Το καθήκον της κοινωνίας που αναδεικνύεται από την πλημμυρίδα των καθημερινών αποκαλύψεων και καταγγελιών βιασμών και άλλων σεξουαλικών αδικημάτων και παρενοχλήσεων είναι να διαμορφωθούν οι καλύτεροι δυνατοί όροι ενθάρρυνσης των θυμάτων τους, ώστε να καταγγέλλουν άμεσα, άφοβα και χωρίς ντροπή τις πράξεις αυτές και να βρίσκουν την συμπαράσταση και την συνδρομή που έχουν ανάγκη από τους αρμόδιους θεσμικούς και κοινωνικούς φορείς.

Το παράδειγμα του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών, που σε έναν μήνα περίπου έχει συγκεντρώσει 1.000 και πλέον καταγγελίες μελών του για περιστατικά σεξουαλικών παρενοχλήσεων και βιασμών, πρέπει να μιμηθούν όλα τα εργατικά σωματεία και οι Ομοσπονδίες τους και να γίνουν αρωγός και μέσο έκφρασης και  πραγματικής διεκδίκησης των δικαιωμάτων των μελών τους, καθώς σε πολύ μεγάλο βαθμό τα περιστατικά αυτά πηγάζουν από σχέση εργασιακής εξάρτησης και την ανάγκη αυτού ή αυτής που παρενοχλήθηκε να αποκτήσει ή να διατηρήσει την θέση εργασίας του.

Όπως, μάλιστα, δημοσιεύθηκε ήδη σε αρκετές ιστοσελίδες, παρόμοια πρωτοβουλία έχει λάβει και η Εναλλακτική Παρέμβαση Δικηγόρων Αθήνας, επιτροπή της οποίας συνέταξε ένα ανώνυμο και χωρίς προσωπικά δεδομένα θύματος και δραστών ερωτηματολόγιο, με σκοπό να καταγράψει κατ αρχήν αν έχουν εκδηλωθεί και στον νομικό χώρο κρούσματα σεξουαλικής παρενόχληση την τελευταία πενταετία στο χώρο εργασίας τους. Μέχρι τώρα έχουν επιστραφεί τουλάχιστον 500 «θετικές» απαντήσεις ασκούμενων και νέων δικηγόρων, γυναικών στην συντριπτική τους πλειοψηφία, από τις οποίες προκύπτει ότι υπήρξαν θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης από εργοδότη ή υποψήφιο εργοδότη τους δικηγόρο την τελευταία πενταετία. Ευχής έργο είναι όταν ολοκληρωθεί η παραλαβή των απαντήσεων, να επιληφθούν τα αρμόδια όργανα του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, προκειμένου να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα ενθάρρυνσης των μελών του για να καταγγείλουν επώνυμα πλέον τέτοιου είδους συμπεριφορές για να τιμωρηθούν και να προληφθούν παρόμοιες στο μέλλον.

Η ενθάρρυνση των θυμάτων όμως προϋποθέτει σε επίπεδο κοινωνικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων μέτρα γενναία και σημαντικές δαπάνες για να μετατρέπουν τη συμπαράσταση και την συνδρομή από ευχή σε πράξη : Δομές φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών και παιδιών, των οποίων οι γονείς εμπλέκονται σε περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, οργανωμένη και συστηματική σωματική προστασία, υποστήριξη νέας διαμονής, ψυχολογική και οικονομική στήριξη και νομική βοήθεια με έξοδα του κράτους μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας της δίκης και φυσικά προστασία της προσωπικότητας των θυμάτων από ερωτήσεις τύπου «τι φορούσες ;», «γιατί κυκλοφορούσες μόνη σου την νύχτα ;» και άλλα παρόμοια.

Η αντιστροφή των ρόλων, η θυματοποίηση των δραστών και η ενοχοποίηση των θυμάτων και ιδίως η συλλογική απαξίωση κοινωνικών κατηγοριών προσώπων με χαρακτηριστικό των σεξουαλικό προσανατολισμό, την κοινωνική τους συμπεριφορά, τον τρόπο ζωής τους, τα στοιχεία εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας ή την πολιτιστική τους συγκρότηση, συμβάλλουν στην στήριξη των βιαστών και όχι των θυμάτων. Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και δηλώσεις σεξισμού, ρατσισμού και ομοφοβίας, που είναι ανεπίτρεπτο να εκφέρονται από οποιονδήποτε, πολύ δε περισσότερο από χείλη δικηγόρων, οι οποίοι μετέχουν σε τέτοιες υποθέσεις. Γιατί οι δηλώσεις αυτές στοχοποιούν και περιθωριοποιούν τα θύματα, ενεργοποιούν και επιτείνουν την ταξική τους διαφοροποίηση από τους θύτες και ασκούν δημόσια ψυχολογική βία, προσβολή, απειλή και συκοφαντία, που έχει ως στόχο και αποτέλεσμα την αποθάρρυνση τους και την αποτροπή της αποκάλυψης καταγγελιών.

Τέτοιες δηλώσεις φιλοξενήθηκαν απλόχερα τις ημέρες αυτές στους τηλεοπτικούς σταθμούς μεγάλης εμβέλειας με πολύωρες προσωπικές συνεντεύξεις και είναι απορίας άξιο γιατί ο Δ.Σ.Α., πέρα από την λειτουργία των πειθαρχικών του οργάνων, η οποία πράγματι εκδηλώθηκε αστραπιαία, δεν έχει εκδώσει οποιαδήποτε δημόσια ανακοίνωση αποδοκιμασίας. Και τούτο διότι ο Δ.Σ.Α. δεν αποτελεί μόνο μυστική πειθαρχική υπηρεσία, αλλά αποτελεί φορέα με σκοπό και αρμοδιότητα μεταξύ άλλων την δημόσια διατύπωση κρίσεων και προτάσεων για την βελτίωση της λειτουργίας και της απονομής της δικαιοσύνης, την φροντίδα και μέριμνα για την συνδρομή των προϋποθέσεων για την αξιοπρεπή άσκηση του δικηγορικού λειτουργήματος, την άσκηση παρεμβάσεων για κάθε θέμα κοινωνικού, πολιτιστικού ενδιαφέροντος και περιεχομένου, που ενδιαφέρει τα μέλη του συλλόγου ή το δικηγορικό σώμα γενικότερα, όπως και για κάθε ζήτημα εθνικού, κοινωνικού, πολιτισμικού ή οικονομικού ενδιαφέροντος (άρθρο 90 ν. 2194/2013 «Κώδικας Περί Δικηγόρων»). Και βέβαια την υπεράσπιση των αρχών και των κανόνων του κράτους δικαίου σε μία δημοκρατική πολιτεία, που επιβάλλουν τον σεβασμό της προσωπικότητας όσων καταφεύγουν στην έννομη και δικαστική προστασία και όχι την καθύβριση και απαξίωση τους.

