Το DeepSeek μόλις απέδειξε ότι η Λίνα Καν είχε δίκιο

/0 Comments/in , /by

Η Καν προειδοποίησε ότι η προστατευτική πολιτική υπέρ των τεχνολογικών μονοπωλίων δεν θα έβλαπτε μόνο όλους εμάς, αλλά και τα ίδια. Τώρα, αυτά εξαλείφονται.

 

Οι μετοχές των αμερικανικών τεχνολογικών εταιρειών καταρρέουν, καθώς η Κίνα φαίνεται να αποκαλύπτει ότι οι αμερικανικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης είναι υπερβολικά υπερτιμημένες. Πρόκειται για μια προβλέψιμη συνέπεια του τρόπου με τον οποίο η αμερικανική κυβέρνηση έχει προσεγγίσει τη Silicon Valley και το αντίστροφο. Αυτό δεν είναι ένα θέμα που καλύπτουμε συνήθως, αλλά δεν εμπιστευόμαστε πλήρως τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης να πουν αυτή την ιστορία με ακρίβεια.

Όποιος ακολουθούσε την υπόθεση έστω και περιστασιακά, είδε πώς εξελίχθηκε. Οι αμερικανικές τεχνολογικές εταιρείες, με την υποστήριξη της ομοσπονδιακής κυβέρνησης (και του Πενταγώνου), κατέκτησαν μια κυρίαρχη παγκόσμια θέση μέσω της πραγματικής καινοτομίας. Η Microsoft, το Facebook, η Apple, η Google και η Amazon αναδιαμόρφωσαν τον κόσμο. Η Microsoft, μία από τις πρώτες μεγάλες εταιρείες που αναδύθηκαν, προσπάθησε να σταματήσει αυτή την καινοτομία αγοράζοντας και/ή συντρίβοντας τους ανταγωνιστές της, αλλά οι ΗΠΑ την μήνυσαν το 1998 για παραβίαση των αντιμονοπωλιακών νόμων. Η κυβέρνηση Μπους διευθέτησε την υπόθεση, αποσύροντας την προσπάθεια διάσπασης της εταιρείας.

Αυτό που ακολούθησε ήταν μια διακομματική αγκαλιά προς τις μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες: οι εποχές Μπους και Ομπάμα είδαν απεριόριστη ανάπτυξη και συγχωνεύσεις. Καθώς οι τεχνολογικές εταιρείες έβλεπαν μικρότερες επιχειρήσεις να καινοτομούν, τις αγόραζαν, τις κατέστρεφαν και απορροφούσαν μέρος του προσωπικού τους.

Ένα κίνημα κατά των μονοπωλίων άρχισε να αναδύεται, οδηγώντας σε αγωγές κατά του Facebook, της Amazon, της Google και της Apple την τελευταία δεκαετία. Η Λίνα Καν, ως πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Εμπορίου υπό τον πρώην Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν, έγινε λαϊκή ηρωίδα, καθώς προειδοποιούσε ότι η απληστία και η συγκέντρωση δύναμης δεν έβλαπταν μόνο τους καταναλωτές και τους εργαζόμενους, αλλά τελικά θα έβλαπταν και τις ίδιες τις εταιρείες λόγω έλλειψης ανταγωνισμού. “Η ιστορία μας δείχνει ότι η διατήρηση ανοικτών, δίκαιων και ανταγωνιστικών αγορών, ιδίως σε σημεία τεχνολογικής αιχμής, είναι ένας βασικός τρόπος για να διασφαλιστεί ότι η Αμερική επωφελείται από την καινοτομία που αυτά τα εργαλεία μπορούν να καταλύσουν,” δήλωσε η Khan το 2023.

Τώρα, έχει γίνει σαφές ότι η «τάφρος» που δημιούργησαν οι ΗΠΑ για να προστατεύσουν τις εταιρείες τους από τον εσωτερικό ανταγωνισμό, τελικά επέτρεψε σε αυτές να ατροφήσουν. Κατάντησαν νωθρές και επαναπαύτηκαν μέσα στα κάστρα τους. Το βάρος τους μετατοπίστηκε από την τεχνολογική καινοτομία στις λογιστικές αλχημείες, μετατρέποντας πλασματικούς δείκτες σε οικονομικές αποτιμήσεις αποκομμένες από την πραγματικότητα.

Τώρα, η DeepSeek έχει αποκαλύψει την απάτη. Με ένα απειροελάχιστο κλάσμα των πόρων και χωρίς πλήρη πρόσβαση στην αμερικανική τεχνολογία ημιαγωγών, η κινεζική εταιρεία DeepSeek έχει ταπεινώσει τη Silicon Valley. Ενώ η OpenAI ξεκίνησε ως μη κερδοσκοπικός οργανισμός με σκοπό να κάνει την τεχνητή νοημοσύνη ευρέως διαθέσιμη, ο επικεφαλής της, Σαμ Άλτμαν, κατάφερε να τη μετατρέψει σε κερδοσκοπική εταιρεία και να την αποκόψει.

Κατά τραγική ειρωνεία, είναι η DeepSeek που τώρα εκπληρώνει την αρχική αποστολή της OpenAI, παρέχοντας ένα μοντέλο ανοιχτού κώδικα που απλώς λειτουργεί καλύτερα από οτιδήποτε άλλο υπάρχει στην αγορά. Παρακάτω παραθέτουμε ένα σύνολο ερωταπαντήσεων (FAQ) με λεπτομέρειες σχετικά με το DeepSeek.

Στο μεταξύ, στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Τραμπ γιορτάζει (ίσως υπερβάλλοντας) μια επένδυση ύψους 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο Τέξας για την ενίσχυση της υπολογιστικής ισχύος AI, η οποία φαίνεται να έχει καταστεί παρωχημένη – ή τουλάχιστον πολύ λιγότερο χρήσιμη – χάρη στην καινοτομία του DeepSeek. Παράλληλα, ο Τραμπ στελεχώνει την κυβέρνησή του με υποστηρικτές των κρυπτονομισμάτων (crypto bros), τεχνολογικούς μεγιστάνες που αρνούνται να αποχωρήσουν από τα συμφέροντά τους και μάλιστα λάνσαρε τη δική του απάτη-κρυπτονόμισμα. Οι ανώτεροι τεχνολογικοί του σύμβουλοι, όπως ο Ίλον Μασκ, έχουν εκτεταμένες εμπορικές σχέσεις με την Κίνα. Δεν χρειάζεται να ταλαιπωρηθεί πολύ κανείς για να δει ποια χώρα πρόκειται να κερδίσει αυτή τη μάχη.

Το κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ της αμερικανικής κυβέρνησης και της Silicon Valley – στο οποίο οι Αμερικανοί πολίτες έγιναν ακούσια μέρη – ήταν απλό: Θα επιτρέπαμε σε μια χούφτα τεχνολογικών επιχειρηματιών (tech bros) να γίνουν ασύλληπτα πλούσιοι, με αντάλλαγμα να χτίσουν μια τεχνολογική βιομηχανία που θα διατηρούσε την παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ. Αντί γι’ αυτό, οι επιχειρηματίες αυτοί παραβίασαν τη συμφωνία. Πήραν τα χρήματα, αλλά αντί να συνεχίσουν να καινοτομούν και να ανταγωνίζονται, δημιούργησαν μονοπώλια για να αποκλείσουν τον ανταγωνισμό – επιστρατεύοντας μέχρι και τη βοήθεια των αμερικανικών κρατικών υπηρεσιών ασφαλείας για να εμποδίσουν την Κίνα να έχει πρόσβαση στην τεχνολογία μας. Όμως, δεν μπορούσαν να αποφύγουν τον ανταγωνισμό για πάντα. Η Λίνα Καν είχε δίκιο. Και τώρα φτάσαμε εδώ.

Οι επιπτώσεις θα είναι τεράστιες εάν η μεταφορά πλούτου από τις ΗΠΑ στην Κίνα συνεχιστεί με τον ίδιο ρυθμό. Είναι κοινότοπο να λέμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν κατέχουν μεμονωμένες μετοχές, αλλά αυτό υποτιμά την έκθεση που όλοι έχουμε σε αυτή την απάτη. Βρίσκεται στους ατομικούς λογαριασμούς συνταξιοδότησής μας (IRA, 401k), ενώ η άνοδος αυτών των μετοχών αποτελούσε σχεδόν το σύνολο της ανάπτυξης της χρηματιστηριακής αγοράς τα τελευταία χρόνια. Και αν η Κίνα καταστεί ολοένα και περισσότερο ο τόπος όπου θα εργάζονται οι πιο φιλόδοξοι ερευνητές και προγραμματιστές, δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε πού θα οδηγήσει αυτό.

Παρακάτω ακολουθεί μια ανάλυση για το DeepSeek που ζήτησα από τον ανταποκριτή μας, Waqas Ahmed, να ετοιμάσει.

Ε: Τι είναι το DeepSeek και γιατί προκαλεί πτώση στις μετοχές;

Α: Η κινεζική εταιρεία DeepSeek κυκλοφόρησε ένα μοντέλο AI εξίσου ισχυρό με οποιοδήποτε αμερικανικό αντίστοιχο και το έκανε ανοιχτού κώδικα. Αυτό άλλαξε ριζικά τα οικονομικά και πολιτικά δεδομένα της αναδυόμενης βιομηχανίας AI, την οποία μέχρι τώρα έλεγχε ένα ολιγοπώλιο αμερικανικών εταιρειών τεχνολογίας που προσπαθούσαν να καθιερώσουν τα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα (Large Language Models – LLMs) ως την καθοριστική τεχνολογική καινοτομία του αιώνα.

Υπάρχουν πολλές αναφορές ότι το DeepSeek κόστισε μόνο περίπου 6 εκατομμύρια δολάρια για να αναπτυχθεί, αν και το ποσό αυτό δεν περιλαμβάνει το κόστος έρευνας και ανάπτυξης. Παρά τους ελέγχους εξαγωγών, το DeepSeek κατάφερε να αξιοποιήσει σημαντικό αριθμό από τα προηγμένα τσιπ που οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να κρατήσουν εκτός της Κίνας. Παρόλα αυτά, η έκπληξη για την αμερικανική βιομηχανία ήταν τεράστια.

Ε: Τι είναι τα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα (Large Language Models – LLMs) και πώς απογειώθηκαν;

Α: Ένα επιστημονικό άρθρο του 2017 με τίτλο “Attention is all you need” αποτέλεσε σημείο καμπής για τη βιομηχανία AI. Το άρθρο περιέγραφε μια μέθοδο δημιουργίας ενός μοντέλου μηχανικής μάθησης που μπορούσε να παράγει κείμενο παρόμοιο με το ανθρώπινο, χρησιμοποιώντας μια αρχιτεκτονική που ονομάζεται “transformers” (μετασχηματιστές). Αυτοί οι «μετασχηματιστές» βελτίωσαν σημαντικά μια κατηγορία μοντέλων που ονομάζονται Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα (LLMs). Τα LLMs εκπαιδεύονται σε τεράστιες ποσότητες κειμένων – βιβλία, άρθρα, email, συνταγές, οτιδήποτε – και δημιουργούν μαθηματικές αναπαραστάσεις των σχέσεων μεταξύ δισεκατομμυρίων λέξεων και φράσεων.

Πριν από το 2017, τα LLM δεν ήταν πολύ χρήσιμα, αλλά οι «μετασχηματιστές» το άλλαξαν αυτό. Με την επεξεργασία μεγάλων ποσοτήτων κειμένου με τη χρήση της αρχιτεκτονικής των μετασχηματιστών, τα μοντέλα αυτά μπορούσαν πλέον να «μάθουν» τι σημαίνουν οι λέξεις σε διαφορετικά συμφραζόμενα και να ανιχνεύσουν αποχρώσεις που οι υπολογιστές δεν είχαν ποτέ πριν καταφέρει, επιτρέποντας στα μοντέλα αυτά να εξάγουν εξαιρετικά χρήσιμο κείμενο ως απάντηση σε μια προτροπή ή ερώτηση του χρήστη.

Ε: Πώς ξεκίνησε η μανία γύρω απ’ την τεχνητή νοημοσύνη;

Α: Η OpenAI έγινε η πρώτη αμερικανική εταιρεία που απέδειξε ότι αν πάρεις ένα στιγμιότυπο από όλο το γνωστό διαδίκτυο και όλα τα ψηφιοποιημένα βιβλία που υπάρχουν χωρίς να ανησυχείς πολύ για το νόμο περί πνευματικών δικαιωμάτων, μπορείς να δημιουργήσεις ένα μοντέλο τόσο καλό ώστε η παραγωγή του να είναι σχεδόν αδύνατο να διακριθεί από εκείνη ενός γραφειοκράτη της Ουάσιγκτον με μέτρια νοημοσύνη. Ωστόσο, το OpenAI έδειξε, ότι το μοντέλο του θα μπορούσε να εκπαιδευτεί ώστε να έχει εξειδίκευση σε διάφορους τομείς και να μπορεί να δώσει εμπεριστατωμένες απαντήσεις σε πολύ συγκεκριμένες ερωτήσεις. Το μοντέλο του πέρασε εξετάσεις κωδικοποίησης, δικηγορικές εξετάσεις και αποφοίτησε από σχολή διοίκησης επιχειρήσεων. Τα αποτελέσματα ήταν τόσο συγκλονιστικά που το OpenAI βγήκε και ισχυρίστηκε ότι αξίζει ένα δισεκατομμύριο δολάρια και ότι το μέλλον της ανθρωπότητας εξαρτάται από αυτό.

Ε: Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση της βιομηχανίας τεχνητής νοημοσύνης (Artificial Intelligence – AI);

Α: Η OpenAI, που ανήκει εν μέρει στη Microsoft, ήταν η πρώτη που κυκλοφόρησε ένα σημαντικό LLM ως προϊόν, το ChatGPT τον Νοέμβριο του 2022. Λίγο αργότερα, η Meta κυκλοφόρησε το δικό της μοντέλο, LLaMa, και η Google κυκλοφόρησε το Gemini. Και οι τρεις εταιρείες είχαν τεράστιες ποσότητες κειμένου για να εκπαιδεύσουν τα μοντέλα τους, αλλά ένα LLM χρειάζεται ένα άλλο κρίσιμο συστατικό: υπολογιστική ισχύ για να επεξεργαστεί αυτό το κείμενο και στη συνέχεια να παράγει απαντήσεις σε ερωτήματα χρηστών. Η κορυφαία εταιρεία που κατασκευάζει τις υπολογιστικές μηχανές είναι η Nvidia, οι μετοχές της οποίας αυξήθηκαν εκθετικά ως απάντηση όταν ακολούθησε πόλεμος LLM με επικεφαλής τους OpenAI/Microsoft, Google και Meta.

Οι υπολογιστικές μηχανές ονομάζονται GPUs-Graphic Processing Units. Αρχικά είχαν εφευρεθεί για την επεξεργασία γραφικών υπολογιστών για παιχνίδια, όπως η απόδοση τρισδιάστατων μοντέλων. Αργότερα έγιναν δημοφιλείς επειδή οι δυνατότητες παράλληλης επεξεργασίας τους τις καθιστούσαν ιδανικές για την εξόρυξη κρυπτονομισμάτων. Τώρα, αποδεικνύεται ότι είναι επίσης εξαιρετικές στην επεξεργασία δεδομένων τεχνητής νοημοσύνης για παρόμοιους λόγους. Η Nvidia έχει ουσιαστικά περιέλθει σε μια αλματώδη ανάπτυξη, καθώς διαφορετικές αγορές ανακαλύπτουν νέες χρήσεις για το προϊόν της.

Τα τελευταία χρόνια, η Meta, η Google, η Microsoft και η OpenAI κατάφεραν να συγκεντρώσουν εκατοντάδες χιλιάδες από τις πιο προηγμένες GPU και να τύχουν προνομιακής μεταχείρισης τόσο από την Nvidia όσο και από τον προμηθευτή της, τον παγκόσμιο πρωτογενή κατασκευαστή ημιαγωγών TSMC.

Η αμερικανική βιομηχανία τεχνολογίας έχει κάνει σημαντικά βήματα για να ευθυγραμμιστεί γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη. Οι εταιρείες εξαγοράζουν νεοφυείς επιχειρήσεις, προσλαμβάνουν κορυφαίους ερευνητές ΤΝ και διοχετεύουν πόρους για την ανάπτυξη των ιδιόκτητων πρωτογενών μοντέλων ΤΝ τους (που ονομάζονται θεμελιώδη μοντέλα), δημιουργώντας μια ροή επενδύσεων στην ΤΝ και σε συναφείς τεχνολογίες, όπως η υπολογιστική νέφους, η προηγμένη κατασκευή τσιπ και η υποδομή δεδομένων. Όλα αυτά είναι μια προσπάθεια να εξασφαλίσουν την κυριαρχία σε αυτό που ισχυρίζονται ότι είναι το επόμενο σύνορο της τεχνολογικής καινοτομίας.

Ε: Πώς εμπλέκεται η Κίνα;

Α: Στο πλαίσιο της ευρύτερης προσπάθειάς της να περιορίσει την Κίνα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει αναλάβει την αποστολή να εμποδίσει τις κινεζικές εταιρείες να γίνουν ηγέτες σε διάφορους τομείς της τεχνολογίας. Το έχει κάνει αυτό ασκώντας έλεγχο στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, προστατεύοντας έτσι τις αμερικανικές εταιρείες τεχνολογίας από τον ανταγωνισμό. Οι ΗΠΑ εμπόδισαν την είσοδο της Huawei στις Ηνωμένες Πολιτείες ακριβώς τη στιγμή που ξεπερνούσε την Apple για να γίνει ο δεύτερος μεγαλύτερος κατασκευαστής smartphone στον κόσμο· εμπόδισαν τις ευρωπαϊκές χώρες να εγκαταστήσουν υποδομές 5G που κατασκευάζει η Huawei, όταν ήταν σαφώς πιο οικονομικές· και πιο πρόσφατα, πέρασαν νομοθεσία για την απαγόρευση του TikTok, μιας κινεζικής εφαρμογής μέσων κοινωνικής δικτύωσης που είχε γίνει μαζικά δημοφιλής στις Ηνωμένες Πολιτείες και της οποίας τον αλγόριθμο συστάσεων καμία αμερικανική εφαρμογή μέσων κοινωνικής δικτύωσης δεν είχε καταφέρει να ξεπεράσει.

Ο ισχυρισμός των ΗΠΑ ότι η Huawei και άλλες κινεζικές εταιρείες τεχνολογίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη γεωπολιτική στρατηγική της Κίνας και θέτουν τις δυτικές εταιρείες και τους ανθρώπους σε αυξημένο κίνδυνο παρακολούθησης και εταιρικής κατασκοπείας είναι, φυσικά, θεμελιωμένος στην πραγματικότητα. Η DeepSeek δεν κρύβει το πόσα δεδομένα συλλέγει στην πλατφόρμα της, συμπεριλαμβανομένων ακόμη και των πληκτρολογήσεών σας:

Συλλέγουμε ορισμένες πληροφορίες σχετικά με τη συσκευή και τη σύνδεση δικτύου όταν έχετε πρόσβαση στην Υπηρεσία. Αυτές οι πληροφορίες περιλαμβάνουν το μοντέλο της συσκευής σας, το λειτουργικό σας σύστημα, τα μοτίβα ή τους ρυθμούς πληκτρολόγησης, τη διεύθυνση IP και τη γλώσσα του συστήματος. Συλλέγουμε επίσης πληροφορίες σχετικά με την υπηρεσία, διαγνωστικές πληροφορίες και πληροφορίες απόδοσης, συμπεριλαμβανομένων αναφορών σφαλμάτων και αρχείων καταγραφής επιδόσεων. Σας εκχωρούμε αυτόματα ένα αναγνωριστικό συσκευής και ένα αναγνωριστικό χρήστη. Όταν συνδέεστε από πολλές συσκευές, χρησιμοποιούμε πληροφορίες όπως το αναγνωριστικό συσκευής και το αναγνωριστικό χρήστη για να αναγνωρίζουμε τη δραστηριότητά σας σε όλες τις συσκευές, ώστε να σας προσφέρουμε μια απρόσκοπτη εμπειρία σύνδεσης και για λόγους ασφαλείας.

Ωστόσο, επειδή το DeepSeek είναι ανοιχτού κώδικα και μπορεί να εκτελεστεί τοπικά σε ξεχωριστή συσκευή, η αδιάκριτη ματιά του προέδρου Xi Jinping μπορούν να αποτραπεί.

Η διατήρηση της παγκόσμιας τεχνολογικής κυριαρχίας είναι μία από τις βασικές ανησυχίες που έχουν επανειλημμένα επικαλεστεί οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ και έχουν προσδιορίσει την Τεχνητή Νοημοσύνη ως κρίσιμη τεχνολογία για τη διατήρηση αυτής της κυριαρχίας. Το 2018, όταν η αμερικανική κυβέρνηση βρισκόταν στη διαδικασία απαγόρευσης της Huawei, συνειδητοποίησε ότι θα έπρεπε να κάνει το ίδιο και με τις μεταγενέστερες τεχνολογίες, όπως τα τσιπ ημιαγωγών, το κύριο συστατικό που χρησιμοποιείται στις CPU και τις GPU. Η σοβαρή έλλειψη τσιπ λόγω των διαταραχών της παγκόσμιας αλυσίδας εφοδιασμού κατά τη διάρκεια του Covid-19 έδειξε ότι τα προηγμένα τσιπ αποτελούν σημαντικό κόμβο ελέγχου της παγκόσμιας αλυσίδας εφοδιασμού και σπάνιο πόρο. Μέχρι το 2022 η κυβέρνηση Μπάιντεν είχε επιβάλει εκτεταμένες κυρώσεις στην Κίνα, σταματώντας την εξαγωγή αυτών των τσιπ στη χώρα και εμποδίζοντας τις κινεζικές εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης να έχουν πρόσβαση στις πιο πρόσφατες και αποδοτικές GPU. Ταυτόχρονα, πέρασε τον νόμο CHIPS, επιδοτώντας την εθνική παραγωγή ημιαγωγών με πάνω από 50 δισεκατομμύρια δολάρια.

Ε: Γιατί όλοι ξαφνικά ασχολούνται τόσο πολύ με την τεχνητή νοημοσύνη;

Α: Το φρενήρες μάρκετινγκ και το επίπεδο προώθησης από την αμερικανική βιομηχανία τεχνητής νοημοσύνης έχει προκαλέσει ένα είδος φρίκης στους λιγότερο τεχνικά καταρτισμένους κυβερνητικούς υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Πολλοί γνώστες της βιομηχανίας ισχυρίστηκαν ότι η πρόοδος των LLM θα μπορούσε σύντομα να οδηγήσει στη δημιουργία της Γενικής Τεχνητής Νοημοσύνης (ΓΤΝ / Artificial General Intelligence – AGI), ουσιαστικά ενός υπολογιστή που σκέφτεται σαν άνθρωπος και είναι καλός σε πολλές διαφορετικές εργασίες. Ορισμένοι έχουν ήδη κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου ότι μπορεί να γίνει κακός και να αποκτήσει συνείδηση. Αλλά ακόμη και οι επικριτές της έχουν συμφωνήσει ότι οι LLM είναι μια τεχνολογία που θα αλλάξει το παιχνίδι και θα αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούμε με τους υπολογιστές.

Ε: Γιατί είναι τόσο θυμωμένοι οι τεχνολογικοί επιχειρηματίες (tech bros);

Α: Οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας έχουν επίσης πει στην κυβέρνηση και τους επενδυτές ότι η δημιουργία τεχνητής νοημοσύνης είναι πάρα πολύ ακριβή. Την πρώτη εβδομάδα της θητείας του, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε επενδύσεις 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων στον ιδιωτικό τομέα στην τεχνητή νοημοσύνη στο πλαίσιο ενός έργου που ονομάζεται Stargate – μια συνεργασία μεταξύ της OpenAI, της Softbank και της Oracle.

Στο παρελθόν ο ιδρυτής του OpenAI Σαμ Άλτμαν είχε υποστηρίξει ότι θα χρειαζόταν έως και 7 τρισεκατομμύρια δολάρια για να δημιουργήσει την τεχνητή νοημοσύνη των ονείρων του και συγκέντρωσε επενδύσεις χρησιμοποιώντας αυτόν τον στόχο. Για καλύτερη αντίληψη του μεγέθους, κανένας άνθρωπος σε ολόκληρη την ιστορία του κόσμου δεν έχει ξοδέψει ποτέ αυτό το ποσό χρημάτων για ένα και μόνο πράγμα. Αλλά το κρυφό μήνυμα φαίνεται να είναι αυτό: πρόκειται για μια μαγική τεχνολογία και μια δύναμη πιο ισχυρή από οποιαδήποτε άλλη που έχει δει ποτέ ο κόσμος, χρειαζόμαστε αστρονομικά ποσά για να την κατασκευάσουμε και χρειαζόμαστε την προστασία της αμερικανικής κυβέρνησης ενώ το κάνουμε.

