Ηθικός κίνδυνος ή δημιουργική καταστροφή;

Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, οι τιμές των μετοχών και των ομολόγων των περιφερειακών τραπεζών των ΗΠΑ καταρρέουν. Και μια μεγάλη διεθνής ελβετική τράπεζα, η Credit Suisse, βρίσκεται κοντά στην πτώχευση. Μια χρηματοπιστωτική κρίση που έχει να εμφανιστεί από το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κραχ του 2008 φαίνεται να εξελίσσεται. Ποια θα είναι η αντίδραση των νομισματικών και χρηματοπιστωτικών αρχών;

Το 1928, ο τότε υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ και τραπεζίτης, Andrew Mellon, πίεσε για υψηλότερα επιτόκια προκειμένου να ελεγχθεί ο πληθωρισμός και η κερδοσκοπία στο χρηματιστήριο, που τροφοδοτούνταν από τις πιστώσεις. Κατόπιν  αιτήματός του, το Διοικητικό Συμβούλιο της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ άρχισε να αυξάνει τα επιτόκια και τον Αύγουστο του 1929 η Fed εκτόξευσε τα επιτόκια σε επίπεδα – ρεκόρ. Μόλις δύο μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του 1929, το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης υπέστη το χειρότερο κραχ στην ιστορία του, σε αυτό που ονομάστηκε “Μαύρη Τρίτη“. Η ιστορία επαναλαμβάνεται.

Το 1929 ο Mellon συνέχιζε απτόητος. Συμβούλευσε τον τότε πρόεδρο Hoover να «ρευστοποιήσει την εργασία, να ρευστοποιήσει τις μετοχές, να ρευστοποιήσει τους αγρότες, να ρευστοποιήσει την ακίνητη περιουσία. . . αυτό θα καθαρίσει τη σαπίλα από το σύστημα. Το υψηλό κόστος ζωής και η υψηλή διαβίωση θα μειωθούν. Οι άνθρωποι θα εργάζονται σκληρότερα, θα ζουν πιο ηθικά. Οι αξίες θα αναπροσαρμοστούν και οι άνθρωποι των επιχειρήσεων θα ξεχωρίσουν από τους λιγότερο ικανούς ανθρώπους». Επιπλέον, υποστήριξε την απομάκρυνση των «αδύναμων» τραπεζών ως σκληρή αλλά αναγκαία προϋπόθεση για την ανάκαμψη του τραπεζικού συστήματος. Αυτό το «ξεσκαρτάρισμα» θα επιτυγχανόταν με την άρνηση δανεισμού μετρητών στις τράπεζες (παίρνοντας δάνεια και άλλες επενδύσεις ως εγγύηση) και με την άρνηση κυκλοφορίας πληθωριστικού νομίσματος. Το μεγάλο τραπεζικό κραχ ακολουθήθηκε από την Μεγάλη ύφεση της δεκαετίας του ‘30.

Το 2008, όταν ξεδιπλώθηκε το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κραχ, οι αρχές αρχικά στόχευσαν σε κάτι παρόμοιο. Επέτρεψαν την πτώχευση της επενδυτικής τράπεζας Bear Stearns. Αλλά μετά ήρθε μια άλλη, η Lehman Brothers. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα αμφιταλαντεύτηκε και τελικά αποφάσισε να μην τη σώσει με παροχή πιστώσεων. Αυτό που ακολούθησε ήταν μια ραγδαία κατάρρευση των μετοχών και άλλων χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων και μια βαθιά ύφεση, η Μεγάλη Ύφεση. Ο τότε πρόεδρος της Fed, Ben Bernanke, ήταν υποτίθεται μελετητής της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του 1930 και παρόλα αυτά συμφώνησε να χρεοκοπήσει η τράπεζα. Στη συνέχεια, αναγνώρισε ότι ως «δανειστής έσχατης καταφυγής», η δουλειά της Fed ήταν να αποφύγει τέτοιες καταρρεύσεις, ιδίως για τις τράπεζες που είναι «πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν» και  δημιουργούσαν ένα ντόμινο καταρρεύσεων σε ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Είναι σαφές ότι τώρα οι κυβερνήσεις και οι νομισματικές αρχές θέλουν να αποφύγουν τη … μανία ρευστοποίησης και το κραχ τύπου Lehmans Brother, ακόμη και αν μια τέτοια πολιτική θα καθάριζε τη «σαπίλα του συστήματος» και θα ξεχώριζε την ήρα από το στάρι, οδηγώντας σε μια νέα μέρα. Από πολιτική άποψη, κάτι τέτοιο θα ήταν καταστροφικό για τις κυβερνήσεις που θα προεδρεύουν μιας ακόμη τραπεζικής κατάρρευσης- και από οικονομική άποψη, θα προκαλούσε πιθανότατα μια νέα και βαθιά ύφεση. Έτσι, είναι προτιμότερο να «τυπωθεί περισσότερο χρήμα» για να διασωθούν οι καταθέτες και οι κάτοχοι ομολόγων των τραπεζών και να αποτραπεί η χρηματοπιστωτική μετάδοση, με το τραπεζικό σύστημα είναι τόσο διασυνδεδεμένο.

Αυτό έκαναν τελικά οι αρχές το 2008-9 και αυτό θα κάνουν και αυτή τη φορά. Οι αξιωματούχοι αρχικά δεν ήταν σίγουροι για τη διάσωση της Silicon Valley Bank. Γρήγορα άλλαξαν γνώμη μετά τις ενδείξεις για εκκολαπτόμενα bank runs σε όλες τις ΗΠΑ. Συνεντεύξεις με αξιωματούχους που συμμετείχαν στις συζητήσεις ή ήταν κοντά σε αυτές, κάνουν λόγο για 72 φρενήρεις ώρες. Η Credit Suisse είναι επίσης πιθανό να λάβει παρόμοια οικονομική στήριξη.

Υπάρχουν και σήμερα υποστηρικτές της προσέγγισης του Mellon και εξακολουθούν να έχουν ένα κάποιο δίκιο. Ο Ken Griffin, ιδρυτής του μεγάλου hedge fund Citadel, δήλωσε στους Financial Times ότι η αμερικανική κυβέρνηση δεν έπρεπε να είχε παρέμβει για να προστατεύσει όλους τους καταθέτες της SVB. Και συνέχισε: «Οι ΗΠΑ υποτίθεται ότι είναι μια καπιταλιστική οικονομία, και αυτό καταρρέει μπροστά στα μάτια μας… Έχει χαθεί η οικονομική πειθαρχία με την κυβέρνηση να διασώζει πλήρως τους καταθέτες». Δεν μπορούμε να έχουμε «ηθικό κίνδυνο», είπε. «Οι απώλειες για τους καταθέτες θα ήταν ασήμαντες και θα είχε καταστεί σαφές ότι η διαχείριση των κινδύνων είναι απαραίτητη».

Ο ηθικός κίνδυνος είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το γεγονός ότι οι τράπεζες και οι εταιρείες θεωρούν ότι μπορούν πάντα να πάρουν χρήματα ή πιστώσεις από κάποιον, συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης. Έτσι, ακόμα αν κάνουν απερίσκεπτες κερδοσκοπικές ενέργειες που πάνε στραβά, αυτό δεν έχει σημασία. Θα διασωθούν. Όπως θα μπορούσε να το θέσει ο Mellon: αυτό είναι ανήθικο.

Η άλλη πλευρά του επιχειρήματος λέει ότι το γεγονός πως οι τράπεζες αντιμετωπίζουν προβλήματα δεν θα πρέπει να σημαίνει ότι όσοι καταθέτουν τα χρήματά τους σε αυτές θα πρέπει να τα χάσουν, ενώ δεν έχουν δική τους υπαιτιότητα. Έτσι, οι κυβερνήσεις πρέπει να παρέμβουν για να σώσουν τους καταθέτες. Και έχουν κι αυτοί δίκιο. Όπως το έθεσε ένας άλλος δισεκατομμυριούχος – ιδιοκτήτης hedge fund, ο Bill Ackman, όταν προέκυψε η κατάρρευση της SVB, η Ομοσπονδιακή Εταιρεία Ασφάλισης Καταθέσεων (FDIC) πρέπει «να εγγυηθεί ρητά όλες τις καταθέσεις τώρα», διότι «η οικονομία μας δεν θα λειτουργήσει ούτε και το κοινοτικό και περιφερειακό τραπεζικό μας σύστημα». Ο Mark Cuban εξέφρασε την απογοήτευσή του για το ανώτατο όριο ασφάλισης της FDIC που εγγυάται έως 250. 000 δολάρια σε έναν τραπεζικό λογαριασμό ως «πολύ χαμηλό». Επέμεινε επίσης ότι η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ θα πρέπει να εξαγοράσει όλα τα περιουσιακά στοιχεία και τις υποχρεώσεις της SVB. Ο αντιπρόσωπος στο Κονγκρέσο Eric Swalwell, ένας Δημοκρατικός από την Καλιφόρνια, συντάχθηκε με τους προαναφερθέντες γράφοντας στο Twitter ότι «πρέπει να διασφαλίσουμε ότι όλες οι καταθέσεις που υπερβαίνουν το όριο των 250 χιλιάδων δολαρίων της FDIC θα διασφαλιστούν».

Η ειρωνεία εδώ είναι ότι αυτοί που ζητούν διασώσεις τώρα είναι οι ίδιοι κερδοσκόποι καπιταλιστές που συνήθως υποστηρίζουν σταθερά την «ελεύθερη αγορά και τη μη  παρέμβαση του κράτους». Ένας άλλος υποστηρικτής του πακέτου διάσωσης είναι ο Sacks, παλιός συνεργάτης του επενδυτή Peter Thiel, ο οποίος πιστεύει βαθιά στις «ελεύθερες αγορές» και στον «καπιταλισμό». Αλλά ήταν όμως πρώτο το Founders Fund του Thiel που πυροδότησε το bank run που βύθισε την SVB.

Ο αρθρογράφος των Financial Timers Martin Wolf εξήγησε το δίλημμα: «Οι τράπεζες πτωχεύουν. Όταν το κάνουν, εκείνοι που θα χάσουν φωνάζουν για κρατική διάσωση». Το δίλημμα είναι ότι «αν το απειλούμενο κόστος είναι αρκετά μεγάλο, θα πετύχουν. Με αυτόν τον τρόπο, κρίση με την κρίση, δημιουργήσαμε έναν τραπεζικό τομέα που θεωρητικά είναι ιδιωτικός, αλλά στην πράξη είναι προστατευόμενος του κράτους. Το τελευταίο με τη σειρά του προσπαθεί να περιορίσει την τάση των μετόχων και της διοίκησης των τραπεζών να εκμεταλλευτούν τα δίκτυα ασφαλείας που απολαμβάνουν. Το αποτέλεσμα είναι ένα σύστημα που είναι απαραίτητο για τη λειτουργία της οικονομίας της αγοράς, αλλά δεν λειτουργεί σύμφωνα με τους κανόνες της». Επομένως, καταλήγουμε στον ηθικό κίνδυνο επειδή η εναλλακτική λύση είναι ο Αρμαγεδδών. Όπως καταλήγει ο Wolf: «πρόκειται για ένα χάλι».

Ποια είναι λοιπόν η λύση που προσφέρεται για να αποφευχθούν αυτά τα συνεχή τραπεζικά χάλια; Ο φιλελεύθερος οικονομολόγος Joseph Stiglitz μας λέει ότι «η SVB αντιπροσωπεύει κάτι περισσότερο από την αποτυχία μιας μεμονωμένης τράπεζας. Είναι ενδεικτικό βαθιών αποτυχιών στην άσκηση τόσο της ρυθμιστικής όσο και της νομισματικής πολιτικής. Όπως και η κρίση του 2008, ήταν προβλέψιμη και προβλεπόμενη». Αλλά αφού μας είπε ότι η ρύθμιση δεν λειτουργεί, ο Stiglitz υποστηρίζει ότι αυτό που χρειαζόμαστε είναι περισσότερη και αυστηρότερη ρύθμιση! «Χρειαζόμαστε αυστηρότερη ρύθμιση, για να διασφαλίσουμε ότι όλες οι τράπεζες είναι ασφαλείς». Λοιπόν, πώς πήγε αυτό μέχρι στιγμής;

Κανείς δεν έχει τίποτα να πει για δημόσια ιδιοκτησία των τραπεζών, τίποτα για το να γίνει η παροχή τραπεζικών υπηρεσιών μια δημόσια υπηρεσία και όχι ένας τεράστιος τομέας απερίσκεπτης κερδοσκοπίας. Η SVB κατέρρευσε επειδή οι ιδιοκτήτες της πόνταραν στην άνοδο των τιμών των κρατικών ομολόγων και στα χαμηλά επιτόκια για να αυξήσουν τα κέρδη τους. Αλλά πήγε στραβά και τώρα οι άλλοι πελάτες των τραπεζών θα πληρώσουν γι’ αυτό με αυξημένες προμήθειες και ζημίες για την Ομοσπονδιακή Τράπεζα, ενώ θα λείψει και η χρηματοδότηση των παραγωγικών επενδύσεων για να πληρωθεί ένα ακόμη τραπεζικό χάος.

Τα παρακάτω είχα υποστηρίξει πριν από 13 χρόνια: «Η απάντηση για την αποφυγή μιας νέας χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης δεν είναι μόνο περισσότερη ρύθμιση (ακόμη και αν αυτή δεν είναι τόσο αποδυναμωμένη, όσο οι κανόνες της Βασιλείας ΙΙΙ). Οι τραπεζίτες θα βρουν νέους τρόπους να χάσουν τα χρήματά μας, παίζοντας με αυτά για να βγάλουν κέρδη για τους καπιταλιστές ιδιοκτήτες τους. Στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-9, ήταν η αγορά «ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων μειωμένης εξασφάλισης», τα οποία ήταν μπλεγμένα σε περίεργα χρηματοπιστωτικά πακέτα που ονομάζονταν τίτλοι που εξασφαλίζονταν με υποθήκη και εξασφαλισμένες υποχρεώσεις χρέους, κρυμμένα εκτός των ισολογισμών των τραπεζών, και τα οποία κανείς, συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών, δεν καταλάβαινε. Την επόμενη φορά θα είναι κάτι άλλο. Στην απελπισμένη αναζήτηση του κέρδους και της απληστίας, δεν υπάρχουν όρια στην οικονομική απάτη».

Ας επιστρέψουμε στο δίλημμα της επιλογής μεταξύ «ηθικού κινδύνου» και «ξεσκαρταρίσματος». Όπως είπε ο Mellon, η εκκαθάριση των πτωχευμένων επιχειρήσεων, ακόμη και αν συνεπάγεται ύφεση, είναι μια αναγκαία διαδικασία για τον καπιταλισμό. Πρόκειται για μια διαδικασία «δημιουργικής καταστροφής», όπως την περιέγραψε ο οικονομολόγος Joseph Schumpeter τη δεκαετία του 1930. Η εκκαθάριση και η καταστροφή των αξιών του κεφαλαίου (μαζί με τη μαζική ανεργία) μπορεί να θέσει τις βάσεις για έναν «πιο λιτό και στιβαρό» καπιταλισμό, ικανό να ανανεωθεί για περισσότερη εκμετάλλευση και συσσώρευση με βάση την υψηλότερη κερδοφορία για όσους επιβιώσουν από την καταστροφή.

Όμως οι καιροί έχουν αλλάξει. Έχει γίνει όλο και πιο δύσκολο για  αυτούς που χαράζουν τη στρατηγική του κεφαλαίου, τις νομισματικές αρχές και τις κυβερνήσεις, να εξετάσουν το ενδεχόμενο της «εκκαθάρισης». Αντίθετα, ο «ηθικός κίνδυνος» είναι η μόνη επιλογή για να αποφευχθεί μια μεγάλη ύφεση και μια πολιτική καταστροφή για τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Όμως, οι διασώσεις και μια νέα πληγή από ενέσεις ρευστότητας δεν θα μπορούσαν μόνο να ανατρέψουν πλήρως τις μάταιες προσπάθειες των νομισματικών αρχών να ελέγξουν τα ακόμα υψηλά ποσοστά πληθωρισμού. Σημαίνει επίσης τη συνέχιση της χαμηλής κερδοφορίας, των χαμηλών επενδύσεων και της χαμηλής παραγωγικότητας σε οικονομίες που δεν μπορούν να ξεφύγουν από την κατάσταση ζόμπι. Δηλαδή ακόμη περισσότερη μακροχρόνια ύφεση.

Πηγή: Michael Roberts Blog

Μετάφραση: antapocrisis.gr

Νομισματική σύσφιξη, πληθωρισμός και κατάρρευση τραπεζών

Την περασμένη εβδομάδα, ο πρόεδρος της Fed[1] των ΗΠΑ Τζέι Πάουελ κατέθεσε στο αμερικανικό Κογκρέσο σχετικά με τον πληθωρισμό και τη νομισματική πολιτική της Fed. Προκάλεσε τρόμο στις χρηματοπιστωτικές αγορές όταν φάνηκε να λέει ότι τα τελευταία στοιχεία για την οικονομία θα οδηγήσουν πιθανότατα σε περαιτέρω αυξήσεις των επιτοκίων και μάλιστα με ταχύτερο ρυθμό. Ο Πάουελ υποστήριξε ότι, αν και ο γενικός πληθωρισμός έχει υποχωρήσει, ο βασικός πληθωρισμός[2], ο οποίος δεν περιλαμβάνει τις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων, παραμένει επίμονος. Επίσης, η αγορά εργασίας των ΗΠΑ φαινόταν ακόμη εξαιρετικά ισχυρή, γεγονός που δικαιολογούσε την ανάγκη ελέγχου των επιπτώσεων τυχόν αυξήσεων των μισθών. Ανέφερε και πάλι ότι θα ήταν απαραίτητο να αυξηθεί περαιτέρω το επιτόκιο βάσης της Fed (το οποίο θέτει το κατώτατο όριο για όλα τα άλλα επιτόκια δανεισμού) έως ότου τεθεί υπό έλεγχο το μισθολογικό κόστος.