Αν τα παραπάνω παριστούν ορισμένες από τις κοινωνικές και ιδεολογικές μήτρες ανοχής και αναπαραγωγής των σεξουαλικών αδικημάτων, που παρεμπιμπόντως η κοινωνία της εκμετάλλευσης και όχι οποιαδήποτε προαιώνια και αταξική πατριαρχία ή έμφυλη αντίθεση είναι εκείνη που τα γεννάει, δεν λείπει δυστυχώς από τον Ποινικό Κώδικα και η θεσμική εστία συγκάλυψης και αναπαραγωγής τους.

Πρόκειται για το άρθρο 344 Π.Κ., το οποίο περιορίζει την υποχρέωση αυτεπάγγελτης δίωξης των αδικημάτων του βιασμού (ΠΚ 336), αλλά και της κατάχρησης σε γενετήσια πράξη (ΠΚ 343). Σύμφωνα με αυτό, στις περιπτώσεις των άρθρων 336 και 343 στοιχείο γ΄ η ποινική δίωξη ασκείται αυτεπαγγέλτως, αλλά αν ο παθών δηλώνει ότι δεν επιθυμεί την ποινική δίωξη, ο εισαγγελέας μπορεί να απόσχει οριστικά από την ποινική δίωξη ή αν αυτή έχει εισαχθεί την υπόθεση στο αρμόδιο δικαστικό συμβούλιο, το οποίο να παύσει οριστικά την ποινική δίωξη. Αν δε ο παθών είναι ανήλικος το δικαίωμα αυτό (της δήλωσης για να μπεί η υπόθεση στο αρχείο) το έχουν οι γονείς του.

Είναι η μοναδική διάταξη σε όλον τον Ποινικό Κώδικα, η οποία σχετικοποιεί την αυτεπάγγελτη δίωξη βίαιων κακουργημάτων, ορισμένα από τα οποία τιμωρούνται με την εσχάτη των ποινών (ομαδικός βιασμός). Αντικείμενο της ρυθμιστέας ύλης του είναι :

1. Τα αδικήματα του άρθρου του 336 Π.Κ., δηλαδή

α) το αδίκημα του βιασμού (εξαναγκασμός άλλου σε επιχείρηση ή ανοχή γενετήσιας πράξης με σωματική βία ή με απειλή σοβαρού και άμεσου κινδύνου ζωής ή σωματικής ακεραιότητας) που τιμωρείται με κάθειρξη 10-15 ετών),

β) το αδίκημα του ομαδικού βιασμού από δύο ή περισσότερους δράστες που ενεργούν από κοινού ή που είχε ως συνέπεια τον θάνατο του παθόντος, που τιμωρείται με κάθειρξη ισόβια ή πρόσκαιρη 10-15 ετών,

γ) την επιχείρηση γενετήσιας πράξης χωρίς την συναίνεση του παθόντος, αλλά και χωρίς άσκηση απειλής ή σωματικής βίας, που τιμωρείται με κάθειρξη 5-10 ετών και

2. Ακόμη (άρθρο 343 Π.Κ.) για μεν τις περιπτώσεις α΄ και β΄ υποχρέωση άλλου σε επιχείρηση ή ανοχή γενετήσιας πράξης με κατάχρησης σχέσης εργασιακής εξάρτησης ή με εκμετάλλευση της άμεσης ανάγκης του να εργαστεί, που αποτελεί πλημμέλημα που τιμωρείται με φυλάκιση 2 – 5 ετών και χρηματική ποινή, διώκεται μόνο μετά από έγκληση του θύματος (δικαίωμα το οποίο παραγράφεται μετά την πάροδο τριμήνου από την τέλεση της πράξης), για δε την περίπτωση γ΄ (υποχρέωση προσώπου σε γενετήσια πράξη από πρόσωπο επιφορτισμένο με την φροντίδα του θύματος), που τιμωρείται με επίσης φυλάκιση 2-5 ετών και χρηματική ποινή, υπόκειται και αυτή στην ρύθμιση του άρθρου 344.

Η διάταξη του άρθρου 344 Π.Κ., που δυστυχώς παρέμεινε έτσι και με την θέσπιση του νέου Ποινικού Κώδικα, έχει ως δικαιολογητική της βάση την προστασία του ψυχικού κόσμου και της κοινωνικής υπόληψης του θύματος και την αποτροπή βλάβης της ψυχικής του υγείας από την αφήγηση και αναπαράσταση του βιασμού στο ακροατήριο.

Η αντίληψη αυτή είναι προφανώς εσφαλμένη, διότι ακόμα και αν θεωρηθεί ότι αυτή η διάταξη υπηρετεί το συμφέρον, το οποίο προβάλλει, εσφαλμένα το θέτει υπεράνω σημαντικότερων συμφερόντων, όπως είναι η προστασία υποψηφίων θυμάτων του ίδιου δράστη και απολήγει να  προκαλεί ενθάρρυνση του δράστη με την προοπτική της ατιμωρησίας του ακόμα και για βίαιες κακουργηματικές πράξεις.