Και μετά ήρθε μια μικροσκοπική κινεζική εταιρεία που έσκασε αυτή τη φούσκα με το μικρό σχέδιό της. Χρησιμοποίησε υπολογιστική ισχύ αξίας 5,5 εκατομμυρίων δολαρίων για να το κάνει αυτό, χρησιμοποιώντας μόνο 2.048 H800 GPUs της Nvidia που είχε η κινεζική εταιρεία επειδή δεν μπορούσε να αγοράσει τις ανώτερες GPU H100 ή A100 που οι αμερικανικές εταιρείες συγκεντρώνουν κατά εκατοντάδες χιλιάδες.

Για πληρέστερη εικόνα, η Meta AI είχε θέσει ως στόχο την κατοχή ενός cluster 600.000 H100 GPUs μέχρι το τέλος του 2024. Ο Elon Musk διαθέτει 100.000 GPUs, ενώ η OpenAI εκπαίδευσε το μοντέλο GPT-4 σε περίπου 25.000 GPUs A100. Εν τω μεταξύ, η DeepSeek ιδρύθηκε από τον κινέζο διαχειριστή hedge fund High Flyer που ήθελε να αξιοποιήσει τη δική του συστοιχία GPUs των 10.000 H800, σύμφωνα με τα κινεζικά μέσα ενημέρωσης.

Η DeepSeek, σύμφωνα με τις φήμες, προσέλαβε μια πραγματικά νεαρή ομάδα και την ώθησε να καινοτομήσει και να αξιοποιήσει στο έπακρο το περιορισμένο υλικό της. Κυκλοφόρησαν το μοντέλο DeepSeek-V3 τον περασμένο μήνα, ένα μοντέλο που ξεπερνά το OpenAI GPT-4 και όλα τα άλλα μοντέλα του κλάδου στα περισσότερα benchmarks (τεστ επιδόσεων). Δεν υπάρχει κάποια σημαντική εξέλιξη στη βασική τεχνολογία, απλώς χρησιμοποιούν το υλικό αποτελεσματικά και εκπαιδεύουν καλύτερα το μοντέλο τους.

Οι τεχνολογικοί επιχειρηματίες (tech bros) έχουν ξινίσει επειδή αυτό βλάπτει την εικόνα τους. Αυτό που περιπλέκει ακόμη περισσότερο τα πράγματα είναι ότι η DeepSeek έχει κυκλοφορήσει το μοντέλο και τις μεθόδους εκπαίδευσής της ως λογισμικό ανοικτού κώδικα, πράγμα που σημαίνει ότι ο καθένας μπορεί να δει πώς έφτιαξαν το μοντέλο τους και να αναπαράγει τη διαδικασία. Αυτό σημαίνει επίσης ότι οι χρήστες μπορούν να εγκαταστήσουν τα μοντέλα DeepSeek στα δικά τους μηχανήματα και να τα τρέξουν στις δικές τους GPUs, όπου φαίνεται να έχουν πολύ καλή απόδοση.

Ε: Πώς αντιδρούν οι tech bros;

Α: Αν και υπήρξε μια σημαντική μεταστροφή του κλίματος προς την κατεύθυνση του «ήρθε το τέλος», ορισμένοι εξακολουθούν να υποστηρίζουν ότι «τώρα είναι η στιγμή μας» και ότι αυτή είναι «μια στιγμή ανάλογη του Σπούτνικ για την Τεχνητή Νοημοσύνη». Άλλοι δεν ήταν τόσο μεγαλόψυχοι.

«Το deepseek είναι μια κρατική ψυχολογική επιχείρηση του κινεζικού κομμουνιστικού κόμματος + οικονομικός πόλεμος για να καταστήσει την αμερικανική τεχνητή νοημοσύνη ασύμφορη. Προσποιούνται ότι το κόστος ήταν χαμηλό για να δικαιολογήσουν τον καθορισμό χαμηλών τιμών και ελπίζουν ότι όλοι θα στραφούν σε αυτό, βλάπτουν την ανταγωνιστικότητα του AI στις ΗΠΑ, μην τσιμπήσετε το δόλωμα», έγραψε στο Twitter ο Neal Khosla, γιος του επενδυτή Vinod Khosla. Η Khosla Ventures έχει συγκεντρώσει περισσότερα από 400 εκατομμύρια δολάρια για την OpenAI και είναι ένας από τους μεγαλύτερους επενδυτές στην εταιρεία.

«Η DeepSeek είναι μια κλήση αφύπνισης για την Αμερική», δήλωσε ο Alexandr Wang, ιδρυτής της εταιρείας τεχνητής νοημοσύνης «Scale AI», και κάποιος που έχει κατηγορήσει πιο συγκεκριμένα την DeepSeek ότι κρύβει μια μυστική κρυψώνα με 50.000 H100 GPUs.

«Οι κατηγορίες/εμμονές σχετικά με τη χρήση H100 από την DeepSeek ακούγονται σαν μια ομάδα πλούσιων παιδιών να ξεπεράστηκε από μια ομάδα φτωχών παιδιών, στα οποία δεν επιτρεπόταν καν να φορέσουν παπούτσια», έγραψε στο Twitter η Jen Zhu, επενδύτρια στο AI, “και τώρα τα πλούσια παιδιά απαιτούν έρευνα για το αν χρησιμοποιήθηκαν παπούτσια αντί να προπονηθούν σκληρότερα για να βελτιωθούν”.

Ε: Γιατί το χρηματιστήριο καταρρέει;

Α: Ενώ το DeepSeek v3 έχει κυκλοφορήσει εδώ και σχεδόν ένα μήνα, τα νέα αρχίζουν να φτάνουν στην αγορά μόλις τώρα. Οι μετοχές της Nvidia υποχώρησαν σχεδόν 15% πριν το άνοιγμα της αγοράς τη Δευτέρα, χάνοντας περίπου 420 δισεκατομμύρια δολάρια από την κεφαλαιοποίησή της και προκαλώντας μια αιματοχυσία σε όλες τις μετοχές ημιαγωγών που θα μπορούσε να διαγράψει 1 τρισεκατομμύριο δολάρια από το χρηματιστήριο σε μία μόνο ημέρα. Όταν κυκλοφόρησε στα τέλη Δεκεμβρίου, ο Andrej Karpathy, ένας σημαντικός επιστήμονας στον τομέα, σχολίασε την εκπληκτική αποτελεσματικότητά του, αλλά οι επιπτώσεις του να κυκλοφορήσει μια άγνωστη κινεζική εταιρεία ένα θεμελιώδες μοντέλο ανοιχτού κώδικα απογειώθηκαν μόνο όταν η Silicon Valley άρχισε να δοκιμάζει το DeepSeek στους προσωπικούς υπολογιστές της και το DeepSeek ανέβηκε στην πρώτη θέση των κατεβασμένων εφαρμογών.

Κατά τραγική ειρωνεία, το ότι τα tech bros φρίκαραν και επέδειξαν πρωτόγνωρα επίπεδα εμμονικής άρνησης συμβάλλει στην ζωτικότητα του DeepSeek.

Μετάφραση: Γιώργος Σωτήρχος

Επιμέλεια: Antapocrisis

Πηγή: https://www.dropsitenews.com/p/deepseek-openai-lina-khan-sam-altman

Γιάννης Χοντζέας, ένας ξεχωριστός κομμουνιστής

/0 Comments/in , /by

Τη χρονιά που έκλεισε, το 2024, πέρασαν, σχετικά στα βουβά, δύο επέτειοι που σχετίζονται μεταξύ τους: Το 1964 εκδίδεται η Αναγέννηση, το περιοδικό που συγκροτεί το μαρξιστικό – λενινιστικό κίνημα της Ελλάδας και αποτελεί τον βασικό αντίπαλο της πορείας συνθηκολόγησης που επιβάλλεται από την ηγεσία του ΚΚΕ. Το 1994 πεθαίνει ο Γιάννης Χοντζέας, βασικός διαμορφωτής του ρεύματος αυτού και όχι μόνο. Τα εξήντα χρόνια από την έκδοση της Αναγέννησης και τα τριάντα χρόνια από τον θάνατο του Γ. Χοντζέα είναι χρήσιμη αφορμή για μια ανασκόπηση σημαντικών πλευρών της ιστορίας αλλά και του παρόντος και του μέλλοντος του αριστερού κινήματος.

Πόσο ενδιαφέρει έναν άνθρωπο σήμερα η μάχη που δόθηκε ανάμεσα στο μαρξιστικό λενινιστικό κίνημα και τις ρεβιζιονιστικές ηγεσίες του ΚΚΕ και της ΕΔΑ εξήντα χρόνια πριν;

Και πόσο συνεισφέρει στο σημερινό προβληματισμό, ένας κομμουνιστής που πέθανε τριάντα χρόνια πριν;

Τι έχει να πει το έργο του Γ.Χοντζέα σε έναν νέο αγωνιστή που πιθανά γεννήθηκε μετά τον θάνατο του;

Τα ερωτήματα αυτά διαπραγματεύεται αυτό το σημείωμα.

Γενιά των στερήσεων, των θυσιών και των απίστευτων προσπαθειών

Ο Γιάννης Χοντζέας γεννήθηκε το 1930. Από πολύ νεαρή ηλικία παίρνει μέρος οργανικά (και ορισμένες φορές και πρωταγωνιστικά) στο κίνημα της Αντίστασης και εντάσσεται στο ΚΚΕ κατ’ εξαίρεση σε ηλικία 14 ετών. Το 1944, σε αυτή την αδιανόητα μικρή ηλικία, ο δεκατετράχρονος Γ. Χοντζέας μνημονεύεται για τρία χαρακτηριστικά γεγονότα. Έχει σημασία να τα αναφέρουμε γιατί προδίδουν πολλά για τους όρους συγκρότησης του Γ.Χ. και τις συνθήκες που καθόρισαν τη μετέπειτα πορεία του.

Το πρώτο σχετίζεται με το “κάστρο του Υμηττού”. Πρόκειται για τη μάχη που έδωσαν τρεις νεαροί ΕΠΟΝίτες στις 28 Απριλίου του 1944 απέναντι σε εκατοντάδες Γερμανούς, ταγματασφαλίτες και γερμανοτσολιάδες. Οι τρεις ήρωες (Δημήτρης Αυγέρης, Κώστας Φολτόπουλος, Θάνος Κιοκμενίδης) ταμπουρώνονται στο σπίτι της οδού Αγραίων 47 στον Υμηττό όπου βρίσκεται ο οπλισμός του ΕΛΑΣ της περιοχής και πολεμούν επί ώρες πριν πέσουν νεκροί. Το σύνθημα που γράφεται στον τοίχο: “Διαβάτη που περνάς από το σπίτι των τριών ηρώων του Υμηττού, γονάτισε, σφίξε τη γροθιά σου κι ορκίσου εκδίκηση. ΕΠΟΝ”, είναι πρωτοβουλία του Γ. Χοντζέα που έχει αναπτύξει υποδειγματική δράση στην περιοχή των Ανατολικών συνοικιών, ως “Αριστείδης”.

Το δεύτερο αφορά την απελευθέρωση της Αθήνας και τις αλλεπάλληλες συγκεντρώσεις στα τέλη Οκτώβρη του 1944, όπου η ΕΑΜική λαοθάλασσα κάνει σαφές με τον όγκο της ποιοι έκαναν Αντίσταση και έχυναν το αίμα τους απέναντι στον κατακτητή, και ποιοι απουσίαζαν ή συνεργάζονταν μαζί του. Ήταν τόση η συντριπτική υπεροχή του ΕΑΜ που ο εθνικόφρων Θ. Τσάτσος αναφέρει σχετικά με τη μεγάλη συγκέντρωση στο Σύνταγμα στις 18 Οκτωβρίου του 1944: “Η ερυθρά σημαία και τα λάβαρα με το σφυροδρέπανον εκυριάρχουν από άκρου εις άκρον. Ο Εθνικός ύμνος ή εν οιονδήποτε Εθνικό άσμα δεν ηκούοντο. Μόνον η Λαοκρατία”. Τέτοια ήταν η κυριαρχία του ΕΑΜ που ο πρωθυπουργός της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας και εκλεκτός των Άγγλων, Γ. Παπανδρέου αναγκάζεται να πει, τη συγκεκριμένη μέρα στο λόγο του, υπό την πίεση του πλήθους το περίφημο “Πιστεύομεν εις στην Λαοκρατίαν”. Σε μία από αυτές τις συγκεντρώσεις οι νεαροί ΕΠΟΝίτες απαιτούν (και επιβάλουν) στον αστικό κόσμο να υποκλιθεί στους νεκρούς του αγώνα – στους νεκρούς του Αλβανικού Έπους, στους νεκρούς της Εθνικής Αντίστασης, στους εκτελεσμένους στα μπλόκα, στα στρατόπεδα, στο Σκοπευτήριο. Ο Γ. Χοντζέας σε μια σύντομη αποφώνηση από το χωνί, καλεί τους πάντες να “κλίνουμε ευλαβικά το γόνυ στους νεκρούς του αγώνα”. Το πλήθος γονατίζει. Ο Παπανδρέου όχι. Ο Γ. Χοντζέας επαναλαμβάνει ξανά και ξανά, “κλίνουμε ευλαβικά το γόνυ … “ και περιμένει επιδεικτικά, μέχρι να γονατίσουν όλοι οι επίσημοι (και ο Παπανδρέου).

Στη διαδήλωση για την Απελευθέρωση της Αθήνας, τον Οκτώβρη του 1944,
ο Γ. Χοντζέας με περιβραχιόνιο περιφρούρησης του ΚΚΕ.

Το τρίτο αφορά το ξεκίνημα της μάχης του Δεκέμβρη. Με πρωτοβουλία δικιά του γράφεται το ματωμένο πανό της διαδήλωσης του ΕΑΜ της 4ης Δεκέμβρη 1944: “Όταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας, διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα”. Το πανό αυτό γίνεται όχι απλά σημείο αναφοράς, αλλά προφητική πολιτική κατεύθυνση για το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης που ένα μήνα μετά την απελευθέρωση βρίσκεται αντιμέτωπο με τους Άγγλους που έχουν αποφασίσει ότι η Ελλάδα θα γίνει τσιφλίκι τους.

Όλα αυτά δεν αναφέρονται για να στήσουν μια μυθολογία για έναν αγωνιστή, αλλά για να θέσουν ένα κρίσιμο ερώτημα. Τι ήταν αυτό που οδηγεί έναν 14χρονο ΕΠΟΝίτη, μέλος του ΚΚΕ, σε τόση τόλμη, αλλά και τόση οξυδέρκεια; Γιατί ειδικά στην περίπτωση του Γ. Χοντζέα, το χαρακτηριστικό στοιχείο δεν είναι απλά ο ηρωισμός και η αυταπάρνηση, αλλά η κριτική ικανότητα και η πολιτική ωριμότητα που αποτυπώνεται στην παραπάνω φωτογραφία.

Το πανό του Δεκέμβρη συνοψίζει εξαιρετικά το δίλημμα το οποίο μπορεί να ήταν προφανές για τον λαό της Εθνικής Αντίστασης, αλλά παρέμενε δυσανάγνωστο για την ηγεσία του κινήματος. Η ηγεσία του ΚΚΕ παραδέρνει ανάμεσα σε αυταπάτες και παθητικότητα, εγκλωβισμένη από τις συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας. Η εαμική μάζα αντιλαμβάνεται, ίσως καλύτερα από την ηγεσία της, το αδιέξοδο στο οποίο οδηγείται το κίνημα. Με αυτοθυσία και αυταπάρνηση, δίνει τη μάχη του Δεκέμβρη. Σε αυτό το πλαίσιο, όχι ένας, αλλά χιλιάδες, δεκατετράχρονοι επιδεικνύουν ηρωισμό, αλλά και κριτήριο. Αυτοθυσία, αλλά και ικανότητες. Είναι η εποχή που γεννά τη “δρακογενιά” της δεκαετίας 1940 – 1950. Σε αυτή την πρωτόγνωρη ιστορική επιτάχυνση προκύπτουν άνθρωποι από διαφορετική πάστα.

Ο Γιάννης Χοντζέας είναι ένας από αυτούς και – ίσως – κάπως ξεχωριστός ανάμεσά τους. Ζει από τα μέσα την άνοδο, την εποποιία, την ήττα και την τραγωδία του κινήματος σε όλη τη διάρκεια αυτής της ανεπανάληπτης δεκαετίας. Ασκεί κριτική για το πώς (δεν) προετοίμασε η ηγεσία το κίνημα. Ο ίδιος γράφει στο κείμενο με τίτλο “Μερικά ζητήματα για την ιστορία του ΚΚΕ”: “Aυτή η νοοτροπία του καθοδηγητικού αχτίφ, εκδηλωνόταν αδιάκοπα σε πολλά πράγματα. Διαπαιδαγωγούνταν ο κόσμος με τη φωτεινή πλευρά των πραγμάτων. Tου αποκρύβονταν οι δυσκολίες”. Εκτιμά ότι δεν υπήρχε σωστή εκτίμηση του ρόλου και της αποφασιστικότητας των Άγγλων. Θεωρεί ότι η ηγεσία του ΚΚΕ, την περίοδο αυτή, εμφανίζεται αναντίστοιχη με τις διαθέσεις και τις δυνατότητες του πολιτικού και κοινωνικού ρεύματος του ΕΑΜ. Αντίστοιχη γνώμη έχει για το πώς η ηγεσία προετοιμάζει τον κόσμο του κινήματος για την κρεατομηχανή των βασανιστηρίων, των εξοριών, της αιματοβαμμένης εκδικητικότητας που επιδεικνύει η ελληνική αστική τάξη και οι πρώην συνεργάτες των κατακτητών απέναντι στο Εαμικό κίνημα.

Συλλαμβάνεται πολλές φορές, από Ιταλούς, ταγματασφαλίτες, Άγγλους. Το 1945 βασανίζεται άγρια από Χίτες οι οποίοι τον εκπαραθυρώνουν από τον πρώτο όροφο. Τα βασανιστήρια του κληροδοτούν σακατεμένο σώμα, πολυήμερες νοσηλείες, επιληπτικές κρίσεις που τον συνοδεύουν για πάντα. Το 1947 εξορίζεται στη Μακρόνησο. Είναι ένας από τους πολύ λίγους που δεν υπογράφουν δήλωση, παρά τα αδιανόητα για την ανθρώπινη φύση βασανιστήρια των Αλφαμιτών της Μακρονήσου. Η στάση του απέναντι στους βασανιστές του είναι σημείο αναφοράς για συντρόφους και συναγωνιστές. Συγκρατούμενοί του αναφέρουν ότι παρά την ασθενική του κράση και το μικροκαμωμένο του σώμα (“τσουβάλι από κόκκαλα”), όταν έρχονται μπροστά του οι βασανιστές του, τους επιτίθεται με όσες δυνάμεις έχει, με μπουνιές και κλωτσιές, βρίζοντας και φτύνοντας, προκαλώντας τους με κάθε τρόπο. Αντί δηλαδή για δήλωση μετανοίας, καταθέτει έμπρακτη δήλωση ότι αυτόν δεν θα τον σπάσουν. Αντί να αποθαρρύνεται ο ίδιος, αποθαρρύνει τους βασανιστές του. Αυτή την ίδια στάση κρατά και πολύ αργότερα, κατά τη σύλληψή του επί Χούντας.

Όποιος τον γνώρισε, φίλος ή αντίπαλος, τον χαρακτηρίζει “αλύγιστο”, “αμετανόητο” ή και “σκληρό”. Είναι φυσικά ένα χαρακτηριστικό που δεν το έχει μόνο αυτός, αλλά πολλοί από τη γενιά του, όσοι τουλάχιστον βγήκαν όρθιοι από τη συγκλονιστική δεκαετία του ’40. Οι χαρακτηρισμοί είναι αληθινοί αλλά δεν δίνουν πλήρη εικόνα. Πολύ περισσότερο από “αμετανόητος” ο Γ. Χοντζέας είναι ένας σκεπτόμενος κομμουνιστής. Περισσότερο από “σκληρές”, οι απόψεις του χαρακτηρίζονται από ευρύτητα, από κριτική σκέψη, από βαθύ προβληματισμό.

Ο Γ. Χοντζέας ασκεί κριτική στην ηγεσία, όχι κατά την εύκολη εποχή της αποκαθήλωσης του Ζαχαριάδη και της αποκομμουνιστικοποίησης της Αριστεράς, αλλά την εποχή που η ηγεσία είναι υπεράνω κάθε κριτικής και αμφισβήτησης. Αυτό είναι ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του. Δεν πηγαίνει με το ρεύμα αλλά διαμορφώνει μια σπάνια ικανότητα σε εποχές τεράστιας ιστορικής ταχύτητας να βλέπει τη μεγάλη εικόνα, να εκτιμά την πορεία των πραγμάτων, να έχει το θάρρος της γνώμης και να συγκροτεί άποψη. Γιατί αν ο ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκρινε τη συντριπτική πλειοψηφία αυτής της γενιάς, δεν συνέβαινε δυστυχώς το ίδιο και με την ανεξαρτησία της άποψης ή την συγκροτημένη επιμονή σε αυτή.

Ο Γ. Χοντζέας δεν ήταν απλά ένας αλύγιστος ή ανυποχώρητος κομμουνιστής. Ήταν ταυτόχρονα ένας άνθρωπος που αντιλαμβάνεται από νωρίς τις αρνητικές πλευρές του κινήματος, συλλαμβάνει όμως ταυτόχρονα τη συνολική εικόνα και την ιστορική αναγκαιότητα. Διακρίνει τα κύρια από τα δευτερεύοντα, κάνει κριτική, βάζει ζητήματα, είναι όμως υπόδειγμα κομματικού στελέχους του ΚΚΕ. Αυτό το χαρακτηριστικό κάνει διάφορους να τον χαρακτηρίζουν “αντιζαχαριαδικό” την εποχή της παντοδυναμίας Ζαχαριάδη και “ζαχαριαδικό” την εποχή της αποκαθήλωσής του. Αποκαθήλωση που είναι προϋπόθεση για την πολιτική στροφή του κομμουνιστικού κινήματος διεθνώς και στη χώρα μας κατά το πέρασμα από τη δεκαετία του 50 στη δεκαετία του 60.

Απέναντι σε αυτή τη στροφή που επικαλείται την αποσταλινοποίηση, αλλά στην πραγματικότητα επιδιώκει την “ομαλή συνύπαρξη” της επανάστασης με την αντεπανάσταση και στην πράξη καταλήγει στην προσχώρηση της πρώτης στη δεύτερη, αντιστέκονται χιλιάδες αγωνιστές του ΚΚΕ. Στις κοινότητες των πολιτικών εξορίστων (Τασκένδη) αλλά και στις φυλακές και στα στρατόπεδα εξορίας στην Ελλάδα. Στον Άη Στράτη ο Γ. Χοντζέας αντιστέκεται μαζί με άλλους εξόριστους αγωνιστές στην άνωθεν επιβαλλόμενη ρεβιζιονιστική στροφή.

Σήμερα, με τα δεδομένα της Αριστεράς όπως έχει αυτή προκύψει και διαμορφωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, οι διασπάσεις και ο κατακερματισμός είναι πράγματα συνηθισμένα. Για τους κομμουνιστές της δεκαετίας του 50 ωστόσο, μια διάσπαση έμοιαζε με ανοσιούργημα. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να φανταστούν τον εαυτό τους έξω και κόντρα στο ΚΚΕ, ακόμα και αν αυτό έχει κηρυχθεί “υπό διάλυση” από την ηγεσία του. Όχι μόνο επειδή η αίγλη και η κληρονομιά του ΚΚΕ είναι τεράστια και λειτουργεί εγκλωβιστικά (ακόμα και σήμερα, αλλά πολύ περισσότερο τότε, που σχεδόν όλοι έχουν ζήσει την εποποιία του ΕΑΜ, του Δεκέμβρη, του ΔΣΕ). Αλλά και επειδή οι κομμουνιστές που αγωνίζονται ενάντια στη στροφή της αποκομμουνιστικοποίησης είναι οι πιο κομματικοί – με την καλή έννοια της λέξης.