Γράφημα 1: Εξέλιξη του βασικού πληθωρισμού στις ΗΠΑ, την Ευρωζώνη και το Η.Β. την τελευταία διετία.

Για ακόμη μια φορά, ο Πάουελ, όπως και άλλοι διοικητές κεντρικών τραπεζών, υποστήριξε ότι ο πληθωρισμός οφείλεται στην “υπερβολική ζήτηση” και επίσης στον κίνδυνο αύξησης των μισθών που προκαλεί μια αλυσιδωτή αντίδραση αύξησης των τιμών. Υπάρχουν όμως πολλές ενδείξεις ότι δεν είναι η υπερβολική ζήτηση ή η αύξηση των μισθών που προκάλεσε την επιτάχυνση του πληθωρισμού. Έχω παραθέσει σχετικά στοιχεία σε αρκετές προηγούμενες αναρτήσεις. Σε μια πρόσφατη ανάρτηση, παρέθεσα μια μακροσκελή μελέτη του Joseph Stiglitz, η οποία παρουσίαζε με τεκμηριωμένο τρόπο στοιχεία που έδειχναν ότι ο πληθωρισμός προκλήθηκε από ελλείψεις στην πλευρά της προσφοράς και όχι από “υπερβολική ζήτηση”.

Έκτοτε, έχουν προκύψει περισσότερα στοιχεία που τεκμηριώνουν την παραπάνω θέση, ότι το πρόβλημα ανέκυψε στην πλευρά της προσφοράς. Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι όταν η οικονομία βγήκε από τα  lockdown της πανδημίας COVID-19 και την ακόλουθη ύφεση, υπήρξε μια στροφή προς την αγορά περισσότερων αγαθών. Ωστόσο, οι παραγωγοί δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν αυτό το κύμα. «Το κύριο συμπέρασμά μας είναι ότι η μετατόπιση της καταναλωτικής ζήτησης από τις υπηρεσίες προς τα αγαθά μπορεί να εξηγήσει ένα μεγάλο μέρος της αύξησης του πληθωρισμού στις ΗΠΑ μεταξύ του 4ου τριμήνου του 2019 και του αντίστοιχου τριμήνου του 2021. Αυτό το σοκ της ανακατανομής της ζήτησης προκαλεί αύξηση στον πληθωρισμό λόγω του κόστους της αύξησης της παραγωγής αγαθών, καθώς άλλωστε οι τομείς αυτοί τείνουν να έχουν πιο ευέλικτες τιμές από τους τομείς παροχής υπηρεσιών».

Υπάρχουν και άλλα στοιχεία που καταδεικνύουν ότι η άνοδος του πληθωρισμού προκλήθηκε κυρίως από μη μισθολογικά κόστη (πρώτες ύλες, εξαρτήματα και μεταφορικά κόστη) και από τις μεγάλες αυξήσεις στα περιθώρια κέρδους. Οι αυξήσεις των μισθών έπαιξαν τον μικρότερο ρόλο.

Γράφημα 2: Τα τελευταία στοιχεία για τις αυξήσεις των μισθών στις ΗΠΑ επιβεβαιώνουν ότι δεν είναι οι μισθοί που αυξάνουν τον πληθωρισμό.

Και αυτό δεν ισχύει μόνο για τις ΗΠΑ. Στην Ευρωζώνη, ισχύει σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό ότι η αύξηση του πληθωρισμού επήλθε από την αύξηση του μη μισθολογικού κόστους και της κερδοφορίας. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δημοσίευσε πρόσφατα μία εκτίμηση σχετικά με τη συμβολή των κερδών, των φόρων και του μισθολογικού κόστους στον πληθωρισμό της Ευρωζώνης.

Γραφήματα 3 και 4: Στοιχεία που καταδεικνύουν ότι από το πρώτο τρίμηνο του 2021 μέχρι σήμερα ο καθοριστικότερος παράγοντας αύξησης του πληθωρισμού είναι η αύξηση της κερδοφορίας και όχι η αύξηση των μισθών.

Λοιπόν, ακόμη και έτσι, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι η αυστηρότερη νομισματική πολιτική, δηλαδή η αύξηση των επιτοκίων για την αύξηση του κόστους δανεισμού και η μείωση της προσφοράς χρήματος με την πώληση των αποθεμάτων ομολόγων των κεντρικών τραπεζών θα μπορούσε εν πάση περιπτώσει να μειώσει τον πληθωρισμό. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει σύμφωνα με την ανάλυση της ίδιας της ΕΚΤ. Σε μελέτη της, η ΕΚΤ διαπίστωσε ότι μια αύξηση των επιτοκίων κατά 1 ποσοστιαία μονάδα μειώνει τον πληθωρισμό μόνο κατά περίπου 0,1 έως 0,2 ποσοστιαίες μονάδες. Η ΕΚΤ εκτιμά επίσης ότι η μεγαλύτερη αρνητική ετήσια επίδραση των αυξήσεων των επιτοκίων στο ΑΕΠ θα πραγματωθεί μόλις μετά από εννέα τρίμηνα!

Γράφημα 5: Ανάλυση των μακροοικονομικών επιπτώσεων της αύξησης των επιτοκίων κατά 100 μονάδες βάσης (αριστερός και μεσαίος πίνακας), αποτίμηση των σωρευτικών συνεπειών σε βάθος 12 τριμήνων μιας τυποποιημένης περικοπής του προϋπολογισμού κατά 500 δις ευρώ (δεξιός πίνακας).

Το κλειδί για τον πληθωρισμό βρίσκεται στην πλευρά της προσφοράς. Ειδικότερα, μακροπρόθεσμα, είναι ο ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας σε κάθε οικονομία. Εάν η αύξηση της παραγωγής ανά εργαζόμενο επιβραδυνθεί ή ακόμη και μειωθεί, το κόστος ανά μονάδα παραγωγής θα αυξηθεί και αυτό θα αναγκάσει τις εταιρείες να προσπαθήσουν να αυξήσουν τις τιμές. Μία ακόμη πρόσφατη μελέτη υποστήριξε ότι «οι ραγδαίες αυξήσεις του κόστους παραγωγής και οι συμφορήσεις στην αλυσίδα εφοδιασμού δημιουργούν τις προϋποθέσεις ώστε οι εταιρείες που μπορούν κάπως να επηρεάσουν τις τιμές να οδηγηθούν σε αυξήσεις προκειμένου να προστατεύσουν τα περιθώρια κέρδους. Έχουμε δηλαδή έναν «πληθωρισμό των πωλητών». Η αύξηση της παραγωγικότητας είναι το κλειδί για τον πληθωρισμό. Πράγματι, υπάρχει ισχυρή αντίστροφη συσχέτιση (0,45) μεταξύ της αύξησης της παραγωγικότητας και των ρυθμών πληθωρισμού κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες.

Γράφημα 6: Αποτύπωση της συσχέτισης μεταξύ της ετήσιας αύξησης της παραγωγικότητας στις ΗΠΑ και του πληθωρισμού από το 1948 έως το 2023.

Ο Πάουελ κάνει πλέον λόγο για μια άμεση και σημαντική άνοδο των επιτοκίων. Ωστόσο, οι επιπτώσεις των προηγούμενων αυξήσεων δεν επηρέασαν σχεδόν καθόλου τον πληθωρισμό. Ούτε ο περιορισμός της προσφοράς χρήματος φαίνεται να έχει μεγάλη επίδραση στον πληθωρισμό, αντίθετα με την άποψη των μονεταριστών. Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (Bank of International Settlement – BIS) είναι η διεθνής ένωση κεντρικών τραπεζών σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι οικονομολόγοι της είναι ένθερμοι μονεταριστές και υποστηρικτές της αυστριακής σχολής των ελεύθερων αγορών. Σε μια πρόσφατη μελέτη, η BIS διαπίστωσε «μια στατιστικά και οικονομικά σημαντική συσχέτιση σε μια σειρά χωρών μεταξύ της υπερβολικής αύξησης του χρήματος το 2020 και του μέσου πληθωρισμού το 2021 και το 2020». Ο John Plender των Financial Times, ένας ακόμη ειδήμονας της αυστριακής σχολής, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «δεν χρειάζεται να είναι κανείς απόλυτος οπαδός της θεωρίας της ποσότητας του χρήματος για να δει ότι η άνοδος των τιμών των κατοικιών και των μετοχών στις ΗΠΑ πέρυσι οφείλεται ουσιαστικά στο ότι πάρα πολλά χρήματα κυνηγούσαν πολύ λίγα περιουσιακά στοιχεία».

Σημειώστε δύο πράγματα εδώ. Πρώτον, υπάρχει ένα θέμα αιτιώδους συνάφειας. Όπως παραδέχεται η BIS, «Η συζήτηση σχετικά με την κατεύθυνση της αιτιότητας στη σχέση μεταξύ κυκλοφορίας χρήματος και πληθωρισμού δεν έχει διευθετηθεί πλήρως. Η παρατήρηση ότι η αύξηση του χρήματος σήμερα συμβάλλει στην πρόβλεψη του πληθωρισμού αύριο δεν συνεπάγεται από μόνη της αιτιώδη συνάφεια». Θα μπορούσε να ισχύει ότι «το εισόδημα και όχι το χρήμα είναι αυτό που προκαλεί την αύξηση των δαπανών, με την εξέλιξη των χρηματικών υπολοίπων να λειτουργεί ως σήμα». Στη συνέχεια, όμως, η BIS υποστηρίζει ότι «η σχέση αιτιότητας δεν είναι ούτε αναγκαία ούτε επαρκής για να αντλήσουμε χρήσιμο πληροφοριακό περιεχόμενο για την σχέση του χρήματος με τον πληθωρισμό – στον οποίο εστιάζουμε εδώ». Σίγουρα όμως έχει σημασία το εάν αν είναι η οικονομική δραστηριότητα, η αύξηση της παραγωγής και των δαπανών που οδηγεί τη συνολική προσφορά χρήματος ή μήπως ισχύει το αντίστροφο;

Δεύτερον, ο Plender σημειώνει ότι η αυξημένη προσφορά χρήματος συνδέεται με την άνοδο των τιμών των κατοικιών και των μετοχών – καμία αναφορά δεν γίνεται στις τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών. Και αυτό είναι το θέμα. Η έντονη αύξηση της προσφοράς χρήματος και τα χαμηλά επιτόκια μέχρι και την πανδημία δεν οδήγησαν σε άνοδο των τιμών και επιτάχυνση του πληθωρισμού στα καταστήματα. Αντίθετα, η προσφορά χρήματος τροφοδότησε μια πιστωτική έκρηξη που εκφράστηκε με μια έκρηξη των ακινήτων και των χρηματοοικονομικών προϊόντων.

Το στοιχείο που χάνει το επιχείρημα των μονεταριστών είναι ότι οι αλλαγές στην προσφορά χρήματος μπορεί επίσης να σημαίνουν αλλαγές στην ταχύτητα του χρήματος, δηλαδή στον ρυθμό κυκλοφορίας του υπάρχοντος χρηματικού αποθέματος. Αν η ταχύτητα του χρήματος μειώνεται, αυτό σημαίνει ότι οι κάτοχοι μετρητών δεν τα ξοδεύουν για αγαθά και υπηρεσίες, αλλά τα συσσωρεύουν σε καταθέσεις ή επενδύουν σε ακίνητα και χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία. Έτσι, καθώς η αύξηση της προσφοράς χρήματος επιταχύνθηκε κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας, η ταχύτητα του χρήματος μειώθηκε, καθώς τα μετρητά χρησιμοποιήθηκαν σε κερδοσκοπικές δραστηριότητες στον χρηματοπιστωτικό τομέα και στην κτηματομεσιτική κερδοσκοπία.

Γράφημα 7: Μεταβολές στην ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος στις ΗΠΑ από το 1960 έως το 2020. Πηγή: Federal Reserve Bank

Παρατηρείστε όμως την αλλαγή που σημειώθηκε μετά την πανδημία. Η Fed περιορίζει την προσφορά χρήματος για να ελέγξει τον πληθωρισμό. Αφού εκτινάχθηκε το 2020 κατά τη διάρκεια της πανδημικής ύφεσης, η προσφορά χρήματος τώρα συρρικνώνεται.

Γράφημα 8: Μεταβολές στην προσφορά του χρήματος στις ΗΠΑ από το 1960 έως το 2020. Πηγή: Federal Reserve Bank

Σε αντίθεση όμως με την αυτήν την συρρίκνωση της προσφοράς, η ταχύτητα της κυκλοφορίας του χρηματικού αποθέματος ανεβαίνει, εξουδετερώνοντας τα αντιπληθωριστικά αποτελέσματα μιας αυστηρότερης νομισματικής πολιτικής. Αυτό καθιστά μια περιοριστική νομισματική πολιτική αναποτελεσματική ως προς την αντιμετώπιση του πληθωρισμού, πλην όμως επηρεάζει την οικονομική ανάπτυξη και την εργασία. Η πολιτική της Fed δεν θα προσφέρει τίποτα άλλο πέρα από το να επιταχύνει μια πτώση σε οικονομική ύφεση. Οι ερευνητές της Fed από το Κλίβελαντ ανέλυσαν τις πιο πρόσφατες οικονομικές προβλέψεις της Επιτροπής της Fed για την Ελεύθερη Αγορά (Federal Open Market Committee – FOMC). Το οικονομικό τους μοντέλο προβλέπει ότι η τρέχουσα πρόβλεψη της FOMC για την ανεργία θα μειώσει τον βασικό πληθωρισμό στο 2,75%, αλλά μόνο μέχρι το 2025. Ενώ μια «βαθιά ύφεση θα ήταν απαραίτητη για να επιτευχθεί» η πρόβλεψη για πληθωρισμό 2,1% που επιδιώκει η Fed.

Και τώρα έχουμε την κατάρρευση της Silicon Valley Bank ως συνέπεια της ανόδου των επιτοκίων από την Fed. Δείτε τη σχετική μου ανάρτηση. Πράγματι, μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να αναγκάσει τη Fed να παγώσει το σχέδιό της για μια μεγαλύτερη και ταχύτερη αύξηση των επιτοκίων. Η Fed είναι παγιδευμένη σε ένα δίλημμα: περαιτέρω αυξήσεις των επιτοκίων θα μπορούσαν να σημαίνουν περισσότερες καταρρεύσεις τραπεζών και ύφεση. Εάν όμως σταματήσουν οι αυξήσεις, κάτι τέτοιο θα σήμαινε πως η Fed δεν έχει όπλα για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού.

Και τα χειρότερα έρχονται για τον λεγόμενο «παγκόσμιο Νότο». Εάν η Fed συνεχίσει να ανεβάζει τα επιτόκια, τότε το δολάριο θα ανακτήσει την ισχύ του μετά την πρόσφατη και σύντομη πτώση (βλ. παρακάτω γράφημα).

Το συνολικό παγκόσμιο χρέος ξεπερνάει πλέον τα 300 τρισεκατομμύρια δολάρια ή αλλιώς υπερβαίνει το 345% του παγκόσμιου ΑΕΠ, καθώς το σχετικό ποσό ανέβηκε από τα 255 τρισεκατομμύρια δολάρια ή το 320% του ΑΕΠ που ίσχυε πριν την πανδημία. Όσο πιο καταχρεωμένος είναι ο πλανήτης, τόσο πιο ευαίσθητος καθίσταται απέναντι στις αυξήσεις των επιτοκίων. Για να αξιολογήσει τη σωρευτική επίδραση του δανεισμού και των υψηλότερων επιτοκίων, ο Economist, υπολόγισε το κόστος των τόκων για τις επιχειρήσεις, τα νοικοκυριά και τις κυβερνήσεις σε 58 χώρες. Οι οικονομίες αυτές μαζί αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 90% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Το 2021 το κόστος των τόκων τους ανήλθε σε 10,4 τρισ. δολάρια, ή 12% του σωρευτικού τους ΑΕΠ. Μέχρι το 2022 θα έχει φθάσει τα 13 τρισ. δολάρια, ή 14,5%. Καθώς μεγάλο μέρος του χρέους των οικονομιών του Παγκόσμιου Νότου είναι σε δολάρια, η ανατίμηση του δολαρίου σε σχέση με τα νομίσματά τους αποτελεί πρόσθετο βάρος. Οι αναπτυσσόμενες οικονομίες ξοδεύουν σήμερα περισσότερα για την εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους παρά για την υγεία των πολιτών τους!

Η ύφεση λοιπόν δεν βρίσκεται απλώς στην ατζέντα των οικονομιών της G7. Η αδυναμία εξυπηρέτησης του χρέους και η ύφεση ήδη ξεκινά για τις «αναπτυσσόμενες» χώρες (π.χ. Σρι Λάνκα, Ζάμπια, Πακιστάν, Αίγυπτος).

[1] Σ.τ.Μ.: Federal Reserve: Κεντρική Ομοσπονδιακή Τράπεζα των Η.Π.Α.

[2] Σ.τ.Μ.: Ως γενικός ή ονομαστικός πληθωρισμός (headline inflation) αναφέρεται ο πληθωρισμός στον υπολογισμό του οποίου συνυπολογίζονται οι μεταβολές των τιμών στην ενέργεια και τα τρόφιμα, σε αντίθεση με τον βασικό ή δομικό πληθωρισμό (core inflation), για τη μέτρηση του οποίου δεν συνυπολογίζονται οι μεταβολές στα παραπάνω αγαθά. Η διαφοροποίηση ως προς τον τρόπο υπολογισμού σχετίζεται με την μεγάλη αστάθεια των τιμών ενέργειας και τροφίμων. Ο γενικός/ ονομαστικός πληθωρισμός θεωρείται πιο κρίσιμο οικονομικό μέγεθος για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, ενώ για τις αναπτυγμένες οικονομίες θεωρείται –υπό κανονικές τουλάχιστον συνθήκες- κρισιμότερο μέγεθος ο βασικός / δομικός πληθωρισμός.