Η διάταξη αυτή στην ιδεολογική της σήμανση είναι η υποβάθμιση του βιασμού, η θεσμοποίηση της ντροπής, η απεμπόληση των ευθυνών της εισαγγελικής και δικαστικής εξουσίας και η μετάθεσή τους στο θύμα, η επίσημη παραδοχή ότι το θύμα πρέπει να ντρέπεται για την αναπαράσταση του βιασμού του και φυσικά αποτελεί εστία συναλλαγής και συγκάλυψης. Είναι ένα κλείσιμο ματιού στους δράστες που έχουν την ικανότητα να τα βρίσκουν με το θύμα, φυσικά αυτούς που υπερέχουν οικονομικά και κοινωνικά, και να οδηγούν την υπόθεση τους στο αρχείο και την ατιμωρησία. Και στην πράξη λειτουργείς ως πηγή εύνοιας των οικονομικά ισχυρών δραστών,

Σε μία περίοδο που το καθήκον που απορρέει από όσα αποκαλύπτονται και καταγγέλλονται είναι η ενθάρρυνση κάθε διαδικασίας αποκάλυψης, ο Ποινικός Κώδικας διατηρεί άσβεστη μία όχι απλώς ξεπερασμένη αλλά αντιδραστική πλέον διάταξη, η οποία αντιπαλεύει την αποκάλυψη και συγκατατίθεται στην συγκάλυψη. Και είναι εντυπωσιακό, ότι ακόμα και σήμερα που πέρα από την πάντοτε ισχύουσα πρόβλεψη χωρίς δημοσιότητα (δίκη κεκλεισμένων των θυρών, ΚΠΔ 330), εισχωρούν στο δικονομικό δίκαιο πρακτικές διεξαγωγής ανακριτικών και δικαστικών πράξεων εξ αποστάσεως (π.χ. ΚΠΔ 227, διαδικασία κατάθεσης μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος) να ταυτίζεται η προστασία του ψυχικού κόσμου του θύματος απόλυτα με την ατιμωρησία του δράστη, χωρίς αναζήτηση εναλλακτικής λύσης που να μετριάζει το άλγος του θύματος και να αποτρέπει την ατιμωρησία του δράστη.

Η άμεση κατάργηση του άρθρου 344 Π.Κ. και η καθιέρωση της αυτεπάγγελτης δίωξης χωρίς κάμψεις και εξαιρέσεις, τόσο για τα (καθόλου ευκαταφρόνητα και με σοβαρή κριτική για το ότι δεν αναβαθμίζονται σε κακουργήματα) πλημμελήματα του άρθρου 343 Π.Κ., όσο κυρίως και για τα κακουργήματα του άρθρου 336 Π.Κ. είτε για ανήλικους είτε για ενήλικους παθόντος, προβάλλει επιτακτικά αναγκαία ως η μόνη επιβεβλημένη μεταρρύθμιση του Ποινικού Κώδικα για την εξυπηρέτηση του σκοπού της αποκάλυψης των σεξουαλικών εγκλημάτων και τελικά της απονομής δικαιοσύνης και της προστασίας των θυμάτων.

Και αν ακόμα αυτό προκαλεί την οποιαδήποτε ψυχική αναστάτωση στο θύμα (λες και δεν υπάρχει κακούργημα, του οποίου η αναπαράσταση να μην προκαλεί ψυχικό άλγος στο θύμα του), αυτή εξισορροπείται από το γεγονός της προστασίας του δημοσίου συμφέροντος, που είναι η αποθάρρυνση και η αποτροπή του δράστη από την τέλεση νέων πράξεων και άρα η αποτροπή δημιουργίας πολλαπλάσιων θυμάτων και όχι το αντίθετο.

Δυστυχώς, το στοιχείο αυτό δεν έχει τεθεί ακόμα στον δημόσιο λόγο. Αντίθετα, κυριαρχούν προσεγγίσεις άστοχες, οι οποίες θεωρούν ως μείζον θέμα μεταρρύθμισης την επιμήκυνση των χρονικών ορίων παραγραφής ή και την αυστηροποίηση των ποινών. Ωστόσο, το πρόβλημα δεν βρίσκεται εκεί. Οι μεν ποινές, τουλάχιστον όσον αφορά τα αδικήματα του Π.Κ. 336, έχουν διαμορφωθεί στο ανώτατο ικανό επίπεδο αναλογικά με την απαξία των πράξεων που προβλέπουν, η δε παραγραφή σύμφωνα με τα ισχύοντα (Π.Κ. 111, 112, 113) εκτείνεται στα 15+5 χρόνια από την τέλεση, όταν αυτή τιμωρείται με πρόσκαιρη κάθειρξη και στα 20+5 χρόνια, εάν πρόκειται για πράξη που τιμωρείται με ισόβια, ενώ όταν πρόκειται για ανήλικα θύματα οι προθεσμίες αυτές ξεκινούν από την ενηλικίωση τους, άρα προστίθεται και το χρονικό διάστημα των ετών που μεσολαβούν από την τέλεση της πράξης κατά ανηλίκου μέχρι τα ην ενηλικίωση του.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί, πράγμα γνωστό στον νομικό κόσμο, ότι ο θεσμός της παραγραφής, ο οποίος κακολογείται συχνά σε δημόσιες ομιλίες μη νομικών, δεν αποτελεί μέτρο επιείκειας υπέρ του δράστη, ούτε έπαθλο για επιμελείς δράστες οι οποίοι κατορθώνουν να μην αποκαλυφθούν. Είναι  θεσμός που έχει καθιερωθεί για λόγους δημόσιας τάξης και υπηρετεί την ασφάλεια του δικαίου, δεδομένου ότι είναι προφανής η αποδυνάμωση των αποδεικτικών στοιχείων και του κινδύνου εσφαλμένων αποφάσεων από την εξαφάνιση ή εξασθένιση των αποδείξεων μετά από μακρόχρονα διαστήματα, ενώ συνήθως εκλείπει και η δυνατότητα γενικής και ειδικής πρόληψης.

Συνεπώς είναι επισφαλής η οποιαδήποτε επιμήκυνση του χρόνου της παραγραφής πέραν του ήδη μεγάλου αυτού χρονικού διαστήματος, ενώ η αύξηση των χρονικών ορίων της δεν εξυπηρετεί ούτε από άποψη σκοπιμότητας την ανάγκη αποκάλυψης των εγκλημάτων αυτών. Σημασία έχει να αποκαλύπτονται άμεσα και όσο το δυνατόν πιο κοντά στον χρόνο τέλεσής τους και όχι μετά από 15, 20 και 25 χρόνια, όταν ο δράστης ενθαρρυμένος από την σιωπή του θύματος θα έχει τελέσει δεκάδες άλλα παρόμοια αδικήματα.