Την περίοδο αυτή ο Γ. Χοντζέας, μελετά, διαβάζει, μεταφράζει, συγκροτεί άποψη για όσα γίνονται διεθνώς στο κομμουνιστικό κίνημα. Δουλεύει υποδειγματικά στην ΕΔΑ, μέχρι που διαγράφεται από αυτήν, την περίοδο που η ηγεσία του ΚΚΕ στέλνει τον κόσμο της Αριστεράς προς το Κέντρο. Η αντιπαράθεση θα πάρει οριστικό σχήμα με την έκδοση του περιοδικού “Αναγέννηση” τον Οκτώβρη του 1964. Έχει ήδη εκδηλωθεί η ρήξη ανάμεσα στο ΚΚΣΕ και τους Κινέζους κομμουνιστές που συνταράζει το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Ο Γ. Χοντζέας έχει την πολιτική και ιδεολογική ικανότητα να δει την κρίση του ΚΚΕ ως τμήμα της κρίσης του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος και να εκτιμήσει την αντιπαράθεση ανάμεσα στο ΚΚΣΕ και στο ΚΚΚ ως αυτό που πραγματικά εκφράζει: μια αντιπαράθεση ανάμεσα σε δύο ανταγωνιστικές γραμμές στο κομμουνιστικό κίνημα.

Συγκρότηση και αποσυγκρότηση του μαρξιστικού λενινιστικού ρεύματος

Σε αντίθεση με ευκολίες, τσιτάτα και δογματικά σχήματα, η κριτική ανασκόπηση που κάνει ο Γ. Χοντζέας στη “στροφή” του κομμουνιστικού κινήματος είναι βαθιά, ουσιαστική και υπόδειγμα διαλεκτικής σκέψης. Δεν αρκείται προφανώς στα πρόσωπα, αλλά ανατέμνει την ιστορία του κινήματος φωτίζοντας τα “δευτερεύοντα στοιχεία που έγιναν πρωτεύοντα”, τα “θετικά στοιχεία που σε μια ορισμένη περίοδο μετατρέπονται σε αρνητικά”, την “ανάγκη συσπείρωσης του κομμουνιστικού κινήματος σε μια νέα βάση μετά τον πόλεμο – πράγμα που δεν έγινε”. Όλα αυτά αποτελούν επιγραμματικά μόνο στοιχεία από μια εξαιρετικά πλούσια σε βάθος και ουσία τοποθέτηση που αποτελεί έως και σήμερα αναγκαστικό αφετηριακό σημείο για όποιον θέλει να καταλάβει, τόσο την ήττα που υπέστη το κομμουνιστικό κίνημα στον εικοστό αιώνα, όσο και το μεγαλείο της πρώτης εφόδου των εργαζομένων στον ουρανό.

Διαφορετικά, θα είναι κανείς αναγκασμένος, είτε να σβήνει μονοκοντυλιά όλες τις κατακτήσεις, τις προόδους, τις θυσίες του κομμουνιστικού κινήματος, ανακαλύπτοντας τον “εκφυλισμό” ταυτόχρονα με την έναρξη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, είτε να ακολουθεί και να χειροκροτά παθητικά, χωρίς το παραμικρό κριτήριο, μέχρι να ανακαλύψει έκπληκτος ένα πρωί ότι “ο Γκορμπατσόφ ήταν προδότης”. Το ρεύμα σκέψης, κριτικής και ανάλυσης στο οποίο με καθοριστικό τρόπο συνέβαλε ο Γ. Χ. ήδη από πολύ νωρίς, ήταν και είναι απαραίτητο στο να εξοπλίσει και να προετοιμάσει αγωνιστές, αλλά και να αποτρέψει τη δημιουργία γενίτσαρων που τη δεκαετία του ’90 ανακάλυψαν ότι όλη τους η ζωή ήταν λάθος και πέρασαν στο αντίπαλο στρατόπεδο.

Μπορεί αυτή η κριτική τοποθέτηση όπως αποτυπώνεται σε πλήθος σημειωμάτων, κειμένων, άρθρων κλπ να υποτιμάται, να αποσιωπάται ή να αποστεώνεται σε τσιτατολογίες και δογματικές ευκολίες διαφόρων επιγόνων, πρόκειται ωστόσο για την ουσιαστικότερη κριτική στο ζήτημα της καπιταλιστικής παλινόρθωσης στην ΕΣΣΔ. Παρόλο που οι μετά Χριστόν (δηλαδή μετά το 1991) προφήτες προστρέχουν σε λογής λογής ερμηνείες της κατάρρευσης, προερχόμενες κυρίως από το ρεύμα του δυτικού – ακαδημαϊκού μαρξισμού, αυτή η τοποθέτηση, όπως τουλάχιστον συγκροτείται συστηματικά από τον Γ. Χοντζέα είναι αναντικατάστατη.  Έχει επίσης σημασία ότι αυτή η τοποθέτηση γίνεται “τότε”. Γίνεται δηλαδή τον καιρό που πρέπει και όχι κατόπιν εορτής, απευθύνεται στους ανθρώπους που πρέπει, αδιαφορεί για την “ακαδημαϊκή” ή “φιλολογική” επιβράβευση, δεν διεκδικεί δάφνες αναγνώρισης από καθέδρας ιστορικούς και διανοούμενους. Διεκδικεί όμως να αποτελέσει μια νέα συγκρότηση σε επαναστατική κατεύθυνση, γιατί εκτιμά ήδη ότι η επανάσταση μετατρέπεται σε αντεπανάσταση, τριάντα και πλέον χρόνια πριν αυτό συντελεστεί και τυπικά. Προφανώς αυτή η κριτική συντονίζεται, αντλεί αλλά και εμπλουτίζει με ιδιαίτερο τρόπο τη διεθνή αντιπαράθεση στο εσωτερικό του κομμουνιστικού κινήματος, όπου η συνεισφορά των κινέζων κομμουνιστών και του Μάο Τσε Τουνγκ είναι καθοριστική.

Στην Ελλάδα, η δεκαετία του 60 χαρακτηρίζεται από μια νέα άνοιξη του κινήματος και ειδικά της νεολαίας, εντελώς αναντίστοιχη με την πολιτική ουράς στα αστικά κόμματα που ακολουθεί η ηγεσία της ΕΔΑ και του ΚΚΕ. Την περίοδο αυτή ο Γ. Χοντζέας αφιερώνεται σε ένα τιτάνιο έργο μεταφράσεων, συγγραφής, πολιτικών και οργανωτικών πρωτοβουλιών ώστε να πάρει σχήμα και μορφή η αντιπαράθεση των μαρξιστών – λενινιστών με τον ρεβιζιονισμό.

Το μαρξιστικό λενινιστικό ρεύμα αδικείται από τη μεταγενέστερη εικόνα κάποιων μικρών οργανώσεων, ίσως γραφικών, με πολιτική και θεωρητική φτώχεια, ξεπερασμένων από την πραγματικότητα και ανήμπορων να επιδράσουν στην Αριστερά και στο κίνημα. Ωστόσο, στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 60, με τις παράνομες οργανώσεις του ΚΚΕ διαλυμένες, χωρίς λειτουργία, και με την ηγεσία της ΕΔΑ να ακολουθεί πολιτική ουράς στην Ένωση Κέντρου απογοητεύοντας τον κόσμο της Αριστεράς, το μαρξιστικό λενινιστικό κίνημα δείχνει κατά διαστήματα να αποκτά σημαντική δυναμική και εμφανίζει δυνατότητες που όμως διαρκώς περιορίζονται από τις εσωτερικές αντιφάσεις του: Ένα μεγάλο τμήμα πολιτικών προσφύγων που εμπλέκονται στη δημιουργία αυτού του ρεύματος είναι απλώς Ζαχαριαδικοί, δηλαδή ζητούν “την αποκατάσταση του Αρχηγού”. Μια άλλη τάση θεωρεί ότι πρέπει να περιοριστεί η διαφωνία ως άσκηση εσωτερικής πίεσης στην ηγεσία της ΕΔΑ. Τέλος, μια μικρότερη ίσως αριθμητικά, αλλά σημαντικότερη πολιτικά και ιδεολογικά τάση, θεωρεί ότι ο διαχωρισμός πρέπει να είναι οργανικός και η συγκρότηση αυτού του νέου κινήματος πρέπει να γίνει σε βάθος. Αυτό το τελευταίο ρεύμα που δεν αρκείται σε ένα “καλό, παλιό ΚΚΕ” διαμορφώνεται κυρίως από την κριτική ικανότητα του Γ. Χοντζέα να βλέπει την εξέλιξη του κινήματος με όλο τον πλούτο και την ποικιλομορφία θετικών και αρνητικών πλευρών, εκτιμώντας διαρκώς πότε οι πρώτες υπερτερούν των δεύτερων, ή το αντίστροφο.

Τα διλήμματα είναι δύσκολα για ανθρώπους που αφιέρωσαν τη ζωή τους στο ΚΚΕ, που αντίκρισαν τα εκτελεστικά αποσπάσματα, που έδωσαν μάχες στα μπλόκα των Γερμανών, που πολέμησαν στον Κόκκινο Δεκέμβρη, που είδαν φίλους, συντρόφους, αδέλφια να αποχαιρετούν τη ζωή φωνάζοντας “Ζήτω το Κόμμα”. Παρόλα αυτά, ο ιδεολογικός και πολιτικός εκφυλισμός της ηγεσίας του ΚΚΕ στις αρχές της δεκαετίας του ’60 είναι ανεπίστρεπτος και επιβάλλει έναν αναγκαίο πλέον διαχωρισμό. Ο Γ. Χοντζέας περιγράφει τα διλήμματα και τις δυσκολίες σε κείμενα που παρατίθενται στον Πρόλογο της Ρόζας Οικονόμου στο βιβλίο “Ημερολόγιο ενός μαχητή της 105 Ταξιαρχίας”. Το βιβλίο είναι λογοτεχνική νουβέλα που αποτίει φόρο τιμής στον ΔΣΕ (τότε, η τιμή στον ΔΣΕ ήταν “ύποπτη” εντός Αριστεράς καθώς έδειχνε μη συμμόρφωση με το νέο πνεύμα της νέας ηγεσίας του ΚΚΕ).

“Πώς να ονομαστεί αυτή η γενιά που σήμερα ζει και αγωνίζεται σε μια φαινομενικά ελάχιστα ηρωική εποχή που στο βάθος της όμως είναι βαθύτατα ηρωική αλλά που πολλές δυνάμεις αγωνίζονται να της σταλάξουν το δηλητήριο της αμφιβολίας και της “ανησυχίας” για το μάταιο ή το εσφαλμένο των θυσιών της και των προσπαθειών της;”

Αναφέρεται στο “νέο πνεύμα” που επιχειρεί να ακυρώσει την παρακαταθήκη των τριών ένοπλων εξεγέρσεων του κινήματος κατά τη δεκαετία του 40 και να τις χαρακτηρίσει ως “λάθος”. Για αυτό το “λάθος” γράφει:

“Να βαθύνουν την αμφιβολία, να ριζώσουν στην ψυχή της γενιάς μας που ανεβαίνει, μια καινούργια θεότητα: το Λάθος… Για την ώρα, το βασικό είναι ό,τι δύναμη διαθέτει κανείς να την εντάξει για την αποτροπή αυτού του φρικτού “ενδεχόμενου” που παρασκευάζεται από δόκιμους και μαθητευόμενους μάγους”.

Βρισκόμαστε περίπου στο 1960, όπου ο Γ. Χοντζέας, τριάντα χρονών, έχοντας περάσει πάνω από μια δεκαετία σε φυλακίσεις, βασανιστήρια και εξορίες, αναλογίζεται την ανάγκη για μια νέα πορεία, μια νέα εκκίνηση. Μία από τις λίγες φορές που γράφει για τον εαυτό του και τις σκέψεις του, αναφέρει:

Αυτή την εποχή περνάω τη δυνατότερη κρίση που πέρασα ποτέ. Δεν οφείλεται αυτή σε μυστηριώδεις “ψυχικές ενατενίσεις” κλπ. Προέρχεται από συσσωρεύσεις γεγονότων, από την όξυνση και περιπλοκή ποικίλων προβλημάτων, από το ότι τέλος για πρώτη φορά συνέλαβα τον εαυτό μου να μετράει τον χρόνο.
Όχι τόσο γιατί θεωρώ ότι γέρασα… Όσο γιατί διαπιστώνω ότι αυτό που έκανα στη ζωή μου ως τώρα δεν με βοηθάει, παρά μόνο πάρα πολύ λίγο, να κάνω αυτό που πρέπει και στο βαθμό που πρέπει, τώρα…
Αυτό είναι κάτι που μπορεί να αφορά πολλούς ανθρώπους. Σε μένα μπαίνει διαφορετικά γιατί είχα το ευτύχημα και δυστύχημα μαζί, να βλέπω καθαρά από χρόνια, πού τραβάει η εξέλιξη των πραγμάτων. Δεν έχω το δικαιολογητικό του “αιφνιδιασμού”. Και απέναντι στο εαυτό μου και στους άλλους”.

Η συγκρότηση αυτού του νέου ρεύματος είναι αργή και βασανιστική, με όλες τις αντιφάσεις που αναφέρθηκαν πριν και εμποδίζουν την υλοποίηση υπαρκτών δυνατοτήτων. Παρόλα αυτά, το προχώρημα γίνεται, με καθοριστικό τον ρόλο των Ιστορικών Εκδόσεων που κάνουν γνωστή στο ελληνικό κοινό την αντιπαράθεση του ΚΚΚ του Μάο με το ΚΚΣΕ του Χρουτσώφ. Αποφασιστικός κρίκος είναι η έκδοση της Αναγέννησης τον Οκτώβρη του 1964.

Το 1966 ιδρύεται η ΠΠΣΠ, η πρώτη σπουδαστική παράταξη που ιδρύεται στην Ελλάδα. Η ιδρυτική της διακήρυξη είναι υπόδειγμα φρέσκου και ουσιαστικού λόγου για την εποχή, με στρατηγικό βάθος και όραμα για την πορεία του λαϊκού και φοιτητικού κινήματος. Στη συγκρότηση της ΠΠΣΠ και συνολικά στη στροφή στη νέα φουρνιά που εισέρχεται ορμητικά στο στίβο του κοινωνικού και πολιτικού αγώνα, παίζει καθοριστικό ρόλο ο Γ. Χοντζέας καθώς κρίνει και ιεραρχεί επιτυχημένα τις προτεραιότητες και τους αποφασιστικούς κρίκους.

Την ίδια εποχή κυοφορείται η ΣΠΑΚ (Συνεπής Πολιτική Αριστερή Κίνηση). Πρόκειται για δημόσια και νόμιμη πολιτική έκφραση του μαρξιστικού λενινιστικού κινήματος που επιχειρεί να συγκροτηθεί και να παρέμβει στις πολιτικές εξελίξεις σε αντιπαράθεση με την ΕΔΑ. Αξίζει εδώ να σταθούμε, γιατί αυτή η κίνηση συγκεντρώνει πυρά έσωθεν και έξωθεν του νεαρού πολιτικού και ιδεολογικού ρεύματος του μ-λ κινήματος. Αναφέρεται δηλαδή η δημιουργία της ΣΠΑΚ ως “απόδειξη” ότι το μαρξιστικό λενινιστικό ρεύμα περί άλλων τύρβαζε παραμονές δικτατορίας, ονειρευόμενο την νόμιμη πολιτική παρέμβαση σε ομαλές εξελίξεις. Η κριτική αυτή είναι λάθος. Διότι η δημιουργία ενός πολιτικού φορέα που θα συσπειρώσει και θα στεγάσει τους διαφωνούντες κομμουνιστές, την νεολαία που αγωνιστικά εισέρχεται στο προσκήνιο, τις λαϊκές μάζες που δεν θέλουν η Αριστερά να καταθέσει τα όπλα, δεν σχετίζεται ούτε με ψευδαισθήσεις νόμιμης πάλης, ούτε με τη συμμετοχή στις εκλογές του 1967 (που ακυρώθηκαν με την επιβολή δικτατορίας). Σχετίζεται πρώτα και κύρια με την διαπάλη στο εσωτερικό αυτού του ρεύματος να υπάρξει επιτέλους ανοικτή και ανεπίστρεπτη διαφοροποίηση από την ΕΔΑ και την ηγεσία της, να υπάρξει δηλαδή ανεξάρτητη και αυτοδύναμη συγκρότηση. Να σταματήσει το ρεύμα αυτό να βολοδέρνει ανάμεσα στην αναμονή “αναγνώρισης” από τους πολιτικούς πρόσφυγες ή στην εσωτερική άσκηση πίεσης στην ΕΔΑ. Αυτό το σούρσιμο εξυπηρετεί μόνο την τότε ηγεσία του ΚΚΕ. Η ανάγκη ανεξάρτητης συγκρότησης είναι που “εκβιάζει” την ίδρυση της ΣΠΑΚ. Η λογική της “ομάδας πίεσης και αριστερής εσωκομματικής κριτικής στην ΕΔΑ” έπρεπε να ξεπεραστεί, καθώς αναπόφευκτα οδηγούσε σε διαρκείς υπαναχωρήσεις αγωνιστών και προγραμματικό αδιέξοδο.

Ανεξάρτητα όμως από τη σωστή και επιβεβλημένη επιτάχυνση της συγκρότησης νόμιμου πολιτικού φορέα σε αντιπαράθεση με την παραλυμένη ΕΔΑ που δουλεύει ανοικτά πια για το Κέντρο, ισχύει ότι ο χώρος αυτός, παρά το ότι είχε “εντός των εκτιμήσεών του” τον κίνδυνο της δικτατορίας, δεν προετοιμάζεται πολιτικά και οργανωτικά. Ο ίδιος ο Γ.Χ. υπογραμμίζει κατά τις παραμονές της δικτατορίας, όλο και πιο έντονα τον κίνδυνο εκτροπής. Τον Απρίλη του 1967 δεν συλλαμβάνεται, περνά στην παρανομία, διασώζει πολύγραφο, βρίσκει τυπογραφείο, οργανώνει τις παράνομες εκδόσεις από τους πρώτους κιόλας μήνες της δικτατορίας (δελτίο της ΟΜΛΕ, Προλεταριακή Σημαία κλπ), και κυρίως αναλαμβάνει το βάρος να ιδρυθεί η ΟΜΛΕ (Οργάνωση Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας) σε αυτές τις συνθήκες.  Μετέπειτα, παρόλα αυτά, “χρεώνεται” το βάρος της μη προετοιμασίας για τη Χούντα, στο πλαίσιο μιας αντιπαράθεσης που θα σταθει διαλυτική.

Το σημαντικότερο όμως είναι ότι ο Γ.Χοντζέας έχει την κρίση και την ευρύτητα σκέψης που απαιτείται για να προσανατολίσει το κίνημα στη νέα περίοδο. Το κείμενο που τιτλοφορήθηκε “Γράμμα από την Ελλάδα” και κυκλοφόρησε τον Αύγουστο του 1967 είναι μια εξαιρετική σύνοψη βασικών εκτιμήσεων για τη διεθνή κατάσταση, τον χαρακτήρα της Χούντας, τον ρόλο των ΗΠΑ και του ιμπεριαλισμού, την ταξική διάρθρωση στην ελληνική κοινωνία, των ευθυνών του παλιού πολιτικού κόσμου και ειδικά της ΕΔΑ, που εντυπωσιάζει με την οξύτητα, την καθαρότητα και το βάθος του. Το κείμενο αυτό είναι υπόδειγμα προσανατολισμένης σκέψης και συγκροτημένης τοποθέτησης, για αυτό άλλωστε αποτέλεσε σημείο αναφοράς για εκατοντάδες και χιλιάδες αγωνιστές, στην προσπάθειά τους να ανασυγκροτήσουν το λαϊκό δημοκρατικό κίνημα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Οι εκτιμήσεις αυτές οπλίζουν πολιτικά, θεωρητικά και οργανωτικά το αριστερό κίνημα στη νέα περίοδο που θα διαρκέσει επτά χρόνια.

Ο σημερινός αναγνώστης θα αναγνωρίσει σε αυτό το κείμενο το ρόλο του μ-λ κινήματος κατά την προδικτατορική περίοδο, όταν το λαϊκό κίνημα και η νεολαία βρίσκονται σε μόνιμο αγωνιστικό αναβρασμό. Θα δει επίσης τους όρους με τους οποίους γινόταν η αντιπαράθεση στο ρεβιζιονισμό ο οποίος έφτασε στο σημείο να κάνει την Αριστερά ουρά της Ένωσης Κέντρου, και με την επιβολή πλέον της Χούντας να μην ψελίζει τίποτα περισσότερο από την “αποκατάσταση της δημοκρατίας”. Σε αντιπαράθεση με την ηγεσία της ΕΔΑ και του ΚΚΕ, το μ-λ κίνημα συγκροτείται μέσα στη Χούντα στην κατεύθυνση της “αντιμπεριαλιστικής, αντιφασιστικής” αλλαγής, κατεύθυνση που έπαιξε τεράστιο ρόλο στην εξέλιξη των δημοκρατικών και αντιδικτατορικών αγώνων και χρωμάτισε τις κορυφαίες εκδηλώσεις της πάλης, και κυρίως το Πολυτεχνείο.

Επί δύο και πλέον χρόνια, σε συνθήκες απόλυτης παρανομίας, με τις αντιστασιακές ομάδες να αναζητούν ακόμα βηματισμό και τρόπους δράσης, η ΟΜΛΕ εκδίδει παράνομο δελτίο, παράνομη εφημερίδα, ενώ καθοδηγεί τη δουλειά του ΑΜΕΕ (Αγωνιστικό Μέτωπο Ελλήνων Εξωτερικού).

Το 1969 ο Γ. Χοντζέας συλλαμβάνεται και η ΟΜΛΕ μπαίνει σε μια φάση φθοράς και αφθαρσίας στο εσωτερικό της χώρας, την ίδια στιγμή που το ΑΜΕΕ καταγράφει σημαντικές πολιτικές και οργανωτικές επιτυχίες στο εξωτερικό. Το αν θα έπρεπε όσοι ήταν στο εξωτερικό να φροντίσουν με οργανωμένο και έγκαιρο τρόπο την ενίσχυση της δράσης της ΟΜΛΕ στο εσωτερικό αποτελεί ένα ακόμα σημείο τριβής στους απολογισμούς που γίνονται μετά τη Χούντα.

Ο Γ. Χοντζέας για ένα μικρό μόνο διάστημα αποφυλακίζεται πριν το Πολυτεχνείο ενώ συλλαμβάνεται και πάλι αμέσως μετά. Παρόλη τη διαλυτική κατάσταση, η ΟΜΛΕ ανασυγκροτείται από το 1972, θέτει τις βάσεις της παρέμβασής της στα γεγονότα που οδηγούν στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, και σήμερα, μπορεί κανείς να εκτιμήσει το ρόλο που έπαιξε το ρεύμα αυτό, κυρίως πολιτικά και ιδεολογικά και σε ένα βαθμό και οργανωτικά, διαβάζοντας τα κείμενα που προηγούνται της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και βασικά την Διακήρυξη της ΟΜΛΕ προς τους φοιτητές, τον Οκτώβριο του 1973. Εκεί θα βρει μια εξαιρετικής πολιτικής ακρίβειας εκτίμηση της κατάστασης στην οποία βρίσκεται το φοιτητικό κίνημα και το πώς πρέπει να δράσει ενόψει της φιλελευθεροποίησης που επιχειρεί η Χούντα, σε αντιπαράθεση με την πολιτική του κατευνασμού, των «εκπαιδευτικών αιτημάτων» και της “χρησιμοποίησης” της πολιτικοποίησης του καθεστώτος για “δημοκρατικές κατακτήσεις εντός Χούντας” που ακολουθούν -σε διαφορετικούς τόνους- και οι δύο πτέρυγες της ρεβιζιονιστικής Αριστεράς.

Παρόλα αυτά, το κίνημα αυτό καθορίζεται από το “χθες και το προχθές” που συχνά αναφέρει ο Γ. Χοντζέας και μπαίνει σε κρισιακή πορεία, παρά τη μαζικοποίηση που σημειώνει κατά τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Η κοινωνική σύνθεση, ο ακολουθητισμός, η φτωχή συγκρότηση αποτελούν τις βασικές αιτίες της υποχώρησής του. Ρόλο παίζουν και προσωπικές συγκρούσεις που διαρρηγνύουν την ενότητα θέλησης και δράσης και προκαλούν τη σχετική αποστασιοποίηση του ίδιου του Γ.Χ. Οι άνθρωποι είναι “δεδομένοι και μη δεδομένοι” κατά πώς έλεγε και ο ίδιος, και από αυτό δεν εξαιρείται και ο εαυτός του.