Πηγή: Michael Roberts Blog

Μετάφραση: antapocrisis.gr

Γιατί αποσυντίθεται το τραπεζικό σύστημα

Οι πτωχεύσεις της Silvergate και της Silicon Valley Bank μοιάζουν με παγόβουνα που αποκολλώνται από τον παγετώνα της Ανταρκτικής. Η οικονομική αναλογία με την υπερθέρμανση του πλανήτη που προκαλεί αυτή την κατάρρευση είναι η άνοδος της θερμοκρασίας των επιτοκίων, τα οποία αυξήθηκαν την περασμένη Πέμπτη και Παρασκευή και έφτασαν κοντά στο 4,60% για τα διετή ομόλογα του αμερικανικού Δημοσίου. Εν τω μεταξύ, οι καταθέτες των τραπεζών εξακολουθούσαν να λαμβάνουν μόνο 0,2% επί των καταθέσεών τους. Αυτό οδήγησε σε σταθερή απόσυρση κεφαλαίων από τις τράπεζες – και σε αντίστοιχη μείωση των υπολοίπων των εμπορικών τραπεζών στην Ομοσπονδιακή Τράπεζα.

Τα ρεπορτάζ των μέσων ενημέρωσης αναπαράγουν ένα ευχολόγιο να είναι περιορισμένα τα bank runs, σαν να μην υπάρχει κανένα ευρύτερο πλαίσιο ή δομική αιτία. Υπάρχει γενική αμηχανία να εξηγηθεί πώς η κατάρρευση των τραπεζών που τώρα εξελίσσεται είναι αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο η κυβέρνηση Ομπάμα διέσωσε τις τράπεζες το 2009. Δεκαπέντε χρόνια ποσοτικής χαλάρωσης έχουν διογκώσει εκ νέου τις τιμές των τραπεζικών ενυπόθηκων δανείων – και μαζί τους τις τιμές των κατοικιών, των μετοχών και των ομολόγων.

Τα 9 τρισεκατομμύρια δολάρια της ποσοτικής χαλάρωσης της Fed (που δεν υπολογίζονται ως μέρος του δημοσιονομικού ελλείμματος) τροφοδότησαν έναν πληθωρισμό των τιμών των χρηματοοικονομικών προϊόντων, πράγμα που απέφερε τρισεκατομμύρια δολάρια στους κατόχους χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, μαζί με ένα γενναιόδωρο δευτερογενές κέρδος για τα υπόλοιπα μέλη του ανώτερου δέκα τοις εκατό. Το κόστος της ιδιοκατοίκησης εκτοξεύτηκε με την κεφαλαιοποίηση ενυπόθηκων δανείων με μειούμενα επιτόκια σε πιο υπερχρεωμένα ακίνητα. Η αμερικανική οικονομία γνώρισε τη μεγαλύτερη άνθηση της αγοράς ομολόγων στην ιστορία, καθώς τα επιτόκια έπεσαν κάτω από το 1%. Η οικονομία πολώθηκε μεταξύ της τάξης των πιστωτών με θετικό χαρτοφυλάκιο και της υπόλοιπης οικονομίας – για την οποία η αναλογία με τη ρύπανση του περιβάλλοντος και την υπερθέρμανση του πλανήτη ήταν η υπερχρέωση. Εξυπηρετώντας όμως κατ’ αυτόν τον τρόπο τα συμφέροντα των τραπεζών και της τάξης που κατέχει χρηματοπιστωτικές αξίες η Fed στρίμωξε τον εαυτό της σε μια γωνία: Τι θα συνέβαινε εάν τελικά ανέβαιναν επιτέλους τα επιτόκια;

Στο βιβλίο μου «Killing the Host» («Σκοτώνοντας τον Ξενιστή») έγραψα για κάτι αρκετά προφανές. Η αύξηση των επιτοκίων προκαλεί πτώση των τιμών των ομολόγων που έχουν ήδη εκδοθεί – μαζί με τις τιμές των ακινήτων και των μετοχών. Αυτό ακριβώς συμβαίνει στο πλαίσιο του αγώνα της Fed κατά του «πληθωρισμού», δηλαδή του ευφημισμού που χρησιμοποιεί για την αντίθεσή της στην αύξηση της απασχόλησης και των μισθών. Οι τιμές των ομολόγων, αλλά και της κεφαλαιοποιημένης αξίας των πακέτων ενυπόθηκων δανείων και άλλων τίτλων, στους οποίους οι τράπεζες διατηρούν τα περιουσιακά τους στοιχεία στον ισολογισμό τους για να καλύψουν τις καταθέσεις τους, πέφτουν κατακόρυφα.

Το αποτέλεσμα απειλεί να συμπιέσει το ενεργητικό των τραπεζών κάτω από τις υποχρεώσεις τους από καταθέσεις, εξαλείφοντας την καθαρή τους αξία – τα ίδια κεφάλαια των μετόχων τους. Αυτό απειλήθηκε το 2008. Αυτό συνέβη με πιο ακραίο τρόπο με την κρίση των  συνεταιρισμών αποταμιεύσεων και δανείων και των ταμιευτηρίων τη δεκαετία του 1980, οδηγώντας στην κατάρρευσή τους. Αυτοί οι «ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί» δεν δημιουργούσαν πιστώσεις όπως οι εμπορικές τράπεζες, αλλά δάνειζαν καταθέσεις με τη μορφή μακροπρόθεσμων ενυπόθηκων δανείων με σταθερά επιτόκια, συχνά για 30 χρόνια. Όμως, μετά την αύξηση των επιτοκίων που εγκαινίασε τη δεκαετία του 1980 ο τότε πρόεδρος της Fed Paul Volcker, το συνολικό επίπεδο των επιτοκίων παρέμεινε υψηλότερο από τα μακροπρόθεσμα σταθερά επιτόκια που λάμβαναν τα οι συνεταιρισμοί αποταμιεύσεων και δανείων και τα ταμιευτήρια.

Οι καταθέτες άρχισαν να αποσύρουν τα χρήματά τους προκειμένου να λάβουν υψηλότερους τόκους αλλού, καθώς οι συνεταιρισμοί αποταμιεύσεων και δανείων και τα ταμιευτήρια δεν μπορούσαν να πληρώσουν υψηλότερα επιτόκια στους καταθέτες τους από τα έσοδα που εισέπρατταν από τα δάνεια με χαμηλότερα και σταθερά επιτόκια που είχαν δώσει. Έτσι, ακόμα και αν δεν γίνονταν απάτες τύπου Keating[1], αυτή η αναντιστοιχία μεταξύ βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων και μακροπρόθεσμων επιτοκίων έθεσε τέλος σε αυτά τα επιχειρηματικά σχήματα.

Οι συνεταιρισμοί αποταμιεύσεων και δανείων και τα ταμιευτήρια χρωστούσαν χρήματα στους καταθέτες βραχυπρόθεσμα, αλλά αυτά ήταν δεσμευμένα σε μακροπρόθεσμα περιουσιακά στοιχεία σε πτωτικές τιμές. Βέβαια, τα ενυπόθηκα δάνεια των συνεταιρισμών και ταμιευτηρίων ήταν πολύ πιο μακροπρόθεσμα από αυτά των εμπορικών τραπεζών. Αλλά η επίδραση της αύξησης των επιτοκίων έχει την ίδια επίδραση στα τραπεζικά περιουσιακά στοιχεία που έχει σε όλα τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία. Όπως ακριβώς η μείωση των επιτοκίων της ποσοτικής χαλάρωσης αποσκοπούσε στην ενίσχυση των τραπεζών, έτσι και η σημερινή ακριβώς αντίστροφη πολιτική πρέπει λογικά να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα. Και αν οι τράπεζες έχουν κάνει κακές συναλλαγές παραγώγων, έχουν πρόβλημα.

Κάθε τράπεζα έχει το πρόβλημα να διατηρεί τις αποτιμήσεις των περιουσιακών της στοιχείων υψηλότερες από τις υποχρεώσεις της σε καταθέσεις. Όταν η Fed αυξάνει τα επιτόκια αρκετά απότομα ώστε να καταρρεύσουν οι τιμές των ομολόγων, η δομή των περιουσιακών στοιχείων του τραπεζικού συστήματος αποδυναμώνεται. Αυτή είναι η γωνία στην οποία η Fed έχει στριμώξει την οικονομία με την ποσοτική χαλάρωση.

Η Fed αναγνωρίζει φυσικά αυτό το εγγενές πρόβλημα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο απέφυγε να αυξήσει τα επιτόκια για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα – έως ότου το κατώτερο 99% των μισθωτών άρχισε να επωφελείται από την ανάκαμψη της απασχόλησης. Όταν οι μισθοί άρχισαν να ανακάμπτουν, η Fed δεν μπόρεσε να αντισταθεί στον συνήθη ταξικό πόλεμο εναντίον της εργασίας. Με τον τρόπο αυτό, όμως, η πολιτική της μετατράπηκε σε πόλεμο και κατά του τραπεζικού συστήματος.

Η Silvergate ήταν η πρώτη που βούλιαξε, αλλά ήταν μια ειδική περίπτωση. Είχε επιδιώξει να εκμεταλλευτεί το κύμα των κρυπτονομισμάτων, παρέχοντας τραπεζικές υπηρεσίες για διάφορα εξ αυτών. Μετά την αποκάλυψη της τεράστιας απάτης του Samuel Benjamin Bankman-Fried (SBF)[2], σημειώθηκε μαζική φυγή από τα κρυπτονομίσματα. Οι επενδυτές/ παίκτες εγκατέλειψαν το καράβι. Οι διαχειριστές των κρυπτονομισμάτων έπρεπε να πληρώσουν με την ανάληψη των καταθέσεων που είχαν στο Silverlake. Το πλοίο βυθίστηκε.

Η πτώχευση της Silvergate διέλυσε τη μεγάλη αυταπάτη των καταθέσεων σε κρυπτονομίσματα. Η επικρατούσα εντύπωση ήταν ότι τα κρυπτονομίσματα αποτελούσαν εναλλακτική λύση προς τις εμπορικές τράπεζες και το συμβατικό χρήμα. Όμως, σε τι θα μπορούσαν να επενδύσουν τα επενδυτικά σχήματα κρυπτονομισμάτων για να υποστηρίξουν τις αγορές νομισμάτων τους, αν όχι σε τραπεζικές καταθέσεις και κρατικούς τίτλους ή σε ιδιωτικές μετοχές και ομόλογα; Τι είναι στην τελική τα κρυπτονομίσματα πέρα από ένα αμοιβαίο κεφάλαιο που προστατεύεται με μυστικότητα της ιδιοκτησίας ώστε να προστατεύονται όσοι ξεπλένουν χρήμα;

Η Silicon Valley Bank είναι επίσης και κατά πολλές έννοιες μία ειδική περίπτωση, με δεδομένο ότι δάνειζε ειδικώς σε startups του κλάδου της πληροφορικής. Η Τράπεζα New Republic επίσης υπέστη ένα bank run και είναι επίσης μία εξειδικευμένη τράπεζα που δανείζει σε πλούσιους καταθέτες στην περιοχή του Σαν Φρανσίσκο και της βόρειας Καλιφόρνιας. Ήδη από την περασμένη εβδομάδα γινόταν λόγος για ένα bank run, και οι χρηματοπιστωτικές αγορές ταρακουνήθηκαν καθώς οι τιμές των ομολόγων μειώθηκαν όταν ο πρόεδρος της Fed Jerome Powell ανακοίνωσε ότι επρόκειτο να αυξήσει τα επιτόκια ακόμη περισσότερο από ό,τι σχεδίαζε νωρίτερα. Η αύξηση των ποσοστών απασχόλησης κάνει τους μισθωτούς πιο ανυπότακτους στις διεκδικήσεις τους για αύξηση των μισθών τουλάχιστον στα επίπεδα του πληθωρισμού που προκαλούν οι αμερικανικές κυρώσεις κατά της ρωσικής ενέργειας και των τροφίμων, καθώς και οι ενέργειες των μονοπωλίων που αυξάνουν τις τιμές «για να αντιμετωπίσουν τον επερχόμενο πληθωρισμό». Οι μισθοί δεν έχουν μέχρι σήμερα προσαρμοστεί προς τα υψηλά ποσοστά πληθωρισμού που προκύπτουν.

Φαίνεται ότι η Silicon Valley Bank θα πρέπει να ρευστοποιήσει τους τίτλους της με ζημία. Πιθανώς θα εξαγοραστεί από μια μεγαλύτερη τράπεζα, αλλά ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα συμπιέζεται. Το Reuters μετέδωσε την Παρασκευή ότι τα τραπεζικά αποθέματα στη Fed σημείωσαν πτώση. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, καθώς οι τράπεζες απολαμβάνουν επιτοκιακές διαφορές ρεκόρ. Δεν είναι περίεργο που οι εύποροι επενδυτές τρέχουν να ξεφύγουν από τις τράπεζες.

Το προφανές ερώτημα είναι γιατί η Fed δεν διασώζει απλώς τις τράπεζες που βρίσκονται στη θέση της SVB. Η απάντηση είναι ότι οι χαμηλότερες τιμές των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων φαίνεται να αποτελούν τη νέα κανονικότητα. μοιάζουν με τη Νέα Κανονικότητα. Για τις τράπεζες με αρνητικά ίδια κεφάλαια, πώς θα μπορούσε να επιλυθεί το θέμα της φερεγγυότητάς τους χωρίς μία απότομη μείωση των επιτοκίων και αποκατάσταση της 15ετούς πολιτικής μηδενικών επιτοκίων;

Υπάρχει ένας ακόμη μεγαλύτερος ελέφαντας στο δωμάτιο: τα παράγωγα. Η αστάθεια αυξήθηκε την περασμένη Πέμπτη και Παρασκευή. Η αναταραχή έχει φτάσει σε τεράστια μεγέθη πέρα και από αυτά που χαρακτήρισαν το κραχ της AIG και άλλων κερδοσκόπων το 2008. Σήμερα, η JP Morgan Chase και άλλες τράπεζες της Νέας Υόρκης έχουν τζογάρει σε παράγωγα που αποτιμώνται σε αξία δεκάδων τρισεκατομμυρίων δολαρίων, για τα οποία πρόκειται να μεταβληθούν τα επιτόκια, οι τιμές των ομολόγων, οι τιμές των μετοχών και άλλες παράμετροι.

Για κάθε πετυχημένη μαντεψιά, υπάρχει ένας χαμένος. Όταν ποντάρονται τρισεκατομμύρια δολάρια, είναι βέβαιο ότι κάποιος τραπεζίτης θα καταλήξει σε μια ζημία που μπορεί εύκολα να εξανεμίσει το σύνολο των καθαρών ιδίων κεφαλαίων της τράπεζας.

Υπάρχει πλέον μια στροφή προς το ασφαλές καταφύγιο των «μετρητών», αλλά και σε κάτι ακόμη καλύτερο από τα μετρητά: τις κρατικές εγγυήσεις του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ. Παρά τις συζητήσεις για την άρνηση των Ρεπουμπλικάνων να αυξήσουν το ανώτατο όριο του χρέους, το Υπουργείο Οικονομικών μπορεί πάντα να τυπώσει χρήματα για να πληρώσει τους κατόχους των ομολόγων του. Φαίνεται ότι το Υπουργείο Οικονομικών θα γίνει το νέο αγαπημένο καταθετήριο για όσους έχουν τους οικονομικούς πόρους. Οι τραπεζικές καταθέσεις θα μειωθούν. Και μαζί τους, τα αποθεματικά των τραπεζών στη Fed.

Μέχρι στιγμής, η χρηματιστηριακή αγορά αντιστέκεται στην πτώση των τιμών των ομολόγων. Η εκτίμησή μου είναι ότι τώρα θα δούμε τη Μεγάλη Εκτόνωση της μεγάλης έκρηξης του Πλασματικού Κεφαλαίου της περιόδου 2008-2015. Εξάλλου, όποιος σπέρνει ανέμους, θερίζει θύελλες. Οι «άνεμοι» εν προκειμένω είναι η υπερβολική αύξηση των παραγώγων που τροφοδοτήθηκε από τη χαλάρωση των κανόνων της χρηματοπιστωτικής αγοράς και της ανάλυσης κινδύνου κατά  την μετά το 2008 εποχή.


[1] Σ.τ.Μ.: Αναφέρεται στην περίπτωση του CEO της Lincoln Savings and Loans Association που καταδικάστηκε στα μέσα της δεκαετίας του ‘90 για απάτες πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων που οδήγησαν χιλιάδες ομολογιούχους σε πτώχευση και κόστισαν περίπου 124 δις δολάρια στους φορολογούμενους.

[2] Ο S. Bankman – Fried είναι ο πρώην ιδιοκτήτης του ανταλλακτηρίου κρυπτονομισμάτων FTX, που πτώχευσε αιφνιδίως το Νοέμβριο του 2022, χάνοντας 32 δις δολάρια σε λίγες μέρες. Λίγο μετά ο ίδιος συνελήφθη για σειρά οικονομικών αδικημάτων (απάτη, ξέπλυμα μαύρου χρήματος κ.ά.).

Πηγή: Counterpunch

Μετάφραση: antapocrisis.gr

Μια δίκαιη βράβευση

Ειλικρινά δεν καταλαβαίνω τη μεμψιμοιρία, τα ειρωνικά σχολιάκια και τις πλακίτσες με τη βράβευση του υπουργού Οικονομικών από το περιοδικό The Banker. Ηταν μια πέρα για πέρα δίκαιη βράβευση, τουλάχιστον με τα κριτήρια του περιοδικού του ομίλου Financial Times, που είναι αφιερωμένο και αφοσιωμένο στην καλή και εις βάθος πληροφόρηση της τοκογλυφικής «Διεθνούς».