Η εξάλειψη, συνεπώς, τόσο των κοινωνικών όσο και των θεσμικών εστιών ανοχής και κατ αποτέλεσμα αναπαραγωγής  των σεξουαλικών εγκλημάτων και η συστηματική συμπαράσταση με κάθε τρόπο στα θύματα και την ανάγκη αποκάλυψης τους, αποτελεί το καθήκον της κοινωνίας και του προοδευτικού νομικού κόσμου σήμερα.

Κώστας Παπαδάκης

Ο Κώστας Παπαδάκης είναι μαχόμενος δικηγόρος, μέλος της ΑΝΤΑΡΣΥΑ.

Στις 29/01 κατατέθηκε στη Βουλή το νομοσχέδιο για την Ανώτατη Εκπαίδευση. Απ’ όλα τα προβλήματα της Ανώτατης Εκπαίδευσης η κυβέρνηση έρχεται να αντιμετωπίσει τους «αιώνιους φοιτητές», κάποιες νεφελώδεις «ακαδημαϊκές προϋποθέσεις» και… την ανομία. Ακόμα και με τα μέτρα και τις προτεραιότητες της πολιτικής και της ιδεολογίας της, η κυβέρνηση της ΝΔ επιλέγει να εφαρμόσει ό,τι πιο καθυστερημένο, αντιδραστικό, χωροφυλακίστικο στοιχείο έχει να επιδείξει η Δεξιά.

Επιλέγει να φέρει τον χωροφύλακα στο Πανεπιστήμιο, και η ίδια, ως κρεοπώλης στον πάγκο του χασάπη, να κόψει μερικές δεκάδες χιλιάδες φοιτητών από τη δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση για να γεμίσουν οι τσέπες των ιδιωτικών πωλητηρίων πτυχίων που ονομάζονται κολλέγια. Οι εκλεκτικές σχέσεις και συγγένειες άλλωστε, δεν κρύβονται.

Τα δύο φίλτρα που εισαγάγει, τη βάση εισαγωγής και τις μειωμένες επιλογές στο μηχανογραφικό, έρχονται να προστεθούν σε ένα ακόμα που νομοθετήθηκε πριν τα Χριστούγεννα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Την τράπεζα θεμάτων στις εξετάσεις της κάθε τάξης του Λυκείου, η οποία από την εμπειρία του 2013 όταν και εφαρμόστηκε, θα «ωθήσει» χιλιάδες μαθητές από το Λύκειο σε διετείς σχολές κατάρτισης. Οι οποίες και αυτές νομοθετήθηκαν πριν τα Χριστούγεννα.

Μα είναι λογικό όλοι να θέλουν να σπουδάσουν; Δε θέλουμε αποφοίτους επαγγελματικών σχολών;

Η απάντηση είναι ότι οι απόφοιτοι των ΑΕΙ έχουν τη μισή ανεργία από τους απόφοιτους των σχολών κατάρτισης, ΙΕΚ, ΕΠΑΛ κοκ. Η κυβερνητική προπαγάνδα αντιστρέφει την πραγματικότητα για να πείσει το λαό ότι έχουμε ανεργία γιατί έχουμε πολλούς αποφοίτους ΑΕΙ. Τα νούμερα όμως λένε το ανάποδο.

Στόχος του νομοσχεδίου είναι να συρρικνώσει τη δημόσια εκπαίδευση και να μεγαλώσει η πίτα για την ιδιωτική.

Δεύτερος στόχος είναι να τελειώνει με την όποια αμφισβήτηση μέσα στο πανεπιστήμιο. Και να συγκροτήσει το ακροατήριο της δεξιάς στην ατζέντα «ενάντια στην ανομία».

Η κυβέρνηση αποφεύγει να ομολογήσει τους στόχους της ανοιχτά. Με ψέματα, στρεβλώσεις, εμμονές και αρκετή απόσταση από την πραγματικότητα του λαού και των πανεπιστημίων, επιχειρεί να συγκροτήσει το λόγο της.

Πιο συγκεκριμένα:

Θέσπιση βάσης εισαγωγής. Στόχος, με βάση το Υπουργείο: Η διασφάλιση των ακαδημαϊκών προϋποθέσεων της επιτυχούς φοίτησης και της έγκαιρης ολοκλήρωσης των σπουδών.

Με βάση τα στοιχεία που υπάρχουν, περίπου το 10% των τμημάτων έχουν βάση κάτω από 6. Τα τμήματα αυτά είναι, στην συντριπτική τους πλειοψηφία, περιφερειακά τμήματα χαμηλής ζήτησης. Άρα η βάση εισαγωγής δε θα έχει σχεδόν καμία επίδραση στο πρόβλημα των ακαδημαϊκών προϋποθέσεων ή της έγκαιρης ολοκλήρωσης των σπουδών στα κεντρικά πανεπιστήμια των μεγάλων πόλεων. Απλά θα κλείσει πολλά περιφερειακά τμήματα. Το πρόβλημα των φοιτητών που λιμνάζουν έχει να κάνει με οικονομικούς-κοινωνικούς παράγοντες και όχι με ακαδημαϊκούς, όπως:

• Πολλοί φοιτητές που θα περάσουν στα τμήματα στις μικρές πόλεις δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να σπουδάσουν μακριά από το σπίτι τους. Δηλώνουν το τμήμα για να περάσουν κάπου την πρώτη χρονιά και συνήθως ξαναδίνουν. Ακόμα κι έτσι όμως, χωρίς καμία στήριξη της πολιτείας σε εστίες, φοιτητική μέριμνα, χρηματοδότηση για έρευνα, αρκετοί από αυτούς τους εισακτέους θα σπουδάσουν και θα τελειώσουν τις σπουδές τους.
• Το φαινόμενο των φοιτητών που λιμνάζουν δεν είναι τόσο έντονο σε σχολές με καλή επαγγελματική αποκατάσταση. Αντίθετα παρατηρείται περισσότερο σε τμήματα που η βάση τους απέχει από το να είναι κάτω από τη βάση, αλλά τα ποσοστά άνεργων αποφοίτων είναι μεγάλα (πχ τμήματα των λεγόμενων καθηγητικών σχολών, κοινωνικές επιστήμες).

Οι βάσεις στα Παιδαγωγικά τμήματα τη δεκαετία 2000-2010 ή στις αστυνομικές και στρατιωτικές σχολές μέσα στην κρίση, ανέβηκαν από την κοινωνική προσδοκία για μια σταθερή δουλειά, όταν η μερική απασχόληση, η διάλυση των εργασιακών σχέσεων και η ανεργία εκτινάχθηκαν.