Στην υπηρεσία της “γενικής προετοιμασίας”

Το μαρξιστικό λενινιστικό κίνημα κατά τη δεκαετία του 70 επιχειρεί να επιβιώσει σε μια περίοδο που η επανάσταση υποχωρεί και ο δυτικός άνεμος γίνεται ισχυρότερος από τον ανατολικό. Οδός διαφυγής από την παρακμή και την ήττα θα ήταν η αυτοδύναμη συγκρότηση, η καταπολέμηση κάθε είδους αναμονής από ξένα κέντρα, η επίμονη και ουσιαστική αναμέτρηση με τη νέα πραγματικότητα του σύγχρονου κόσμου και τη φάση της αντεπανάστασης στην οποία γοργά μπαίνει η ανθρωπότητα. Είναι η περίοδος που η ΕΣΣΔ συμπεριφέρεται όλο και πιο συστημικά ενώ ταυτόχρονα “σκληραίνει” τη φρασεολογία της, αλλά και η περίοδος που ο καπιταλισμός επιταχύνει εφαρμόζοντας το νεοφιλελεύθερο μοντέλο, καταργώντας την μεταπολεμική κοινωνική συναίνεση. Αναλαμπές και σκιρτήματα κινημάτων στον τρίτο κόσμο είναι σημαντικά, αλλά προκαλούν ψευδαισθήσεις, ενώ τα κινήματα στη Δυτική Ευρώπη απομακρύνονται από το στόχο της κοινωνικής ανατροπής. Στον απόηχο του Μάη του 68, φλερτάρουν με αδιέξοδες πρακτικές, με νέα υποκείμενα, με έναν μεταμαρξιστικό Μαρξ κοκ. Στην περίοδο αυτή, η σύγχυση βασιλεύει και η κατάληξη είναι η αναμενόμενη γενικευμένη σύγχυση, έως και διάλυση.

Ο Γ.Χοντζέας μπαίνει στη “λιγότερο ηρωική” αλλά ίσως πιο ουσιαστική φάση της ζωής του, επιχειρώντας να συμβάλει σε μια σε βάθος δουλειά προετοιμασίας που θα μπει στην υπηρεσία νέων προσπαθειών. Ήδη από τη δεκαετία του 70 δεν αρκείται σε έτοιμα σχήματα κληρονομημένα από το παρελθόν. Αναμετριέται, μελετά, μεταφράζει. Το εύρος των τοποθετήσεών του εκπλήσσει. Από την ιστορία και τη συστηματική και σε βάθος εξέταση όλων σχεδόν των καμπών που σημάδεψαν το επαναστατικό κίνημα του εικοστού αιώνα, μέχρι τον σύγχρονο καπιταλισμό και τις διαρκείς μεταμορφώσεις της σχέσης κεφάλαιο. Δεν διστάζει να απομακρυνθεί από σχήματα του παρελθόντος και να υιοθετήσει νέα, στο βαθμό που αυτά εκφράζουν μια εξελισσόμενη πραγματικότητα. Διαρκώς συνομιλεί σε βάθος με τα επιχειρήματα του αντίπαλου.

Ο όγκος των ζητημάτων με τα οποία αναμετρήθηκε προσιδιάζει στον όγκο με τον οποίο αναμετριέται ένας ολόκληρος οργανισμός, ένα ολόκληρο κόμμα, και όχι ένας μεμονωμένος διανοούμενος.

Ο τρόπος γραφής του είναι πολεμικός, η αντιπαράθεσή του είναι βίαιη, δεν νοιάζεται για καλούς τρόπους και καθωσπρεπισμούς στο γράψιμό του. Δεν προορίζονται άλλωστε τα γραπτά του για “έκδοση”, αλλά για “χρήση”.

Δεν ενδιαφέρεται να κερδίσει κριτικές διανοουμένων, αλλά καρδιές, ψυχές, στρατεύσεις αγωνιστών.

Παρόλο τον πολεμικό τόνο, οι τοποθετήσεις του διακρίνονται από τα πολλά – πάρα πολλά – ερωτηματικά. Δίνει προφανώς τις απαντήσεις που κρίνει, αλλά τα ίδια τα ερωτηματικά βάζουν ένα διερευνητικό πλαίσιο συζήτησης το οποίο το επιζητά και δεν το φοβάται.

Το ότι δεν γράφει για να “εκδοθεί” ή για να αναγνωριστεί ως “συγγραφέας” (τίποτα δεν θα ήταν πιο ξένο), σημαίνει ότι το ύφος των επεξεργασιών του έχουν περισσότερο χαρακτήρα σημειωμάτων και κειμένων εργασίας, παρά ολοκληρωμένα έργα με μορφή βιβλίων. Το γεγονός όμως αυτό δεν πρέπει να αποθαρρύνει τον σημερινό αγωνιστή που αναζητά σημεία εκκίνησης. Η έκταση και το βάθος όχι απλά εγκυκλοπαιδικών γνώσεων, αλλά εκτιμήσεων για νόμους και φαινόμενα, κάνει πλούσια ακόμα και αποσπασματικά σημειώματα για επιμέρους ζητήματα.

Ο σημερινός αγωνιστής δεν πρέπει επίσης να αποθαρρυνθεί από την ελλειπτικότητα, τα εννοούμενα ή τις προϋποθέσεις προηγούμενων γνώσεων. Ο Γ.Χοντζέας “συνομιλεί” στο έργο του με “φίλους” ή αντιπάλους, άρα αναγκαστικά αναφέρεται σε αυτούς. Δεν ενδιαφέρεται όμως για “βιβλιογραφική ανασκόπηση”. Ενδιαφέρεται να εξοπλιστεί και να συγκροτηθεί ένα μαχόμενο δυναμικό ανθρώπων πάνω σε θέματα στα οποία η αντίπαλη ιδεολογία επιτίθεται. Γράφει για αγωνιστές και ανήσυχους ανθρώπους και όχι για “αντικειμενικούς” και παθητικούς αναγνώστες.

Ο Γ. Χοντζέας δεν νιώθει ποτέ και πουθενά τα πλαίσια του μαρξισμού στενάχωρα για την ερμηνεία του σύγχρονου κόσμου. Είναι αυτή η πολύ βαθιά πεποίθηση που δεν κλονίζεται ποτέ, και που την εποχή της “αμφισβήτησης” του Μαρξ, την εποχή που αναζητείται ένας “Μαρξ πέρα από τον Μαρξ”, μελετά, μεταφράζει και γράφει για τις Grundrisse που χρησιμοποιούνται ευρέως στους ακαδημαϊκούς κύκλους ως απόδειξη ενός άλλου Μαρξ, πέρα από το Κεφάλαιο.

Για τον Γ.Χοντζέα, ο μαρξισμός δεν μεταφράζεται στον παραγωγικισμό και στον αντικειμενισμό στον οποίο τον φυλάκισε ο υπαρκτός σοσιαλισμός, αλλά ταυτόχρονα δεν εκφυλίζεται στον σχετικισμό και στις υποκειμενικότητες του δυτικού μαρξισμού. Μια τέτοια στάση (πέρα από τη μόδα των “πολλαπλών αναγνώσεων”), είναι και η μόνη που δημιουργεί στέρεες πεποιθήσεις. Είναι αυτή που αποφεύγει μετεωρισμούς και αλληλοαναιρέσεις από τη μια, ή ιδεολογική φτώχεια και ανεπάρκεια εμφανιζόμενη ως επάρκεια από την άλλη.

Ξαναγυρνάμε όμως στο εισαγωγικό ερώτημα του σημειώματος αυτού.

Τι προσφέρει σήμερα το έργο του Γ. Χοντζέα;

Επιγραμματικά και μόνο, συμπληρωματικά με όσα ήδη προηγήθηκαν:

Το πρώτο και σημαντικότερο ίσως είναι ότι οπλίζει και συγκροτεί τη θέληση «να μην παραδεχτούμε την ήττα». Να μην υποτάξουμε δηλαδή τα όρια της σκέψης και της δράσης μας στο συσχετισμό που διαμορφώνεται από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα και μετά. Ο συσχετισμός αυτός, κατά τον Γ.Χ., δεν είναι η τελεσίδικη κρίση της ιστορίας, αλλά το αποτέλεσμα της ταξικής πάλης, η οποία ανεξαρτήτως υφέσεων και υποχωρήσεων είναι ο καθοριστικός παράγοντας της ιστορίας. Δεν «παραδεχόμαστε» την ήττα όχι γιατί πιστεύουμε μεταφυσικά στον κομμουνισμό, ούτε γιατί έχουμε κάποια θρησκευτική πίστη ότι ο κόσμος θα αλλάξει, αλλά γιατί ακόμα και στις πιο δύσκολες περιόδους η ιστορική αναγκαιότητα θα εκφράζεται και η ζωή, αργά ή αργότερα, θα επιβάλλει τα δικαιώματά της.

Το σημαντικότερο ίσως από τα εκδοθέντα έργα του Γ.Χ. αναμετριέται με το διακηρυγμένο «τέλος» του κομμουνισμού αλλά και όλη την «τελεολογία» (τέλος της ιστορίας, τέλος της ταξικής πάλης κλπ) που άνθισε κατά το τελευταίο τέταρτο του εικοστού αιώνα. Αναμετριέται με την ήττα της επανάστασης, ανασκευάζοντας, ένα προς ένα, όλα τα επιχειρήματα που «διδάσκουν» ότι η συγκεκριμένη κατάληξη ήταν αναπόφευκτη. Πρόκειται για το βιβλίο «το τέλος του κομμουνισμού» που παραμένει και σήμερα, τριάντα και πλέον χρόνια από την έκδοσή του, δύσκολο αλλά αναντικατάστατο αφετηριακό σημείο κριτικής ανασκόπησης, ερμηνείας, προσανατολισμού για το παρελθόν το παρόν και το μέλλον του κομμουνιστικού κινήματος.

Για τον ίδιο τον Γ. Χοντζέα, το να μην παραδεχτούμε την ήττα σημαίνει να σκύψουμε με αυστηρότητα, κριτική και αυτοκριτική διάθεση και να εξετάσουμε με συγκεκριμένη ανάλυση κάθε συγκεκριμένη κατάσταση από τη συνολική πορεία του κομμουνιστικού κινήματος σε διεθνές και εθνικό επίπεδο. Αυτή η συγκεκριμένη ανάλυση είναι που θα επιβεβαιώσει ότι η ιστορία είχε μια τέτοια και όχι αλλιώτικη εξέλιξη. Όχι γιατί δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά, αλλά γιατί αυτά ήταν τα όρια, οι επιλογές, η στρατηγική και η πολιτική της κομμουνιστικής παράταξης και όσων επεδίωκαν να αλλάξουν τον κόσμο.

Στη σημερινή εποχή που ο μονόδρομος και το «δεν υπάρχει εναλλακτική» φαντάζουν πανίσχυρα, όποιος πασχίζει να αντιπαρατεθεί στον εμπειρισμό της ήττας δεν μπορεί παρά να αναμετρηθεί με την ιστορική πορεία και τον ανταγωνισμό επανάστασης – αντεπανάστασης που εκφράστηκε στον πολύ σύντομο και συμπυκνωμένο εικοστό αιώνα. Αυτή η αναμέτρηση με την ιστορία και τη συγκεκριμένη εξέλιξή της, μας προσφέρει το δικαίωμα να μην παραδεχτούμε την ήττα ως τη «λογική κατάληξη» κάθε απόπειρας κοινωνικής αλλαγής, αλλά να διατηρήσουμε και να εδραιώσουμε την αισιοδοξία της κομμουνιστικής υπόθεσης. Αυτό, είναι σήμερα, περισσότερο απαραίτητο παρά ποτέ. Και αυτός ο τρόπος να βλέπουμε το παρελθόν και άρα να ερμηνεύουμε το παρόν και να εκτιμούμε το μέλλον, είναι ίσως η σημαντικότερη συμβολή του Γ. Χοντζέα.

«Η επικαιρότητα του κομμουνισμού, όσο και αν απωθείται, διαστρέφεται ή γελοιοποιείται, είναι το μεγάλο δίδαγμα που βγαίνει για όποιον μελετήσει σε βάθος το πλήθος από τα όποια φαινόμενα αμφισβητούνται, ερμηνεύονται έτσι ή αλλιώς, αναθεματίζονται ή προβάλλονται. Και η επικαιρότητα αυτή θα παραμείνει σαν μια αντικειμενική απαίτηση όσο θα παρατείνονται και περιπλέκονται τα προβλήματα που εμφανίζονται σαν αδιέξοδα της σημερινής εποχής και μ’ αυτήν θα αναμετρηθούν οι γενιές του σήμερα και του αύριο»

Μια δεύτερη πλευρά του έργου του Γ. Χοντζέα, εξαιρετικά χρήσιμη σήμερα, είναι η αναγνώριση και η αναμέτρηση με την «πραγματικότητα παραστάσεων», μια κομβική έννοια που χρησιμοποιεί συχνά. Η «πραγματικότητα παραστάσεων», με την νίκη της αντεπανάστασης, έχει αντικαταστήσει την «πραγματικότητα εννοιών». Ο Γ.Χ. εννοεί τις πολυποίκιλες χειριστικές φαντασμαγορίες, τις αντικειμενικότητες, τις βεβαιότητες και τις μονολιθικότητες που στήνει ως ιδεολογία ο καπιταλισμός. Αυτές, δρούσαν ήδη κατασταλτικά στη συνείδηση των μαζών από τον προηγούμενο αιώνα, είναι όμως στον 21ο αιώνα που η δύναμή τους απογειώνεται. Ο ρόλος των ΜΜΕ, των κοινωνικών δικτύων, ο γνωστικός πόλεμος, ο βομβαρδισμός της παραπληροφόρησης, η εμμονική προπαγάνδα των «σωστών» πολιτικών μέχρι αυτές να εμπεδωθούν, αλλά και οι πλασματικές ανάγκες των σύγχρονων προλετάριων, ο εικονικός κόσμος, η διαδικτυακή παράλληλη πραγματικότητα, είναι που σήμερα αποτελούν τον σημαντικότερο κυμματοθραύστη του καπιταλισμού.

Η επιβολή της νέας τάξης σημαίνει επιβολή φαντασμαγοριών στο επίπεδο της συνείδησης. Η υλική βία με τις διάφορες μορφές της, δίχως αυτή τη φαντασμαγορική διαμεσολάβηση … θα ήταν ανίσχυρη να επιβάλει όσα επέβαλε. Στην υλική βία (οικονομική, όπλα, καταπίεση) είναι ενταγμένη αυτή η φαντασμαγορική διαμεσολάβηση, αποτελεί συστατικό της στοιχείο.

Η αναμέτρηση με την πραγματικότητα παραστάσεων σημαίνει την τιτάνια προσπάθεια αποκάλυψής της και αντικατάστασής της από την πραγματικότητα εννοιών, δηλαδή τη γνωστική ανασυγκρότηση, ενάντια στη γνωστική διάλυση. Αυτή η γνωστική ανασυγκρότηση έχει ειδική σημασία σήμερα, εποχή γενικευμένης κρίσης, διάλυσης, αποπροσανατολισμού.

Μια τρίτη πλευρά, που έχει εξαιρετική σημασία σήμερα, αφορά την επιμονή του Γ. Χοντζέα στη μελέτη των σύγχρονων φαινομένων και στην κατανόηση των μεταμορφώσεων του κεφαλαίου. Ο κόσμος δεν είναι όπως ήταν πριν μισό ή έναν αιώνα και όσοι πασχίζουν να τον αλλάξουν υποχρεούνται να τον κατανοούν και να τον ερμηνεύουν. Το έργο του προσφέρει πολλά και σημαντικά μεθοδολογικά και πραγματολογικά στοιχεία σε αυτή την κατεύθυνση.

Από τη μελέτη των πολυεθνικών και του νομαδισμού του κεφαλαίου μέχρι την αναγνώριση των μορφών που παίρνει η ζωντανή εργασία στο σύγχρονο καπιταλισμό, και από τη μελέτη της ολοκληρωτικής υπαγωγής της επιστήμης στο κεφάλαιο και τον ρόλο της τρίτης βιομηχανικής επανάστασης (ΕΤΕ) μέχρι τις τεχνολογίες πληροφοριών και την έκρηξη του αυτοματισμού, το έργο του Γ.Χ. είναι μια διαρκής πρόκληση ώστε το κίνημα της κοινωνικής απελευθέρωσης να αναμετριέται με τα πιο σύγχρονα φαινόμενα.

Σαράντα χρόνια πριν, μια σημαντική πλευρά της δουλειάς του Γ.Χ. σχετίζεται με το άλμα στο άυλο, την παραγωγική και μη παραγωγική εργασία, τις μεταμορφώσεις του νόμου της αξίας, τις λεωφόρους των υπερπληροφοριών και την αυτοματοποίηση της παραγωγής. Αλλά και τον ρόλο της εργασίας μέσα στο νέο «μεταβιομηχανικό» πλαίσιο, την επιμονή στην κεντρικότητα της εργατικής τάξης, που παρά τις διακηρύξεις φίλων και εχθρών, ούτε εξαφανίζεται, ούτε απομειώνεται ο κεντρικός της ρόλος. Η επιμονή του Γ.Χ. να τοποθετεί στο κέντρο των αναγκών την κριτική ανάλυση του σύγχρονου κόσμου, είναι ένα διαρκές κάλεσμα ενάντια στην «αγρανάπαυση» και την «επάρκεια» χθεσινών εργαλείων και σχημάτων, την ίδια στιγμή που δεν κλονίστηκε ποτέ και στο παραμικρό η πεποίθησή του ότι ο μαρξισμός είναι η μοναδική κοσμοθεωρία που μπορεί να ερμηνεύσει και ταυτόχρονα να αλλάξει τον κόσμο.

***

Το έργο του Γ. Χοντζέα υπερβαίνει τις συνηθισμένες κλίμακες. Πρόκειται για μια μοναδική περίπτωση ανυποχώρητου κομμουνιστή και αλύγιστου αγωνιστή που έθετε όμως διαρκώς ως ανάγκη την αναμέτρηση με την ιστορία, την κριτική στάση, την κατανόηση και ερμηνεία του σύγχρονου κόσμου. Αντικειμενικά υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους της εργατικής τάξης και ταυτόχρονα μάχιμος κομμουνιστής σε όλες τις φάσεις της σύντομης αλλά τόσο γεμάτης ζωής του. Το έργο του, παρόλο που περιβλήθηκε από αποσιωπήσεις και αδιαφορία, είναι αναπόφευκτο σημείο αναφοράς για το κομμουνιστικό κίνημα του παρόντος και του μέλλοντος. Και ας μην έχει ακαδημαϊκές περγαμηνές ή την αναγνώριση του φιλολογικού μαρξισμού. Αρκεί που συμβάλει στη συγκρότηση νέων αγωνιστών και στη δημιουργία στέρεων και μακροχρόνιων πεποιθήσεων σε νέους ανθρώπους.

Και πάλι για τον χαρακτήρα του πολέμου στην Ουκρανία

/0 Comments/in , /by

Αφορμή για την μετάφραση του εξαιρετικά ενδιαφέροντος άρθρου του Henry Johnston που ακολουθεί έδωσε ένα θεωρητικού χαρακτήρα άρθρο του στελέχους της ΛΑΕ Κώστα Λαπαβίτσα με τίτλο «Ηγεμονικός ανταγωνισμός Μεγάλων Δυνάμεων». Το άρθρο, όπως αντιλαμβάνομαι, επιχειρεί να λειτουργήσει ως ένα είδος πλατφόρμας εν όψει των ευρωεκλογών για το σχήμα που συμμετέχει σε αυτές υπό τον Γιάνη Βαρουφάκη, ασχολούμενο με το κύριο θέμα της συγκυρίας, τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Το άρθρο, όπως υπονοεί και ο τίτλος, αντιμετωπίζει την σύγκρουση ως έναν ανταγωνισμό μεταξύ ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, αν και—είναι η αλήθεια—οι απόψεις που διατυπώνει είναι όχι μόνο φτωχά επιχειρηματολογημένες και εν πολλοίς ατεκμηρίωτες, αλλά και με δειλό τρόπο διατυπωμένες, αντανακλώντας ενδεχομένως επιφυλάξεις του χώρου στον οποίον ανήκει ο συγγραφέας απέναντι στην κύρια θέση που επιχειρείται να υποστηριχθεί. Αν και διαφωνώ κάθετα με την κύρια θέση του άρθρου, εδώ δεν με ενδιαφέρει η αντίκρουσή της, αλλά το τράβηγμα της προσοχής στο—κατά τη γνώμη μου πάντα—κύριο πρόβλημα όσον αφορά την εκτίμηση του χαρακτήρα του Ουκρανικού πολέμου.

Ποιο είναι το βασικό χαρακτηριστικό του ιμπεριαλισμού σήμερα; Η ακραία χρηματιστικοποίηση του κεφαλαίου στις ιμπεριαλιστικές χώρες. Τεράστιες μάζες κεφαλαίων, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων ‘γεννάται’ μέσω σύγχρονων τεχνικών δανεισμού—παράγωγα επί παραγώγων, μόχλευση επί της μόχλευσης κ.ο.κ.—συνθέτουν ένα ανεξέλεγκτο και ανεπίδεκτο ελεγκτικών διαδικασιών τοπίο στις χρηματαγορές το οποίο οδηγεί το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα από κρίση σε κρίση και από ‘φούσκα’ σε ‘φούσκα’ καθώς τα κεφάλαια αυτά μετακινούνται από κλάδο σε κλάδο και από χώρα σε χώρα. Οι δυνατότητες του σύγχρονου ιμπεριαλισμού (δηλαδή του σύγχρονου αναπτυγμένου καπιταλισμού) να επεκταθεί έχουν οδηγηθεί σε αδιέξοδο.

Για να ξεπεραστεί η οξυμένη κρίση, που η κάθε φορά εκδήλωσή της προκαλεί τρόμο στους ιθύνοντες των κυρίαρχων τάξεων—ας θυμηθούμε τον πανικό του 2008 σε μια κρίση δανεισμού που τράνταξε συθέμελα τις χρηματαγορές—η πιο καθαρή εκδοχή θα ήταν η διοχέτευση αυτών των λιμναζόντων κεφαλαίων προς κάποιες παραγωγικού χαρακτήρα δραστηριότητες. Αυτό θα έλυνε και τον γρίφο που αντιμετωπίζουν οι κεντρικές τράπεζες των ιμπεριαλιστικών κέντρων στις μέρες μας: Ή να ανεβάσουν τα επιτόκια στον αγώνα τιθάσευσης του πληθωρισμού προκαλώντας βαθύτατη κρίση—ενδεχομένως και θανατηφόρα—στο τραπεζικό σύστημα, καθώς οι τράπεζες έχουν αποθηκεύσει μεγάλο μέρος των διαθεσίμων τους σε ομόλογα και επ’ αυτών έχει κτιστεί ολόκληρος πύργος της Βαβέλ από παράγωγα προϊόντα στα οποία συμμετέχουν κάθε λογής τομείς του δευτερογενούς ή τριτογενούς τομέα, ή να ακολουθήσουν χαλαρές πολιτικές επιτοκίων ενθαρρύνοντας έτσι την αχαλίνωτη κερδοσκοπία μέσω δανεισμού και παραγώγων, η οποία γρηγορότερα από ό,τι αργά θα οδηγήσει σε νέα μεγαλύτερη κρίση.

Η λύση, ιδανική από κάθε άποψη για τον σύγχρονο αναπτυγμένο (και παρασιτικό) καπιταλισμό , θα ήταν αυτό που οι Αμερικανοί ονομάζουν «από-αποικιοποίηση της Ρωσίας»: Η διάλυση της αχανούς Ρωσικής Ομοσπονδίας και ο τεμαχισμός της σε δεκάδες μικρά και ανίσχυρα κράτη, στα οποία θα ακολουθούσε η επέλαση του σύγχρονου χρηματιστηκοποιημένου κεφαλαίου της Δύσης. Αν η Ρωσική Ομοσπονδία αποτελεί κατά τον σπινθηροβόλο Μπορέλ «βενζινάδικο με πυρηνικά», η διάλυσή της θα άφηνε τις ‘βενζίνες’ ως προίκα για τους δυτικούς κατοίκους του ‘κήπου’—για να θυμηθούμε ακόμη μία μπαρούφα του.