Θα τολμούσα μάλιστα να πω ότι το The Banker (= Ο Τραπεζίτης) έκανε μεγάλη υπέρβαση βραβεύοντας τον κ. Χρήστο Σταϊκούρα, αφού κατά κάποιο τρόπο αναγκάστηκε να προδώσει τη σεβαστή ομάδα των τραπεζιτών στους οποίους απευθύνεται. Υποθέτω ότι αν η κριτική επιτροπή –θα υπάρχει μια κριτική επιτροπή για το casting των υπουργών, έτσι δεν είναι;– γνώριζε την τιτάνια σύγκρουση του υπουργού με τους τραπεζίτες, τα μπινελίκια που αντάλλαξαν την αποφράδα ημέρα της 14ης Δεκεμβρίου 2022 για τα επιτόκια, το μπούλινγκ που υπέστη από τον υπουργό το ιερατείο του εγχωρίου χρηματοπιστωτικού καρτέλ, αν τα ήξερε όλα αυτά το The Banker, θα το ξανασκεφτόταν να βραβεύσει τον Σταϊκούρα υπουργό Οικονομικών του 2023.

Τώρα το κακό έγινε. Τα μπινελίκια διεθνοποιήθηκαν και το μπινελίκωμα κινδυνεύει να αναδειχθεί ως βέλτιστη πρακτική για υπουργούς Οικονομικών ανά την υφήλιο. Οι τραπεζίτες θα τρέμουν την ώρα και τη στιγμή που θα συναντηθούν με φιλόδοξους υπουργούς Οικονομικών, τους οποίους ουκ εά καθεύδειν το του Σταϊκούρα τρόπαιον, διότι τα μπινελίκια ας πούμε ότι καταπίνονται (άλλωστε υπάρχουν και βρώσιμα μπινελίκια, μετά μπίρας ή τσίπουρου). Αλλά αν οι υπουργοί απαιτήσουν από τους τραπεζίτες να αυξήσουν τα επιτόκια καταθέσεων, να μειώσουν τα επιτόκια δανεισμού, να μειώσουν ή και να μηδενίσουν τις προμήθειες για κάθε σελφ σέρβις υπηρεσία που δεν προσφέρουν, να σταματήσουν τους πλειστηριασμούς ακινήτων, να κουρέψουν δραστικά τα χρέη των πιο ευάλωτων πελατών τους, να φρενάρουν τη συρρίκνωση του δικτύου καταστημάτων τους, να σταματήσουν τη μείωση και τις απολύσεις των τραπεζοϋπαλλήλων, αν γίνουν όλα τα αυτά τα ύστερα του κόσμου, τι θα γίνει; Θα τα κλείσουνε τα μαγαζιά;

Κι έπειτα, αν αποδεχθούμε τον ρεαλισμό της λαϊκής θυμοσοφίας «Δώσε θάρρος στο χωριάτη να σ’ ανέβει στο κρεβάτι», ποιο μπορεί να είναι το επόμενο βήμα από τους σχεδόν αποθρασυμένους από τη βράβευση Σταϊκούρα υπουργούς Οικονομικών του κόσμου; Να αμφισβητήσουν την ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών; Να ανατρέψουν την τάξη του κόσμου μας εδώ και μισό αιώνα και να απαιτήσουν από τους κεντροτραπεζίτες να σταματήσουν τις αυξήσεις επιτοκίων; Να τους επιβάλουν να εγκαταλείψουν τον ιερό αγώνα τους κατά του πληθωρισμού; Να τους απαιτήσουν να ενθαρρύνουν και να χειροκροτήσουν ακόμη και τις αυξήσεις στους μισθούς; Να σταματήσουν να ακριβαίνουν το κόστος του χρήματος; Να πετάξουν ξανά χρήμα από το ελικόπτερο; Κι αν καταλήξει σε λάθος χέρια; Να γίνει όλος ο κόσμος Τουρκία, με πληθωρισμό 65%;

Δίκαιη η βράβευση Σταϊκούρα, κι έχουμε κάθε λόγο να νιώθουμε εθνική υπερηφάνεια για την επιλογή του. Αλλά έχει τα ρίσκα της. Αν ο υπουργός Οικονομικών του 2023 (για την Ευρώπη, για να μην παρεξηγούμαστε, γιατί ανάλογα βραβεία πήραν υπουργοί Οικονομικών στις άλλες ηπείρους) αναδεικνύεται ένας τόσο σκληρός διώκτης των τραπεζών από το περιοδικό των τραπεζιτών, μπορούμε βάσιμα να προσδοκούμε ότι η διεθνής συνομοσπονδία των συνδικάτων θα βραβεύσει τον Χατζηδάκη για τον απεργοκτόνο νόμο και το συνδικαλιστικό μητρώο, η Greenpeace θα αναδείξει τον Σκρέκα κορυφαίο υπουργό «πράσινο» Ενέργειας για την ολική επαναφορά στους υδρογονάνθρακες, η Διεθνής Διαφάνεια θα ανακηρύξει τον Πιερρακάκη κορυφαίο στις απευθείας αναθέσεις, το λόμπι των φαρμακευτικών θα απονείμει στον Πλεύρη το βραβείο αυτοΐασης άνευ φαρμάκων, ο Economist θα επιβραβεύσει τον Αδωνι ως «χρυσό αόρατο χέρι της αγοράς» και το Forbes θα αναγκαστεί να αναθεωρήσει τις λίστες των υπερπλουσίων του κόσμου, ψάχνοντας εξονυχιστικά τα μέλη της κοινοβουλευτικής ομάδας της Ν.Δ. Εννοείται πως ο οίκος Sothby’s θα ανακηρύξει τον Κυριάκο κορυφαίο συλλέκτη της χρονιάς.

ΥΓ. Στο σκεπτικό του The Banker για τη βράβευση Σταϊκούρα μεταξύ άλλων αναφέρεται «η ψηφιοποίηση της δημόσιας διοίκησης». Οπα! Ο Πιερρακάκης το ξέρει αυτό; Κι ακόμη «η απλούστευση του πλαισίου για την αδειοδότηση επενδύσεων και η τόνωση της έρευνας και της καινοτομίας». Στάκα! Τον Γεωργιάδη τον ρώτησαν γι’ αυτό; Ευτυχώς που τα παλικάρια δεν κατεβαίνουν στις ίδιες περιφέρειες, ειδάλλως θα χυνόταν αίμα. Γαλάζιο και αδελφικό.

Σύντομα οικονομικά σχόλια πάνω σε ειδήσεις με …σημασία

Ο ΜΠΑΪΝΤΕΝ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΕΙ ΓΙΑ ΝΕΟ ΚΥΜΑ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ, ΑΛΛΑ ΤΟ ΖΟΥΜΙ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΑΛΛΟΥ

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, μιλώντας την Τρίτη 21 Ιουνίου σε συνέντευξη τύπου αυτοεπαινέθηκε για τις προσπάθειες της κυβέρνησής του να επεκτείνει τους εμβολιασμούς κατά της COVID-19 σε νήπια κάτω των πέντε ετών. Ως εδώ, θάλεγε κάποιος, οι σκοποί του ήταν ευγενικοί. Όμως, το παρασύνθημα βρίσκεται κρυμμένο στο εξής απόσπασμα: «Χρειαζόμαστε περισσότερα χρήματα για να καταστρώσουμε τα σχέδιά μας για τη δεύτερη πανδημία. Θα υπάρξει άλλη μια πανδημία», προειδοποίησε ο πρόεδρος, χωρίς να υπεισέλθει σε λεπτομέρειες σχετικά με το τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό το νέο κύμα. Άρα, ουσιαστικά, ο Μπάιντεν με αφορμή την πανδημία, ζητά «χρήματα». Το ζήτημα έχει πονηρές πλευρές και αξίζει να το δούμε προσεκτικότερα.

Η μεγάλη άνοδος των τιμών παγκοσμίως είχε ξεκινήσει αρκετά πριν τον Φεβρουάριο φέτος, με κύρια αιτία την εκτύπωση χρήματος από τις ΗΠΑ και την ΕΕ προκειμένου να αποτρέψουν τυχόν ύφεση σαν αποτέλεσμα του ξεσπάσματος της COVID-19. Οι καραντίνες και οι περιορισμοί που αναγκαστικά επιβλήθηκαν είχαν οδηγήσει σε έκρυθμες καταστάσεις όσο αφορά τις παραγωγικές διαδικασίες παγκοσμίως με κίνδυνο να επακολουθήσει μια σοβαρή διεθνής ύφεση και οικονομική κρίση. Οι κεντρικές τράπεζες αντιμετώπισαν τον κίνδυνο με τον συνήθη τρόπο: πλημυρίζοντας με φρεσκοτυπωμένο χρήμα την αγορά. Μπορεί η ύφεση να αποφεύχθηκε, αλλά επακολούθησε ο πληθωρισμός, ο οποίος βεβαίως εντάθηκε μετά και τις περιβόητες κυρώσεις που οδήγησαν σε περιστολή των προμηθειών σε πρώτες ύλες και επομένως στη μεγάλη αύξηση των τιμών τους που επηρεάζει ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής αγαθών.

Η προσπάθεια του Μπάιντεν να αποδώσει τον πληθωρισμό στον Πούτιν με την παροιμιώδη έκφραση «οι αυξήσεις τιμών του Πούτιν» προκάλεσε υπομειδιάματα στους ειδικούς, αλλά το βασικότερο είναι ότι απορρίπτεται από το συντριπτικό ποσοστό των Αμερικανών ψηφοφόρων, το 52% των οποίο θεωρεί ως υπεύθυνο τον ίδιο τον Μπάιντεν με τον Πούτιν να ψηφίζεται μόνο από το 11%.

Τον προηγούμενο μήνα, ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ (US Federal Reserve), ανακοίνωσε ως κεντρικό καθήκον της τράπεζας τον πόλεμο κατά του πληθωρισμού, που πλέον τρέχει στις ΗΠΑ με ρυθμό 8.6% σε ετήσια βάση, τον υψηλότερο από τον Δεκέμβριο του 1981. Το έργο μας θα είναι δύσκολο, είπε ο πρόεδρος της Fed, Jerome Powell, και δεν αποκλείεται να μην αποφύγουμε την ύφεση με τη χρήση των εργαλείων που διαθέτουμε.

Έτσι ξεκίνησε ο νέος κύκλος αύξησης των επιτοκίων που προκαλεί πτώση των τιμών των ομολόγων και ανατριχίλα στις χρηματαγορές παντού στον κόσμο. Εδώ και σαράντα χρόνια έχουν δημιουργηθεί τεράστια χρηματικά αποθέματα τα οποία μη βρίσκοντας διέξοδο σε παραγωγικές επενδύσεις, ακολουθούν κύκλους διείσδυσης σε διάφορους τομείς της χρηματο-οικονομικής σφαίρας (αγορά γης, χρηματιστήρια, hedge funds κ.α.) προκαλώντας φούσκες διαρκώς, οι οποίες κάθε τόσο θέτουν σε κίνδυνο την ευστάθεια της παγκόσμιας οικονομίας όπως απέδειξε η κρίση του 2008.

Η αύξηση των επιτοκίων με στόχο το χτύπημα του πληθωρισμού έμοιαζε αρχικά να είχε την ευλογία του Μπάιντεν. Όμως, αναλυτές με αριστερό προσανατολισμό και παράδοση σε ακριβείς προβλέψεις, προειδοποίησαν ότι ο Μπάιντεν θα ανακρούσει πολύ σύντομα πρύμναν, επειδή με την αύξηση των επιτοκίων θα θιγούν οι κάτοχοι αξιών (μετοχές, ομόλογα).

Και ιδού, πριν αλέκτορα φωνήσαι τρις, ο Μπάιντεν ζητά και άλλα χρήματα, υποτίθεται για να προετοιμαστεί για το δεύτερο μεγάλο κύμα της πανδημίας. Αλλά πού θα βρεθούν τα χρήματα; Προφανώς με τον παλιό, δοκιμασμένο μηχανισμό της εκτύπωσής τους που δεν κοστίζει και πολύ.

Η συνέχεια, εφόσον ικανοποιηθεί (και θα ικανοποιηθεί) το αίτημα του Μπάιντεν θα είναι να δούμε διψήφια νούμερα πληθωρισμού στις ΗΠΑ. Τα λιμνάζοντα κεφάλαια, που εδώ και χρόνια λιγουρεύονται την «κατάληψη» της Ρωσίας με τα τεράστια αποθέματα σε πρώτες ύλες, θα ωθήσουν σε ακόμη επιθετικότερες συμπεριφορές τις ΗΠΑ, προκειμένου να επιτύχουν τη διέξοδο που ονειρεύονται προς Ανατολάς. Οι επενδύσεις σε μη παραγωγικούς τομείς (βιομηχανία όπλων) θα ενταθούν και ενδεχομένως να δούμε νέες περιπέτειες των Δυτικών πολέμαρχων με την Κίνα.

Επίσης το δολάριο και το ευρώ θα χάσουν και άλλο από την αξία της ισοτιμίας τους εντείνοντας τις αυξητικές τάσεις στις τιμές των εμπορευμάτων. Τα νομίσματα χωρών που διαθέτουν «σκληρές» πρώτες ύλες ή έχουν στενή συσχέτιση με τον χρυσό θα συνεχίσουν να ανατιμώνται, επειδή οι πρώτες ύλες συμπεριφέρονται πολύ καλά σε πληθωριστικό περιβάλλον. Δεν είναι τυχαία η επανεκκίνηση των αγορών Ρωσικού χρυσού από την κεντρική τράπεζα της Ελβετίας τις τελευταίες μέρες ούτε οι μελέτες που επίμονα εμφανίζονται για το ενδεχόμενο σύνδεσης του Ρωσικού ρουβλιού με τον χρυσό.

Και όλα αυτά για να γλυτώσουμε από το νέο κύμα της …πανδημίας. Ευτυχώς για τις κυρίαρχες ελίτ της Δύσης, οι λαοί τους ακόμη δεν έχουν ξεσηκωθεί, αλλά κάτι μοιάζει επιτέλους να κινείται τελευταία.

ΕΝΤΕΙΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΦΟΒΟΙ ΓΙΑ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΕΠΕΝΔΥΤΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΗΠΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΑΥΤΟ ΕΧΕΙ ΣΗΜΑΣΙΑ

Ο δισεκατομμυριούχος Ray Dalio, ιδρυτής και συν-διαχειριστής του μεγαλύτερου παγκοσμίως Hedge Fund (δηλαδή αμοιβαίο κεφάλαιο αντιστάθμισης κινδύνου, όπως ευφημιστικά αποκαλούνται τα κεφάλαια διακινδύνευσης), Bridgewater Associates, σε συνέντευξή του στη γερμανική εφημερίδα Der Spiegel στις 10 Ιουνίου εξέφρασε, μεταξύ άλλων, την ανησυχία του για τις επιπτώσεις που θα έχει η πολιτική των κυρώσεων κατά της Ρωσίας όσο αφορά τον δανεισμό του Αμερικανικού Δημοσίου.

Ο Dalio, ο οποίος αυτή την περίοδο έχει προxωρήσει σε τεράστιες ανοιχτές πωλήσεις (short selling) σε Ευρωπαϊκές μετοχές, προβλέπει «σκοτεινούς καιρούς» για τη Δύση. Κατά τη γνώμη του, οι ΗΠΑ όχι μόνο έχουν περάσει την κορύφωση της εποχής τους ως κυρίαρχη οικονομική δύναμη, αλλά επιπλέον βρίσκονται στο χείλος του πολέμου με την Κίνα και τη Ρωσία. Επίσης, εκτιμά ότι ο στασιμοπληθωρισμός, δηλαδή ο πληθωρισμός που συνοδεύεται από ύφεση και γι΄αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολη η αντιμετώπισή τους με τα κλασικά εργαλεία, δεν μπορεί πλέον να αποφευχθεί.

Κατά τον Dalio, οι κυρώσεις της Δύσης αποτυγχάνουν μεν, αλλά δεν υπάρχουν άλλες επιλογές στη διάθεση της Ουάσιγκτον. «Οι κυρώσεις είναι το μόνο όπλο που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι ΗΠΑ. Μέχρι στιγμής, η μείωση του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της Ρωσίας ήταν περίπου 15% [ΣΗΜ. ο αριθμός αυτός δεν είναι ακριβής. Οι τελευταίες εκτιμήσεις έχουν διορθωθεί από την Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας στο 7.8% με προειδοποίηση πιθανότητας περαιτέρω μείωσης]. Αυτό είναι υποφερτό για τον πληθυσμό. Ο Πούτιν θα έχει πρόβλημα να παραμείνει στην εξουσία μόνο εάν η οικονομία καταρρεύσει περισσότερο, ας πούμε έως και 40%,», είπε.

Ταυτόχρονα ο Dalio υποστήριξε ότι, ενώ αποτυγχάνουν στον άμεσο στόχο τους, δηλαδή να περιορίσουν την ικανότητα της Ρωσίας να πολεμήσει στην Ουκρανία, οι κυρώσεις βλάπτουν επίσης τις ΗΠΑ. «Μπορώ ήδη να σας πω με βεβαιότητα ότι και η Δύση υποφέρει από τις κυρώσεις. Άλλες χώρες [εννοεί κυρίως την Κίνα, αλλά και την Ινδία] απορρίπτουν όλο και περισσότερο τα αμερικανικά κρατικά ομόλογα επειδή φοβούνται ότι θα μπορούσαν να καταλήξουν σαν τη Ρωσία [δηλαδή, απλούστατα, το Αμερικανικό Δημόσιο να μην εκπληρώσει την υποχρέωση εξόφλησής τους επικαλούμενο “κυρώσεις”]. Αυτό αλλάζει την ισορροπία δυνάμεων σε όλο τον κόσμο» είπε.

