαϊκά. Στην πορεία αυτή έχουμε ήδη διανύσει τα δύο πρώτα στάδια και βρισκόμαστε στην προπαρασκευαστική περίοδο του τρίτου και τελικού.

Το πρώτο στάδιο αφορά την εφαρμογή των δύο πρώτων ενεργειακών πακέτων για την «απελευθέρωση» της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και ξεκίνησε  με την έκδοση του ν. 2773/1999, βάσει του οποίου επήλθαν οι εξής βασικές αλλαγές:

– Επιτράπηκε η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σε ιδιώτες.

– Διαχωρίστηκε από τη ΔΕΗ το Σύστημα Μεταφοράς και η διαχείριση του παραχωρήθηκε σε μια νέα ανώνυμη εταιρεία, θυγατρική της ΔΕΗ, τον  Δ.Ε.Σ.Μ.Η.Ε.

– Συστήθηκε η Ρ.Α.Ε. ως ανεξάρτητη αρχή.

Οι αλλαγές αυτές συνοδεύτηκαν από σκανδαλώδη μέτρα στήριξης των ΑΠΕ. Με το ν. 2941/2001 δόθηκαν στους επενδυτές ΑΠΕ διάφορες «διευκολύνσεις», μεταξύ των οποίων  η δυνατότητα εγκατάστασης ΑΠΕ σε δάση και η δυνατότητα  χρήσης δημόσιων εκτάσεων αντί πενιχρού ανταλλάγματος, ενώ με τους νόμους 3468/2006 και 3851/2010 προβλέφθηκαν   επιδοτήσεις που μετέτρεψαν τη χώρα σε Ελντοράντο της Ευρώπης για τους επενδυτές ΑΠΕ.

Το δεύτερο στάδιο ξεκίνησε με την έκδοση του ν. 4001/2011, ο οποίος ενσωμάτωσε στο ελληνικό δίκαιο την Οδηγία  2009/72/ΕΚ του τρίτου «ενεργειακού πακέτου». Με το νόμο αυτό  συντελέσθηκε ο  διαχωρισμός της ΔΕΗ από το Σύστημα Μεταφοράς, το οποίο ανατέθηκε στον ΑΔΜΗΕ, και από το Δίκτυο Διανομής, το οποίο ανατέθηκε στον ΔΕΔΔΗΕ και διαμορφώθηκε η χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας σύμφωνα με το μοντέλο της «υποχρεωτικής κοινοπραξίας» («mandatory pool»). Βάσει του μοντέλου αυτού όλοι οι παραγωγοί πουλάνε και όλοι οι προμηθευτές αγοράζουν από τον διαχειριστή  της αγοράς, o  ρόλος  του οποίου  ανατέθηκε στον ΔΕΣΜΗΕ, ο οποίος μετονομάσθηκε σε Λειτουργό Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΛΑΓΗΕ Α.Ε). Επίσης ενισχύθηκε  ο ρόλος της Ρ.Α.Ε., η οποία ουσιαστικά μετατράπηκε σε ευρωπαϊκό όργανο εποπτείας της ελληνικής ενεργειακής αγοράς με πλήρη ανεξαρτησία έναντι της ελληνικής διοίκησης και  απευθείας σύνδεση με τον ACER και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Το τοπίο συμπληρώθηκε με τις υποχρεωτικές δημοπρασίες ΝΟΜΕ (η πρώτη έγινε στις  25.10.2016 και η πιο πρόσφατη στις 18.7.2018)16, την πώληση του 24% του ΑΔΜΗΕ στην κινεζική STATE GRID Europe Limited και την δρομολόγηση της πώλησης των λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ στη Μελίτη Φλώρινας και τη Μεγαλόπολη Αρκαδίας με το ν. 4533/201817.

Σήμερα βρισκόμαστε στην προπαρασκευαστική περίοδο του τρίτου σταδίου, το οποίο θα ξεκινήσει με την εφαρμογή του «μοντέλου στόχου», σύμφωνα με τις διατάξεις των νόμων 4425/2016 και 4512/2018. Οι νόμοι αυτοί προβλέπουν την οργάνωση τεσσάρων αγορών χονδρικής (Αγορά Επόμενης Ημέρας,  Ενδοημερήσια  Αγορά, Αγορά Εξισορρόπησης  και  Ενεργειακή Χρηματοπιστωτική Αγορά) και τη σύσταση του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας.