Με άλλα λόγια, εδώ έχουμε μια χώρα με ατελείωτους πλουτοπαραγωγικούς πόρους, πρώτη σε έκταση—και με τεράστια διαφορά—παγκοσμίως, συγκροτημένη από πάνω από 100 εθνότητες όπου λατρεύονται όλες οι υπάρχουσες θρησκείες. Αν η Δύση επιτύχει να την διαλύσει, το πρόβλημα της υπερσυγκέντρωσης χρηματικών μέσων λύνεται καθώς τα κεφάλαια που υπερχειλίζουν θα διοχετευτούν στην εκμετάλλευσή της—προφανώς νέο-αποικιακού χαρακτήρα. Θα ξεκινήσει νέος κύκλος καπιταλιστικής επέκτασης, με το τεράστιο αβαντάζ για τα Δυτικά κεφάλαια ότι η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου στον Ρωσικό καπιταλισμό είναι πολύ χαμηλή και επομένως υπάρχουν τεράστια περιθώρια συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης. Και επιπλέον, ως μπόνους, τα δυτικά κεφάλαια θα εισπράξουν την δυνατότητα εκμετάλλευσης ενός ιδιαίτερα ειδικευμένου και μορφωμένου εργατικού και επιστημονικού δυναμικού.

Καλύτερος κόσμος δεν μπορεί να υπάρξει για τον αναπτυγμένο δυτικό καπιταλισμό που έτσι θα πάρει αρκετές δεκαετίες παράταση στις κρισιακές διαδικασίες που γεννά η όξυνση των εσωτερικών αντιφάσεών του. Και αυτό θα αποτελέσει τεράστια ανακούφιση (και ευκαιρία αποκόμισης μυθωδών κερδών) για τις άρχουσες τάξεις της Δύσης—του ‘Κήπου’ κατά σπινθηροβόλο.

Έτσι ερμηνεύεται η αταλάντευτη επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς εδώ και δεκαετίες, παρά την επίδειξη καλή θέλησης από την ρωσική άρχουσα τάξη που έφτασε μέχρι και να ζητήσει αφελώς να ενταχθεί και η Ρωσία στο ΝΑΤΟ, έτσι ερμηνεύεται και η ιδέα (που μάλλον πλέον οι Δυτικοί έχουν διακρίνει την ματαιότητά της) για ολική καταστροφή της ρωσικής οικονομίας—όπως ρητά διατύπωναν ότι ήταν το σχέδιο των κυρώσεων τόσο ο πρόεδρος Μπάιντεν όσο και ο υπουργός οικονομικών της Γαλλίας κατά το πρώτο τρίμηνο του 2022. Έτσι ερμηνεύεται και η σοβαρότατη βλάβη που έχουν αποδεχτεί να υφίστανται οι οικονομίες τους μια σειρά ιμπεριαλιστικές χώρες, όπως π.χ. η Γερμανία: Προσδοκούν πολλαπλάσιες αποδόσεις αν επιτύχουν οι μεθοδεύσεις τους.

Έτσι ερμηνεύεται και η αποφασιστική παρέμβαση των Αγγλο-Αμερικανών κατά της συμφωνίας της Κωνσταντινούπολης—και δεν είναι αλήθεια ότι το καθεστώς του Κιέβου έπαιζε θέατρο με την μονογραφή της, όπως υποστηρίζεται ακόμη και από τους ίδιους. Έτσι εξηγούνται και οι κινήσεις των ΗΠΑ στις Καυκάσιες χώρες, των οποίων τις πλήρεις συνέπειες δεν έχουμε ακόμη διακρίνει, έτσι εξηγείται και η υποστήριξη της δημιουργίας τζιχαντιστικών πόλων σε εθνότητες σύμμαχες της Ρωσίας ή που ήδη ανήκουν στην Ρωσική Ομοσπονδία. Ο στόχος είναι η διάλυση της και η επέλαση του σύγχρονου αποικιοκρατικού κεφαλαίου.

Καλά όλα αυτά, αλλά τι σχέση έχουν με το άρθρο του Κ. Λαπαβίτσα;

Ο Κ. Λαπαβίτσας αντιλαμβάνεται ότι η συγκυρία απαιτεί τοποθέτηση για τον χαρακτήρα του πολέμου στην Ουκρανία και επιλέγει μια προσέγγιση—είπαμε με δειλό τρόπο και όχι ανοικτά επιθετικό, όπως π.χ. κάνει το ΚΚΕ—που έχει γίνει δημοφιλής σε ορισμένους ‘αριστερούς’ κύκλους. Σύμφωνα με αυτούς, ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι ιμπεριαλιστικός και οφείλεται στην γνωστή μας από τον Λένιν όξυνση της ανισόμετρης ανάπτυξης των αντιθέσεων κατά την εποχή του ιμπεριαλισμού. Σύμφωνα με αυτό το σχήμα—που χρησιμοποιείται έτσι ακριβώς, ως τυπικό σχήμα, κάνοντας τα κόκκαλα του Λένιν να τρίζουν—στην Ουκρανία έχουμε την προσπάθεια του Ρωσικού ιμπεριαλισμού να ανακόψει την κυριαρχία του Αμερικανικού ιμπεριαλισμού δεδομένου ότι πλέον ο Ρωσικός πόλος έχει ισχυροποιηθεί και θέλει να επεκταθεί προς νέες αγορές. Στην Ουκρανία, λέει ο Λαπαβίτσας, έχουμε πάλη ανάμεσα σε «Μεγάλες Δυνάμεις»–καινοφανής όρος από Μαρξιστική άποψη, ντρέπεται να πει ‘ιμπεριαλιστικές’—για την «ηγεμονία».

Εννοείται ότι μια προσέγγιση, όπως αυτή που μόλις σκιαγράφησα, απαιτεί μια σοβαρή ανάλυση του Ρωσικού ‘ιμπεριαλισμού’ αν θέλει, εννοείται, να πείσει για την αξιοπιστία της, πράγμα που γενικά αποφεύγουν οι υποστηρικτές της, του Κ. Λαπαβίτσα μη εξαιρουμένου. Αλλά, είπαμε, δεν είναι σκοπός αυτού του σχολίου η κριτική στην θεωρία της σύγκρουσης των δύο ιμπεριαλισμών στην Ουκρανία, που, όπως φαίνεται, υποστηρίζει και ο Κ. Λαπαβίτσας.

Στόχος εδώ είναι να τραβηχτεί η προσοχή στο κύριο χαρακτηριστικό του σύγχρονου ιμπεριαλισμού, την υπερ-χρηματιστικοποίηση και την υπερ-συσσώρευση χρηματιστικών και δανειακών κεφαλαίων που αναζητούν διέξοδο. Τι λέει ως προς αυτό ο Κ. Λαπαβίτσας;

Το γεγονός είναι ότι στο άρθρο του, αυτός παραδέχεται και περιγράφει—αν και με όχι εναργή τρόπο ούτε στην πληρότητά του—το φαινόμενο. Κυρίως αποφεύγει να εμβαθύνει στα παρασιτικά χαρακτηριστικά (που καθιστούν το φαινόμενο αυτό ιδιαίτερα επικίνδυνο) και δίνει την κύρια έμφαση στην τετριμμένη διαπίστωση ότι το κεφάλαιο αυτό δεν έχει πατρίδα. Επιπρόσθετα, δεν το αντιλαμβάνεται ως κεφάλαιο που λειτουργεί στο πλάι του παραγωγικού καπιταλιστικού συστήματος επιδιδόμενο σε κερδοσκοπικές χρηματιστικές δανειακές δραστηριότητες, αλλά αντίθετα το βλέπει ως κεφάλαιο που ενδυναμώνει το παραγωγικό καπιταλιστικό κεφάλαιο καθώς το ‘απελευθερώνει’ από το τραπεζικό κεφάλαιο. Έτσι καταφέρνει να προσπεράσει το κύριο πολιτικό συμπέρασμα που προκύπτει από την γιγάντωση αυτού του κεφαλαίου: Την επιταχυνόμενη επιθετικότητά του καθώς αγωνίζεται να ξεπεράσει τις όλο και οξύτερες κρίσεις που προκαλεί η μεγέθυνσή του σε αδηφάγο Γαργαντούα.

Αυτό φυσικά είναι εξαιρετικά ‘βολικό’ για να προσπεραστεί το ερώτημα για τον ρόλο αυτού του κεφαλαίου στον πόλεμο στην Ουκρανία. Αλλά έτσι ουσιαστικά αποκλείονται τα πολιτικά συμπεράσματα και μηδενίζεται η όποια αξία μπορεί να φέρει στη συζήτηση η επισήμανση για την λειτουργία αυτού του κεφαλαίου όταν εξετάζουμε την συγκυρία. Επομένως, με τον τρόπο αυτό γίνεται δυνατή η προσκόλληση στο τυπικό σχήμα των δύο ιμπεριαλισμών και το προσπέρασμα της κραυγαλέας πραγματικότητας. Όπως θάλεγε κάποιος θυμόσοφος παρατηρητής αυτής της ανάλυσης: ‘Μηδέν εις το πηλίκον’.

Είναι επομένως αναγκαία μια γενίκευση που θα αντιλαμβάνεται τον καπιταλιστικό κύκλο και θα εντάσσει την σύγχρονη φάση αυτού του κύκλου για τον αναπτυγμένο σε κατάσταση σαπίσματος καπιταλισμό σε ένα σοβαρό θεωρητικό πλαίσιο. Την κατεύθυνση προς μια τέτοια προσπάθεια προσπαθεί να αναδείξει το άρθρο του Henry Johnston που ακολουθεί, καθώς προτείνει ως ερμηνευτικό πλαίσιο τη θεωρία των καπιταλιστικών κύκλων που πρότεινε ο μαρξιστής Ιταλός θεωρητικός της πολιτικής οικονομίας Giovanni Arrighi. Εννοείται ότι για να γίνει αποδεκτή μια τέτοια ερμηνευτική προσέγγιση απαιτούνται πολύ σοβαρότερες εργασίες, αλλά παρ’ όλα αυτά το άρθρο[1] του Johnston παραμένει μια όαση στις ιδέες που κυκλοφορούν γύρω από την ερμηνεία των χαρακτηριστικών της σύγχρονης φάσης του αναπτυγμένου καπιταλισμού.

Κωστής Μηλολιδάκης

*          *          *

Ο Θάνατος των Καπιταλιστικών Αυτοκρατοριών: Η Κατάρρευση των ΗΠΑ Επαναλαμβάνει τον Προηγούμενο Κύκλο Καταρρεύσεων

Η στροφή από την καπιταλιστική επέκταση, την παραγωγή και το εμπόριο προς τον δανεισμό και την κερδοσκοπία σηματοδοτεί την απαρχή της παρακμής των ηγεμονικών δυνάμεων στο καπιταλιστικό σύστημα εδώ και αιώνες

Του Henry Johnston

Ένα από τα περίεργα χαρακτηριστικά του αμερικανικού τοπίου είναι το γεγονός ότι στις μέρες μας η χρηματιστικοποίηση [financialization] της οικονομίας καταδικάζεται ευρέως ως ανθυγιεινή, αλλά ελάχιστα γίνονται για να αντιστραφεί. Υπήρξε μια εποχή, πίσω στις δεκαετίες του 1980 και του ’90, όταν ο καπιταλισμός με κινητήρια δύναμη τον χρηματο-πιστωτικό τομέα υποτίθεται ότι θα εγκαινίαζε μια εποχή καλύτερης κατανομής κεφαλαίων και μιας πιο δυναμικής οικονομίας. Αυτή η άποψη δεν ακούγεται πλέον και τόσο συχνά.

Έτσι, αν ένα τέτοιο φαινόμενο αντιμετωπίζεται αρνητικά από τη συντριπτική πλειοψηφία, αλλά δεν διορθώνεται, τότε ίσως δεν πρόκειται απλώς για αποτυχία στη χάραξη πολιτικής, αλλά μάλλον για κάτι βαθύτερο—κάτι πιο ενδημικό στην ίδια τη δομή της καπιταλιστικής οικονομίας. Είναι βέβαια δυνατό να αποδώσει κάποιος την ευθύνη για αυτή την κατάσταση στα βήματα που κάνει η σημερινή φουρνιά των κυνικών και διψασμένων για εξουσία ελίτ και να σταματήσει εκεί την ανάλυσή του. Αλλά μια εξέταση της ιστορίας αποκαλύπτει επαναλαμβανόμενες περιπτώσεις χρηματιστικοποίησης που παρουσιάζουν αξιοσημείωτες ομοιότητες, γεγονός που προσκαλεί στο συμπέρασμα ότι ίσως η δυσχερής θέση της αμερικανικής οικονομίας τις τελευταίες δεκαετίες να μην αποτελεί εξαίρεση και ότι η διαρκώς αυξανόμενη ισχύς της Wall Street να ήταν κατά κάποιον τρόπο προδιαγεγραμμένη.

Παρουσίαση του Giovanni Arrighi: Η χρηματιστικοποίηση ως κυκλικό φαινόμενο

Σε αυτό το πλαίσιο αξίζει να επανεξετάσουμε το έργο του Ιταλού θεωρητικού της πολιτικής οικονομίας και ιστορικού του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος Giovanni Arrighi (1937-2009). Ο Arrighi, ο οποίος συχνά απλουστευτικά κατατάσσεται ως μαρξιστής ιστορικός, μια ετικέτα πολύ περιοριστική δεδομένης της ευρύτητας του έργου του, διερεύνησε την προέλευση και την εξέλιξη των καπιταλιστικών συστημάτων που χρονολογούνται από την Αναγέννηση και έδειξε πώς επαναλαμβανόμενες φάσεις χρηματοπιστωτικής επέκτασης και κατάρρευσης στηρίζουν ευρύτερες γεωπολιτικές αναδιαμορφώσεις. Κεντρική θέση στη θεωρία του κατέχει η άποψη ότι ο κύκλος της ανόδου και της πτώσης κάθε διαδοχικού ηγεμόνα καταλήγει σε μια κρίση χρηματιστικοποίησης. Αυτή η φάση της χρηματιστικοποίησης είναι που διευκολύνει τη μετάβαση στον επόμενο ηγεμόνα.

Ο Arrighi χρονολογεί την απαρχή αυτής της κυκλικής διαδικασίας στις ιταλικές πόλεις-κράτη του 14ου αιώνα, μια εποχή που αποκαλεί γέννηση του σύγχρονου κόσμου. Ξεκινώντας από το πάντρεμα του γενοβέζικου κεφαλαίου με την ισπανική ισχύ που παρήγαγε τις μεγάλες ανακαλύψεις, παρακολουθεί αυτή την πορεία μέσω του Άμστερνταμ, του Λονδίνου και, τέλος, των Ηνωμένων Πολιτειών.

Σε κάθε περίπτωση, ο κύκλος είναι μικρότερος και κάθε νέος ηγεμόνας είναι μεγαλύτερος, πιο πολύπλοκος και πιο ισχυρός από τον προηγούμενο. Και, όπως αναφέραμε παραπάνω, κάθε ένας καταλήγει σε μια κρίση χρηματιστικοποίησης που σηματοδοτεί το τελικό στάδιο της ηγεμονίας. Αλλά αυτή η φάση γονιμοποιεί επίσης το έδαφος στο οποίο θα φυτρώσει ο επόμενος ηγεμόνας, χαρακτηρίζοντας έτσι τη χρηματιστικοποίηση ως προάγγελο μιας επικείμενης αλλαγής ηγεμονίας. Ουσιαστικά, η ανερχόμενη δύναμη αναδύεται εν μέρει κάνοντας χρήση των οικονομικών πόρων της χρηματιστικοποιημένης και φθίνουσας δύναμης.

Ο Arrighi εντόπισε ένα πρώτο κύμα χρηματιστικοποίησης που ξεκίνησε γύρω στο 1560, όταν οι επιχειρηματίες της Γένοβας αποσύρθηκαν από το εμπόριο και εξειδικεύτηκαν στα χρηματοπιστωτικά, δημιουργώντας έτσι συμβιωτικές σχέσεις με το Βασίλειο της Ισπανίας. Το επόμενο κύμα ξεκίνησε γύρω στο 1740, όταν οι Ολλανδοί άρχισαν να αποσύρονται από το εμπόριο για να γίνουν “οι τραπεζίτες της Ευρώπης“. Η χρηματιστικοποίηση στη Μεγάλη Βρετανία, την οποία θα εξετάσουμε παρακάτω, εμφανίστηκε γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα- για τις Ηνωμένες Πολιτείες, ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970.

Ο ίδιος ορίζει την ηγεμονία ως “τη δύναμη ενός κράτους να ασκεί λειτουργίες ηγεσίας και διακυβέρνησης πάνω σε ένα σύστημα κυρίαρχων κρατών“. Κεντρικό ρόλο σε αυτή την έννοια παίζει η ιδέα ότι ιστορικά αυτός ο τρόπος διακυβέρνησης συνδέεται με τον μετασχηματισμό του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί το ίδιο το σύστημα σχέσεων μεταξύ των κρατών και επίσης ότι αποτελείται τόσο από αυτό που θα ονομάζαμε γεωπολιτική κυριαρχία όσο και από ένα είδος πνευματικής και ηθικής ηγεσίας. Η ηγεμονική δύναμη όχι μόνο ανεβαίνει στην κορυφή εν μέσω του ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών, αλλά στην πραγματικότητα σφυρηλατεί το ίδιο το σύστημα προς το συμφέρον της. Το κλειδί σε αυτή την ικανότητα επέκτασης της ισχύος του ίδιου του ηγεμόνα είναι η ικανότητα να μετατρέπει τα εθνικά του συμφέροντα σε διεθνή συμφέροντα.

Οι παρατηρητές της σημερινής αμερικανικής ηγεμονίας θα αναγνωρίσουν [εδώ] τον μετασχηματισμό του παγκόσμιου συστήματος προς όφελος των αμερικανικών συμφερόντων. Η διατήρηση μιας ιδεολογικά φορτισμένης ‘βασισμένης σε κανόνες’ τάξης πραγμάτων—φαινομενικά προς όφελος όλων—ταιριάζει απόλυτα στην κατηγορία της συγχώνευσης εθνικών και διεθνών συμφερόντων. Εν τω μεταξύ, ο προηγούμενος ηγεμόνας, οι Βρετανοί, είχαν τη δική τους εκδοχή που ενσωμάτωνε τόσο πολιτικές ελεύθερου εμπορίου όσο και μια αντίστοιχη ιδεολογία που έδινε έμφαση στον πλούτο των εθνών έναντι της εθνικής κυριαρχίας.

Επιστρέφοντας στο ζήτημα της χρηματιστικοποίησης, η αρχική κατανόηση της εποχιακής πτυχής της προήλθε αρχικά από τον Γάλλο ιστορικό Fernand Braudel, του οποίου ο Arrighi ήταν μαθητής. Ο Braudel παρατήρησε ότι η άνοδος της χρηματοπιστωτικής [finance] ως κυρίαρχης καπιταλιστικής δραστηριότητας μιας δεδομένης κοινωνίας ήταν σημάδι της επικείμενης παρακμής της.

Ο Arrighi υιοθέτησε αυτή την προσέγγιση και, στο μείζον έργο του με τίτλο “Ο μακρύς εικοστός αιώνας“, ανέπτυξε τη θεωρία του για το κυκλικό μοτίβο της ανόδου και της κατάρρευσης εντός του καπιταλιστικού συστήματος, το οποίο ονόμασε “συστημικό κύκλο συσσώρευσης“. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η περίοδος της ανόδου βασίζεται στην επέκταση του εμπορίου και της παραγωγής. Αλλά αυτή η φάση φτάνει τελικά στην ωριμότητα, οπότε γίνεται πιο δύσκολο να επανεπενδυθεί κερδοφόρα το κεφάλαιο για περαιτέρω επέκταση. Με άλλα λόγια, οι οικονομικές δραστηριότητες που ώθησαν την ανερχόμενη δύναμη στην κορύφωση της κυριαρχίας της γίνονται όλο και λιγότερο κερδοφόρες, καθώς ο ανταγωνισμός εντείνεται και, σε πολλές περιπτώσεις, μεγάλο μέρος της πραγματικής οικονομίας χάνεται σε περιφερειακές δραστηριότητες, όπου οι μισθοί είναι χαμηλότεροι. Οι αυξανόμενες διοικητικές δαπάνες και το κόστος διατήρησης ενός διαρκώς επεκτεινόμενου στρατού συμβάλλουν επίσης σε αυτό.

Αυτό οδηγεί στην εμφάνιση αυτού που ο Arrighi αποκαλεί ‘κρίση σήματος’, δηλαδή μιας οικονομικής κρίσης που σηματοδοτεί τη μετάβαση από τη συσσώρευση μέσω της υλικής επέκτασης στη συσσώρευση μέσω της χρηματοπιστωτικής επέκτασης. Αυτό που ακολουθεί είναι μια φάση που χαρακτηρίζεται από τη χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση και την κερδοσκοπία. Ένας άλλος τρόπος για να το σκεφτούμε αυτό είναι ότι, έχοντας χάσει την πραγματική βάση της οικονομικής του ευημερίας, ένα έθνος στρέφεται στον χρηματοπιστωτικό τομέα ως το τελικό οικονομικό πεδίο στο οποίο μπορεί να διατηρηθεί η ηγεμονία. Η φάση της χρηματιστικοποίησης χαρακτηρίζεται έτσι από μια υπερβολική έμφαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές και τον χρηματοπιστωτικό τομέα.

Πώς η χρηματιστικοποίηση καθυστερεί το αναπόφευκτο

Ωστόσο, η διαβρωτική φύση της χρηματιστικοποίησης δεν είναι άμεσα εμφανής—στην πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Ο Arrighi καταδεικνύει πώς η στροφή στη χρηματιστικοποίηση, η οποία είναι αρχικά αρκετά προσοδοφόρα, μπορεί να προσφέρει μια προσωρινή και απατηλή ανάπαυλα από την πορεία της παρακμής, αναβάλλοντας έτσι την έναρξη της τελικής κρίσης. Για παράδειγμα, ο κατεστημένος ηγεμόνας της εποχής, η Μεγάλη Βρετανία, ήταν η χώρα που επλήγη περισσότερο από τη λεγόμενη Μακρά Ύφεση του 1873-1896, μια παρατεταμένη περίοδο κακοδαιμονίας που είδε τη βιομηχανική ανάπτυξη της Βρετανίας να επιβραδύνεται και το οικονομικό της κύρος να μειώνεται. Ο Arrighi την προσδιορίζει ως “κρίση σήματος” – το σημείο του κύκλου όπου χάνεται η παραγωγική ζωτικότητα και αρχίζει η χρηματιστικοποίηση.

Και όμως, όπως ο Arrighi παραθέτει από το βιβλίο του David Landes “The Unbound Prometheus” του 1969, «ως δια μαγείας, ο τροχός γύρισε». Τα τελευταία χρόνια του αιώνα, οι επιχειρήσεις βελτιώθηκαν ξαφνικά και τα κέρδη αυξήθηκαν. «Η εμπιστοσύνη επέστρεψε—όχι η σποραδική, φευγαλέα εμπιστοσύνη των σύντομων ανόδων που είχαν διανθίσει την κατήφεια των προηγούμενων δεκαετιών, αλλά μια γενική ευφορία που είχε να επικρατήσει από… τις αρχές της δεκαετίας του 1870….. Σε όλη τη Δυτική Ευρώπη, τα χρόνια αυτά ζουν στη μνήμη ως οι παλιές καλές μέρες—η Εδουαρδιανή εποχή, la belle époque». Όλα έμοιαζαν και πάλι σωστά.

Ωστόσο, δεν υπάρχει τίποτα μαγικό στην ξαφνική αποκατάσταση των κερδών, εξηγεί ο Arrighi. Αυτό που συνέβη είναι ότι «καθώς η βιομηχανική της υπεροχή μειωνόταν, ο χρηματοπιστωτικός της τομέας θριάμβευε και οι υπηρεσίες της ως μεταφορέα, εμπόρου, μεσίτη ασφαλίσεων και διαμεσολαβητή στο παγκόσμιο σύστημα πληρωμών έγιναν πιο απαραίτητες από ποτέ».