Ο Dalio αναμένει ότι η σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας θα επιφέρει δραματικές αλλαγές για ολόκληρο τον κόσμο. «Το όλο θέμα θυμίζει τα έτη 1938 και 1939, όταν ο κόσμος ήταν στα πρόθυρα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου: δύο παγκόσμιες δυνάμεις βρίσκονται αντιμέτωπες και υποστηρίζονται από διαφορετικούς συμμάχους. Το πώς θα συμπεριφερθεί η Ινδία θα είναι καθοριστικό. Η χώρα ενδεχομένως να σταθεί στο πλευρό της ρωσικής οικονομίας εάν η Δύση μποϊκοτάρει τη Μόσχα. Σε κάθε περίπτωση, οι εποχές ενός παγκοσμιοποιημένου κόσμου με ελάχιστους εμπορικούς φραγμούς και ελεύθερη ροή κεφαλαίων έχουν τελειώσει», είπε.

Στο παρελθόν, με αφορμή κάποιες δηλώσεις του πρώην προέδρου της Ρωσίας, Μεντβέντεφ, είχα σχολιάσει αυτό το ζήτημα: O μεγαλύτερος αγοραστής ομολόγων του Federal Reserve των ΗΠΑ, η Κίνα, βλέποντας την τύχη που επιφυλάχτηκε στα αποθεματικά διαθέσιμα της Ρωσίας, δηλαδή την κατακράτησή τους από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους, είναι απολύτως λογικό να σκεφτεί να επαναπροσανατολίσει τα κεφάλαιά της αλλού. Με δεδομένες τις τεράστιες ευκαιρίες που ανοίγονται στη Ρωσία, ιδιαίτερα μετά την αποχώρηση των Δυτικών εταιριών, είναι φυσικό η Κίνα στο εξής, αντί να τοποθετεί τα διαθέσιμά της σε “χαρτιά” των ΗΠΑ να τα διοχετεύει προς επενδύσεις στη Ρωσία.

Μια τέτοια μεταβολή της χρήσης των τεράστιων Κινεζικών αποθεματικών θα αποτελέσει βαρύ χτύπημα για τον δανεισμό του Αμερικανικού δημοσίου, πάνω στον οποίο στηρίζουν την παγκόσμια ισχύ τους οι ΗΠΑ εδώ και χρόνια.

Αν και η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ έχει το δικαίωμα να αποδεχτεί ως εγγυήσεις ακόμη και πέτρες προκειμένου να τυπώσει δολάρια, είναι σαφές ότι μια τέτοια ανοιχτά υπερπληθωριστική ενέργεια θα καταρράκωνε την αξία του δολαρίου. Τα τελευταία τριάντα χρόνια είχε εφευρεθεί το «αεικίνητο» με το λεγόμενο πάντρεμα (coupling) της Κινεζικής με την Αμερικανική οικονομία ως μηχανισμός τυπώματος δολαρίων με ταυτόχρονη συγκράτηση του πληθωρισμού στις τιμές καταναλωτή λόγω των φτηνών εισαγωγών μέσω των φρεσκοτυπωμένων δολαρίων. Όπως έγραφα προ τριών μηνών:

«Κατά τη δική μου γνώμη, η αναφορές [του Μεντβέντεφ] αποτελούν υπενθύμιση προς την Κίνα ότι το τεράστιο απόθεμα ομολόγων του Αμερικανικού Δημοσίου τα οποία διαθέτει μπορεί να μετατραπεί σε σκέτα χαρτιά. Οι εκτεταμένες αγορές αμερικανικών ομολόγων από την Κίνα αποτελούν βασικό μηχανισμό για το τύπωμα δολαρίων από την FRB [Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ], τα οποία εν μέρει χρησιμοποιούνται για την αγορά φτηνών Κινεζικών προϊόντων από τις ΗΠΑ.

Αυτό το ζευγάρωμα των δύο οικονομιών, αμερικανικής και Κινεζικής, χαρακτηρίζει την παγκόσμια οικονομία κατά τα 30 προηγούμενα χρόνια και δεν γνωρίζω πόσο εύκολα θα απεξαρτηθεί από αυτό η Κίνα–αλλά οπωσδήποτε, αν κάτι προμηνύουν οι εξελίξεις στο Ουκρανικό, είναι τα σοβαρά βήματα που θα κάνει η Κίνα για την απεξάρτησή της από τα αμερικανικά “χαρτιά”.

Για να δούμε αν στο μέλλον η Ρωσία (και τρίτες χώρες) θα μπορέσει να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ ως η κύρια αγορά των Κινεζικών προϊόντων μέσω της προμήθειας πρώτων υλών στην Κινεζική βιομηχανία. Αν επιτύχει αυτό το νέο ζευγάρωμα, οι ΗΠΑ θα βρεθούν σε δύσκολη θέση, επειδή τότε είναι που θα σπάσει το δολαριο-κεντρικό σύστημα που μας κληροδότησε ο 20ος αιώνας.»

Η εκδίκηση της πρώτης ύλης

Επιστρέφουμε με ιλιγγιώδη ταχύτητα στα βασικά. Στα στοιχειώδη της ανθρώπινης ύπαρξης. Πρέπει να αποκολλήσουμε τον Προμηθέα από τον Καύκασο, να τον απελευθερώσουμε απ’ το μαρτύριό του, να ξανακλέψει τη φωτιά από τους θεούς ή όποιους την έχουν απαλλοτριώσει και να την επιστρέψει στην ανθρωπότητα. Ξαναγινόμαστε πολιτισμός του άνθρακα και της καύσης. Λογικό από μιαν άποψη, η ζωή είναι προϊόν της χημείας του άνθρακα, της οργανικής που λέμε (εύκολη ήταν, εξ όσων θυμάμαι, πώς κατάφερα και έγραψα ένα ολοστρόγγυλο 5, χατιρικό κι αυτό, όπως μου εκμυστηρεύτηκε ο συμπαθέστατος καθηγητής, είναι απορίας άξιον). Ισως έχουν δίκιο αυτοί που συσχετίζουν την ετυμολογία των λέξεων «άνθρ-ωπος» και «άνθρ-αξ», με κοινό θέμα το «ανθρ-» εκ του «ανήρ»: άνθρωπος της μυκηναϊκής εποχής είναι ο σκουρόχρωμος, ο μελαψός σαν το κάρβουνο άνδρας. Ακούγεται υπερβολικό και too much ελληνοκεντρικό, αλλά του αξίζει μια διακριτική υποσημείωση στο μεγάλο βιβλίο του κόσμου. Ιδιαίτερα τώρα, που παρά την πράσινη μετάλλαξή μας εξαρτιόμαστε μέχρι θανάτου από το κάρβουνο και από όλες τις εκδοχές άνθρακα, υδρογονάνθρακα, αλλά και υδατάνθρακα, για να μην ξεχνάμε πως ο έρωτας, ο πόλεμος, η πολιτική, η διπλωματία και πολλά άλλα πράγματα περνάνε απ’ το στομάχι.

Ο κόσμος σπαράσσεται για τον άνθρακα και τις άπειρες ενώσεις και μετασχηματισμούς του. Διψά για υδρογονάνθρακες κάθε εκδοχής, στερεάς, υγρής και αέριας. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός, ανεξάρτητα από την αυταρχική, ολιγαρχική ή φιλελεύθερη πολιτική ενδυμασία του, επιστρέφει στις ιδρυτικές αντιθέσεις του. Ξαναγίνεται «πολεμικός καπιταλισμός». Οχι μόνο με την έννοια του ανταγωνισμού των εξοπλισμών και των άμεσων ή έμμεσων στρατιωτικών συρράξεων, αλλά κυρίως από την άποψη ότι το παγκοσμιοποιημένο, αχαρτογράφητο και αγεωγράφητο κεφάλαιο ξαφνικά αποκτά ξανά «εθνικότητα», γεωγραφία και σύνορα που ταυτόχρονα ετοιμάζεται να τα σπάσει και να τα υπερβεί. Συντελείται μια αιματηρή, μοχθηρή επανεκκίνηση του ανταγωνισμού για τον έλεγχο των αγορών, αλλά κυρίως των πρώτων υλών. Ναι, των πρώτων υλών.

Κοίτα να δεις τι πάθαμε! Πάνω που είχαμε αρχίσει να συνηθίζουμε στην ιδέα ότι για να αυξάνεται η κερδοφορία των επιχειρήσεων δεν χρειάζεται να παράγουν απολύτως τίποτα, ότι για να αυξάνεται ο πλούτος ενός έθνους και η ευημερία μιας κοινωνίας δεν χρειάζεται να λερώνουν τα χέρια τους με βρομοδουλειές, αρκεί να έχουν τα ορυχεία τους στην Αφρική και τα εργοστάσιά τους στην Κίνα, έρχονται οι πρώτες ύλες και παίρνουν την εκδίκησή τους. Ο αποϋλοποιημένος καπιταλισμός και η υπεραξία χωρίς αξία δεν έχουν καμιά τύχη χωρίς κάρβουνο, αέριο, πετρέλαιο, νικέλιο, κοβάλτιο, σίδηρο, ξύλο, αλεύρι, καλαμπόκι, σόγια, λάδι, κρέας, λαχανικά. Οι πρώτες ύλες κυβερνάνε τον κόσμο, απλώς είχαν γίνει τόσο φθηνές, άφθονες και δεδομένες που το είχαμε ξεχάσει.

Δεν ξέρω αν θα χρειαστούν σταυροφορίες για να φέρουν πιπέρια και μπαχάρια από την Ανατολή, στάρια και έλαια από τον Βορρά, μεταλλεύματα από τον Νότο, ξυλεία από τη Δύση, δεν ξέρω αν θα στηθούν νέα σκλαβοπάζαρα για να εξασφαλίσουν την αδιάκοπη καλλιέργεια του μπαμπακιού και του καλαμποκιού, ή αν αρκούν τα τεράστια μεταναστευτικά ρεύματα από Νότο προς Βορρά και από Ανατολάς προς Δυσμάς για να εξασφαλίσουν επαρκές και πρόθυμο δυναμικό. Το σίγουρο είναι ότι ο πόλεμος για τον έλεγχο των πρώτων υλών είναι σε πλήρη εξέλιξη. Είτε με κανονική προσάρτηση εδαφών και ζώνες επιρροής, είτε με αγροϊμπεριαλισμό, είτε με προθεσμιακά συμβόλαια δέσμευσης του φυσικού πλούτου που κρύβεται στη γη ή κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας.

Να δεις που στο τέλος θα μας κάνουν να νοσταλγήσουμε τον τουρμποκαπιταλισμό της δεκαετίας του 2000, με το υπερτροφικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, που μας είχε πείσει ότι το χρήμα γεννάει χρήμα και η παραγωγική δραστηριότητα, η ρυπαρή βιομηχανία για παράδειγμα, είναι μια συμπληρωματική δραστηριότητα που δεν φέρνει πλούτο. Γι’ αυτό την εξορίσαμε στην περιφέρεια του πλανήτη. Ή την πολύ πιο πρόσφατη ρητορική ότι η ψηφιακή οικονομία και οι πολυεθνικές επικράτειες του διαδικτύου που αγνοούν σύνορα και φραγμούς του χωροχρόνου και αποδίδουν άφθονες υπεραξίες της πληροφορίας μάς αρκούν για να βουλιάξουμε στο χρήμα. Δυστυχώς γι’ αυτούς, ούτε ο Μπέζος ούτε ο Γκέιτς ούτε ο Μάσκ υπάρχουν χωρίς κάρβουνο.

Σκάστε και σκάβετε, τώρα.


ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΞΙΑ 

Οταν η μεγάλη επιχείρηση γίνεται γιγάντια και οργανώνει σχεδιασμένα, με βάση τον ακριβή υπολογισμό ενός πλούτου στοιχείων, την προμήθεια της αρχικής πρώτης ύλης σε διαστάσεις: 2/3 ή 3/4 της συνολικής ποσότητας που είναι απαραίτητη για δεκάδες εκατομμύρια πληθυσμού. Οταν οργανώνεται συστηματικά η μεταφορά αυτής της πρώτης ύλης στα πιο κατάλληλα για την παραγωγή σημεία, που κάποτε απέχουν το ένα από το άλλο εκατοντάδες και χιλιάδες χιλιόμετρα. Οταν από ένα κέντρο διευθύνονται όλα τα στάδια της διαδοχικής κατεργασίας της πρώτης ύλης ώς την παραγωγή μιας ολόκληρης σειράς ποικίλων έτοιμων προϊόντων. Οταν η διανομή αυτών των προϊόντων γίνεται με βάση ένα σχέδιο σε δεκάδες και εκατοντάδες εκατομμύρια καταναλωτές (πώληση του πετρελαίου και στην Αμερική και στη Γερμανία από το αμερικάνικο «Τραστ πετρελαίου»). Τότε γίνεται ολοφάνερο ότι έχουμε μπροστά μας μια κοινωνικοποίηση της παραγωγής, ότι οι σχέσεις της ατομικής οικονομίας και της ατομικής ιδιοκτησίας αποτελούν ένα περίβλημα που δεν ανταποκρίνεται πια στο περιεχόμενο, που αναπόφευκτα όμως θα παραμεριστεί.

Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν, «Ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» 

Το τέλος της κυριαρχίας του δολαρίου;

Πέρυσι το καλοκαίρι, όταν οι ΗΠΑ εγκατέλειψαν το Αφγανιστάν, έκανα μια ανάρτηση για την ιστορία της κυριαρχίας του δολαρίου των ΗΠΑ. Υποστήριξα τότε, ότι το δολάριο των ΗΠΑ θα παραμείνει το κυρίαρχο παγκόσμιο νόμισμα για το ορατό μέλλον, αλλά ότι βρίσκεται σε σχετική πτώση σε σύγκριση με άλλα νομίσματα, ακριβώς επειδή ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός βρίσκεται σε σχετική πτώση σε σύγκριση με άλλες ανταγωνιστικές οικονομίες από τα μέσα της δεκαετίας του 1970.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έφερε αυτή τη συζήτηση ξανά στο προσκήνιο μεταξύ των οικονομολόγων του κυρίαρχου ρεύματος και των στρατηγικών αναλυτών της παγκόσμιας αγοράς. Οι συζητήσεις καταλήγουν στο ότι η κυριαρχία του δολαρίου των ΗΠΑ θα εξασθενίσει και ότι η παγκόσμια οικονομία πρόκειται να χωριστεί σε δύο μπλοκ: Δύση και Ανατολή – με τη Δύση να είναι οι ΗΠΑ, η Ευρώπη και η Ιαπωνία και την Ανατολή τα “αυταρχικά” καθεστώτα της Ρωσίας και της Κίνας, μαζί με την Ινδία. Είναι όμως πιθανή αυτή η αναδιαμόρφωση των νομισμάτων και των ροών κεφαλαίων;

Στην προηγούμενη ανάρτησή μου, ασχολήθηκα λεπτομερώς με την ιστορική μείωση της κυριαρχίας του δολαρίου ΗΠΑ στο εμπόριο, στις ροές κεφαλαίων και στη χρήση του ως αποθεματικό νόμισμα.  Δεν θα τα επαναλάβω ξανά.  Αντ’ αυτού, σε αυτό το κείμενο, θα προσπαθήσω να εξετάσω το μέλλον και τις συνέπειες των νέων εξελίξεων στον ανταγωνισμό μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, των “αναδυόμενων” οικονομιών που αντιστέκονται στη “δυτική” κυριαρχία και του ευρύτερου κόσμου των περιφερειακών και φτωχών χωρών.

Οι διεθνείς ανταγωνιστές του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, όπως η Ρωσία και η Κίνα, έχουν ζητήσει συστηματικά μια νέα διεθνή οικονομική τάξη και έχουν εργαστεί για να εκτοπίσουν το δολάριο από την κορυφή του σημερινού παγκόσμιου νομισματικού καθεστώτος. Η προσθήκη του ρενμίνμπι (σ.μ. κινεζικού νομίσματος, διεθνώς γνωστό ως γουάν) το 2016 στο καλάθι των νομισμάτων που συνθέτουν τα ειδικά τραβηκτικά δικαιώματα του ΔΝΤ, αποτέλεσε μια σημαντική παγκόσμια αναγνώριση της αυξανόμενης διεθνούς χρήσης του κινεζικού νομίσματος.  Και τα επακόλουθα της σύγκρουσης στην Ουκρανία θα επιταχύνουν σαφώς αυτή την προσπάθεια της Ρωσίας και της Κίνας, καθώς αντιμετωπίζουν σοβαρές και μακροχρόνιες κυρώσεις στις αγορές εμπορίου και χρήματος που θα μειώσουν την πρόσβασή τους στο δολάριο και το ευρώ.

Ωστόσο, δεν υπάρχει ακόμη πραγματική εναλλακτική λύση στις διεθνείς αγορές για το δολάριο ΗΠΑ.  Πρώτον, δεν μπορεί να υπάρξει επιστροφή στον χρυσό ως διεθνές χρηματικό εμπόρευμα και ο ρόλος του διεθνούς χρήματος, όπως δημιουργήθηκε από το ΔΝΤ με τα Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα (SDR), είναι ελάχιστος, ενώ το μέλλον είναι ασταθές με άλλα δυνητικά νομισματικά περιουσιακά στοιχεία, όπως τα κρυπτονομίσματα.

Το ξένο συνάλλαγμα παραμένει η κύρια μορφή αποθεματικών

Το ξένο συνάλλαγμα παραμένει η κύρια μορφή αποθεματικών

Και το δολάριο των ΗΠΑ (και σε μικρότερο βαθμό το ευρώ) παραμένει κυρίαρχο στις διεθνείς πληρωμές.