Μετά την ολοκλήρωση της λειτουργίας αυτών των αγορών θα πραγματοποιηθεί η σύζευξη της ελληνικής αγοράς σε πρώτο στάδιο με την Ιταλία και σε δεύτερο στάδιο με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, καθώς σύμφωνα με την από 17.11.2016 απόφαση του ΑCER, στον οποίο παραπέμφθηκε το θέμα λόγω αδυναμίας συμφωνίας μεταξύ των εθνικών ρυθμιστικών αρχών, η Ελλάδα περιλαμβάνεται σε δύο περιφέρειες υπολογισμού δυναμικότητας18 (Capacity Calculations Regions): την CCR5 (Gr-It) με την Ιταλία και την CCR10 (SEE) με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Επίσης σύμφωνα με απόφαση του ΑCER, oι Εναρμονισμένες Μέγιστες και Ελάχιστες Τιμές Εκκαθάρισης για την Ενιαία Διασύνδεση των Αγορών Επόμενης Ημέρας καθορίστηκαν σε +3000 EUR/MWh και -500 EUR/MWh αντίστοιχα και για την Ενιαία Ενδοημερήσια Σύζευξη σε +9999 EUR/MWh και -9999 EUR/MWh αντίστοιχα 19.

Τι σημαίνει πρακτικά   η σύζευξη των αγορών Ελλάδας –  Ιταλίας

Η σύζευξη (coupling) είναι  το «ζευγάρωμα»  μεταξύ  μιας χώρας  με ακριβότερο ηλεκτρικό ρεύμα στη χονδρική αγορά και μιας άλλης  με  φθηνότερο, το οποίο  αποσκοπεί στη σύγκλιση των τιμών των αγορών χονδρικής  των δύο χωρών

Στηρίζεται  στην αρχή ότι η σύγκλιση των τιμών θα επέλθει  λόγω των εξαγωγών από τη χώρα με τη  χαμηλότερη τιμή  προς τη χώρα με την υψηλότερη  , καθώς στην μεν πρώτη , δηλαδή στη χώρα με τη φθηνότερη χονδρική τιμή ηλεκτρικής ενέργειας, η τιμή θα αυξηθεί  και στη δεύτερη θα μειωθεί. Είναι δε προφανές  ότι  το «ζευγάρωμα» δεν ευνοεί τους καταναλωτές της χώρας με τη φθηνότερη αγορά, γιατί η σύζευξη αυξάνει την χονδρική τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας και συνακόλουθα και τα τιμολόγια λιανικής , ενώ επίσης είναι αβέβαιο ότι ωφελεί τους καταναλωτές της χώρας με την ακριβότερη αγορά, καθώς  η μείωση της χονδρικής τιμής απορροφάται  από το κόστος των διασυνδέσεων .  

Η σύζευξη αποτελεί  το μεταβατικό στάδιο για τη δημιουργία της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και αποσκοπεί στην ενσωμάτωση της μεταβλητής παραγωγής των ΑΠΕ στο Ευρωπαϊκό Ηλεκτρικό Σύστημα. Τεχνικά υποστηρίζεται (α) από την ύπαρξη ηλεκτρικών διασυνδέσεων μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών για τη μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας, (β) από τη συνεργασία των διαχειριστών του Συστήματος Μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας των δύο χωρών και (γ) από  ενιαία πλατφόρμα δημοπρασιών (single auction platform),  στην οποία υποβάλλονται και αντιστοιχίζονται καθημερινά προσφορές για πώληση και αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.