Με άλλα λόγια, υπήρξε μεγάλη επέκταση της χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας. Αρχικά μεγάλο μέρος του διευρυνόμενου χρηματοοικονομικού εισοδήματος προερχόταν από τόκους και μερίσματα που προέκυπταν από προηγούμενες επενδύσεις. Αλλά όλο και περισσότερο ένα σημαντικό μέρος χρηματοδοτήθηκε από αυτό που ο Arrighi αποκαλεί «εγχώρια μετατροπή του εμπορευματικού κεφαλαίου σε χρηματικό κεφάλαιο». Εν τω μεταξύ, καθώς το πλεονάζον κεφάλαιο μετακινήθηκε από το εμπόριο και την παραγωγή, οι πραγματικοί μισθοί στη Βρετανία άρχισαν να μειώνονται από τα μέσα της δεκαετίας του 1890—μια αντιστροφή της τάσης των τελευταίων πέντε δεκαετιών. Μια πλουσιότερη οικονομική και επιχειρηματική ελίτ εν μέσω μιας συνολικής μείωσης των πραγματικών μισθών είναι κάτι που θα πρέπει να χτυπήσει ένα καμπανάκι στους παρατηρητές της σημερινής Αμερικανικής οικονομίας.

Ουσιαστικά, αγκαλιάζοντας τη χρηματιστικοποίηση, η Βρετανία έπαιξε το τελευταίο χαρτί που είχε για να αποτρέψει την παρακμή της αυτοκρατορίας της. Από εκεί και πέρα, θα βρισκόταν η καταστροφή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και η επακόλουθη αστάθεια του Μεσοπολέμου, μια εκδήλωση αυτού που ο Arrighi αποκαλεί “συστημικό χάος” – ένα φαινόμενο που γίνεται ιδιαίτερα ορατό κατά τη διάρκεια κρίσεων-σημάτων και τελικών κρίσεων.

Ιστορικά, παρατηρεί ο Arrighi, αυτές οι καταρρεύσεις έχουν συνδεθεί με την κλιμάκωση σε απ’ ευθείας πολεμικές συγκρούσεις—συγκεκριμένα, με τον τριακονταετή πόλεμο (1618-48), τους ναπολεόντειους πολέμους (1803-15) και τους δύο παγκόσμιους πολέμους. Είναι ενδιαφέρον, και κάπως αντίθετο με τη διαίσθηση, ότι σε αυτούς τους πολέμους συνήθως δεν βρέθηκαν σε αντίπαλες πλευρές ο κατεστημένος ηγεμόνας και ο διεκδικητής (με αξιοσημείωτη εξαίρεση τους Αγγλο-Ολλανδικούς ναυτικούς πολέμους). Αντίθετα, ήταν συνήθως οι ενέργειες άλλων ανταγωνιστών που επιτάχυναν την άφιξη της τελικής κρίσης. Αλλά ακόμη και στην περίπτωση των Ολλανδών και των Βρετανών, η σύγκρουση συνυπήρξε με τη συνεργασία, καθώς οι Ολλανδοί έμποροι έστρεφαν όλο και περισσότερο τα κεφάλαιά τους στο Λονδίνο, όπου απέφεραν καλύτερες αποδόσεις.

Η Wall Street και η κρίση του τελευταίου ηγεμόνα

Η διαδικασία της χρηματιστικοποίησης που προέκυψε από μια κρίση σήματος επαναλήφθηκε με εκπληκτικές ομοιότητες στην περίπτωση του διαδόχου της Βρετανίας, των ΗΠΑ. Η δεκαετία του 1970 ήταν μια δεκαετία βαθιάς κρίσης για τις ΗΠΑ, με υψηλά επίπεδα πληθωρισμού, αποδυνάμωση του δολαρίου μετά την εγκατάλειψη της μετατρεψιμότητας σε χρυσό το 1971 και, ίσως το σημαντικότερο, την απώλεια της ανταγωνιστικότητας της αμερικανικής μεταποίησης. Με ανερχόμενες δυνάμεις όπως η Γερμανία, η Ιαπωνία και, αργότερα, η Κίνα, ικανές να τις ξεπεράσουν σε επίπεδο παραγωγής, οι ΗΠΑ έφτασαν στο ίδιο σημείο καμπής και, όπως και οι προκάτοχοί τους, στράφηκαν στη χρηματιστικοποίηση. Η δεκαετία του 1970 ήταν, σύμφωνα με την ιστορικό Τζούντιθ Στάιν, η «κομβική δεκαετία» που «σφράγισε τη μετάβαση σε ολόκληρη την κοινωνία από τη βιομηχανία στη χρηματοδότηση, από το εργοστάσιο στο χρηματιστήριο».

Αυτό, εξηγεί ο Arrighi, επέτρεψε στις ΗΠΑ να προσελκύσουν τεράστια ποσά κεφαλαίων και να κινηθούν προς ένα μοντέλο ελλειμματικής χρηματοδότησης—μια αυξανόμενη υπερχρέωση της αμερικανικής οικονομίας και του κράτους προς τον υπόλοιπο κόσμο. Αλλά η χρηματιστικοποίηση επέτρεψε επίσης στις ΗΠΑ να ξανα-τονώσουν την οικονομική και πολιτική τους ισχύ στον κόσμο, ιδίως καθώς το δολάριο εδραιώθηκε ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα. Αυτή η αναστολή έδωσε στις ΗΠΑ την ψευδαίσθηση της ευημερίας στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και τη δεκαετία του ’90, όταν, όπως λέει ο Arrighi «υπήρχε αυτή η ιδέα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν ‘επιστρέψει’». Αναμφίβολα, η κατάρρευση του κύριου γεωπολιτικού αντίπαλού τους, της Σοβιετικής Ένωσης, συνέβαλε σε αυτή τη ζωηρή αισιοδοξία και την αίσθηση ότι ο δυτικός νεοφιλελευθερισμός είχε δικαιωθεί.

Ωστόσο, κάτω από την επιφάνεια, οι τεκτονικές πλάκες της παρακμής εξακολουθούσαν να σπρώχνονται με ένταση, καθώς οι ΗΠΑ εξαρτώνταν όλο και περισσότερο από την εξωτερική χρηματοδότηση και εντατικοποιούσαν με αυξανόμενους ρυθμούς τη μόχλευση πάνω σε ένα συνεχώς ελαττωνόμενο κομμάτι της πραγματικής οικονομικής δραστηριότητας, η οποία μεταφερόταν ταχύτατα στο εξωτερικό και αποψιλωνόταν. Καθώς ανέβαινε η επιρροή της Wall Street πολλές βασικές αμερικανικές οικονομικές μονάδες ουσιαστικά απογυμνώθηκαν από τα πάγιά τους για χάρη του χρηματοπιστωτικού κέρδους.

Αλλά, όπως επισημαίνει ο Arrighi, η χρηματιστικοποίηση απλώς καθυστερεί το αναπόφευκτο, πράγμα που αποκαλύφθηκε εντελώς με τα γεγονότα που επακολούθησαν στις ΗΠΑ. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990, η ίδια η χρηματιστικοποίηση είχε αρχίσει να δυσλειτουργεί, ξεκινώντας με την ασιατική κρίση του 1997 και το επακόλουθο σκάσιμο της φούσκας των dotcom[2], και συνεχίζοντας με τη μείωση των επιτοκίων που θα διόγκωνε τη φούσκα των ακινήτων που έσκασε τόσο θεαματικά το 2008. Έκτοτε, ο καταρράκτης των ανισορροπιών στο χρηματοπιστωτικό σύστημα απλώς επιταχύνθηκε και ήταν μόνο μέσω ενός συνδυασμού ολοένα και πιο απελπισμένων χρηματοπιστωτικών ταχυδακτυλουργιών—φουσκώνοντας τη μία φούσκα μετά την άλλη—και του απροκάλυπτου πειθαναγκασμού που κατάφεραν οι ΗΠΑ να παρατείνουν την ηγεμονία τους ακόμη και λίγο περισσότερο από την ώρα της.

Το 1999, ο Arrighi, σε ένα άρθρο που συνέγραψε μαζί με την Αμερικανίδα ερευνήτρια Beverly Silver, συνόψισε το αδιέξοδο της εποχής. Έχει περάσει ένα τέταρτο του αιώνα από τότε που γράφτηκαν αυτά τα λόγια, αλλά θα μπορούσαν κάλλιστα να έχουν γραφτεί την περασμένη εβδομάδα:

«Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική επέκταση της τελευταίας πάνω κάτω εικοσαετίας δεν είναι ούτε ένα νέο στάδιο του παγκόσμιου καπιταλισμού ούτε ο προάγγελος μιας ‘επερχόμενης ηγεμονίας των παγκόσμιων αγορών’. Αντίθετα, είναι το πιο σαφές σημάδι ότι βρισκόμαστε εν μέσω μιας κρίσης ηγεμονίας. Ως τέτοια, η επέκταση μπορεί να αναμένεται ότι θα είναι ένα προσωρινό φαινόμενο που θα τελειώσει λιγότερο ή περισσότερο καταστροφικά… Αλλά η τύφλωση που οδήγησε τις κυρίαρχες ομάδες των [ηγεμονικών κρατών του παρελθόντος] να μπερδέψουν το ‘φθινόπωρο’ με μια νέα ‘άνοιξη’ της… εξουσίας τους συνετέλεσε ώστε το τέλος να έρθει νωρίτερα και πιο καταστροφικά απ’ ό,τι θα συνέβαινε διαφορετικά… Μια παρόμοια τύφλωση είναι ολοφάνερη και σήμερα».

Ένας πρώιμος προφήτης ενός πολυπολικού κόσμου

Στο ύστερο έργο του, ο Arrighi έστρεψε την προσοχή του στην Ανατολική Ασία και εξέτασε τις προοπτικές για τη μετάβαση στην επόμενη ηγεμονία. Από τη μία πλευρά, αναγνώρισε την Κίνα ως τον λογικό διάδοχο της αμερικανικής ηγεμονίας. Ωστόσο, ως αντίβαρο σε αυτό, δεν έβλεπε ότι ο κύκλος που περιέγραψε θα συνεχιζόταν στο διηνεκές και πίστευε ότι θα ερχόταν ένα σημείο όπου δεν θα ήταν πλέον δυνατό να δημιουργηθεί ένα κράτος με μεγαλύτερες και πιο ολοκληρωμένες οργανωτικές δομές. Ενδεχομένως, υπέθεσε, οι ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν ακριβώς αυτή την επεκτατική καπιταλιστική δύναμη που έχει οδηγήσει την καπιταλιστική λογική στα γήινα όριά της.

Ο Arrighi θεωρούσε επίσης ότι ο συστημικός κύκλος της συσσώρευσης είναι ένα φαινόμενο εγγενές στον καπιταλισμό και δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε προ-καπιταλιστικές εποχές ή σε μη-καπιταλιστικούς σχηματισμούς. Μέχρι το 2009, όταν πέθανε, η άποψη του Arrighi ήταν ότι η Κίνα παρέμενε μια αποφασιστικά μη-καπιταλιστική κοινωνία της αγοράς. Το πώς θα εξελισσόταν παρέμενε ένα ανοιχτό ερώτημα.

Αν και ο Arrighi δεν ήταν δογματικός ως προς τον τρόπο που θα διαμορφωθεί το μέλλον και δεν εφάρμοσε τις θεωρίες του ντετερμινιστικά, ιδίως όσον αφορά τις εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών, μίλησε εμφατικά για αυτό που στη σημερινή γλώσσα θα μπορούσε να ονομαστεί ως η αναγκαιότητα της αποδοχής ενός πολυπολικού κόσμου. Σε άρθρο τους το 1999, ο ίδιος και η Silver προέβλεπαν ότι «μια λίγο πολύ επικείμενη πτώση της Δύσης από τα δεσποτικά ύψη του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος είναι δυνατή, ακόμη και πιθανή».

Οι ΗΠΑ, πιστεύουν, «έχουν ακόμη μεγαλύτερες δυνατότητες από ό,τι η Βρετανία πριν από έναν αιώνα να μετατρέψουν την παρακμάζουσα ηγεμονία τους σε εκμεταλλευτική κυριαρχία». Αν το σύστημα τελικά καταρρεύσει, «αυτό θα γίνει κυρίως λόγω της αντίστασης των ΗΠΑ στην προσαρμογή και τoν συμβιβασμό. Και αντίστροφα, η προσαρμογή και ο συμβιβασμός των ΗΠΑ με την ανερχόμενη οικονομική δύναμη της περιοχής της Ανατολικής Ασίας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για μια μη-καταστροφική μετάβαση σε μια νέα παγκόσμια τάξη».

Το αν θα υπάρξει τέτοια προσαρμογή μένει να το δούμε, αλλά ο Arrighi δίνει έναν απαισιόδοξο τόνο, σημειώνοντας ότι κάθε ηγεμόνας, στο τέλος του κύκλου της κυριαρχίας του, βιώνει μια «τελική άνθηση» κατά την οποία επιδιώκει το «εθνικό του συμφέρον χωρίς να λαμβάνει υπόψη τα προβλήματα σε επίπεδο συστήματος που απαιτούν λύσεις σε επίπεδο συστήματος». Πιο εύστοχη περιγραφή της σημερινής κατάστασης πραγμάτων δεν θα μπορούσε να είχε διατυπωθεί.

Τα προβλήματα σε επίπεδο συστήματος πολλαπλασιάζονται, αλλά το αποσκληρωμένο ancien régime στην Ουάσινγκτον δεν τα αντιμετωπίζει[3]. Καθώς μπερδεύει τη χρηματιστικοποιημένη οικονομία του με μια ισχυρή οικονομία, υπερεκτιμά τη δύναμη της οπλοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος που ελέγχει, βλέποντας έτσι και πάλι ‘άνοιξη’ εκεί που υπάρχει μόνο ‘φθινόπωρο’. Αυτό, όπως προβλέπει ο Arrighi, μόνο που θα επισπεύσει το τέλος.

Πηγή: RT.com

[1] Σημειώνω εδώ ότι πήρα το θάρρος να αλλάξω κάπως την τιτλοφορία που επέλεξε για το άρθρο το “Russia Today” από όπου το πήρα, καθώς—κατά τη γνώμη μου—ο τίτλος που είχε επιλεγεί δεν απέδιδε με ακρίβεια το περιεχόμενο του άρθρου. Ο τίτλος του RT είναι: «Ο θάνατος των αυτοκρατοριών: Η κατάρρευση των ΗΠΑ και όσα επακολουθήσουν είναι αναπόφευκτα». Ο υπότιτλος είναι λίγο-πολύ ανάλογος με αυτόν του RT.

[2] Η φούσκα των dotcoms είναι η φούσκα που δημιουργήθηκε στα διεθνή χρηματιστήρια, και κυρίως στο αμερικανικό NASDAQ, με τις μετοχές των εταιριών που είχαν σχέση με το Ίντερνετ. Η ξέφρενη άνοδος των τιμών αυτών των μετοχών ξεκίνησε το 1999, κορυφώθηκε στο πρώτο εξάμηνο του 2000, και στη συνέχεια επήλθε η κατάρρευση.

[3] Τα γαλλικά στο πρωτότυπο. Ancien Régime (Παλαιό Καθεστώς) ονομάστηκε το μοναρχικό, αριστοκρατικό, κοινωνικό και πολιτικό σύστημα εγκαθιδρυμένο στο Βασίλειο της Γαλλίας περίπου από τον 15ο αιώνα μέχρι τον ύστερο 18ο αιώνα υπό τις δυναστείες των ύστερων Βαλουά και των Βουρβόνων.

Είναι η «τεχνητή νοημοσύνη» απειλή ή υπόσχεση;

/0 Comments/in /by

Ο αντίκτυπος της τεχνητής νοημοσύνης εξαρτάται από το ποιος την ελέγχει και για ποιο σκοπό, υποστηρίζει η Marx Memorial Library.

Η τρέχουσα συζήτηση σχετικά με τις επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) τείνει να διατυπώνεται με όρους ουτοπίας ή δυστοπίας.

Θα οδηγήσει η Τεχνητή Νοημοσύνη σε κάποιον καλοήθη μετακαπιταλιστικό παράδεισο – ίσως σε έναν «πλήρως αυτοματοποιημένο κομμουνισμό της πολυτέλειας», ή σε έναν κολασμένο «τεχνο φεουδαλισμό»; Η απάντηση είναι φυσικά μάλλον κανένα από τα δύο (αν και, ναι, ο καπιταλισμός θα μπορούσε να γίνει ακόμη χειρότερος!).

Η πολιτική συζήτηση τείνει, αντίθετα, να επικεντρώνεται στις απαντήσεις – εκπαίδευση, επανακατάρτιση, ανάγκη να παραμείνουμε ανταγωνιστικοί με την άρση των εμποδίων στην υιοθέτηση της ΤΝ, και πιο αόριστες προτροπές ότι «εμείς» πρέπει να διασφαλίσουμε ότι τα πιθανά οφέλη θα αξιοποιηθούν. (Μερικές φορές προστίθεται ένα ενάρετο «και ήδη μοιραζόμαστε»).

Η πολυδιαφημισμένη Σύνοδος Κορυφής για την Τεχνητή Νοημοσύνη του Ρίσι Σουνάκ τον Νοέμβριο του 2023 στο Bletchley Park (κάποτε το άκρως απόρρητο σπίτι των αποκρυπτογράφων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου) ήταν μια χαλαρή κουβέντα μεταξύ των εκπροσώπων των 28 χωρών και των μεγαλύτερων τεχνολογικών εταιρειών του κόσμου – με προεξέχοντα τον διευθύνοντα σύμβουλο της SpaceX Έλον Μασκ. Δεν παρήγαγε τίποτα άλλο παρά ένα αόριστο κοινό ανακοινωθέν που προειδοποιούσε για τους κινδύνους από τα λεγόμενα «οριακά» μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης και ζητούσε «παγκόσμιο διάλογο χωρίς αποκλεισμούς» καθώς και μια (εντελώς εθελοντική) συμφωνία για δοκιμές ασφαλείας.

Αλλά η τεχνολογία δεν είναι αυτόνομη. Στο πλαίσιο του καπιταλισμού εισάγεται για το κέρδος ή τον έλεγχο – συνήθως και τα δύο. Στην πληροφορική, όπως και στην ιστορία της τεχνολογίας γενικότερα, η αντικατάσταση, η ρουτινικοποίηση και η ρύθμιση της ανθρώπινης εργασίας σε αναζήτηση κέρδους υπήρξε πρωταρχική κινητήρια δύναμη της καινοτομίας.

Στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο ο Μαρξ και ο Ένγκελς τόνισαν τον δυναμισμό της τεχνολογίας στον καπιταλισμό. Η συνεχής «επαναστατικοποίηση [των] μέσων παραγωγής», έγραψαν, οδηγεί σε αλλαγές στη φύση της παραγωγής, αποσταθεροποιώντας τα πάντα.

Στα χειρόγραφά του που γράφτηκαν για την προετοιμασία αυτού που θα γινόταν η Συμβολή στην Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας (δημοσιεύτηκε το 1859) και το Κεφάλαιο (1867), ο Μαρξ κάνει την προφητική παρατήρηση ότι μέσα στον καπιταλισμό η τεχνολογία θα κορυφωνόταν σε ένα:

«αυτόματο σύστημα μηχανών […] που τίθεται σε κίνηση από ένα αυτόματο, μια κινούμενη δύναμη που κινεί τον εαυτό της, αυτό το αυτόματο που αποτελείται από πολυάριθμα μηχανικά και διανοητικά όργανα, έτσι ώστε οι ίδιοι οι εργάτες να είναι απλώς οι συνειδητοί σύνδεσμοι του».

Ο Μαρξ φυσικά δεν είχε συναντήσει ποτέ υπολογιστή, αλλά γνώριζε -και επηρεάστηκε- από το πρωτοποριακό έργο του Charles Babbage, ο οποίος, μαζί με την Ada Lovelace (αναμφισβήτητα η πρώτη «προγραμματίστρια υπολογιστών»), ήταν οι «εφευρέτες» της διαφορικής μηχανής (μιας αριθμομηχανής μηχανικών πινάκων) και της αναλυτικής μηχανής, ουσιαστικά του πρώτου ψηφιακού υπολογιστή, η πρώτη λειτουργική έκδοση σε πλήρες μέγεθος του οποίου ολοκληρώθηκε μόλις το 2002 (εκτίθεται στο Μουσείο Επιστημών του Λονδίνου). Και οι δύο επέκτειναν τις αρχές κωδικοποίησης δεδομένων του αργαλειού Jacquard (ο οποίος χρησιμοποιούσε διάτρητες κάρτες για τον προγραμματισμό πολύπλοκων μοτίβων σε υφαντά) στην αυτοματοποίηση διανοητικών εργασιών.

Ο Μαρξ έγραφε κυρίως για τις φυσικές μηχανές που παρήγαγαν, σε εργοστάσια (με λίγη βοήθεια από τα «χέρια» φυσικά), εμπορεύματα που προηγουμένως είχαν παραχθεί κυριολεκτικά «με το χέρι», συχνά σε οικοτεχνίες. Αλλά η ανάλυσή του ισχύει εξίσου και για την επεξεργασία πληροφοριών.

Όπως παρατήρησε ο πρώην διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, Mark Carney: «Αν αντικαταστήσετε τους υφαντουργικούς μύλους με πλατφόρμες, τις ατμομηχανές με μηχανική μάθηση, την τηλεγραφία με το Twitter, έχετε ακριβώς την ίδια δυναμική που υπήρχε πριν από 150 χρόνια, όταν ο Καρλ Μαρξ έγραφε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο στο αναγνωστήριο των Βρετανικών Βιβλιοθηκών».

Ο Carney φυσικά δεν είναι μαρξιστής, αλλά αυτός και άλλοι καταλαβαίνουν σαφώς κάτι από όσα έγραψαν ο Μαρξ και ο Ένγκελς για τον αυτοματισμό και τις αντιφάσεις που αυτός εκδηλώνει μέσα στον καπιταλισμό.

Πιο πρόσφατα, οι ραγδαίες αυξήσεις στην ταχύτητα των υπολογισμών οδήγησαν στην εμφάνιση αυτού που είναι γνωστό ως «βαθιά μάθηση» – «βασισμένη σε μεγάλα δίκτυα τεχνητών νευρώνων, σχεδιασμένα να μιμούνται τις πιο βασικές λειτουργίες της βιολογικής νευρωνικής νοημοσύνης» – στην οποία μαθαίνεται υψηλού επιπέδου συμβολική ή αναπαραστατική δομή από τα ακατέργαστα δεδομένα. Τα παραδείγματα κυμαίνονται από τα συστήματα αναγνώρισης προσώπου και το Deep Mind της Google, το οποίο μπορεί να «μάθει» να παίζει βιντεοπαιχνίδια με βάση μόνο τις τιμές των εικονοστοιχείων μιας οθόνης υπολογιστή, μέχρι τα «μεγάλα δεδομένα» στην υγειονομική περίθαλψη και τις αυτοματοποιημένες συναλλαγές υψηλής συχνότητας.

Ένα σύστημα που βρίσκεται σήμερα στην επικαιρότητα είναι το ChatGPT, ένα «chatbot» που αναπτύχθηκε από την OpenAI και βγήκε δημόσια τον Νοέμβριο του 2022. Το ChatGPT (το GPT σημαίνει generative pre-trained transformer) αλληλεπιδρά με τους χρήστες με τρόπο συνομιλίας μέσω ενός διαλόγου, ο οποίος θα απαντά σε ερωτήσεις, θα παραδέχεται τα λάθη του, θα αμφισβητεί λανθασμένες παραδοχές και θα απορρίπτει ακατάλληλα αιτήματα. Το ChatGPT και ο ανταγωνιστής του, το Google Bard, είναι ίσως ό,τι πιο κοντινό έχει φτάσει μέχρι σήμερα η τεχνητή νοημοσύνη στο να ανταποκριθεί στο «τεστ Turing» – δηλαδή μια αυτοματοποιημένη συμπεριφορά που δεν μπορεί (εύκολα) να διακριθεί από εκείνη ενός ανθρώπου.

Πιο πεζά, η ΤΝ έχει καταστήσει δυνατό έναν νέο «ψηφιακό τεϋλορισμό» – «επιστημονική διαχείριση» που λειτουργεί πλέον σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού, από την παραγωγή έως την κατανάλωση, και επηρεάζει τους πάντες.

Όπως επέμενε ο Μαρξ, δεν υπάρχει τίποτα «αναπόφευκτο» στις εφαρμογές της τεχνολογίας ή στις συνέπειές τους. Όλες συνεπάγονται επιλογές και όπου υπάρχει επιλογή υπάρχουν και εναλλακτικές λύσεις. Σε όλα αυτά βέβαια, η έννοια της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης απομακρύνει τη λέξη «επανάσταση» από την ουσιαστική μαρξιστική της σημασία (τη μεταβίβαση της κρατικής εξουσίας από μια τάξη σε μια άλλη).