Δολάριο και Ευρώ παραμένου κυρίαρχα στις διεθνείς συναλλαγές

Δολάριο και Ευρώ παραμένουν κυρίαρχα στις διεθνείς συναλλαγές

Ωστόσο, ένα πρόσφατο έγγραφο εργασίας του ΔΝΤ αποκαλύπτει μια σημαντική τάση. Το δολάριο ΗΠΑ δεν αντικαθίσταται σταδιακά από το ευρώ, το γεν ή ακόμη και το κινεζικό ρενμίνμπι, αλλά από μια σειρά μικρότερων νομισμάτων.  Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το μερίδιο των αποθεματικών που κατέχουν οι κεντρικές τράπεζες σε δολάρια ΗΠΑ έχει μειωθεί κατά 12 ποσοστιαίες μονάδες από την αρχή του αιώνα, από 71% το 1999 σε 59% το 2021.  Ωστόσο, η πτώση αυτή συνοδεύτηκε από αύξηση του μεριδίου, αυτών που το ΔΝΤ αποκαλεί “μη παραδοσιακά αποθεματικά νομίσματα”, τα οποία ορίζονται ως νομίσματα εκτός των “τεσσάρων μεγάλων”, δηλαδή του δολαρίου ΗΠΑ, του ευρώ, του ιαπωνικού γιεν και της βρετανικής λίρας στερλίνας, δηλαδή του αυστραλιανού δολαρίου, του καναδικού δολαρίου, του κινεζικού ρενμίνμπι, του κορεατικού γουόν, του δολαρίου Σιγκαπούρης και της σουηδικής κορώνας.

Η πορεία των 4

Η πορεία των 4 “μεγάλων” νομισμάτων έναντι των “μη παραδοσιακών”

Το ΔΝΤ διαπίστωσε ότι αυτή η στροφή προς τα μη παραδοσιακά νομίσματα ήταν ευρείας βάσης: “εντοπίζουμε 46 ενεργούς διαφοροποιητές που έχουν μετατοπίσει τα χαρτοφυλάκιά τους προς αυτή την κατεύθυνση, έτσι ώστε να κατέχουν τώρα τουλάχιστον το 5% των αποθεματικών τους σε μη παραδοσιακά νομίσματα”. Οι χώρες που συσσωρεύουν αυτό που το ΔΝΤ αποκαλεί “πλεονάζοντα” συναλλαγματικά αποθέματα, δηλαδή συσσωρεύουν πέραν των αναγκαίων για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε εμπορικής ή νομισματικής κρίσης, στρέφουν όλο και περισσότερο το πλεόνασμα αυτό, από τα “τέσσερα μεγάλα” νομίσματα, δηλαδή το δολάριο, το ευρώ, τη στερλίνα και το γεν, σε άλλα μικρότερα νομίσματα.  Το ΔΝΤ υπολογίζει ότι τα πλεονάζοντα συναλλαγματικά αποθέματα ανέρχονται σήμερα σε 1,5 τρισ. δολάρια (συμπεριλαμβανομένης της Κίνας), ή το 25-30% των συνολικών αποθεμάτων των μη ιμπεριαλιστικών οικονομιών.

Τα πλεονάζοντα συναλλαγματικά αποθέματα των αναδυόμενων οικονομιών

Τα πλεονάζοντα συναλλαγματικά αποθέματα των αναδυόμενων οικονομιών

Επιπλέον, υπάρχουν χώρες που δεν έχουν “πλεονάζοντα” συναλλαγματικά αποθέματα, αλλά, αντίθετα, έχουν ελάχιστα συναλλαγματικά αποθέματα σε δολάρια.  Ορισμένες από αυτές έχουν επίσης καταφύγει σε εναλλακτικά νομισματικά περιουσιακά στοιχεία όπως τα κρυπτονομίσματα (Ελ Σαλβαδόρ και Νιγηρία). Για παράδειγμα, πριν από ένα χρόνο, το Ελ Σαλβαδόρ υιοθέτησε το bitcoin ως νόμιμο χρήμα και τώρα ανακοίνωσε την έκδοση κρατικού ομολόγου που θα πληρώνεται σε bitcoin. Αυτά τα λεγόμενα “ηφαιστειακά” ομόλογα (το Ελ Σαλβαδόρ είναι ηφαιστειακό), έχουν σχεδιαστεί για να αντλήσουν κεφάλαια για την κυβέρνηση και τους επενδυτές, πουλώντας τελικά τα ομόλογα σε δολάρια σε πέντε χρόνια. Φυσικά, όλα εξαρτώνται από την αύξηση της αξίας του bitcoin σε δολάρια μέχρι τότε. Δείτε όμως τη μεταβλητότητα της ισοτιμίας του bitcoin σε δολάρια τον τελευταίο χρόνο.

Ισοτιμία bitcoin - δολαρίου

Ισοτιμία bitcoin – δολαρίου

Όλα αυτά δείχνουν ότι η μετατόπιση της ισχύος των διεθνών νομισμάτων μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, δεν θα οδηγήσει σε κάποιο μπλοκ Δύσης-Ανατολής, όπως υποστηρίζουν οι περισσότεροι, αλλά αντίθετα σε έναν κατακερματισμό των νομισματικών αποθεμάτων. Για να αναφέρουμε τα λόγια του ΔΝΤ: “αν η κυριαρχία του δολαρίου φτάσει στο τέλος της (σενάριο, όχι πρόβλεψη), τότε το δολάριο θα μπορούσε να χτυπηθεί όχι από τους κύριους αντιπάλους του δολαρίου, αλλά από μια ευρεία ομάδα εναλλακτικών νομισμάτων”. Αυτό μπορεί να έχει ακόμη χειρότερες συνέπειες για την παγκόσμια ειρήνη και την ομαλή επέκταση της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας από ό,τι ένας μεγάλος διχασμός μεταξύ Δύσης και Ανατολής.  Πράγματι, συνεπάγεται σχεδόν μια άναρχη νομισματική κατάσταση, όπου οι ιμπεριαλιστικές οικονομίες, ιδίως οι ΗΠΑ, θα μπορούσαν να χάσουν τον έλεγχο των παγκόσμιων αγορών συναλλάγματος.

Αυτό σημαίνει επίσης, ότι οι κεϋνσιανές ελπίδες για μια νέα συντονισμένη παγκόσμια τάξη πραγμάτων στο παγκόσμιο χρήμα, το εμπόριο και τη χρηματοδότηση, χάνονται. Οι Kevin Gallagher και Richard Kozul-Wright, αριστεροί οικονομολόγοι της UNCTAD (Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη), σε ένα νέο βιβλίο, με τίτλο The Case for a New Bretton Woods, υποστηρίζουν ότι μετά τον COVID, οι κυβερνήσεις έχουν την ευκαιρία να εφαρμόσουν σαρωτικές μεταρρυθμίσεις για “να ξαναγράψουν (τολμηρά) τους κανόνες για την προώθηση μιας ευημερούσας, δίκαιης και βιώσιμης παγκόσμιας οικονομικής τάξης μετά τον COVID – ένα Μπρέτον Γουντς για τον 21ο αιώνα”, αλλιώς “κινδυνεύουμε να πνιγούμε από το κλιματικό χάος και την πολιτική δυσλειτουργία”.

Οι συγγραφείς μνημονεύουν τη συμφωνία του Μπρέτον Γουντς, η οποία εμπνεύστηκε από τον κεϋνσιανισμό και η οποία έθεσε διεθνείς κανόνες για συμφωνημένες εμπορικές και κεφαλαιακές ροές που θα ακολουθούσαν οι χώρες. Το Μπρέτον Γουντς ήταν προφανώς μια μεγάλη επιτυχία κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες ευημερίας και ανάπτυξης μετά το 1945. Οι συγγραφείς εκτιμούν ότι το μεγάλο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο δεν συμμετείχε στη συμφωνία, η οποία αντίθετα ήταν μια διεθνής συνέχεια του πολύ επιτυχημένου προγράμματος New Deal για την απασχόληση και την ανάπτυξη που θέσπισε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρούσβελτ για να τερματίσει τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930 – όπως γράφουν ήταν “η προσπάθεια της Ουάσιγκτον να διεθνοποιήσει το New Deal”.  Οι Gallagher και Kozul-Wright σημειώνουν: “Το πρόγραμμα New Deal όχι μόνο εγκατέλειψε τον κανόνα του χρυσού, αλλά και ήρθε σε ρήξη με την ευρύτερη φιλελεύθερη διεθνή ατζέντα, βάζοντάς τα με την οικονομική ελίτ τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό και άνοιξε την πόρτα σε μια εναλλακτική αφήγηση για την υποστήριξη μιας ενεργούς ατζέντας δημόσιας πολιτικής”. Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι αυτό είναι το μοντέλο στο οποίο πρέπει να επιστρέψουμε για να επιτύχουμε αρμονική και ομοιόμορφη επέκταση της παγκόσμιας οικονομίας από εδώ και στο εξής. “Παρέχει ένα σχέδιο αλλαγής το οποίο κάποιος που ενδιαφέρεται για το μέλλον του πλανήτη μας, δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει”.

Δυστυχώς, αυτό το “σχέδιο” δεν πρόκειται να υπάρξει στον 21ο αιώνα – το αντίθετο μάλιστα. Η συμφωνία του Μπρέτον Γουντς ήταν δυνατή, μόνο επειδή το 1944 οι ΗΠΑ κυριαρχούσαν στον κόσμο και μπορούσαν να υπαγορεύουν τους όρους του διεθνούς εμπορίου, των πληρωμών και των νομισματικών ελέγχων. Και οι δύο πρώτες δεκαετίες μετά το 1944 ήταν μια περίοδος υψηλής κερδοφορίας του κεφαλαίου στις μεγάλες οικονομίες που επέτρεψε σε όλους τους συμμετέχοντες να κερδίσουν (αν και άνισα) από τα λάφυρα της φτηνής εργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο (εις βάρος του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου, ο οποίος δεν είχε λόγο στο Μπρέτον Γουντς), αλλά και από την εισαγωγή νέων τεχνολογιών που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Όμως, όπως έχει αποδείξει η μαρξιστική θεωρία, αυτή η “χρυσή εποχή” δεν θα μπορούσε να διαρκέσει καθώς η κερδοφορία του κεφαλαίου άρχισε να μειώνεται και η κυριαρχία των ΗΠΑ στο εμπόριο και στις ροές κεφαλαίων άρχισε να φθίνει. Το τέλος του Μπρέτον Γουντς ήταν προϊόν των μεταβαλλόμενων συνθηκών για το παγκόσμιο κεφάλαιο. Δεν οφειλόταν στην αλλαγή της οικονομικής ιδεολογίας, από την κεϋνσιανή διεθνή μακροοικονομική διαχείριση, στις “νεοφιλελεύθερες” ελεύθερες αγορές νομισμάτων και εμπορίου. Ήταν η αλλαγή των οικονομικών συνθηκών που επέβαλε την αλλαγή της ιδεολογίας των οικονομολόγων και των πολιτικών προς τις “ελεύθερες αγορές”, τα κυμαινόμενα νομίσματα και την απορρύθμιση του εμπορίου και των ροών κεφαλαίων (παγκοσμιοποίηση).

Η αναβίωση ενός νέου “Μπρέτον Γουντς” δεν είναι δυνατή στον 21ο αιώνα.  Δεν υπάρχει όλο και περισσότερο καμία κυρίαρχη οικονομική δύναμη που να μπορεί να υπαγορεύει τους όρους της στους άλλους- και δεν διανύουμε μια “χρυσή εποχή” υψηλής κερδοφορίας, στην οποία όλες οι μεγάλες οικονομίες μπορούν να συμμετέχουν. Αντιθέτως, η κερδοφορία του κεφαλαίου στις μεγάλες οικονομίες βρίσκεται κοντά στα χαμηλά 50 ετών και η κυριαρχία των τεσσάρων μεγάλων νομισμάτων στις παγκόσμιες καπιταλιστικές αγορές κατακερματίζεται σε μια πληθώρα μικρών νομισματικών καθεστώτων (όπως διαπιστώνει το ΔΝΤ).

Μην με παρεξηγήσετε, το δολάριο εξακολουθεί να έχει τον πρώτο λόγο στις παγκόσμιες αγορές.  Πράγματι, σε παγκόσμιες υφέσεις και σε γεωπολιτικές κρίσεις, το δολάριο γίνεται το ισχυρότερο μεταξύ των εθνικών νομισμάτων, μαζί με τον χρυσό, ως το παγκόσμιο νόμισμα εμπορευμάτων. Και αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν τα επιτόκια φαίνεται ότι θα αυξηθούν περισσότερο στις ΗΠΑ, απ’ ό,τι σε άλλες μεγάλες οικονομίες.

Ο δείκτης Nominal Broad αποτιμά την αξία του δολαρίου συγκριτικά με άλλα νομίσματα που χρησιμοποιούνται στο διεθνές εμπόριο

Ο δείκτης Nominal Broad αποτιμά την αξία του δολαρίου συγκριτικά με άλλα νομίσματα που χρησιμοποιούνται στο διεθνές εμπόριο

Η διαφορά τώρα είναι ότι η αύξηση των επιτοκίων και το ισχυρό δολάριο δεν προμηνύουν μια πιο αρμονική παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία, αλλά αντιθέτως την καταστροφή για τις πιο αδύναμες και φτωχές χώρες παγκοσμίως. Μια πρόσφατη μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, που βασίστηκε στη μέτρηση των δυναμικών επιπτώσεων του χαμένου εμπορίου και της διάχυσης της τεχνολογίας, διαπίστωσε ότι “μια πιθανή αποσύνδεση του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος σε δύο μπλοκ – ένα μπλοκ με επίκεντρο τις ΗΠΑ και ένα μπλοκ με επίκεντρο την Κίνα – θα μείωνε την παγκόσμια ευημερία το 2040 σε σύγκριση με το βασικό επίπεδο κατά περίπου 5%. Οι απώλειες θα ήταν μεγαλύτερες (πάνω από 10%) στις περιοχές με χαμηλό εισόδημα που επωφελούνται περισσότερο από τις θετικές τεχνολογικές δευτερογενείς επιδράσεις του εμπορίου”.  Υποψιάζομαι ότι η ζημιά στις φτωχότερες οικονομίες θα ήταν ακόμη μεγαλύτερη σε έναν πιο κατακερματισμένο νομισματικό κόσμο.  Αυτό είναι κάτι με το οποίο θα ασχοληθώ στην επόμενη ανάρτησή μου.

Πηγή: The Next Recession

Μετάφραση: antapocrisis

Με την οικονομική επίθεση στη Ρωσία, η Αμερική πυροβολεί τη δική της αυτοκρατορία του δολαρίου

Οι αυτοκρατορίες ακολουθούν συχνά την πορεία μιας ελληνικής τραγωδίας, επιφέροντας ακριβώς  τη μοίρα που προσπαθούσαν να αποφύγουν. Αυτή είναι η περίπτωση της αμερικανικής αυτοκρατορίας, καθώς αποδιαρθρώνεται σε αργή κίνηση.

Στοιχειώδης υπόθεση της οικονομικής και διπλωματικής πρόβλεψης είναι ότι κάθε χώρα θα ενεργεί με βάση το δικό της συμφέρον. Αυτή η συλλογιστική δεν έχει ελπίδα στον σημερινό κόσμο. Παρατηρητές από όλο το πολιτικό φάσμα χρησιμοποιούν φράσεις όπως «πυροβολούν τα πόδια τους» για να περιγράψουν τη διπλωματική αντιπαράθεση των ΗΠΑ με τη Ρωσία.

Επί μία γενεά και πλέον, οι πιο εξέχοντες διπλωμάτες των ΗΠΑ προειδοποιούσαν γι’ αυτό που θεωρούσαν ως την απόλυτη εξωτερική απειλή: μια συμμαχία της Ρωσίας με την Κίνα, που θα κυριαρχεί στην Ευρασία. Οι οικονομικές κυρώσεις  της Αμερικής και η στρατιωτική αντιπαράθεση ωθούν επιπλέον κι άλλες χώρες στην αναδυόμενη ευρασιατική τροχιά τους.

Η αμερικανική οικονομική και χρηματοπιστωτική ισχύς προσδοκούσε να αποτρέψει αυτή τη μοίρα. Εδώ και μισό αιώνα, από τότε που οι ΗΠΑ κατάργησαν τον κανόνα του χρυσού, το 1971, οι κεντρικές τράπεζες του κόσμου λειτουργούν με τον κανόνα του δολαρίου, κρατώντας τα διεθνή νομισματικά αποθεματικά τους σε μορφή ομολόγων του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών, με καταθέσεις σε αμερικανικές τράπεζες και με αμερικανικές μετοχές και ομόλογα. Αυτό επέτρεπε στην Αμερική να χρηματοδοτεί τις στρατιωτικές της δαπάνες στο εξωτερικό, και να υποστηρίζει τα χρόνια ελλείμματά της που οφείλονταν στην αποβιομηχάνιση, δημιουργώντας IOU (υποχρεώσεις χρέους) σε δολάρια, τα οποία οι άλλες χώρες αποδέχονταν. Τα ελλείμματα του αμερικανικού ισοζυγίου πληρωμών  κατέληγαν ως αποθεματικά  στις κεντρικές τράπεζες των χωρών που έχουν πλεόνασμα ισοζυγίου πληρωμών, ενώ οι οφειλέτες του Παγκόσμιου Νότου χρειάζονται δολάρια για να πληρώνουν του κατόχους των ομολόγων τους και να διεξάγουν εξωτερικό εμπόριο.

Αυτό το νομισματικό προνόμιο –το  seignorage του δολαρίου, η διαφορά ανάμεσα στην ονομαστική αξία και στο κόστος παραγωγής του – επέτρεπε στην αμερικανική διπλωματία να επιβάλλει τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές στον υπόλοιπο κόσμο, χωρίς να χρησιμοποιεί μεγάλη στρατιωτική ισχύ, με εξαίρεση την περίπτωση αρπαγής του πετρελαίου της Μέσης Ανατολής.

Η πρόσφατη κλιμάκωση των αμερικανικών κυρώσεων που απαγορεύουν στις ευρωπαϊκές, ασιατικές και άλλες χώρες το εμπόριο και τις επενδύσεις στη Ρωσία, στο Ιράν και στην Κίνα, έχει επιβάλει τεράστιο κόστος ευκαιριών -κόστος χαμένων ευκαιριών – στους συμμάχους των ΗΠΑ.  Και η πρόσφατη κατάσχεση του χρυσού και των ξένων αποθεματικών της Βενεζουέλας, του Αφγανιστάν και τώρα της Ρωσίας, μαζί με τη στοχευμένη αρπαγή τραπεζικών λογαριασμών πλούσιων ξένων (με την ελπίδα να κερδίσουν την καρδιά και το μυαλό τους, όταν αυτοί προσπαθήσουν να ανακτήσουν τους κατασχεμένους λογαριασμούς τους), αποτέλειωσε την ιδέα ότι το δολάριο και οι δορυφόροι του, στερλίνα  και ευρώ, αποτελούν ασφαλείς επενδύσεις, όταν οι παγκόσμιες οικονομικές συνθήκες είναι αβέβαιες.