Οι βάσεις σε πολλά περιφερειακά τμήματα ακολούθησαν ελεύθερη πτώση μετά το 2010, όταν με τις μνημονιακές πολιτικές, έγινε απαγορευτικό για πολλές οικογένειες να μπορούν να στηρίξουν τις σπουδές των παιδιών τους σε άλλες πόλεις.

Επομένως  η κυβέρνηση εκμεταλλεύεται ένα υπαρκτό ζήτημα, τις χαμηλές βαθμολογίες κάποιων φοιτητών, για να κλείσει απλά κάποια τμήματα. Ταυτόχρονα με την ισοτιμία επαγγελματικών δικαιωμάτων ΑΕΙ με κολέγια, ωθεί όσους από αυτούς έχουν να διαθέσουν τα αντίστοιχα δίδακτρα ως πελατεία για τα κολέγια. Αν ήταν στοιχειωδώς ειλικρινές το ενδιαφέρον της κυβέρνησης για «το ακαδημαϊκό επίπεδο» και δε νομοθετούσαν ως  πλασιέ της ιδιωτικής εκπαίδευσης, οι ίδιες βάσεις εισαγωγής θα έπρεπε να ισχύουν και για όσους θέλουν να εγγραφούν στα κολέγια.

Το ακαδημαϊκό επίπεδο διασφαλίζεται από το πρόγραμμα σπουδών, τους καθηγητές, τους διαθέσιμους πόρους και μέσα σε φοιτητές, ερευνητές και καθηγητές. Θέλει στα αλήθεια το Υπουργείο να συγκρίνει το ακαδημαϊκό επίπεδο, όσον αφορά το εκπαιδευτικό προσωπικό για παράδειγμα του Τμήματος Ορυκτών Πόρων στα Χανιά που για διάφορους λόγους (άνοιξε άλλο παρεμφερές τμήμα, απουσία πολιτικής γύρω από τα μεταλλεύματα) είχε το 2020 βάση κοντά στο 3 (!!!) , με το ακαδημαϊκό επίπεδο του x college που διαφημίζει ο Άδωνις Γεωργιάδης;

Το χαμηλό επίπεδο είναι πρόβλημα αλλά πρώτον αφορά εξίσου και τα ιδιωτικά ιδρύματα που πουλάνε πτυχία και δικαιώματα χωρίς καμία διασφάλιση όρων. Δεύτερον είναι πολύ μεγαλύτερο το πρόβλημα του επιπέδου, αφορά μια πορεία από το δημοτικό και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αφορά όλες τις αποτυχημένες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις των τελευταίων 3 δεκαετιών που στόχευαν στην εκπαίδευση δεξιοτήτων και όχι στη μόρφωση, μπορεί το υπουργείο να ρωτήσει και ακαδημαϊκούς σε σχολές με βάση όχι το 3, αλλά το 15!.

Μείωση επιλογών μηχανογραφικού. Στόχος, με βάση το Υπουργείο: Να εισάγονται περισσότεροι υποψήφιοι σε Τμήματα στα οποία επιθυμούν πραγματικά να σπουδάσουν.

Το μέτρο αυτό θα λειτουργήσει ενισχυτικά στη βάση εισαγωγής, δηλαδή σαν ένα μικρό αλλά υπαρκτό φίλτρο για τον αποκλεισμό χιλιάδων υποψηφίων από τα δημόσια ΑΕΙ. Από μαθηματικής και λογικής άποψης όμως ο ισχυρισμός του Υπουργείου δε βγάζει κανένα νόημα. Οι πανελλαδικές εξετάσεις είναι διαγωνισμός ανάμεσα σε συγκεκριμένες θέσεις ανά τμήμα. Η Ιατρική Αθηνών θα ορίσει χ θέσεις και οι χ «καλύτεροι» μαθητές θα περάσουν Ιατρική. Θα υπάρχουν πολλαπλάσιοι μαθητές που ήθελαν Ιατρική αλλά λόγω των βαθμών τους θα δηλώσουν και τα τμήματα νοσηλευτικής, βιολογίας κοκ. Ελάχιστα πράγματα λοιπόν αλλάζουν στο «που επιθυμεί πραγματικά να σπουδάσει». Απλά κάποιοι πιο χαμηλόβαθμοι μαθητές θα ζυγίζουν τα οικονομικά των οικογενειών τους και αν δε μπορούν να σπουδάσουν πχ στη Δράμα στο Τμήμα Βιοτεχνολογίας θα αποφεύγουν να δηλώνουν τα περιφερειακά τμήματα. Με αποτέλεσμα αυτά να κλείσουν.

Θέσπιση ορίου φοίτησης. Στόχος, με βάση το Υπουργείο: Η βελτίωση του ρυθμού αποφοίτησης και η γρηγορότερη ενσωμάτωση  ανθρώπινου δυναμικού στην αγορά εργασίας.

Πιστεύει αλήθεια η Κεραμέως και οι υπόλοιποι άριστοι ότι υπάρχουν φοιτητές που τεμπελιάζουν και δεν τελειώνουν από βλακεία ή νεανική ανεμελιά, ενώ εκεί έξω τους περιμένει ανυπόμονα η αγορά εργασίας με υψηλούς μισθούς και καλές δουλειές;

Σήμερα οι λεγόμενοι «λιμνάζοντες φοιτητές» δεν δημιουργούν καμία αρνητική συνέπεια σε κανένα τμήμα. Ούτε κρατάνε θέσεις, ούτε κοστίζουν κάτι στο κράτος όπως βιβλία, φοιτητική μέριμνα κοκ. Όπως αναφέρθηκε είναι ένα φαινόμενο το οποίο έχει να κάνει με το πρόβλημα της υψηλής ανεργίας, τη διάλυση των εργασιακών σχέσεων και κάθε θετικής προσδοκίας για απόφοιτους συγκεκριμένων τμημάτων, την αδυναμία οικογενειών να χρηματοδοτούν σπουδές σε μια άλλη πόλη, την ελλιπέστατη κρατική χρηματοδότηση για τη φοιτητική μέριμνα.