Η σύζευξη μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας τεχνικά υποστηρίζεται από τη διασύνδεση (υποβρύχιο καλώδιο μήκους 160 Km) που είναι σε εμπορική χρήση από το 2002. Η Ιταλία είναι  μία από τις χώρες με την ακριβότερη χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη και αυτό σημαίνει ότι στο «ζευγάρωμα» θα έχουμε το ρόλο της φθηνότερης αγοράς, δηλαδή της αγοράς που θα πρέπει οι τιμές της να αυξηθούν για να συγκλίνουν. Ήδη, είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας ηλεκτρικής ενέργειας από την Ελλάδα, γεγονός που έχει επίδραση στη διαμόρφωση των τιμών στην ελληνική χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ αποτελεί κοινό μυστικό ότι η «φθηνή» ενέργεια της ΔΕΗ από τα ΝΟΜΕ, αντί να κατευθυνθεί στην ελληνική λιανική αγορά για να αυξήσει τον ανταγωνισμό, κατευθύνεται μέσω των traders προς την Ιταλία. Πάντως, είναι βέβαιο ότι η σύζευξη με την Ιταλία θα προκαλέσει «σοκ» ανατιμήσεων και θα μεσολαβήσει μία πολύ δύσκολη περίοδος μέχρι να πραγματοποιηθεί η σύζευξη και με την Βουλγαρία, στην οποία η ελληνική αγορά θα έχει το ρόλο της ακριβής αγοράς (ήδη γίνονται εισαγωγές από τη Βουλγαρία), ώστε  να βρεθεί νέο σημείο ισορροπίας, αλλά σε πολύ υψηλότερες τιμές από τις σημερινές.

Ενδεικτικό των μελλοντικών εξελίξεων είναι ότι  ενόψει της  σύζευξης των δύο αγορών, η ΡΑΕ αύξησε τη μέγιστη επιτρεπόμενη χονδρεμπορική τιμή ενέργειας  από τα   150 ευρώ/MWh  που ήταν το 2016, στα 300 ευρώ /ΜWh , με την ακόλουθη αιτιολογία:: «……η αποφυγή προσδιορισμού της μέγιστης επιτρεπόμενης χονδρεμπορικής τιμής ενέργειας σε χαμηλά επίπεδα συνιστά καίρια επιλογή για τη λειτουργία της (χονδρεμπορικής) αγοράς υπό όρους ρευστότητας και ανταγωνισμού, όπως προκύπτει από τη σχετική κοινή προσέγγιση. Συγκεκριμένα, στο Nord Pool (όπου συμμετέχουν οι σκανδιναβικές και οι βαλτικές χώρες) το ανώτατο όριο είναι 3.000 €/MWh, όπως επίσης στο Βέλγιο και την Ιταλία. Το εν λόγω όριο προσαυξάνεται στις 10.000 €/ΜWh για τις χώρες που συμμετέχουν στο EPEX (Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Ελβετία), ενώ ακόμη και στην Ιρλανδία, όπου η αγορά λειτουργεί κατά το μοντέλο της υποχρεωτικής κοινοπραξίας (mandatory pool), όπως και στην Ελλάδα, η ανώτερη επιτρεπόμενη τιμή εγγίζει τα 1.000 €/ΜWh..».

Ωστόσο,  το όριο των  300 ευρώ/ΜWh είναι πολύ μακριά από τις μέγιστες επιτρεπόμενες χονδρεμπορικές τιμές ενέργειας των άλλων ευρωπαϊκών αγορών και ο ΑCER διόρθωσε τη «δυσλειτουργία» αυτή, καθορίζοντας τις Εναρμονισμένες Μέγιστες και Ελάχιστες Τιμές Εκκαθάρισης για την Ενιαία Διασύνδεση των Αγορών Επόμενης Ημέρας σε +3000 EUR/MWh και -500 EUR/MWh αντίστοιχα και για την Ενιαία Ενδοημερήσια Σύζευξη σε +9999 EUR/MWh και -9999 EUR/MWh αντίστοιχα. Οι τιμές αυτές δίνουν σαφώς το σήμα για να αναπτυχθεί μια κατά πολύ ακριβότερη χονδρική αγορά, η οποία θα μετακυλήσει τις αυξήσεις στα τιμολόγια των τελικών καταναλωτών και μάλιστα χωρίς να χρειάζεται να  συντρέχουν εξαιρετικά γεγονότα  που να εξισώνουν την χονδρική τιμή με την μέγιστη επιτρεπόμενη.