Έτσι αισθάνομαι κάπως ανήσυχος, βλέποντας την ταχύτητα με την οποία αυτό το δομημένο γύρω από τον χρηματοπιστωτικό τομέα αμερικανικό σύστημα, έχει αποδολαριοποιηθεί  σε διάστημα μόλις ενός ή δύο χρόνων. Το βασικό θέμα του βιβλίου μου «Υπερ-ιμπεριαλισμός», ήταν πώς, τα περασμένα πενήντα χρόνια, ο κανόνας του  χρήματος που εξέδιδε το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών διοχέτευε τις ξένες αποταμιεύσεις στις αμερικανικές χρηματοπιστωτικές αγορές και στις τράπεζες, δημιουργώντας ελεύθερο πεδίο για τη διπλωματία του δολαρίου.

Πίστευα ότι της αποδολαριοποίησης θα ηγούνταν η Κίνα και η Ρωσία, οι οποίες θα έπαιρναν τον έλεγχο των οικονομιών τους, για να αποφύγουν το είδος της χρηματοπιστωτικής πόλωσης που επιβάλλει τη λιτότητα στις ΗΠΑ[i].

Αλλά οι Αμερικανοί αξιωματούχοι τις αναγκάζουν να ξεπεράσουν οποιονδήποτε δισταγμό είχαν για την αποδολαριοποίηση.

Περίμενα  ότι το τέλος της παγκόσμιας ιμπεριαλιστικής οικονομίας που στηρίζεται στο δολάριο, θα ερχόταν με την αποχώρηση άλλων χωρών.  Αλλά δεν συνέβη αυτό. Οι ίδιοι οι Αμερικανοί διπλωμάτες  επέλεξαν να τερματίσουν τη διεθνή δολαριοποίηση, βοηθώντας τη Ρωσία να δημιουργήσει τα δικά της μέσα αυτάρκους γεωργικής και βιομηχανικής παραγωγής.

Αυτή η διαδικασία παγκόσμιου ρήγματος εξελίσσεται στην πραγματικότητα εδώ και αρκετά χρόνια, αρχίζοντας με τις κυρώσεις που απαγόρευαν στους συμμάχους του ΝΑΤΟ και άλλους οικονομικούς δορυφόρους της Αμερικής να εμπορεύονται με τη Ρωσία. Για τη Ρωσία, αυτές οι κυρώσεις είχαν το ίδιο αποτέλεσμα  που θα είχαν οι προστατευτικοί δασμοί.

Η Ρωσία ήταν  πολύ ενθουσιασμένη με την ιδεολογία της ελεύθερης αγοράς για να λάβει μέτρα ώστε  να προστατεύσει τη δική της γεωργία ή βιομηχανία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της έδωσαν  την ώθηση  που χρειαζόταν, επιβάλλοντας εσωτερική αυτάρκεια στη Ρωσία. Όταν τα κράτη της Βαλτικής έχασαν τη ρωσική αγορά τυριών και άλλων αγροτικών προϊόντων, η Ρωσία δημιούργησε γρήγορα τον δικό της τομέα τυριών και γαλακτοκομικών προϊόντων – ενώ έγινε ο κορυφαίος εξαγωγέας σιτηρών στον κόσμο.

Η Ρωσία ανακαλύπτει (ή είναι στα πρόθυρα να ανακαλύψει) ότι δεν χρειάζεται αμερικανικά δολάρια  για να στηρίζει την ισοτιμία του ρουβλιού. Η κεντρική τράπεζά της μπορεί  να δημιουργεί τα ρούβλια που χρειάζεται για να πληρώνονται οι εσωτερικοί μισθοί και να χρηματοδοτείται ο σχηματισμός κεφαλαίου. Έτσι, οι αμερικανικές κατασχέσεις μπορεί τελικά να οδηγούν τη Ρωσία στο τέλος της νεοφιλελεύθερης νομισματικής φιλοσοφίας, όπως  υποστηρίζει επί μακρόν ο Σεργκέι Γκλάζιεφ, προς όφελος της  μοντέρνας νομισματικής θεωρίας.

Η ίδια δυναμική υπονόμευσης των  προσχηματικών αμερικανικών στόχων έχει εμφανιστεί  στις κυρώσεις εναντίον των Ρώσων δισεκατομμυριούχων. Η νεοφιλελεύθερη θεραπεία-σοκ και οι ιδιωτικοποιήσεις της δεκαετίας του 1990 άφησαν στους Ρώσους κλεπτοκράτες  μόνο έναν δρόμο για τη ρευστοποίηση των δημόσιων περιουσιακών στοιχείων που είχαν αρπάξει. Αυτός ήταν να δημιουργήσουν εταιρείες μ’ αυτά, και να πουλήσουν τις μετοχές τους στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη. Οι εγχώριες αποταμιεύσεις εξανεμίστηκαν και οι Αμερικανοί σύμβουλοι έπεισαν τη ρωσική Κεντρική Τράπεζα να μη δημιουργεί χρήμα σε ρούβλια.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι δεν χρησιμοποιήθηκαν το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τα ορυκτά της χώρας για να χρηματοδοτήσουν τον εξορθολογισμό της ρωσικής βιομηχανίας και την κατασκευή κατοικιών. Αντί να επενδυθούν τα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις σε νέα μέσα προστασίας της Ρωσίας, αυτά αναλώθηκαν στις αγορές από τους νεόπλουτους πολυτελών βρετανικών ακινήτων, θαλαμηγών και άλλων περιουσιακών στοιχείων που αγοράζονται με το χρήμα που μεταναστεύει για να μη φορολογηθεί. Το αποτέλεσμα, όμως, της ομηρίας των ρωσικών δολαρίων, στερλινών και ευρώ, ήταν το να γίνει το Σίτι του Λονδίνου ένας πολύ ριψοκίνδυνος τόπος για να τοποθετούν τα περιουσιακά τους στοιχεία. Επιβάλλοντας κυρώσεις  στους πιο πλούσιους Ρώσους που είναι οι κοντινότεροι στον Πούτιν, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι έλπιζαν ότι θα τους ωθούσαν να εναντιωθούν στην απομάκρυνσή του από τη Δύση και έτσι να χρησιμεύσουν ως πράκτορες επιρροής του ΝΑΤΟ. Αλλά στους Ρώσους δισεκατομμυριούχους αρχίζει να φαίνεται ασφαλέστερη η χώρα τους.

Επί δεκαετίες, το υπουργείο Οικονομικών και η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ έδιναν μάχη ενάντια στο να ανακτήσει ο χρυσός τον ρόλο του στα διεθνή αποθεματικά. Αλλά πώς θα βλέπουν άραγε η Ινδία και η Σαουδική Αραβία τα αποθέματά τους σε δολάρια, όταν ο Μπάιντεν και o Μπλίνκεν προσπαθούν να τις αναγκάσουν να ακολουθήσουν την «τάξη πραγμάτων που βασίζεται σε αμερικανικούς κανόνες» αντί τα δικά τους συμφέροντα; Οι πρόσφατες υπαγορεύσεις των ΗΠΑ τους άφησαν ελάχιστες εναλλακτικές πέρα από το να αρχίσουν να προστατεύουν την αυτονομία τους, μετατρέποντας σε χρυσό  τα αποθεματικά τους σε δολάρια και ευρώ, ως περιουσιακό στοιχείο που δεν έχει τη μοίρα της πολιτικής ομηρίας που επιβάλλουν οι όλο και πιο δαπανηρές και αποδιοργανωτικές απαιτήσεις των ΗΠΑ.

Η αμερικανική διπλωματία υπενθυμίζει συνεχώς στην Ευρώπη την άθλια υποτέλειά της, λέγοντας στις κυβερνήσεις της να ζητούν από τις εταιρείες τους να ξεφορτωθούν ρωσικά περιουσιακά στοιχεία πολύ κάτω από την αξία τους, μετά το μπλοκάρισμα των συναλλαγματικών διαθεσίμων της Ρωσίας και την πτώση της ισοτιμίας του ρουβλίου. Η Blackstone, η Goldman Sachs και άλλοι επενδυτές των ΗΠΑ κινήθηκαν γρήγορα για να αγοράσουν ό,τι η Shell Oil και οι άλλες ξένες εταιρείες ξεφορτώνονταν.

Κανείς δεν πίστευε ότι η μεταπολεμική παγκόσμια τάξη του 1945-2020 θα υποχωρούσε τόσο γρήγορα. Μια πραγματικά νέα διεθνής οικονομική τάξη αναδύεται, αν και δεν είναι ακόμη σαφές ποια μορφή θα πάρει. Αλλά η «προώθηση της Αρκούδας», με την αντιπαράθεση ΗΠΑ/ΝΑΤΟ με τη Ρωσία, έχει περάσει το επίπεδο κρίσιμης μάζας. Δεν πρόκειται πλέον μόνο για την Ουκρανία. Αυτό είναι απλώς το έναυσμα, ένας καταλύτης για την απομάκρυνση μεγάλου μέρους του κόσμου από την τροχιά των ΗΠΑ/ΝΑΤΟ.

Η επόμενη αναμέτρηση μπορεί να γίνει μέσα στην Ευρώπη την ίδια, καθώς οι εθνικιστές πολιτικοί  αναζητούν μια διέξοδο από τη λαβή της υπερβολικής ισχύος των ΗΠΑ  στους Ευρωπαίους και άλλους συμμάχους τους, η οποία στοχεύει να τους κρατήσει εξαρτημένους από το εμπόριο και τις επενδύσεις που βασίζονται στις ΗΠΑ. Το τίμημα της συνεχιζόμενης υπακοής τους θα επιβάλει πληθωρισμό κόστους στη βιομηχανία τους, ενώ εγκαταλείπουν τη δημοκρατική εκλογική πολιτική τους για να υποταχθούν στους ανθυπάτους του αμερικανικού ΝΑΤΟ.

Οι συνέπειες δεν μπορούν να θεωρηθούν «ακούσιες».  Πολλοί παρατηρητές έχουν επισημάνει τι ακριβώς θα συνέβαινε  —  πρώτα απ’ όλους ο πρόεδρος Πούτιν και ο υπουργός Εξωτερικών Λαβρόφ εξήγησαν ποια θα ήταν ακριβώς η αντίδρασή τους εάν το ΝΑΤΟ επέμενε να τους στριμώχνει στη γωνία, ενώ επιτίθεται στους ρωσόφωνους των ανατολικών περιοχών της Ουκρανίας και μεταφέρει βαρύ οπλισμό στα δυτικά σύνορα της Ρωσίας. Οι συνέπειες ήταν προβλέψιμες. Οι νεοσυντηρητικοί που ελέγχουν την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ απλώς δεν νοιάζονται. Εάν κάποιος αναγνωρίσει  τις ανησυχίες  της Ρωσίας, θεωρείται ότι «δείχνει κατανόηση στον Πούτιν».

Ό,τι δεν έκαναν οι ξένες χώρες για να αντικαταστήσουν το ΔΝΤ, την Παγκόσμια Τράπεζα και άλλους βραχίονες της αμερικανικής διπλωματίας, το κατάφεραν οι ίδιοι οι Αμερικανοί πολιτικοί, αναγκάζοντας αυτές τις χώρες να το κάνουν. Αντί οι ευρωπαϊκές, μεσανατολικές και οι χώρες του Παγκόσμιου Νότου να απεμπλακούν απ’ αυτούς τους οργανισμούς, με βάση τους δικούς τους υπολογισμούς για τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά τους, τις οδηγεί εκτός η ίδια η Αμερική, όπως έκανε με τη Ρωσία και την Κίνα. Περισσότεροι πολιτικοί αναζητούν την υποστήριξη των ψηφοφόρων τους, θέτοντας το ερώτημα εάν θα ήταν καλύτερα να εξυπηρετηθούν από νέες νομισματικές διευθετήσεις  για να αντικαταστήσουν το δολαριοποιημένο εμπόριο, τις επενδύσεις, ακόμη και την εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους.

Η συντριπτική πίεση των τιμών της ενέργειας και των τροφίμων πλήττει ιδιαίτερα σκληρά τις χώρες του Παγκόσμιου Νότου, σε συνδυασμό με τα προβλήματα που προκαλεί η ασθένεια COVID-19 και οι οφειλές του χρέους σε δολάρια που προβάλλουν στον ορίζοντα. Κάτι πρέπει να γίνει. Πόσο καιρό θα επιβάλλουν αυτές οι χώρες τη λιτότητα για να πληρώνουν τους ξένους κατόχους ομολόγων;

Πώς θα τα καταφέρουν η αμερικανική και ευρωπαϊκές οικονομίες εν όψει των κυρώσεων στις εισαγωγές φυσικού αερίου και πετρελαίου, κοβαλτίου, αλουμίνιου, παλλάδιου και άλλων βασικών υλικών  από τη Ρωσία; Οι Αμερικανοί διπλωμάτες έχουν συντάξει έναν κατάλογο πρώτων υλών που η οικονομία τους χρειάζεται απελπισμένα και οι οποίες εξαιρούνται από τις εμπορικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν. Αυτό παρέχει στον Πούτιν  έναν κατάλογο των σημείων στα οποία πιεζόμαστε για να τον χρησιμοποιήσει στην αναδιαμόρφωση της παγκόσμιας διπλωματίας και βοηθά τις ευρωπαϊκές και άλλες χώρες να απομακρυνθούν από το σιδηρούν παραπέτασμα που έχει επιβάλει η Αμερική για να παγιδεύσει τους δορυφόρους της στην εξαρτώντας τους από τις πολύ ακριβότερες αμερικανικές προμήθειες.

Αλλά η τελική απομάκρυνση από τον αμερικανικό τυχοδιωκτισμό πρέπει να προέλθει από το εσωτερικό των ΗΠΑ. Καθώς πλησιάζουν οι ενδιάμεσες εκλογές, οι Ρεπουμπλικάνοι πιθανώς να μιλήσουν για τον πληθωρισμό τιμών που προκαλεί η βενζίνη και η ενέργεια ως αποτυχία του Μπάιντεν. Δεν είναι σαφές εάν η φιλο-ουκρανική προπαγάνδα θα έχει χάσει την επίδρασή της λόγω της υπερβολικής προβολής της. Αλλά εάν η Ρωσία νικήσει στον πόλεμο  σύντομα, οι Ρεπουμπλικάνοι θα σφυροκοπήσουν τον Μπάιντεν γιατί βασίστηκε σε δαπανηρές και κακοσχεδιασμένες κυρώσεις, ενώ η Αμερική χρειάζεται τις εξαγωγές του ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου. Το φυσικό αέριο δεν είναι αναγκαίο μόνο για τη θέρμανση και την παραγωγή ενέργειας, αλλά και για την κατασκευή λιπασμάτων, στα οποία, υπάρχει ήδη παγκόσμια έλλειψη. Και αυτό έχει επιδεινωθεί με την παρεμπόδιση των εξαγωγών των ρωσικών και ουκρανικών σιτηρών, στέλνοντας στα ύψη τις τιμές των τροφίμων στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Η προσπάθεια να αντιδράσει η Ρωσία στρατιωτικά και έτσι να εμφανιστεί ο κακός στον υπόλοιπο κόσμο αποδεικνύεται ένα επικίνδυνο τέχνασμα που στοχεύει απλώς στο να δείξει ότι η Ευρώπη πρέπει να συμβάλλει περισσότερο στο ΝΑΤΟ, να αγοράζει περισσότερα αμερικανικά όπλα και να προσδεθεί πιο σφιχτά στο εμπόριο, εξαρτώμενη από τις ΗΠΑ.  Η αστάθεια που έχει προκαλέσει αυτή η πολιτική θα μπορούσε να κάνει τις ΗΠΑ εξίσου απειλητικές με τη Ρωσία.

Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι δεν δίσταζαν να εκφράζουν στον κόσμο τις ανησυχίες τους ότι ο Ντόναλντ Τραμπ ήταν τρελός και δημιουργεί προβλήματα στη διεθνή διπλωματία. Φαίνεται όμως ότι κάνουν τα στραβά μάτια στην επαναφορά από την  κυβέρνηση Μπάιντεν της αποτρόπαιας πολιτικής μίσους κατά της Ρωσίας μέσω του υπουργού Εξωτερικών Μπλίνκεν και της Βικτόριας Νούλαντ-Κάγκαν.  Μπορεί ο τρόπος και οι προσποιήσεις του Τραμπ να ήταν αγενείς, αλλά η νεοσυντηρητική σπείρα της Αμερικής έχει πολύ μεγαλύτερη εμμονή στο ζήτημα της απειλής μιας παγκόσμιας  αντιπαράθεσης. Γι’ αυτούς υπήρχε μόνο το ερώτημα ποια πραγματικότητα θα αναδειχθεί νικήτρια: η «πραγματικότητα» που πιστεύουν  ότι μπορούν να κατασκευάσουν αυτοί, ή η οικονομική πραγματικότητα που βρίσκεται πέρα από τον έλεγχο των ΗΠΑ.

[i] Βλ. πιο πρόσφατα Radhika Desai και Michael Hudson (2021), “Beyond Dollar Creditocracy: A Geopolitical Economy,” Valdai Club Paper No. 116. Moscow: Valdai Club, 7  Ιουλίου, ανατύπ. στο Real World Economic Review (97), rwer.wordpress.com.