Το μόνο που θα καταφέρει η ρύθμιση αυτή είναι να διαγραφούν φοιτητές οι οποίοι για διάφορους αντικειμενικούς λόγους (οικονομικοί λόγοι, παράλληλη εργασία, οικογένεια) καθυστερούν να τελειώσουν.

Θέσπιση πανεπιστημιακής αστυνομίας. Στόχος, με βάση το Υπουργείο: Η αναβάθμιση του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος, ενός χώρου ελεύθερης διακίνησης ιδεών, απρόσκοπτης διεξαγωγής έρευνας και διδασκαλίας.

Η κυβέρνηση επιμένει σε ένα μέτρο που βρίσκει απέναντι το σύνολο της πανεπιστημιακής κοινότητας. Τα χυδαία κυβερνητικά σποτάκια παρουσιάζουν μια εικόνα προσβλητική για τους χιλιάδες φοιτητές και ακαδημαϊκούς. Δεν είναι η καθημερινότητα του Ελληνικού Πανεπιστημίου οι φωτιές, οι σύριγγες, τα χτισίματα καθηγητών. Στο Ελληνικό Πανεπιστήμιο και αξιόλογη έρευνα γίνεται και διδασκαλία και όλα αυτά χωρίς την απαιτούμενη στήριξη από το κράτος. Η έρευνα και η διδασκαλία εμποδίζεται από την υποχρηματοδότηση, όχι από τους ακτιβισμούς του Ρουβίκωνα. Το «ακαδημαϊκό περιβάλλον» εμποδίζεται από τις περιστρεφόμενες πόρτες μεγαλοκαθηγητών, ΔΑΠιτών, κυβέρνησης, συμφερόντων, κι όχι από τις φοιτητικές αφίσες και το φοιτητικό συνδικαλισμό.

Πολύ περισσότερο όταν είναι σαφές σε όλους τους σχετικούς με τα Πανεπιστήμια ότι αυτά υποφέρουν από ένα οργανωμένο σύστημα εξαγοράς συνειδήσεων, παροχής σημειώσεων, μαζικών αντιγραφών, επιλεκτικών προσβάσεων σε μεταπτυχιακά, στοχευμένων χρηματοδοτήσεων προγραμμάτων, ακαδημαϊκών ανελίξεων, καθηγητικών κυκλωμάτων, το οποίο έχει επί χρόνια στήσει η κυβερνητική παράταξη στα ελληνικά Πανεπιστήμια. Αντί να αναγνωριστεί και να αντιμετωπιστεί αυτή ακριβώς η γάγγραινα που εξευτελίζει το ελληνικό Πανεπιστήμιο, προκαλείται ένας άνευ προηγουμένου ηθικός πανικός, με ψέματα, συκοφαντίες, διαστρεβλώσεις, χυδαιότητες, δίνοντας τη χαριστική βολή στην ελληνική ανώτατη εκπαίδευση και “δικαιολογώντας” τα αδικαιολόγητα.

Έχει αποκαλυφθεί για παράδειγμα πλήρως, ότι ποινικά προβλήματα όπως το εμπόριο ναρκωτικών γίνεται κυρίως έξω από το πανεπιστήμιο με την αστυνομία όχι απλώς θεατή, αλλά ενορχηστρωτή μιας συντεταγμένης κίνησης να φέρει την πρέζα και το εμπόριό της γύρω από τα ΑΕΙ.

Προβλήματα συμμοριτισμού και μηδενιστικής βίας, που έχουν εκφραστεί εντελώς μειοψηφικά και σε 2 πανεπιστημιακά κτίρια – από τα δεκάδες – στο κέντρο της Αθήνας, είναι κοινωνικά προβλήματα και όπως δε λύνονται με την καταστολή στις γειτονιές της Αθήνας, δε θα λυθούν και στην ΑΣΟΕΕ. Οι μπάρες, η αστυνομία, οι κάμερες, όπως δεν έλυσαν τα προβλήματα δολοφονιών σε κολέγια και σχολεία στις ΗΠΑ από «μοναχικούς λύκους», δε θα τα λύσουν κι εδώ.

Μετά το συγκεκριμένο νομοσχέδιο σειρά έχουν δύο ακόμα νομοσχέδια. Ένα για την αξιολόγηση και την αυτονομία της σχολικής μονάδας. Ένα κρίσιμο βήμα για να εμπορευματοποιηθεί ακόμα περισσότερο – έως και να έρθει το κουπόνι – το σχετικά Δημόσιο αλλά καθόλου Δωρεάν σχολείο. Και ένα νομοσχέδιο για ένα νέο Νόμο Πλαίσιο για τα ΑΕΙ και την αναγνώριση ξένων πανεπιστημίων, το οποίο κι αυτό θα ωθεί ακόμα περισσότερο τα ΑΕΙ, μέσω της αξιολόγησης πάντα, στην αναζήτηση  χρηματοδοτήσεων.

Είναι σαφές ότι η κυβέρνηση της ΝΔ θέλει να επιταχύνει. Θεωρεί ότι έχει το συσχετισμό στην κοινωνία «για τις αναγκαίες τομές στην παιδεία». Μισεί τη δημόσια εκπαίδευση όσο τίποτα, δουλεύει ανοικτά και κυνικά για τους επιχειρηματικούς κύκλους των κολλεγίων, επιδίδεται σε όργιο συκοφάντησης και χυδαιολογίας ενάντια στο ελληνικό Πανεπιστήμιο, τους φοιτητές, τους καθηγητές, τους πρυτάνεις.

Οι κινητοποιήσεις μπορούν να καθυστερήσουν αυτήν την πολιτική. Πρέπει να συνεχιστούν και να μαζικοποιηθούν.

Και ταυτόχρονα να συγκροτηθεί ένας πειστικός λόγος για την ανάγκη στήριξης της Δημόσιας Δωρεάν Παιδείας.

Δημήτρης Μητρόπουλος

Μέλος της ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ. Αρθρογραφεί στο antapocrisis.