Από αυτή την άποψη, ο Μαρξ έβλεπε την τεχνολογία, στο πλαίσιο του καπιταλισμού, όχι μόνο ως μέσο αύξησης των κερδών αλλά και ως μέσο ελέγχου – ελέγχου πάνω στον εργάτη και, με την εκτόπιση του εργάτη, τον άμεσο έλεγχο της εργασιακής διαδικασίας. Ο Μαρξ διακήρυξε: «Τα μηχανήματα δεν λειτουργούν απλώς ως ανώτερος ανταγωνιστής του εργάτη, πάντα στο σημείο να τον καταστήσουν περιττό. Είναι μια δύναμη εχθρική γι’ αυτόν, και το κεφάλαιο διακηρύσσει αυτό το γεγονός δυνατά και σκόπιμα, καθώς και το χρησιμοποιεί».

Οι εφαρμογές σήμερα κυμαίνονται από τη ρομποτική συγκόλληση και το όργωμα μέσω των αυτοεξυπηρετούμενων ταμείων των σούπερ μάρκετ και των ηλεκτρονικών παραγγελιών μέχρι τη δημοσιογραφία, τη λογιστική και τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες. Για τον Μαρξ, η τεχνολογία ήταν «το πιο ισχυρό όπλο για την καταστολή των απεργιών, αυτών των περιοδικών εξεγέρσεων της εργατικής τάξης ενάντια στην απολυταρχία του κεφαλαίου».

Σήμερα, η τεχνολογία αφορά επίσης τον έλεγχο του καταναλωτή, από τις πιστωτικές κάρτες μέχρι την προγνωστική διαφήμιση με βάση τις προηγούμενες αγοραστικές συνήθειες. Και αφορά επίσης ένα ευρύτερο πρόγραμμα κοινωνικού ελέγχου. Η πραγματικότητα είναι ότι στην πρώτη γραμμή της ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης βρίσκονται νέες τεχνολογίες επιτήρησης, καταστολής – και πολέμου.

Αυτό που έκαναν κάποιες από τις τρέχουσες συζητήσεις σχετικά με τις τελευταίες εξελίξεις στην ΤΝ είναι να αναδείξουν τις αντιθέσεις μεταξύ αυτού που είναι και αυτού που θα μπορούσε να είναι. Ο Μαρξ υποστήριξε ότι στο πλαίσιο του σοσιαλισμού, η τεχνολογία «θα αποδίδει προς όφελος της χειραφετημένης εργασίας και είναι ο όρος της χειραφέτησής της».

Οι άνθρωποι, μόλις απελευθερωθούν από τα δεσμά της ψυχοφθόρας καπιταλιστικής εργασίας, θα αναπτύξουν νέα μέσα κοινωνικής σκέψης και συνεργασίας έξω από τη μισθωτή σχέση που πλαισιώνει τις περισσότερες από τις αλληλεπιδράσεις μας στον καπιταλισμό.

Όλο και περισσότερο τίθενται τα ερωτήματα: δεδομένων των τεράστιων δυνατοτήτων της τεχνητής νοημοσύνης να αντικαταστήσει την βαρετή, επαναλαμβανόμενη και επικίνδυνη εργασία και να καταστήσει πιο προσιτές τις προηγουμένως εξειδικευμένες πνευματικές και σωματικές εργασίες, γιατί ο ελεύθερος χρόνος δεν έχει αυξηθεί και τα όρια μεταξύ αυτού και της «εργασίας» είναι τόσο σκληρά όσο ποτέ;

Γιατί, παρά τις τεράστιες αυξήσεις στην παραγωγικότητα, έχει αυξηθεί η ηλικία συνταξιοδότησης; Γιατί αυξάνεται η ανισότητα και η φτώχεια; Γιατί οι απελευθερωτικές δυνατότητες της πληροφορικής έρχονται σε αντίθεση με την πραγματικότητα της μυστικής παρακολούθησης και της συλλογής δεδομένων για κέρδος από την Google, το Facebook και τα παρόμοια, απειλώντας μια δυστοπία ελέγχου;

Ο λόγος είναι, φυσικά, ότι η ανάπτυξη της ΤΝ βρίσκεται σχεδόν αποκλειστικά στα χέρια του κεφαλαίου. Όπως δήλωσε ένα πρόσφατο κύριο άρθρο σε αυτή την εφημερίδα, το συνεχιζόμενο σκάνδαλο Post Office/Fujitsu/Horizon (η πιο πρόσφατα ορατή κορυφή του παγόβουνου της τεχνητής νοημοσύνης) «συνοψίζει τη φρίκη της ταξικής κυριαρχίας».

Η πραγματική απειλή της τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης σήμερα είναι η εδραίωση της εταιρικής εξουσίας. Όπως θα υποστηριχθεί στο δεύτερο μέρος αυτής της ερώτησης και απάντησης, η πρόκληση για την Αριστερά είναι να αναπτύξει κατάλληλες στρατηγικές για να αντιμετωπίσει αυτή την απειλή.

Πηγή: Morning Star

Διάβολος με γλώσσα από σιλικόνη

/0 Comments/in /by

“Φίλε, έλα τώρα. Είχα μια δύσκολη νύχτα”, λέει ο Jeffrey “the Dude” Lebowski. “Και μισώ τους γαμημένους Eagles, φίλε”.

Αμέσως μετά τη συγκεκριμένη ατάκα στην ταινία των αδελφών Coen ” The Big Lebowski” του 1998, ο Dude απομακρύνεται από το ταξί που παίρνει για να επιστρέψει στο σπίτι του από το Μαλιμπού – την παραλιακή κοινότητα από την οποία επίσης μόλις τον έχουν διώξει – ενώ από το ραδιόφωνο του αυτοκινήτου ακούγεται η επιτυχία των Eagles του 1972 “Peaceful Easy Feeling”. Είναι μια έκκληση που συμπυκνώνει τη σύγκρουση στην καρδιά της ταινίας: η γηράσκουσα Νέα Αριστερά παραπαίει και υποχωρεί στην Αμερική του Τζορτζ Μπους.

Αλλά πηγαίνει βαθύτερα από αυτό. Η προτίμηση του Dude για τον μεγαλειώδη, αυθεντικό ήχο των Creedence Clearwater Revival, το άλμπουμ των οποίων χάνει όταν του κλέβουν το κασετόφωνο του αυτοκινήτου του, χαράζει μια ευκρινή γραμμή μεταξύ καλής και κακής κουλτούρας. Είναι η επιθυμία των χίπις για υπερβατικότητα – το rock ‘n’ roll των τελών της δεκαετίας του 1960, σε αυτή την περίπτωση, αντί για ναρκωτικά – που τον κάνει να μισεί τους easy-listening Eagles, ένα παγκόσμιο συγκρότημα που έκανε θραύση και καθόρισε τον ήχο της δεκαετίας του 1970 όσο και οι Creedence τον ήχο των τελών της δεκαετίας του 1960.

Δεν είναι δύσκολο να βρει κανείς αναλογία στο παρόν. Το να μισείς την Taylor Swift μπορεί να σε κάνει να σε πετάξουν έξω από ένα μπάτσελορ πάρτι ή να σου την πέσουν στο δρόμο, ακόμα και να σε πετάξουν έξω από ένα ταξί. Αλλά είναι πιο δύσκολο να βρεις ένα άμεσο αντίστοιχο του Creedence. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι η πρωτοποριακή κουλτούρα έχει διασπαστεί τόσο ολοκληρωτικά στην εποχή μας, ώστε κάθε ισχυρισμός ότι ένα ποπ είδος είναι η ουσία της αισθητικής προόδου είναι παράλογος εκ πρώτης όψεως. Πείτε ό,τι θέλετε για τις αποτυχίες της Νέας Αριστεράς – τουλάχιστον υπήρχε ένα ήθος.

Αυτό το επεισόδιο από το The Big Lebowski πηγαίνει πέρα από την πτώση των χίπις. Η μάχη μεταξύ της ποπ και της πρωτοπορίας είναι τόσο παλιά όσο και ο Διαφωτισμός – πιθανότατα παλαιότερη. Από τη δεκαετία του 1970 υπάρχει ένας συνεχής ορυμαγδός θεωριών που υποστηρίζουν ότι η ποπ θα ξεπεράσει ή και θα εξαλείψει την πρωτοπορία- στην πραγματικότητα, αυτός ο ισχυρισμός είναι ουσιαστικά αυτό που ο φιλόσοφος Jean-François Lyotard και ο λογοτέχνης Fredric Jameson ονόμασαν ο καθένας “μεταμοντερνισμό”. Ο ορυμαγδός έγινε πιο δυνατός καθώς το διαδίκτυο κατέκλυζε τα πάντα. Άλλωστε, υπάρχει μια εκδημοκρατιστική επιφάνεια στη δημιουργία μιας παγκόσμιας εκδοτικής πλατφόρμας peer-to-peer. Προσθέστε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε αυτό το μείγμα, και στη συνέχεια αυτό που αποκαλούμε “γενετική τεχνητή νοημοσύνη”, και είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί η πίστη στους Creedence μοιάζει τόσο γραφική.

Όπως υποστήριξε πρόσφατα ο συγγραφέας Chuck Klosterman, η δεκαετία του ’90 ήταν η τελευταία φορά που κάποιος πραγματικά πίστευε ότι το “να ξεπουλά κανείς” ήταν κακό ή αμφιλεγόμενο. Από αισθητικής άποψης, έχουμε όλοι πέσει σε αυτό που ονομάζω ” μαύρη τρύπα του streaming“, στην οποία οι αλγόριθμοι εκμεταλλεύονται τη μαζική δημοτικότητα, υποσχόμενοι εξατομικευμένα αποτελέσματα, ενώ στην πραγματικότητα ομογενοποιούν το περιεχόμενό μας. Όσοι κρατούν την πίστη τους στην πρωτοπορία μοιάζουν με τους ανθρώπους που έχουν δραπετεύσει από το Matrix και συγκεντρώνονται στη Σιών για να σχεδιάσουν την επανάσταση που μόνο ένας θεός μπορεί να προσφέρει. (Δεν είναι τυχαίο ότι το Matrix απεικονίζει τη ρέηβ ως μια πολύτιμη ελευθερία για τους διαφωτισμένους).

Αυτή η διάσπαση μεταξύ Creedence και Eagles, μεταξύ της καλής πρωτοπορίας και της κακής ποπ, θέτει στην πραγματικότητα κάποια βαθιά, σχεδόν μεταφυσικά ερωτήματα για την κουλτούρα. Και τώρα η έκρηξη της γενετικής τεχνητής νοημοσύνης – και ιδιαίτερα των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων, ή LLMs, τα οποία βρίσκονται πίσω από chatbots όπως το ChatGPT και το Bard – επαναφέρουν αυτό το παλιό αισθητικό ερώτημα στο προσκήνιο. Η τεχνητή νοημοσύνη και η απειλή της πολιτιστικής αυτοματοποίησης μας αναγκάζουν να εξετάσουμε τη σχέση μεταξύ γλώσσας, ερμηνείας και πολιτικής σε νέες γραμμές.

Το ερώτημα είναι, ουσιαστικά: Τι πρέπει να πιστεύει ένας μαρξιστής σχετικά με την αυτοματοποίηση της γλώσσας; Οι προτάσεις ότι ο καπιταλισμός έχει γίνει “σημειωτικός”, που βασίζονται στη σκέψη του φιλοσόφου Félix Guattari, δεν είναι αρκετά τεχνικές σχετικά με τη γλώσσα για να απαντήσουν άμεσα σε αυτό το ερώτημα, ενώ οι μαρξιστικές φιλοσοφίες της γλώσσας – όπως αυτή του Raymond Williams ή του Valentin Voloshinov – δεν είχαν ποτέ ενσωματώσει τον κόσμο των μηχανών. Οποιαδήποτε πιθανή απάντηση θα πρέπει να συνδυάσει τις ιδέες ενός από τους μεγαλύτερους στοχαστές του 19ου αιώνα, του Καρλ Μαρξ, με εκείνες ενός από τους μεγαλύτερους διανοούμενους του 20ού αιώνα – του Νόαμ Τσόμσκι.

Με το ενδιαφέρον του Μαρξ για την οικονομία να αυξάνεται μέρα με τη μέρα, ο ίδιος και ο Φρίντριχ Ένγκελς πέρασαν μεγάλο μέρος της δεκαετίας του 1840 προσπαθώντας να επεξεργαστούν μια υλιστική φιλοσοφία το συντομότερο δυνατό. Ήθελαν όμως αυτός ο υλισμός να είναι δυναμικός. Με αυτό εννοούσαν ότι δεν θα έπρεπε να είναι μια φιλοσοφία που θα βασιζόταν στην πραγματική και προηγούμενη ύπαρξη ατόμων σε κίνηση, αλλά αντίθετα στη δραστηριότητα των ανθρώπων. Αυτή η φιλοσοφία ήταν που προκάλεσε τον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου, όπου ο Μαρξ έβαλε όλα τα χαρτιά του στην έννοια του “μεταβολισμού μεταξύ ανθρώπου και φύσης”, ορίζοντας την ανθρώπινη ζωή ως τον κοινωνικό μετασχηματισμό του φυσικού περιβάλλοντος. Αυτός ο μετασχηματισμός ήταν επίσης η απαρχή της φιλοσοφίας – η πρώτη αρχή της, η κινητήρια δύναμή της και η μόνη πηγή νομιμοποίησής της. Η φιλοσοφία του Μαρξ παραμένει αναμφισβήτητα ο μοναδικός τέτοιος υλισμός του είδους του μέχρι σήμερα.

Για τον Μαρξ, ο “μεταβολισμός” αποτελεί την αφετηρία της συνείδησης. Μέσω του μετασχηματισμού της φύσης, “συνάπτουμε σχέσεις” μεταξύ μας. Όποτε ακούτε τους μαρξιστές να μιλούν για τις σχέσεις παραγωγής, αυτό έχουν στο μυαλό τους. Ο καπιταλισμός είναι ένα τέτοιο σύνολο σχέσεων (ένας “τρόπος παραγωγής”), ο μόνος που γνωρίζουμε διεξοδικά από την εμπειρία. Η συνείδηση, πίστευε ο Μαρξ, είναι προϊόν αυτών των σχέσεων παραγωγής και “σε τελευταία ανάλυση” καθορίζεται από αυτή την υλική δραστηριότητα. Αυτή η ιδέα έχει περάσει ως μια εύθραυστη διάκριση μεταξύ μιας “βάσης” οικονομικής δραστηριότητας και μιας “υπερδομής” νόμου, κυβέρνησης και πολιτισμού. Ο λόγος που μας ενδιαφέρει είναι ότι κάπου σε αυτή την αφαίρεση κρύβεται η ιδεολογία.

Κάθε αγορά που κάνουμε και κάθε ώρα που δουλεύουμε, πιστεύει ο Μαρξ, καλύπτονται από ένα τέχνασμα που επικαλύπτει την αξία που προστίθεται στα εμπορεύματα από την εργασία. Η συνείδηση – και η γλώσσα – δεν είναι αθώα του τρόπου παραγωγής. Όπως το θέτουν ο ίδιος και ο Ένγκελς στη Γερμανική Ιδεολογία, το ανθρώπινο “πνεύμα” είναι

χτυπημένο από την κατάρα του να είναι “φορτωμένο” με την ύλη, η οποία εδώ κάνει την εμφάνισή της με τη μορφή ταραγμένων στρωμάτων αέρα, ήχων, εν ολίγοις, της γλώσσας. Η γλώσσα είναι τόσο παλιά όσο και η συνείδηση, η γλώσσα είναι πρακτική συνείδηση που υπάρχει και για τους άλλους ανθρώπους . . . . Η συνείδηση είναι, επομένως, από την αρχή ένα κοινωνικό προϊόν και παραμένει έτσι όσο υπάρχουν άνθρωποι.

Αυτό που λέει εδώ ο Μαρξ με το υψηλών προδιαγραφών ύφος του είναι ότι η γλώσσα είναι το μέσο παραγωγής – της ίδιας της υλικής μας ύπαρξης στον κόσμο. Δεν μετακινούμε απλώς τυχαία πράγματα στον φυσικό κόσμο- δημιουργούμε πράγματα σκόπιμα, για δική μας χρήση. Και το κάνουμε αυτό σε συνεργασία με άλλους, όχι ως μοναχικά άτομα.

Ο συνήθης τρόπος σκέψης για τη βάση και το εποικοδόμημα είναι ότι το ένα καθορίζει το άλλο. Αυτό φαίνεται στη ρήση ότι είναι “ευκολότερο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου παρά το τέλος του καπιταλισμού”, η οποία εξηγεί τόσα πολλά δυστοπικά μυθιστορήματα που εξακολουθούν να μην μπορούν, ακόμη και στο πιο ζοφερό μέλλον, να σκεφτούν τον τρόπο να ξεφύγουν από το κέρδος και την αξία. Ο κριτικός Μαρκ Φίσερ το ονόμασε αυτό “καπιταλιστικό ρεαλισμό”, την ιδέα ότι οι αφηγήσεις μας και ακόμη και η φαντασία μας έχουν καπιταλιστικά προστατευτικά κιγκλιδώματα. Αλλά όταν πρόκειται για τη γλώσσα -αυτό ακριβώς που “αυτοματοποιούμε” σήμερα με την Τεχνητή Νοημοσύνη- αυτή η εικόνα δεν αρκεί.

Καθώς γράφω αυτό το κείμενο, η OpenAI, η οποία τρέχει το ChatGPT και το DALL-E, μεταξύ άλλων προϊόντων τεχνητής νοημοσύνης, είχε ένα περίεργο Σαββατοκύριακο. Πρώτα το διοικητικό συμβούλιο απέλυσε τον διευθύνοντα σύμβουλο, Sam Altman, μόνο για να γυρίσει και να τον προσλάβει ξανά. Ο καυγάς αφορούσε την “ευθυγράμμιση”, την ιδέα ότι πρέπει να δημιουργήσουμε μια “τεχνητή γενική νοημοσύνη” (AGI) που να είναι εντελώς ανίκανη να μας βλάψει. Αν αυτό ακούγεται σαν επιστημονική φαντασία, είναι επειδή είναι. Είναι επίσης η ιδεολογία που οδηγεί μεγάλο μέρος της παραγωγής τεχνητής νοημοσύνης σήμερα.

Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης, ο Altman είχε αποκατασταθεί στη θέση του, και αν χρειαζόσασταν ένα παράδειγμα για το πού ο υλισμός του Μαρξ θα ήταν χρήσιμος, αυτή είναι μια πολύ καλή περίπτωση. Ο αγώνας στο OpenAI προφανώς καθοδηγήθηκε από τον Ilya Sutskever, έναν μηχανικό που είχε προσληφθεί για να δημιουργήσει την “υπερστοίχιση“, ουσιαστικά μια αλεξίσφαιρη εγγύηση ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα ξεφύγει από τις ράγες και δεν θα οδηγήσει στην εξαφάνιση του ανθρώπου. Αν αυτό ακούγεται παράξενο, θα έπρεπε. Αλλά είναι επίσης ένα από τα ιδρυτικά δόγματα της εταιρείας, η οποία ξεκίνησε ως μη κερδοσκοπική εταιρεία αφιερωμένη στην παραγωγή μιας ασφαλούς ΤΝ. Ο αγώνας μεταξύ του Altman και του Sutskever δεν αφορά το αν μπορούν να επιτύχουν την γενετική ΤΝ, ούτε καν το αν θα μπορούσε να αποτελέσει υπαρξιακό κίνδυνο για τους ανθρώπους. Πρόκειται για το ποιος δρόμος πρέπει να ακολουθηθεί για να διασφαλιστεί ότι θα είναι ασφαλής. Αποκαλέστε το μεταφυσική στη διεύθυνση επιχειρήσεων.

Αυτό που όλοι αγνοούν σε όλη αυτή τη μεταφυσική, ωστόσο, είναι ότι αυτός ο αγώνας αφορά τη γλώσσα. Είναι η ικανότητα της τεχνητής νοημοσύνης για τις περιπλοκές της ανθρώπινης γλώσσας που πυροδότησε τη ραγδαία άνοδο του OpenAI, ξεκινώντας με το GPT-2 το 2019. Αυτή είναι η προϋπόθεση για όλα τα άλλα συστήματα που προσπαθούμε να συνδέσουμε με τη “γενετική τεχνητή νοημοσύνη” – ακόμη και το DALL-E τρέχει με ζεύγη λέξεων-εικόνων. Οι γλωσσικοί αλγόριθμοι είναι πλέον έτοιμοι να γίνουν η θεμελιώδης υποδομή για το σύνολο σχεδόν της παγκόσμιας οικονομίας. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι διευθύνοντες σύμβουλοι είναι παγιδευμένοι στις μυστικοποιήσεις των αδιέξοδων καπιταλιστικών φαντασιώσεων, ακόμη και αν αυτές οι συγκεκριμένες φαντασιώσεις φαίνονται πιο παράταιρες από ποτέ. Αυτό που προκαλεί μεγαλύτερη έκπληξη είναι ότι η Αριστερά δεν είναι σε θέση να ασκήσει την υλιστική, μαρξιστική κριτική της Τεχνητής Νοημοσύνης που θα έπρεπε. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Αριστερά έχει αρνηθεί να πάρει τη γλώσσα στα σοβαρά, κατατάσσοντάς την σε απλή “υπερδομή” και κρατώντας την σε μεγάλη απόσταση από τον οικονομικό υλισμό.

Οι μαρξιστές έχουν προσεγγίσει αυτό το πρόβλημα με διαφορετικούς τρόπους, στηριζόμενοι γενικά στην αντίληψη ότι η γλώσσα είναι υλική, δυναμική και καταστασιακή. Καμία από τις προσεγγίσεις δεν έχει παραδώσει ποτέ πραγματικά μια φιλοσοφία της γλώσσας που να είναι αρκετά τεχνική για να αντιμετωπίσει αυτό που κάνει τώρα η τεχνητή νοημοσύνη, και αυτό σημαίνει ότι όλοι οι δρόμοι προς μια αριστερή κριτική της αυτοματοποίησης της γλώσσας περνούν μέσα από τον πιο διάσημο γλωσσολόγο της εποχής μας: Noam Chomsky.

Ο Τσόμσκι πιθανά είναι ο μεγαλύτερος εν ζωή διανοούμενος. Το έργο του για τη γλώσσα δεν έχει απλώς μεταμορφώσει τη γλωσσολογία- είναι εν μέρει υπεύθυνο για αυτό που αποκαλείται “γνωστική επανάσταση”, την κατακλυσμιαία αλλαγή στις επιστήμες που συνέβη κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Μέχρι τη δεκαετία του 1990, τότε που ο Dude εξακολουθούσε να προσκολλάται στην υπερβατικότητα μιας κασέτας των Creedence, η άποψη του Τσόμσκι για το νου και τη γλώσσα είχε γίνει επιστημονικό υπόβαθρο σε όλη την ψυχολογία, τη γλωσσολογία, τη φιλοσοφία, τη νευροεπιστήμη και το νεαρό ακόμη πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν ήταν αμφιλεγόμενη: Η γρήγορη άνοδος του Τσόμσκι στη δεκαετία του 1960 έφερε μαζί της σκληρές μάχες. Αλλά έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια μιας γενικής αλλαγής, κατά την οποία η γενεσιουργός γραμματική, η “συσκευή απόκτησης της γλώσσας” που ο Τσόμσκι ισχυριζόταν ότι βρισκόταν κάπου στον εγκέφαλο, και το “μινιμαλιστικό πρόγραμμα” για την κατανόηση της γλώσσας έγιναν σύμβολα μιας ολόκληρης ομάδας επιστημών και της νέας τους προσέγγισης. Η προσέγγιση αυτή βασίζεται σε μια ευρεία αναλογία μεταξύ του εγκεφάλου (ή του νου) και του υπολογιστή – την “υπολογιστική θεωρία του νου”. Ο ίδιος ο Τσόμσκι παρέμεινε αμφιλεγόμενος ως προς αυτή την αναλογία, ενώ παρέμεινε βαθιά προσηλωμένος στην επιστημονική διερεύνηση των ιδιοτήτων του νου, τις οποίες θεωρεί ότι έχουμε μοναδικά στη διάθεσή μας μέσω της γλώσσας.