Πηγή: Monthly Review

Κάτω από το χιόνι της Αττικής Οδού

Η κυβέρνηση μπροστά στην κατακραυγή από την πλήρη αποτυχία στην διαχείριση της πρόσφατης κακοκαιρίας , «επέβαλε» αποζημίωση 2.000 για κάθε αυτοκίνητο από τα 2.000 περίπου που αποκλείστηκαν στην Αττική Οδό. Η κίνηση αυτή ερμηνεύτηκε ορθά σαν ένα πρώτο βήμα για μετάθεση ευθυνών από την κυβέρνηση, εφόσον το αρχικό σενάριο επίκλησης της ατομικής ευθύνης συναντούσε γενική θυμηδία και οργή. Η κύρια κριτική που ασκήθηκε από πολλούς, αφορούσε το ύψος της αποζημίωσης και στην κακή διαχείριση. Στην πραγματικότητα όμως υπάρχουν πάρα πολλά «σκοτεινά θέματα » που κρύβονται κάτω από το λευκό χιόνι που κάλυψε την Αττική οδό.

Κατ’ αρχή η ίδια η Αττική Οδός είναι μια προκλητική σύμβαση για να ωφεληθούν οι ιδιωτικές κατασκευαστικές εταιρίες, με λεφτά του Δημοσίου. Είναι ένα έργο αρχικού κόστους 1,3 δις που ουσιαστικά αναλήφθηκε κατά 80% από το Δημόσιο (καθόσον ακόμη και τα δάνεια που εδόθησαν είχαν κάλυψη του Δημοσίου), ενώ οι εταιρίες έβαλαν υποτίθεται το 20% και ανέλαβαν την εκμετάλλευση του για 20 χρόνια. Στην ουσία οι ιδιώτες δεν έβαλαν τίποτα γιατί η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ φρόντισε να αναθέσει συμπληρωματικά έργα ύψους 1,5 δις στις ίδιες εταιρίες μέσω των οποίων κάλυψαν και με το παραπάνω την Ίδια Συμμετοχή τους. Με ετήσια έσοδα από την εκμετάλλευση της Αττικής Οδού ύψους 200-250 εκατ, μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε γιατί το ένα έργο που θα μπορούσε να κατασκευαστεί από το Δημόσιο, αποτέλεσε «χρυσωρυχείο» για ιδιώτες.

Το πρώτο θέμα που η σημερινή κυβέρνηση πρέπει να απαντήσει είναι αν με την ενέργεια της να επιβάλλει πρόστιμο 2.000 ανά αποκλεισμένο αυτοκίνητο, δηλαδή περίπου 4 εκατομμύρια, προστατεύει τα συμφέροντα του Δημοσίου η τους μετόχους της Αττικής Οδού. Σημειώνουμε ότι σήμερα η Αττική Οδός ελέγχεται κατά 65% από την εταιρία ΕΛΛΑΚΤΩΡ και το υπόλοιπο από την εταιρία ΑΒΑΞ, και η σύμβαση παραχώρησης λήγει το 2024. Η σύμβαση παραχώρησης όμως συνοδεύεται και με υποχρεώσεις καλής λειτουργίας του έργου , τις οποίες αν δεν εφαρμόζει η εταιρία μπορεί να κηρυχθεί έκπτωτη. Ο πρωθυπουργός πρέπει να απαντήσει γιατί δεν στράφηκε νομικά κατά της εταιρίας όταν η εταιρία έχει ήδη στραφεί ενάντια στο κράτος διεκδικώντας 87 εκατ από απώλεια εσόδων λόγω covid. Είναι αφελής η υπάρχει κάποια «υπόγεια» συμφωνία;

Το θέμα δεν εξαντλείται μόνο στην λογιστική διαφορά των 87 εκατ που ζητάει η Αττική Οδός σε σχέση με τα 4 εκατ πρόστιμο. Οι μέτοχοι είναι σίγουρο ότι θα προτιμούσαν ένα πρόστιμο 4 εκατ, από το να μπλέξουν σε καταδικαστικές αποφάσεις για την καλή λειτουργία του έργου, εφόσον θα μπορούσε να αποτελέσει λόγο για τον αποκλεισμό τους στη προγραμματιζόμενη νέα παραχώρηση μετά το 2024. Αυτό δεν αφορά μόνο τις 2 τεχνικές εταιρίες αλλά και την γαλλική πολυεθνική EGIS που συμμετέχει στην εταιρία Αττική Διαδρομές με αντικείμενο την διαχείριση της Αττικής Οδού. Υποτίθεται ότι είναι μια εταιρία με μεγάλη πείρα στην διαχείριση αυτοκινητοδρόμων, λόγος εξάλλου που συμμετέχει μαζί με την ΤΕΡΝΑ και στην ΕΓΝΑΝΤΙΑ Οδό, (δρόμος που κόστισε σχεδόν 5 δις και παραχωρήθηκε πρόσφατα μόλις για 1,5 δις).

Δεύτερο θέμα πίσω από το πρόστιμο στην Αττική οδό αποτελεί η κάλυψη της ουσίας της πολιτικής της ΝΔ (και της πολιτικής των μνημονίων), που συνίσταται στην εκχώρηση στους ιδιώτες όλης της Δημόσιας περιουσίας, καθώς και την χρησιμοποίηση κρατικού χρήματος προς όφελος των ιδιωτών.. Στα παραπάνω πλαίσια η κυβέρνηση πρόσφατα ανακοίνωσε την έναρξη διαγωνισμού για την παραχώρηση της Αττικής Οδού για 25 έτη μετά το 2024. Αντί το κράτος να αναλάβει την εκμετάλλευση της Αττικής Οδού με εύκολα και εγγυημένα έσοδα 200-250 εκατ το χρόνο, δηλαδή άνω των 5 δις στην 25ετία, επιλέγει να εισπράξει περίπου 2,5 δις αν κρίνουμε από τα παπαγαλάκια της στα ΜΜΕ που έχουν αναλάβει να παρουσιάσουν το θέμα σαν τεράστια επιτυχία! Προκειμένου να προωθήσει την παραπάνω πολιτική η κυβέρνηση της ΝΔ ενέταξε με τον νόμο 4799/2021 την Αττική οδό στο ΤΑΙΠΕΔ, ενώ μέχρι τότε δεν ανήκε. Το σημαντικό είναι ότι ο νέος νόμος 4799/2021 αφορά όλες τις συμβάσεις που εντάσσονται στις αποκαλούμενες «Στρατηγικού χαρακτήρα» και σχετίζεται με τον νόμο 4804/2021 που αφορά τα έργα του Ταμείου Ανάκαμψης. Δηλαδή με απλά λόγια όσα έργα κάνει από εδώ και πέρα το Δημόσιο θα είναι με την μορφή ΣΔΙΤ, και ένα μεγάλο μέρος των χρημάτων του Ταμείου Ανάκαμψης θα επιδοτεί μεγάλα πορτοφόλια.

Τέλος το γεγονός ότι το πρόστιμο επιβάλλεται από τον Πρωθυπουργό και όχι από τον αρμόδιο Υπουργό (δηλαδή τον Υπουργό Μεταφορών) , είναι μήνυμα ότι την διαδικασία ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας και κατανομής των χρημάτων του Ταμείου Ανάκαμψης στις μεγάλες αστικές οικογένειες, είναι αρμοδιότητα του πρωθυπουργικού περιβάλλοντος.

Αυτό λοιπόν που κυρίως κρύβεται κάτω από το χιόνι της Αττικής οδού , δεν είναι μόνο μια αναποτελεσματική κυβέρνηση η ένας πρωθυπουργός που δεν επέβαλλε μεγαλύτερη αποζημίωση, όπως η κριτική που ασκήθηκε από την επίσημη αντιπολίτευση. Είναι η λογική ότι δεν υπάρχουν Δημόσια αγαθά, ο Ιδιώτης είναι αποτελεσματικός και όχι το κράτος , άσχετα αν στην πράξη ο Ιδιώτης είναι πολλές φορές αναποτελεσματικός και πάντα κάνει δουλειές με τα λεφτά του κράτους. Είναι η αντίληψη ότι ο ρόλος του κράτους εκτός από την ενίσχυση των Ιδιωτών που θα φέρουν την «ανάπτυξη», εξαντλείται στην καλύτερη περίπτωση να ρυθμίσει τις αρνητικές επιπτώσεις στη λογική «μπορείς να λερώνεις αρκεί να πληρώνεις». Φυσικά για την αντιπολίτευση που έχει συμβιβαστεί με τα μνημόνια και έχει η ίδια υπογράψει την εκχώρηση του Δημόσιου για 99 χρόνια, είναι πιο βολικό όλα να εντάσσονται στην λογική «ανίκανοι αυτοί, ικανοί εμείς». Οι υπόλοιποι εκτός από την κριτική στο κυβερνητικό «μπάχαλο», οφείλουμε να αναδείξουμε, την αποτυχία και την ταξική διάσταση που κρύβεται πίσω από την πολιτική της κυβέρνησης.

Πηγή: ΚΟΜΜΟΝ 

Ρε, μπας κι ο Ερντογάν έχει δίκιο;

Ο ευφυής κομίστας Ζορζ Βολίνσκι, αδικοχαμένος στα 80 του στη σφαγή στο «Charlie Hebdo», τη δεκαετία του ’80, όταν δούλευε στην κομμουνιστική «Humanite», είχε κάνει ένα καταπληκτικό σκίτσο που συμπύκνωνε σε ένα καρέ όλη τη διαμάχη των οικονομολόγων -αλλά στην ουσία των συνδικάτων και των εργοδοτικών ενώσεων- για τον πληθωρισμό. Το σκίτσο -έφαγα το ίντερνετ να το βρω και τη βιβλιοθήκη για μια παλιά εκδοσούλα που το περιλάμβανε, αλλά δεν…- εμφάνιζε έναν εργαζόμενο με τη στολή εργασίας όρθιο μπροστά στο αφεντικό (χοντρό, καθισμένο στην καρέκλα του γραφείου του με ένα πούρο στο στόμα) να λέει: «Ανακάλυψα ότι δεν φταίνε οι μισθοί για τον πληθωρισμό». Και το αφεντικό ατάραχο του απαντά: «Μην το πεις πουθενά και θα σου δώσω αύξηση».

Τελικώς το σκίτσο του Βολίνσκι ανευρέθη και μάλιστα σε δυο εκδοχές: ο μεν φίλος αναγνώστης Κ. Μ. μού το έστειλε στη γαλλική εκδοχή, ο δεν Αι Μπαζ το βρήκε ως εξώφυλλο (μεταφρασμένο στα ελληνικά) έκδοσης γαλλικού βιβλίου.

Με 18 λέξεις και δυο καρικατούρες ο μακαρίτης Βολίνσκι έκανε χαρτοπόλεμο εγχειρίδια και αναλύσεις χιλιάδων σελίδων, αχρήστευσε και μερικά Νόμπελ οικονομίας και σάρκασε τις οικονομικές πολιτικές που άρχιζαν να παίρνουν κεφάλι από τα παραδοσιακά σοσιαλδημοκρατικά μοντέλα, μέχρι που η ολέθρια διασταύρωση νεοφιλελεύθερων και μονεταριστών τα έκανε όλα λίμπα. Εχει πια περάσει σχεδόν μια τεσσαρακονταετία από τότε που ένας πληθωρισμός 10%-15% δεν ήταν και προς θάνατον, κάπως το κουλαντρίζανε οι κυβερνήσεις, λίγο με τις αυτόματες τιμαριθμικές αναπροσαρμογές σε μισθούς και συντάξεις, και πολύ περισσότερο με τη διαπάλη εργοδοτών και συνδικάτων γύρω από την αμοιβή και τον χρόνο εργασίας. Κι αυτό έδινε λόγο ύπαρξης και ισχύ στα συνδικάτα, τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες.

Τι ακριβώς έγινε τις δεκαετίες που μεσολάβησαν και μαζί με τον πληθωρισμό, που έγινε σχεδόν άγνωστη λέξη, συντρίφθηκαν και τα συνδικάτα, και η πάλη των τάξεων μπήκε σε μακρά αναστολή ο καθένας μπορεί να το βίωσε και να το αντιλήφθηκε με πολύ διαφορετικό τρόπο.
Το κυρίαρχο πάντως είναι ότι, δυο γενιές μετά τη γενιά του Βολίνσκι, στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο ζούμε υπό την εξουσία των κεντρικών τραπεζιτών. Ο πληθωρισμός κατέστη ο απόλυτος φόβος, το όριο 2% ανακηρύχθηκε παγκόσμια φυσική σταθερά, ακλόνητη όσο και οι νόμοι του Νεύτωνα, η νομισματική πολιτική έγινε ο υποβολέας όλων των οικονομικών πολιτικών που ασκούν οι κυβερνήσεις, το κόστος του χρήματος -δηλαδή τα επιτόκια- εξελίχθηκε σε ρυθμιστή της ροής του πλούτου, άλλοτε σε δόσεις απλής νοσηλείας και άλλοτε σε δόσεις ΜΕΘ, όπως συνέβη με την ποσοτική χαλάρωση, και η χρηματοπιστωτική διεθνής κατέληξε να ελέγχει κάθε πραγματική παραγωγική δραστηριότητα και κάθε φούσκα άυλων υπεραξιών που κινεί τον κόσμο. Εννοείται πως στον σκληρό πυρήνα αυτής της παγκόσμιας νομισματικής χούντας βρίσκεται η διατίμηση της εργασίας, η ουσιαστική απαγόρευση των αυξήσεων στους μισθούς, που κυριαρχεί εδώ και δύο δεκαετίες στο μεγαλύτερο μέρος του αναπτυγμένου κόσμου.
Και να σου, λοιπόν, οι κεντρικοί τραπεζίτες και οι σφογγοκωλάριοί τους σε μια νέα πληθωριστική διαταραχή που δεν ξέρουν ακριβώς από πού τους ήρθε. Για την ακρίβεια, δεν ξέρουν ούτε πού θα τους πάει, ούτε πόσο θα κρατήσει. Επί πέντε τουλάχιστον μήνες ανοίγουν το στόμα και βγάζουν βατράχια: φταίει το ελατήριο και η εκρηκτική αύξηση της ζήτησης μετά την άρση των περιορισμών, άρα είναι πληθωρισμός ζήτησης, γι’ αυτό μην τολμήσει κανείς και ζητήσει μισθολογικές αυξήσεις γιατί καήκαμε. Οχι, όχι, φταίει που οι παραγωγοί δεν ήταν έτοιμοι και συγχρονισμένοι να ικανοποιήσουν τη ζήτηση, φταίει που μπλόκαρε η εφοδιαστική αλυσίδα, λείπουν τα αποθέματα, κάτι παίζει με τα καρτέλ των πρώτων υλών, άρα έχουμε πληθωρισμό της προσφοράς, αλλά και πάλι μέρος της λύσης είναι να μην επιτρέψουμε έναν «φαύλο κύκλο» μισθολογικών αυξήσεων που θα ενισχύσουν τις ανατιμήσεις. Αλλά, ντοντ γουόρι, το φαινόμενο θα είναι παροδικό, τα Χριστούγεννα θα έχουμε καθαρίσει. Ωχ, ήρθαν τα Χριστούγεννα! Μήπως εννοούσατε Χριστούγεννα του 2022, φωστήρες μου; Ναι, ναι, μάλλον οι ανατιμήσεις θα συνεχιστούν όλο το 2022, αλλά η Ομικρον μπορεί να μειώσει τον πληθωρισμό, μπορεί όμως και να τον αυξήσει (Γέλεν), ήτοι, αν δεν έχει συννεφιά, θα έχει λιακάδα, αν δεν βρέξει, μπορεί να χιονίσει. Αρα, ίσως είναι η ώρα για το υπερόπλο, να αυξήσουμε τα επιτόκια, να μαζέψουμε και τα ρετάλια της ποσοτικής χαλάρωσης και, τον νου σας, ρεμάλια, κόφτε τις βλακείες για αυξήσεις στους μισθούς, 1 ευρώ θα παίρνετε από αμοιβή, 2 ευρώ θα σας τρώει ο πληθωρισμός. Θα γίνει της Βαϊμάρης…
Λοιπόν, εφόσον όλος αυτός ο εσμός της νομισματικής ορθοδοξίας έχει καταλήξει σε ένα τεράστιο φιάσκο «ορθολογικών» προβλέψεων και εκτιμήσεων, σε μια παταγώδη αποτυχία εργαλείων και αποφάσεων, γιατί να μη δοθεί μια ευκαιρία στην παράδοξη συνταγή του Σουλτάνου, που έχει κεφαλοκλειδώσει κεντρικούς τραπεζίτες και υπουργούς Οικονομικών για να μην επιτρέψει αύξηση των επιτοκίων; Εντάξει, δεν του βγαίνει μέχρι στιγμής, η λίρα είναι στα Τάρταρα, ο πληθωρισμός ανηφορίζει προς την κορυφή του Αραράτ, αλλά μήπως των άλλων τους βγήκε; Το τουρκικό ΑΕΠ τρέχει με 7,5%, η φτηνή λίρα φέρνει τουρισμό, οι ραντιέρηδες μπορεί να χάνουν τις καβάντζες τους, αλλά ο κόσμος τουλάχιστον δανείζεται σχετικά φτηνά, ο Αλλάχ δεν φαίνεται να βοηθάει πολύ τον Ερντογάν, αλλά δίνει ένα εύπεπτο επιχείρημα κατά της τραπεζικής τοκογλυφίας. Κι αν αυτό το ανορθολογικό μίγμα οδηγήσει σε κατάρρευση τον ίδιο, αλλά όχι και την τουρκική οικονομία, οι γείτονες θα έχουν πετύχει 2 σε 1.
Στο κάτω κάτω, πώς ακριβώς προστάτεψαν εμάς ο οικονομικός «ορθολογισμός», το σταθερότερο νόμισμα του κόσμου -το ευρώ, ντε!- και ο αρνητικός πληθωρισμός της προηγούμενης δεκαετίας από το τσεκούρωμα 50% σε μισθούς και εισοδήματα; Αλλάχ ακμπάρ!
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
Αναδημοσίευση από kibi-blog.blogspot.com