Η Πρωτοβουλία ΟΧΙ Αστυνομία στα Πανεπιστήμια συγκροτήθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο από διδάσκοντες και διδάσκουσες πανεπιστημίων από όλη την Ελλάδα με στόχο αφενός να εκφράσει την έντονη αντίθεσή της στην τότε εξαγγελθείσα πρόθεση του ΥΠΑΙΘ να δημιουργήσει πανεπιστημιακή αστυνομία και αφετέρου να διατυπώσει συγκεκριμένες θέσεις και προτάσεις για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Στο σύντομο διάστημα της παρουσίας της, η Πρωτοβουλία συνέλεξε 1050 υπογραφές πανεπιστημιακών εναντίον των προτεινόμενων ρυθμίσεων και επεξεργάστηκε προτάσεις σε αντίθεση με την κυβέρνηση που προωθεί για τους δικούς της πολιτικούς λόγους το δόγμα «ασφάλεια και τάξη» και οικοδομεί ένα αστυνομικό κράτος. Έκτοτε ολοένα και περισσότερα ακαδημαϊκά ιδρύματα, σχολές, τμήματα, φοιτητικοί σύλλογοι, ομοσπονδίες εργαζομένων, επιστημονικές ενώσεις παίρνουν θέση εναντίον των προθέσεων της κυβέρνησης. Μεταξύ αυτών, η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Κρήτης, ο Ενιαίος Φορέας Διδασκόντων της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών (Ρέθυμνο), ο Ενιαίος Συλλόγου Καθηγητών Πανεπιστημίου Κρήτης (Ηράκλειο), ο Ενιαίος Σύλλογος Μεταπτυχιακών Φοιτητών και Υποψηφίων Διδακτόρων Πανεπιστημίου Κρήτης, τα Τμήματα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας και Αρχαιολογίας.

Το Σύνταγμα κατοχυρώνει «πλήρη αυτοδιοίκηση» στα Πανεπιστήμια (άρ.16.5 Σ), κατοχύρωση που συνεπάγεται πλήρεις αρμοδιότητες των πρυτανικών αρχών στον πανεπιστημιακό χώρο. Το ασφαλές περιβάλλον για όλους/ες αποτελεί προϋπόθεση για την υλοποίηση του καταστατικού στόχου των Πανεπιστημίων και την απρόσκοπτη λειτουργία της ακαδημαϊκής κοινότητας και πως τα Πανεπιστήμια χρειάζονται αποτελεσματική φύλαξη, προστασία των υποδομών τους, των εργαζόμενων σε αυτά και των φοιτητών/ριών από κάθε φυσικό ή λειτουργικό κίνδυνο ή βλάβη. Η φύλαξη αυτή οφείλει να επιτελείται σύμφωνα τις καταστατικές αρχές των Πανεπιστημίων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα του εν εξελίξει μπαράζ κατά των πανεπιστημίων η αισχρή δήλωση του προέδρου των Ειδικών Φρουρών Β. Ντούμα σε εκπομπή της ΕΡΤ ότι ο μεγαλύτερος τζίρος λιανεμπορίου ναρκωτικών γίνεται εντός των πανεπιστημιακών σχολών. Όπως δείχνουν έρευνες, σε αντίθεση με αυτή τη χυδαία προπαγάνδα στα ΜΜΕ, η εγκληματικότητα δεν αποτελεί συνηθισμένο φαινόμενο στα Πανεπιστήμια και δεν χαρακτηρίζει τη ζωή σε αυτά. Έχει κατά κανόνα σποραδικό και ήπιο χαρακτήρα με εξαίρεση ορισμένα περιστατικά που δημιουργούν σοβαρά προβλήματα.

Το ζήτημα της «ανομίας» στα πανεπιστήμια είναι μια κλασική περίπτωση μακροχρόνιας πρόκλησης «ηθικού πανικού» στην κοινωνία ώστε να δημιουργηθεί μια στρεβλή εικόνα για το ελληνικό πανεπιστήμιο στους τηλεθεατές που δεν έχουν άμεση σχέση με την πραγματικότητα των σχολών. Σε κάθε περίπτωση, ο ποινικός κώδικας έχει πλήρη ισχύ παντού στην επικράτεια και άρα και στον χώρο των Πανεπιστημίων. Η ισχύς του δεν εξαρτάται από την τυχόν επέμβαση της αστυνομίας ή τον τρόπο φύλαξης.

Από την άλλη, η μόνιμη παρουσία της αστυνομίας εντός των Πανεπιστημίων, εκτός από αντισυνταγματική, μόνο προβλήματα θα δημιουργήσει, καθώς ποτέ η επίταση της αστυνόμευσης δεν έλυσε προβλήματα εγκληματικότητας. Αντίθετα, συχνά δημιούργησε περαιτέρω προβλήματα στις σχέσεις πολιτών και αστυνομίας.

Για όλους αυτούς τους λόγους, η Πρωτοβουλία ΟΧΙ Αστυνομία στα Πανεπιστήμια προτείνει μεταξύ άλλων, τη δημιουργία σώματος φύλαξης στα πανεπιστήμια και την ανάπτυξη προτύπων φύλαξης των ΑΕΙ, ανάλογα με τα χωροταξικά χαρακτηριστικά του κάθε ιδρύματος. Το προσωπικό φύλαξης να ανήκει στο προσωπικό των πανεπιστημίων και να εκπαιδεύεται από το Υπουργείο Παιδείας σε συνεργασία με τα πανεπιστήμια. Το σώμα φύλαξης και η εκπαίδευσή του να χρηματοδοτείται από τον τακτικό προϋπολογισμό. Την ανάπτυξη μέτρων πρόληψης και αποτροπής εγκλημάτων στα ΑΕΙ μέσω αξιοποίησης συμβατικών και εξελιγμένων τεχνολογιών ή στοχευμένων μέτρων (κατάλληλος φωτισμός, συστήματα ιχνηλασίας και καταγραφής εξοπλισμού, απομάκρυνση ΑΤΜ κ.ά.).

Τη συνδρομή της αστυνομίας στην αποδιάρθρωση της αγοράς ναρκωτικών γύρω από τα ΑΕΙ. Την επανεξέταση του θεσμικού πλαισίου χρήσεων και προστασίας της περιουσίας των ΑΕΙ. Τη διάκρισή της σε περιουσία/χώρους για ακαδημαϊκές και διδακτικές λειτουργίες και για μη ακαδημαϊκέςλειτουργίες με περαιτέρω διαφοροποιημένο καθεστώς φύλαξης. Κάθε Πανεπιστήμιο να μπορεί να ελέγχει την είσοδο σε συγκεκριμένους χώρους, εφόσον το αποφασίσει, στα όρια της αποκλειστικής αρμοδιότητας που διαθέτει.