Ενδιαφέρον όμως έχουν και οι ελάχιστες Τιμές Εκκαθάρισης που καθόρισε ο ΑCER. Oι αρνητικές τιμές αποτυπώνουν το πρόβλημα που δημιουργούν οι ΑΠΕ και κυρίως οι ανεμογεννήτριες στις αγορές20 λόγω της μεταβαλλόμενης και μη προβλέψιμης παραγωγής τους , το οποίο μεγεθύνεται όσο μεγαλώνει η διείσδυσή τους. Όσο φυσάει ο άνεμος  υπάρχει παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, είτε υπάρχει αντίστοιχη ζήτηση για να καλυφθεί, είτε όχι (αυτός είναι ο λόγος που εμφανίζονται οι αρνητικές τιμές) και διακόπτεται αναγκαστικά η λειτουργία των συμβατικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής. Όταν όμως δεν φυσάει,  υπάρχει ανάγκη παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από συμβατικούς σταθμούς, οι οποίοι πρέπει στις λίγες (και μη προβλέψιμες) ώρες λειτουργίας τους να έχουν τέτοιες αποδόσεις, ώστε να καλύπτουν το συνολικό κόστος λειτουργίας τους. Αυτός είναι ο λόγος που αυξάνεται το εύρος διακύμανσης των τιμών και  παρουσιάζεται το παράδοξο φαινόμενο οι αρνητικές τιμές  να κάνουν τελικά πανάκριβο το ηλεκτρικό ρεύμα για τους καταναλωτές..

Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας (Ε.Χ.Ε)

Το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας συστήθηκε στις 18 Ιουνίου 2018 και μέτοχοι του είναι η ΛΑΓΗΕ Α.Ε. με ποσοστό 22%, η ΑΔΜΗΕ Α.Ε.  με ποσοστό 20%, η ΔΕΣΦΑ Α.Ε.  με ποσοστό 7%,  το Ελληνικό Χρηματιστήριο (Ε.Χ.Α.Ε) με ποσοστό  31% και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) με ποσοστό 20%.

Το Διοικητικό Συμβούλιο του είναι 9μελές και αποτελείται από τους:

–   Αθανάσιο Σαββάκη (Πρόεδρος), ο οποίος είναι μέλος της διοικούσας επιτροπής του Χρηματιστηρίου Αθηνών και πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος

–   Μιχάλη Φιλίππου (Διευθύνων Σύμβουλος), ο οποίος είναι πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του ΛΑΓΗΕ.

–   Αριστείδη Τασούλη (επιχειρησιακός διευθυντής ρυθμιστικών και ευρωπαϊκών θεμάτων του ΛΑΓΗΕ),

–    Ιωάννη Καμπούρη (μέλος του Δ.Σ. του ΑΔΜΗΕ),

–    Γεράσιμο Αυλωνίτη (ειδικός επί ρυθμιστικών θεμάτων στο ΔΕΣΦΑ),

–    Δημήτριο Καραϊσκάκη (Μέλος του Δ.Σ. του Χρηματιστηρίου Αθηνών),

–    Hannes Takacs στέλεχος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD)

–    Μαρίνο Χριστοδουλίδη (πρόεδρος του Χρηματιστηρίου Αξιών Κύπρου) και

–    Δημήτριο Παπαντώνη (καθηγητής του ΕΜΠ).

Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα που έχει συμφωνηθεί με τους «θεσμούς», η λειτουργία του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας θα αρχίσει  την 1η Απριλίου 2019, ενώ η σύζευξη ανάμεσα στην αγορά Ελλάδας και Ιταλίας θα πραγματοποιηθεί την 1η Ιουνίου 2019. Ωστόσο, , το χρονοδιάγραμμα αυτό δεν μπορεί να τηρηθεί, καθώς όπως έγινε γνωστό από σχετικά δημοσιεύματα, κατά τη συνάντηση που πραγματοποίησαν στις 12 Ιουλίου στην Αθήνα  εκπρόσωποι των Διαχειριστών, των Ρυθμιστικών Αρχών και των Χρηματιστηρίων Ενέργειας Ελλάδας και Ιταλίας, διαπιστώθηκε ότι η κανονική λειτουργία των αγορών θα είναι εφικτή γύρω  στον Ιούλιο του 2019, ενώ η σύζευξη θα πραγματοποιηθεί αρκετούς μήνες αργότερα.

Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης – Η καλή μέρα από το πρωϊ φαίνεται

Η απόκτηση μετοχών του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας εξαρτάται από την έγκριση της ΡΑΕ, η οποία οφείλει να ελέγξει την καταλληλότητα του προσώπου που αποκτά τις μετοχές21. Το ερώτημα λοιπόν είναι, με ποια κριτήρια μπορεί να θεωρηθεί κατάλληλη μια τράπεζα, όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης – ΕΤΑΑ (European Bank for Reconstruction and Development – EBRD), η οποία  φημίζεται για την απόλυτη ασυλία που απολαμβάνει κατά την άσκηση των δραστηριοτήτων της22 και τους αποικιακούς όρους που επιβάλλει στις χώρες εγκατάστασής της;

Η τράπεζα αυτή συστήθηκε το 1991 με έδρα το Λονδίνο, προκειμένου να παράσχει υποστήριξη για τη μετάβαση των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης στην οικονομία της αγοράς μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου και η λειτουργία της σταδιακά επεκτάθηκε και σε άλλες χώρες. Στους μετόχους της συγκαταλέγονται 64 χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, καθώς και η Ε.Ε. και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.

Η εγκατάστασή της στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε κατόπιν αιτήματος της ελληνικής κυβέρνησης, το οποίο οδήγησε στην από 14.6.2015 Συμφωνία που υπεγράφη στην Τιφλίδα της Γεωργίας και επικυρώθηκε ως διεθνής σύμβαση κατά το άρθρο 28 του Συντάγματος με το νόμο 4341/6.11.2015 (ΦΕΚ Α 142/6.11.2015). Οι όροι της συμφωνίας αυτής προβλέπουν ότι οι   δραστηριότητες της ΕΤΑΑ εξαιρούνται από τους κανόνες εποπτείας που ισχύουν για το υπόλοιπο χρηματοπιστωτικό σύστημα (άρθρο 16), ότι  η Τράπεζα θα χαίρει ασυλίας έναντι κάθε μορφής δικαστικής δίωξης στην επικράτεια της Ελληνικής Δημοκρατίας (άρθρο 6),  ότι τα αρχεία της Τράπεζας θα είναι απαραβίαστα (άρθρο 4),  ότι η περιουσία και τα στοιχεία του ενεργητικού της Τράπεζας θα χαίρουν ασυλίας και είναι ακατάσχετα και βεβαίως ότι της αναγνωρίζουν καθεστώς πλήρους φορολογικής ασυλίας.

Τα παραπάνω προνόμια της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης – ΕΤΑΑ (European Bank for Reconstruction and Development – EBRD) κάποια άλλη εποχή θα θεωρούνταν σκανδαλώδη και θα προκαλούσαν σάλο. Σήμερα, είναι απλώς λεπτομέρειες, ενδεικτικές όμως για αυτά που μας περιμένουν στο μέλλον και για τους όρους μετάβασης της χώρας στην  «ενιαία ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας».

Είναι η ενεργειακή φτώχεια και η ενεργειακή εξάρτηση το μέλλον της χώρας;

Βρισκόμαστε κοντά στο τέλος της αντίστροφης πορείας που ξεκίνησε το 1999 με την  αρχή της «απελευθέρωσης» της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία οδηγεί στην κατάργηση του αυτόνομου ηλεκτροδοτικού συστήματος της χώρας και στην ενοποίησή του με τα ευρωπαϊκά.

Η πορεία αυτή ήταν μέχρι τώρα οδυνηρή για την ελληνική κοινωνία. Τα τελευταία δέκα χρόνια δεκάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους – ή κινδύνεψαν να τη χάσουν – από κεριά και μαγκάλια, γιατί δεν είχαν τη δυνατότητα να πληρώσουν για ηλεκτρικό ρεύμα.  Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι αναγκάστηκαν να ζουν, για μικρό ή μεγάλο διάστημα,  σε άθλιες συνθήκες γιατί τους έκοψαν το ρεύμα λόγω απλήρωτων λογαριασμών και εκατομμύρια άλλοι εδώ και χρόνια δυσκολεύονται να πληρώσουν το ηλεκτρικό ρεύμα που χρειάζονται για τις ανάγκες τους και καταφεύγουν σε ρυθμίσεις. Όλοι αυτοί δεν έχουν καταγραφεί ως θύματα της «απελευθέρωσης» των αγορών και της πολιτικής που μετέτρεψε το ηλεκτρικό ρεύμα από κοινωνικό αγαθό σε εμπόρευμα. Η ενεργειακή φτώχεια που μαστίζει τη χώρα αποδίδεται αορίστως στην οικονομική κρίση, η οποία δεν είναι παρά βολικό άλλοθι, αφού η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκε κατά 95,79% μόνο μέσα στηπενταετία των μνημονίων και κατά περίπου 150% στην περίοδο 2005-2016 σύμφωνα με έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδας.

Παρ’ όλα αυτά το μέλλον προμηνύεται ακόμη δυσκολότερο. Η «χρηματιστικοποίηση» του τομέα ηλεκτρικής ενέργειας είναι πρωτόγνωρη για τη χώρα μας, γεγονός που δημιουργεί επιπλέον κινδύνους κερδοσκοπίας πάνω σε ένα βασικό αγαθό. Η απόκτηση του 20% των μετοχών του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας από την τράπεζα που εξαιρείται από την χρηματοπιστωτική εποπτεία, χαίρει ασυλίας και τα έγγραφα της έχουν κηρυχθεί «απαραβίαστα» δείχνει την ποιότητα των κριτηρίων της ΡΑΕ σχετικά με τον έλεγχο της ενεργειακής αγοράς.  Η ενοποίηση της ελληνικής αγοράς με τις ευρωπαϊκές θα φέρει και άλλες αυξήσεις – πιθανότατα όχι μόνο στο ηλεκτρικό ρεύμα, αλλά αλυσιδωτές – και θα μας κάνει να πληρώνουμε σε τιμές «ευρωπαϊκές», παρότι θα συνεχίσουμε να ζούμε με ελληνικούς, κουτσουρεμένους μισθούς και συντάξεις.

Οι συνέπειες όμως είναι ευρύτερες και πιο συνολικές από τις παραπάνω. Ποιο άραγε μπορεί να  είναι το μέλλον της χώρας, οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά, χωρίς αυτόνομο ηλεκτροδοτικό σύστημα και αυτόνομη ενεργειακή πολιτική; Οι συνέπειες της προηγούμενης ενοποίησης, της νομισματικής ένωσης, θα έπρεπε να είναι διδακτικές. Παραδόξως όμως κανείς δεν ασχολείται, πέρα από αυτούς που επιδιώκουν την ενοποίηση, προσδοκώντας  κέρδη από αυτήν. Τα ΜΜΕ αναπαράγουν ως ρεπορτάζ τα Δελτία Τύπου του Υπουργείου για τη λειτουργία του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας και κανείς δεν αναρωτιέται για τις επιπτώσεις που θα έχουν στην οικονομία της χώρας αυτές οι εξελίξεις.

Που οφείλεται αυτή η απάθεια; Σε άγνοια κινδύνου; Σε κοινωνική συναίνεση ή μήπως στην εμπέδωση της αντίληψης ότι δεν υπάρχει άλλος εναλλακτικός δρόμος;

Όποια εκδοχή και αν ισχύει, το μέλλον δεν πρέπει να θεωρείται προδιαγεγραμμένο. Ενδεικτικό είναι ότι παρά το γεγονός ότι η «αναδιοργάνωση» του ηλεκτροδοτικού συστήματος της χώρας και η πορεία προς την ενοποίησή του με τα ευρωπαϊκά συντελείται χωρίς αντίλογο, η υλοποίησή αυτών των σχεδίων βρίσκει εμπόδια στον πυρήνα των διαρθρωτικών αλλαγών,  στην εγκατάσταση περισσότερων ΑΠΕ και στην κατασκευή νέων διασυνδέσεων.