Τα πραγματικά στοιχεία δεν επιβεβαιώνουν καμία τέτοια εικόνα «ανομίας» σε αντίθεση, π.χ. με τις πολυάριθμες καταγγελίες αυθαιρεσιών της ίδιας της ελληνικής αστυνομίας δυστυχώς. Η κυβέρνηση, την ίδια στιγμή που απαξιώνει το δημόσιο σύστημα εκπαίδευσης για να προωθήσει συμφέροντα του ιδιωτικού τομέα (ΙΕΚ, κολέγια αμφιβόλου ποιότητας), στήνει σκηνικό έντασης για να καταστείλει τις δικαιολογημένες αντιδράσεις που έρχονται. Αν η ελληνική κοινωνία δεν το αντιληφθεί και δεν υπερασπιστεί το δημόσιο πανεπιστήμιο, τους Έλληνες επιστήμονες,
και κυρίως τη νέα γενιά, τους φοιτητές και φοιτήτριές μας, θα ανοίξει ένας πολύ δυσοίωνος δρόμος βίας και καταστολής που συνοδεύουν ανέκαθεν τις χρεωκοπημένες νεοφιλελεύθερες πολιτικές κατεδάφισης κάθε δημόσιου αγαθού.

Το πανεπιστήμιο από την πλευρά του θα πρέπει να παραμείνει στο πλευρό της κοινωνίας ενισχύοντας τους δεσμούς που έχει συνάψει μαζί της. Τόσο η βία όσο και η καταστολή είναι στοιχεία ξένα προς το πανεπιστήμιο σε αντίθεση με τη δημοκρατία, τον διάλογο και την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών που αποτελούν την προμετωπίδα της ιδρυτικής του συνθήκης.

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών

Γιάννης Σκαλιδάκης

Ο Γιάννης Σκαλιδάκης είναι ιστορικός και ανήκει στο διδακτικό προσωπικό στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Οι κινητοποιήσεις και οι πορείες που πραγματοποιήθηκαν χθες σε αρκετές πόλεις αναδεικνύουν το γεγονός ότι η δυσαρέσκεια που υπάρχει από τις αλλαγές που προωθεί η κυβέρνηση στην Παιδεία μπορούν να βρουν αγωνιστική διέξοδο. Αυτό είναι το πρώτο συμπέρασμα που πρέπει να κρατήσουμε.

Από τις χθεσινές όμως κινητοποιήσεις προκύπτουν και ορισμένα ερωτήματα για όλους όσους θέλουν να δυναμώσει ο αντιπαραθετικός πόλος στην κυβερνητική πολιτική.

Υπάρχει πανδημία και ζήτημα δημόσιας υγείας στην χώρας μας; Αν και η απάντηση μοιάζει προφανής δυστυχώς δεν είναι. Γιατί αν είναι, δεν μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί δεν τηρήθηκαν όλα τα υγειονομικά μέτρα προστασίας(αποστάσεις,μάσκες κτλ) που είναι απαραίτητα για την δημόσια υγεία και όχι γιατί το λέει ο Μητσοτάκης. Πόσο αξιόπιστο μοιάζει το αίτημα και ο αγώνας για υπεράσπιση της δημόσιας υγείας στα χείλη ανθρώπων που το φωνάζουν την μια βδομάδα και την επόμενη δεν τηρούν τα στοιχειώδη;

Συνεχίζει να αποτελεί  για το κίνημα προτεραιότητα υπεράσπιση της ανθρώπινης ζωής ή όχι; Και όχι μόνο οι ζωές του ανθού της ελληνικής κοινωνίας αλλά και των 60ρηδών,70ρηδων και 80ρηδων. Η απάντηση -τουλάχιστον- από τους ανθρώπους του κινήματος της κοινωνικής ανατροπής δεν χωρά ασάφειες. Ιεραρχούμε την ζωή γι’ αυτό και πρέπει να είμαστε πειθαρχημένοι σε ότι την προστατεύει και απείθαρχοι σε όποιον και ότι την υπονομεύει. Ούτε μόνο με το πρώτο, ούτε μόνο με το δεύτερο.

Απευθυνόμαστε στην κοινωνία ή στο εσωτερικό μας; Το κίνημα δυναμώνει όταν αγκαλιάζεται από όλο και μεγαλύτερα κομμάτια της κοινωνίας. Αυτό το πετυχαίνει με τα αιτήματα και με την στάση του. Όταν το υπουργείο και τα ΜΜΕ μιλά για τους τεμπέληδες φοιτητές που βαριούνται να τελειώσουν τι ακριβώς εξυπηρετεί το σύνθημα “ούτε 2ν,ούτε ν+2,όποτε γουστάρουμε θα πάρουμε πτυχίο” πέρα από το να επιβεβαιώνει την άποψη του Υπουργείου στα μάτια ενός κόσμου που δεν είναι στο κίνημα αλλά τον θέλουμε σύμμαχο;

Η κυβερνητική πολιτική στην εκπαίδευση δημιουργεί δυσφορία σε ευρύτερα κοινωνικά ακροατήρια. Δημιουργεί ένα χώρο που είναι κρίσιμο να ουδετεροποιηθεί ή να κερδηθεί με το μέρος του κινήματος. Αυτός πρέπει να είναι στόχος μας και με την στάση μας δεν να του δίνουμε υλικό εναντίων μας και να τον σπρώχνουμε στην αγκαλιά του Μητσοτάκη αλλά το αντίθετο.

Χρειάζεται άμεσα να αφήσουμε πίσω πρακτικές, συμπεριφορές και αντιλήψεις που μας απομακρύνουν αντί να μας ενώνουν με την κοινωνία και αυτά τα ακροατήρια. Για να το καταφέρουμε όμως πρέπει να έχουμε και συναίσθηση ότι απευθυνόμαστε σε αυτούς και όχι στον εαυτό μας.

Αριστερό Δίκτυο Νεολαίας

Το Αριστερό Δίκτυο Νεολαίας είναι μια συλλογικότητα φοιτητών – μαθητών που δραστηριοποιείται πανελλαδικά για την οικοδόμηση ενός Αριστερού Μετώπου Νεολαίας.