Οι τοπικές κοινωνίες εδώ και πολλά χρόνια αντιστέκονται, με κάθε μέσο, στην επέλαση των επενδυτών ΑΠΕ και στην εξάπλωση των καλωδίων. Τα κινήματα αυτά δεν μπορούν να ανατρέψουν το συνολικό σχεδιασμό  (ούτε άλλωστε είναι στους στόχους τους),  δημιουργούν όμως σοβαρά προσκόμματα, αυξάνουν τον προβληματισμό και αποδεικνύουν ότι οι κάτοικοι αυτής της χώρας διαθέτουν κοινή λογική, αγάπη για τον τόπο τους και επιπλέον αγωνιστικό φρόνημα. Συμφέρον για την κοινωνία είναι να νικήσουν οι αγώνες τους, το κρίσιμο όμως ζήτημα είναι να ενεργοποιηθούν πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που θα αποτρέψουν το ζοφερό μέλλον που προδιαγράφεται!

————————————————————————————–

«Μάθημα αιολικών (3) — Θα έχετε ρεύμα όταν φυσάει»

       http://archaeopteryxgr.blogspot.com/2011/03/3.html

2 «Αιολική ενέργεια: ελπίδα σωτηρίας ή σοβαρότατη απειλή για την φύση;»           http://katelanos.blogspot.com/2018/05/aioliki-energeia-elpida-sotirias-i-sovarotati-apeili-gia-tin-fysi-.html

3 «Γιατί συνυπογράφουμε την «Πανελλήνια Διακήρυξη κατά των ΑΠΕ» και ζητάμε και τη δική σας υπογραφή» http://diktioenkat.blogspot.com/2018/05/blog-post.html

4 Η έννοια της «χρηματιστικοποίησης» καλύπτει μία ευρεία γκάμα φαινομένων: την απορύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα και των διεθνών κεφαλαιακών ροών, τον πολλαπλασιασμό των λεγόμενων «νέων χρηματοοικονομικών εργαλείων», την μετακίνηση από βασισμένα σε διαπραγματεύσεις (over the counter) σε βασισμένα σε ανοικτές αγορές (market- based) χρηματοπιστωτικά συστήματα, την ανάδυση των θεσμικών επενδυτών ως βασικών παραγόντων στις χρηματαγορές κλπ.  «Η «χρηματιστικοποίηση» και η ελληνική περίπτωση» Σταύρος Μαυρουδέας,  3o Συνέδριο ΕΕΠΟ Παν. Πατρών  14-15/1/2014

5 «Το αίτημα για αναπροσαρμογή του ισχύοντος δημόσιου χρηματοπιστωτικού δικαίου ως συνέπεια της τρέχουσας χρηματοπιστωτικής κρίσης» Χρήστος Βλ. Γκόρτσος http://www.oke.gr/news/news_15_06_09_pract.pdf

6 «Η διαμόρφωση των ενεργειακών πακέτων στην Ε.Ε. και η ενσωμάτωσή τους στην ελληνική έννομη τάξη: Το νομικό καθεστώς του ελληνικού ρυθμιστή ενέργειας και των ελληνικών διαχειριστών μεταφοράς ενέργειας» Βασιλικής Μανωλοπούλου –τελική εργασία Τμήμα Γενικής Διοίκησης ΕΣΔΔ  http://www.ekdd.gr/ekdda/files/ergasies_esdd/21/2/1579.pdf

 

7 Πρώτο «ενεργειακό πακέτο»

Οδηγία 96/92/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 19ης Δεκεμβρίου 1996 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.

Οδηγία 98/30/ΕΚ  του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 22ας Ιουνίου 1998 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου.

Δεύτερο «ενεργειακό πακέτο»: Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1228/2003  του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου  της 26ης Ιουνίου 2003 σχετικά με τους όρους πρόσβασης στο δίκτυο για τις διασυνοριακές ανταλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας.

Οδηγία 2003/54/ΕΚ  του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 26ης Ιουνίου 2003 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και την κατάργηση της Οδηγίας 96/92 ΕΚ.

Οδηγία 2003/55/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2003 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και την κατάργηση της Οδηγίας 98/30/ΕΚ.

Τρίτο «ενεργειακό πακέτο»: Οδηγία 2009/72/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της  13ης Ιουλίου 2009 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενεργείας και για την κατάργηση της οδηγίας 2003/54/ΕΚ.

Οδηγία 2009/73/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της  13ης Ιουλίου 2009 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και για την κατάργηση της οδηγίας 2003/55/ΕΚ.

Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 713/2009  του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου  της 13ης Ιουλίου 2009 , για την ίδρυση Οργανισμού Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενεργείας/

Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 714/2009  του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13ης Ιουλίου 2009 σχετικά με τους όρους πρόσβασης στο δίκτυο στις διασυνοριακές ανταλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας και την κατάργηση του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1228/2003.

Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 715/2009  του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13ης Ιουλίου 2009 σχετικά με τους όρους πρόσβασης στα δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου και για την κατάργηση του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1775/2005

8 «The Regional Initiatives – Europe’s Key to energy market integration» Joint Conference by the European Commission and ERGEG https://www.ceer.eu/documents/104400/-/-/ce795506-5353-8c73-4e2b-5f901392047a

9 Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 2015/1222 της Επιτροπής της 24ης Ιουλίου 2015 «σχετικά με τον καθορισμό κατευθυντήριων γραμμών για την κατανομή της δυναμικότητας και τη διαχείριση της συμφόρησης» (L197/24 της 25.7.2015).

 

Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 2016/1719 της Επιτροπής της 26ης Σεπτεμβρίου 2016 «σχετικά με τον καθορισμό κατευθυντήριας γραμμής για την μελλοντική κατανομή δυναμικότητας (L259/424 της 27.9.2016).

Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 2017/2195 της Επιτροπής της 23ης Νοεμβρίου 2017 «σχετικά με τον καθορισμό κατευθυντήριας γραμμής για την εξισορρόπηση ηλεκτρικής ενέργειας» (L312/6/ της 28.11.2017).

10 EEX to launch wind power futures as renewables output grows” February 10,2015   https://www.reuters.com/article/uk-energy-bourse-eex-idUKKBN0LE20820150210

11 “Warren Buffet on Derivatives”

http://www.fintools.com/docs/Warren%20Buffet%20on%20Derivatives.pdf

12 “H Εξέλιξη του Χρήματος – Mια οικονομική ιστορία του κόσμου” Niall Ferguson Εκδόσεις Αλεξάνδρεια  σελ. 264 επ.

13 http://ec.europa.eu/internal_market/finances/docs/de_larosiere_report_en.pdf

14 «Η πολύβουη πειραϊκή βιομηχανία μέσα από το ιστορικό αρχείο ΔΕΗ» Μαρία Μαυροειδή.

15 «Όταν η ΔΕΗ έγινε μονοπώλιο για να έρθει η ανάπτυξη – εξαγόρασε 415 επιχειρήσεις» Μάχη Τράτσα  «ΤΟ ΒΗΜΑ» 4.12.2016    http://www.tovima.gr/society/article/?aid=849117

16 «Τι είναι τα NOME και τι προσφέρουν στους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας»

http://diktioenkat.blogspot.com/2017/10/nome.html

17 «Ο ριζικός μετασχηματισμός της ΔΕΗ από το Υπερταμείο και γιατί βλάπτει τους καταναλωτές» http://diktioenkat.blogspot.com/2018/04/blog-post.html

18  https://www.acer.europa.eu/Official_documents/Acts_of_the_Agency/ANNEXES_CCR_DECISION/Annex%20I.pdf

19 «Έκθεση Πεπραγμένων 2017» ΡΑΕ σελ. 81 επ.

http://www.rae.gr/site/file/system/docs/ActionReports/2017

20 POYRY :” Impact of Intermittency – How wind variability could change the shape of the British and Irish electricity Market”

21 Άρθρο 9  παρ. 7 και 9 ν. 4435/2016, όπως τροποποιήθηκε από το άρθρο 80 του ν.4512/2018

22 « Η Τράπεζα της απόλυτης ασυλίας» Γεράσιμος Λιβιτσάνος 1/11/2015  https://www.thepressproject.gr/article/83757/I-trapeza-tis-apolutis-asulias

 

ΠΗΓΗ: http://diktioenkat.blogspot.com