Αλλά η καριέρα του Τσόμσκι ήταν πάντα στην πραγματικότητα δύο καριέρες. Από την πρώιμη αντίθεσή του στον πόλεμο του Βιετνάμ – τον οποίο, όπως επεσήμανε, η αμερικανική προπαγάνδα αρνιόταν σταθερά ότι ήταν πόλεμος ή εισβολή – μέχρι τις εκστρατείες του κατά των φαύλων συγκρούσεων που προωθούσαν οι Ηνωμένες Πολιτείες στην Κεντρική Αμερική τη δεκαετία του 1980, ο Τσόμσκι υπήρξε μία από τις λίγες αριστερές φωνές στον αμερικανικό δημόσιο διάλογο επί δύο γενιές. Αξιοποίησε την τεράστια αυθεντία του στη γλώσσα και το μυαλό σε μια μοναδική παρουσία στο χάος των μέσων ενημέρωσης μιας καταρρέουσας αυτοκρατορίας. Πιστεύει ότι μια τεχνολογική κοινωνία δεν έχει κανένα λόγο να περιορίζει τις θεμελιωδώς δημιουργικές δυνάμεις των μεμονωμένων πολιτών της και ότι η συνδικαλιστική ελεύθερη ένωση – μια άποψη που συνήθως αποκαλείται αναρχοσυνδικαλισμός – θα καταργούσε τις καταπιέσεις του κράτους και της ιμπεριαλιστικής προπαγάνδας του.

Όταν ήμουν έφηβος και προσπαθούσα να καταλάβω, πρώτα, τον παράξενο θριαμβολογικό χαρακτήρα της εποχής του Μπιλ Κλίντον και στη συνέχεια τη φαύλη στροφή μετά την 11η Σεπτεμβρίου, ο πατέρας μου μού έδωσε να διαβάσω βιβλία του Χάουαρντ Ζιν και του Τσόμσκι. Για μένα, αυτά ήταν μια αλφαβήτα μετά την οποία σχεδόν τα πάντα στα μέσα ενημέρωσης ήταν απλή προπαγάνδα, ειδικά κατασκευασμένη για να αποκρύψει αλήθειες για την αμερικανική αυτοκρατορία – αλήθειες που ένας μοναχικός Τσόμσκι φώναζε για χρόνια.

Πήγαμε άλλες τρεις δεκαετίες μπροστά, τον Μάρτιο του 2023, όταν ο Τσόμσκι και δύο συν-συγγραφείς του δημοσίευσαν ένα άρθρο στους New York Times με τίτλο “Η ψευδής προσδοκία από το ChatGPT“. Αυτό που είπαν εκεί, δυστυχώς, ισοδυναμεί με μια πολύ εκλεπτυσμένη εκδοχή του πόσο πολύ μισεί ο Dude τους γαμημένους Eagles.

Το δημοσίευμα αναγνωρίζει σιωπηρά ότι υπάρχει πράγματι ένα πολιτικό πρόβλημα με την τεχνητή νοημοσύνη. Ο Τσόμσκι και οι συν-συγγραφείς του υποστηρίζουν ότι η μηχανική μάθηση – η πειθαρχία πίσω από τη γεννητική ΤΝ και άλλους ισχυρούς αλγορίθμους – “θα υποβαθμίσει την επιστήμη μας και θα εξευτελίσει την ηθική μας ενσωματώνοντας στην τεχνολογία μας μια θεμελιωδώς λανθασμένη αντίληψη για τη γλώσσα και τη γνώση”. Ο Τσόμσκι μάχεται κατά της συγκεκριμένης αντίληψης από τη δεκαετία του 1950, οπότε δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι θεωρεί προβληματική την εμπορική κυκλοφορία της. Είναι λιγότερο σαφές ότι το συγκεκριμένο μείγμα γνωστικής επιστήμης και πολιτικής μπορεί πραγματικά να εξηγήσει τι κάνουν το ChatGPT και παρόμοια συστήματα.

Δεν είμαι σίγουρος ότι είναι δυνατόν, τόσο για υλικοτεχνικούς όσο και για νομικούς λόγους, να ποσοτικοποιήσουμε πόσα δεδομένα – κείμενο, εικόνα, αλλά και δεδομένα παρακολούθησης κάθε είδους – παράγονται πλέον ή επηρεάζονται από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Πρόκειται όμως για ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό απ’ ό,τι πιθανώς νομίζετε. Τα Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα (LLM) συνδέονται με την αναζήτηση και με τους “προσωπικούς βοηθούς”. Η εξερεύνηση εφαρμογών από τις εταιρικές προσλήψεις έως τα μαχητικά αεροσκάφη και τις μαθηματικές αποδείξεις έως τη χημεία, δεν επιβραδύνθηκε, αλλά επιταχύνθηκε.

Ένα ανταγωνιστικό δημοσίευμα από τη Wall Street Journal, γραμμένο από τον αποθανόντα πλέον Henry Kissinger -μια νέμεση της γενιάς του Chomsky- και τους συν-συγγραφείς του, υποστήριξε ότι το ChatGPT ήταν ένα τόσο σημαντικό βήμα όσο και η τυπογραφία, με παρόμοια ευρείες επιπτώσεις στην πολιτική, εξωτερική και εσωτερική, και στο καθεστώς της γνώσης. Κατά έναν περίεργο τρόπο, ο Τσόμσκι συμφωνεί στην πραγματικότητα με αυτή την εκτίμηση, αν όχι με τις προτάσεις της. Επειδή η νέα τεχνητή νοημοσύνη είναι μια “αδέξια στατιστική μηχανή για την αντιστοίχιση προτύπων” και δεν διαθέτει καμία ικανότητα για την αλήθεια ή την ηθική, σύμφωνα με το δημοσίευμα του Τσόμσκι, είναι πολιτισμικά επικίνδυνη. Ο Κίσινγκερ συνιστά στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να προηγηθούν της καμπύλης. Ο Τσόμσκι ουσιαστικά απλώς αρνείται ότι συμβαίνει έστω και κάτι ουσιαστικό.

Αυτό είναι ένα πρόβλημα, και νομίζω ότι εντοπίζεται στην εύθραυστη σχέση μεταξύ της γλωσσολογίας του Τσόμσκι και της πολιτικής του. Είχε πει κάποτε ότι “δεν μπορεί να βρει διανοητικά ικανοποιητικές συνδέσεις μεταξύ αυτών των δύο τομέων”, αλλά αντίθετα μόνο ισχνές. Όμως κάνει διαχωρισμό μεταξύ αυτού που αποκαλεί “το πρόβλημα του Πλάτωνα” και “το πρόβλημα του Όργουελ”.

Το πρόβλημα του Πλάτωνα είναι ότι η γνώση μας ξεπερνά την εμπειρία μας. Όπως έχει παρατηρήσει ο Τσόμσκι για περισσότερες από έξι δεκαετίες, τα παιδιά μαθαίνουν τη σωστή γραμματική χωρίς ποτέ να εκτίθενται σε όλες τις παραλλαγές της. Μαθαίνουν να επινοούν νέες λέξεις και φράσεις και να τις κατανοούν πολύ νωρίτερα από ό,τι θα μπορούσε να κάνει οποιαδήποτε μηχανή. Η ανθρώπινη μάθηση φαίνεται να συμβαίνει με μεγάλα άλματα, όχι με μικρά βήματα. Ο Πλάτωνας πίστευε ότι οι άνθρωποι είχαν ένα είδος μνήμης των καθαρών μορφών της σκέψης – του καλού, της αλήθειας και της ομορφιάς – και ο Τσόμσκι επικαλείται αυτή την ιδέα για να περιγράψει τι πιστεύει ότι είναι πραγματικά η γλώσσα.

Το πρόβλημα του Όργουελ αφορά αυτό που ο μυθιστοριογράφος ονόμασε “newspeak”, τη συστηματική χειραγώγηση της γλώσσας και του νοήματος από την ολοκληρωτική κυβέρνηση που απεικονίζεται στο βιβλίο “1984“. Ο Τσόμσκι χρησιμοποιεί ως παράδειγμα τον αποκλεισμό της έννοιας της εισβολής των Ηνωμένων Πολιτειών στο Βιετνάμ για να υποστηρίξει ότι τα δημοκρατικά συστήματα, μέσω της χειραγώγησης των μέσων ενημέρωσης, έχουν “ιδιοφυείς” μηχανισμούς “ελέγχου της σκέψης”. Αυτό το συμπέρασμα είναι στην πραγματικότητα ένα βήμα πέρα από αυτό του Όργουελ, καθώς οι ολοκληρωτικές κυβερνήσεις χρησιμοποιούν την απειλή της βίας για να υποστηρίξουν την επιβαλλόμενη γλώσσα τους. Οι ψευδείς δυαδικές σχέσεις εγκαθιδρύονται συχνά ως αφηγήσεις στα μέσα ενημέρωσης, υποστηρίζει ο Τσόμσκι, με στόχο την “κατασκευή συναίνεσης”, μια φράση που δανείζεται από τον διάσημο θεωρητικό της κοινής γνώμης Walter Lippmann. Τα μέσα ενημέρωσης “μπορούν να αποτελέσουν μια τρομερή δύναμη όταν κινητοποιούνται για την υποστήριξη του κρατικού συστήματος προπαγάνδας”, γράφει ο Τσόμσκι.

Το σύνθημα της διάκρισης Πλάτωνα-Όργουελ είναι “Η προπαγάνδα είναι για τη δημοκρατία ό,τι η βία για τον ολοκληρωτισμό”. Αυτή είναι μια εξαιρετική περιγραφή του τρόπου με τον οποίο οι διάφοροι τύποι κρατών εξαναγκάζουν τους πολίτες τους, αλλά πώς σχετίζεται με τη γλώσσα; Ο Τσόμσκι δεν το ξεκαθαρίζει αυτό, και δεν νομίζω ότι μπορεί να το ξεκαθαρίσει. Του διαφεύγει το γεγονός ότι το newspeak είναι γλώσσα. Είναι μια άκρως αυθαίρετη, αναπαραγώγιμη γλώσσα, ναι – και η δημοκρατική της αντιστοιχία είναι επίσης γλώσσα, απλώς συγκρατείται μέσα σε ορισμένα όρια. Αλλά είναι αυτές οι προστατευτικές μπάρες σχετικά με το τι μπορεί να ειπωθεί πραγματικά δημιουργημένες από κάποια συμμορία εμπειρογνωμόνων των μέσων ενημέρωσης; Πώς είναι σε θέση να καταστέλλουν αυτή τη γνήσια γραμματική δημιουργικότητα που όλοι διαθέτουμε εκ φύσεως;

Εδώ είναι το πρόβλημα: οι μηχανές προπαγάνδας που ο Τσόμσκι πιστεύει ότι κατασκευάζουν τη συναίνεση είναι πλέον σχεδόν κατά εκατό τοις εκατό κατευθυνόμενες από την τεχνητή νοημοσύνη. Δεν είναι ένα κράτος ή μια κυβέρνηση που κάνει αυτή τη δουλειά – είναι η γλωσσική ικανότητα της τεχνητής νοημοσύνης, σε μια πολιτισμική κλίμακα που απλά δεν έχουμε ξαναδεί ποτέ. Στη μαρξιστική παράδοση, αυτό ονομάζεται ιδεολογία. Η συνέχεια της παραγωγής και της κουλτούρας δεν ήταν ποτέ πιο κυριολεκτική. Έχουμε πλέον μηχανές που μπορούν να αυτοματοποιήσουν όχι μόνο την Τέιλορ Σουίφτ (…Θεέ μου), αλλά και το είδος του κατασταλτικού αποτελέσματος που εντόπισε ο Τσόμσκι στα μέσα ενημέρωσης. Τα LLMs συνδέουν το πρόβλημα του Πλάτωνα με το πρόβλημα του Όργουελ. Το αποτέλεσμα είναι πραγματικό χάος, επειδή δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε ποιο μέρος είναι γλώσσα και ποιο μέρος είναι απλώς μηχανές. Ίσως η διάκριση να μην ήταν ποτέ ξεκάθαρη εξ αρχής.

Αυτό που στέκεται ανάμεσα στον Πλάτωνα και τον Όργουελ είναι η κουλτούρα, και με την άνοδο της δημιουργικής τεχνητής νοημοσύνης, έχουμε πρόβλημα κουλτούρας. Η γενική διανοητική αμηχανία του 2023 δεν είναι μόνο ένα πρόβλημα του Τσόμσκι. Είναι μια τάση που έχουμε να υποτιμούμε την κουλτούρα, ακόμη και όταν είναι αυτό ακριβώς που μας προκαλεί προβλήματα. Μπορεί να θέλουμε να πιστεύουμε ότι η “ανθρώπινη δημιουργικότητα” – ένα σταθερό ρεφρέν στα γραπτά του Τσόμσκι – δεν είναι επιδεκτική στατιστικών τεχνικών. Αλλά ενώ είναι λογικό να επιφυλασσόμαστε για την πρωτοπορία, νομίζω ότι είναι ξεκάθαρο ότι η Taylor Swift θα μπορούσε πραγματικά να είναι μια τεχνητή νοημοσύνη, εν μέρει επειδή υπερπαραγόμενα προϊόντα των μέσων μαζικής ενημέρωσης όπως η μουσική της ή οι ταινίες της Marvel βρίσκουν ένα είδος στατιστικού κέντρου στην απεραντοσύνη του πολιτισμού – που είναι ακριβώς αυτό που κάνει η γενετική τεχνητή νοημοσύνη. Υπάρχει μια ασύλληπτα τεράστια κλίμακα της ανθρώπινης γλωσσικής παραγωγής που βρίσκεται ανάμεσα σε οποιαδήποτε επίσημη γλωσσολογία και στους τύπους κινδύνου που διαγιγνώσκουν τόσο ο Τσόμσκι όσο και ο Κίσινγκερ. Τα συστήματα GPT απλώς αποκαλύπτουν αυτή την κλίμακα, και τα αποτελέσματα δεν μας αρέσουν. Αλλά δεν έχουμε την πολυτέλεια να τα αγνοήσουμε.

Οι γλωσσικοί αλγόριθμοι πρόκειται να γίνουν η θεμελιώδης υποδομή για το σύνολο σχεδόν της παγκόσμιας οικονομίας.

Σύμφωνα με τον Τσόμσκι, η τεχνητή νοημοσύνη στην τρέχουσα μορφή της επιβάλλει ωμές συσχετίσεις μεταξύ συνόλων δεδομένων. Αυτή είναι μια θεμελιωδώς διαφορετική διαδικασία από αυτό που κάνουν οι άνθρωποι με τη γλώσσα, δηλαδή να δημιουργούν εξηγήσεις. Διαθέτουμε μια “καθολική γραμματική” που μας επιτρέπει να μαθαίνουμε με “σχεδόν μαθηματική κομψότητα”, όπου αυτά τα προγράμματα μαθαίνουν εξίσου τις ανθρωπίνως δυνατές και τις “ανθρωπίνως αδύνατες” γλώσσες. “Συναλλάσσονται απλώς με πιθανότητες που αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου”, αδέσμευτες από οποιαδήποτε σχέση με την αλήθεια, και – τονίζει ο Τσόμσκι – δεν είναι σε θέση να δημιουργήσουν ηθικές κρίσεις.

Όλα αυτά είναι αλήθεια. Ειδικά τα LLMs τροφοδοτούνται με τεράστιες ποσότητες κειμένου, της τάξης του ενός τρισεκατομμυρίου λέξεων, μια πραγματικά αδιανόητη ποσότητα τυπωμένης γλώσσας. Στη συνέχεια “μαθαίνουν” συμπιέζοντας τα δεδομένα σε μοτίβα, χρησιμοποιώντας έναν εκτεταμένο αλλά μαθηματικά απλό αλγόριθμο. Το ChatGPT που ξέσπασε στον δημόσιο διάλογο στα τέλη του 2022 (έκτοτε έχει ενημερωθεί πολλές φορές) τεμαχίζει τα τρισεκατομμύρια των λέξεων εκπαίδευσης σε περίπου πενήντα χιλιάδες “tokens”, κυρίως λέξεις αλλά και μικρά κομμάτια λέξεων που είναι χρήσιμα για να λειτουργήσει η γλώσσα.

Το αρχικό αποτέλεσμα – μετά την “προεκπαίδευση”, που σημαίνει το p στο GPT – είναι ένα πλήρως καθορισμένο πλέγμα, στο οποίο κάθε μονάδα διαθέτει μια πιθανότητα να έρθει μετά από αυτήν που προηγείται. Αν πω “κομμουνιστής”, η πιθανότητα του “μανιφέστο” εκτοξεύεται, όπως και το “γουρούνι”. Τα LLM συγκεντρώνουν μια μικρή δεξαμενή πιθανών επόμενων λέξεων και στη συνέχεια σαρώνουν το πλαίσιο για να επιλέξουν ποια θα τοποθετήσουν στη συνέχεια. Αν έχετε συνομιλήσει με ένα από αυτά τα συστήματα, ξέρετε ότι παράγει, λοιπόν, καλά αγγλικά (και πολλές, πολλές άλλες γλώσσες επίσης). Από σχεδόν κάθε θεωρητική προοπτική, συμπεριλαμβανομένης της προοπτικής του Τσόμσκι, αυτό δεν έπρεπε να συμβαίνει.

Ο Τσόμσκι αντιτίθεται στη στατιστική σύλληψη της γλώσσας εδώ και σχεδόν εβδομήντα χρόνια. Αξίζει να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί η ανάλυσή του, γιατί αυτό μας δείχνει τι κάνει η τεχνητή νοημοσύνη που αναγκάζει τον Πλάτωνα και τον Όργουελ να συναντηθούν.

Το 1957, ο Τσόμσκι δημοσίευσε τις Συντακτικές Δομές, ένα σύντομο βιβλίο που θα αναδιαμόρφωνε τη γλωσσολογία, και ευρύτερα τη γνωστική επιστήμη, για δύο γενιές. Ήθελε να δείξει ότι η γραμματική μιας γλώσσας -αυτό που μας επιτρέπει να διακρίνουμε τις καλές από τις κακές προτάσεις- ήταν ανεξάρτητη από άλλους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των σημασιών των λέξεων.

Κατέθεσε την επιχειρηματολογία του με προτάσεις που έγιναν σχεδόν τόσο διάσημες όσο και ο ίδιος: “Άχρωμες πράσινες ιδέες κοιμούνται μανιωδώς” και “Μανιωδώς κοιμούνται ιδέες πράσινες άχρωμες”. Η πρώτη πρόταση είναι γραμματική – δεν σημαίνει τίποτα, αλλά είναι άμεσα αναγνωρίσιμη ως αγγλική πρόταση. Η δεύτερη πρόταση είναι εξίσου ανούσια, αλλά επίσης δεν είναι πραγματικά πρόταση. Σκοντάφτετε όταν την διαβάζετε δυνατά. Κάτι δεν είναι σωστό.

Για τον Τσόμσκι, αυτό που ήταν λάθος ήταν κάτι περισσότερο από τη σειρά των λέξεων. Ένας από τους στόχους αυτού του πειράματος σκέψης ήταν ο Κλοντ Σάνον, ο θεμελιωτής της θεωρίας της πληροφορίας, η οποία θεωρείται ευρέως ένα από τα βασικά θεμέλια του ψηφιακού σύμπαντος. Ο Shannon ενδιαφερόταν για την επικοινωνία, την οποία θεωρούσε ως την αποστολή πληροφοριών κατά μήκος ενός καναλιού σε έναν δέκτη. Δεν τον ενδιέφερε αν το υλικό που στέλνονταν ήταν γλώσσα, ή σήματα χωρίς νόημα, ή οτιδήποτε άλλο – το μόνο που είχε σημασία ήταν να καταλάβει τη δομή του υλικού. Χρησιμοποίησε την αγγλική γλώσσα ως πειραματόζωο για να βρει πώς να φτιάξει ένα ασφαλές κανάλι κατά μήκος του οποίου θα μπορούσαν να σταλούν με ασφάλεια πληροφορίες. Οι τύποι που εφηύρε για τον σκοπό αυτό αποτελούν τη βάση όλων των ψηφιακών επικοινωνιών σήμερα.

Ο Σάνον ενδιαφερόταν επίσης για τη γλώσσα, αλλά με διαφορετικό τρόπο από ό,τι ο Τσόμσκι. Υποστήριξε ότι αν έχετε το γράμμα q σε μια σελίδα, τεχνικά θα μπορούσατε να έχετε είκοσι έξι διαφορετικά γράμματα που το ακολουθούν (συμπεριλαμβανομένου ενός διαστήματος). Αλλά είναι συντριπτικά πιθανό ότι το u θα είναι το επόμενο γράμμα. Αυτή η ιδέα καθιστά τον Shannon τον πνευματικό ιδρυτή της αυτόματης διόρθωσης – αλλά και της γενετικής τεχνητής νοημοσύνης. Πρόκειται για μια στατιστική προσέγγιση της γλώσσας, που βασίζεται καθαρά στη συχνότητα των γραμμάτων ή των λέξεων. Τα LLM, όπως τα περιέγραψα παραπάνω, ακολουθούν αυτή την ιδέα: βρίσκουν τις συχνότητες των λέξεων και τις αναπαράγουν. Ο Shannon δεν εφηύρε ποτέ μια μηχανή που θα μπορούσε πραγματικά να παράγει γλώσσα, αλλά ζούμε με τα προϊόντα των ιδεών του.

Ο Τσόμσκι στόχευσε ευθέως τον Σάνον. Καμία μηχανή, πρότεινε, δεν θα μπορούσε πραγματικά να διακρίνει αυτές τις δύο προτάσεις μεταξύ τους. Η αγγλική γραμματική δεν ήταν απλώς μια “υψηλής τάξης στατιστική προσέγγιση της αγγλικής γλώσσας”. Πρέπει να γνωρίζεις τη γραμματική, όχι απλώς να προβλέπεις λέξεις ή γράμματα.

Στο άρθρο του 2023, ο Τσόμσκι χρησιμοποιεί ένα από τα παραδείγματά του από τις Συντακτικές Δομές το 1957, γράφοντας ότι

επειδή αυτά τα προγράμματα δεν μπορούν να εξηγήσουν τους κανόνες του αγγλικού συντακτικού, για παράδειγμα, μπορεί κάλλιστα να προβλέψουν, λανθασμένα, ότι “ο John είναι πολύ πεισματάρης για να του μιλήσει κανείς (σ.μ. στο πρωτότυπο που βγάζει νόημα είναι John is too stubborn to talk to)” σημαίνει ότι ο John είναι τόσο πεισματάρης που δεν θα μιλήσει σε κάποιον ή κάποια (αντί ότι είναι πολύ πεισματάρης για να του επιχειρηματολογήσει κανείς) … . Οι σωστές εξηγήσεις της γλώσσας είναι περίπλοκες και δεν μπορούν να μαθευτούν μόνο με το να τις βουτάμε σε μεγάλα δεδομένα.

Αποφάσισα να πάω στην πηγή:

Ανώνυμος: τι σημαίνει αυτή η φράση; “ο john είναι πολύ πεισματάρης για να του μιλήσεις (john is too stubborn to talk to)”;

ChatGPT: Η φράση “ο John είναι πολύ πεισματάρης για να του μιλήσεις” υποδηλώνει ότι ο John είναι πολύ ανθεκτικός στο να αλλάξει τις απόψεις ή τη συμπεριφορά του, γεγονός που καθιστά δύσκολη ή απογοητευτική τη συζήτηση μαζί του. Υπονοεί ότι το πείσμα του John αποτελεί εμπόδιο στην αποτελεσματική επικοινωνία ή συζήτηση, επειδή μπορεί να μην είναι πρόθυμος να εξετάσει διαφορετικές απόψεις ή να συμβιβαστεί στις απόψεις του.

Για όσους κρατούν το σκορ: Shannon (και Sam Altman): 1, Τσόμσκι: 0.

Ρώτησα λοιπόν το ChatGPT για τις άχρωμες πράσινες ιδέες, και στις δύο εκδοχές. Μου έδωσε μια μικρή ιστορία της καλής φράσης, εξηγώντας τη γλωσσολογία του Τσόμσκι με βασικούς αλλά σταθερούς όρους. Αποκάλεσε την αντιγραμματική φράση (“furiously sleep ideas green colorless”) έναν “ανούσιο συνδυασμό” και χαρακτήρισε τη συνομιλία ως “ασυνάρτητο αίτημα, τυχαίες λέξεις”. Με κάποια παρότρυνση, αναγνώρισε ότι η δεύτερη φράση ήταν ένα συνονθύλευμα της πρώτης και έβγαλε το συμπέρασμα ότι η γραμματική “από μόνη της δεν εγγυάται ουσιαστική επικοινωνία”. Αυτό είναι σχεδόν το αντίθετο από αυτό που θέλει να πει ο Τσόμσκι – αλλά είναι επίσης αλήθεια. Περισσότεροι πόντοι για το ChatGPT.

Η ανθρώπινη μάθηση φαίνεται να συμβαίνει με μεγάλα άλματα, όχι με μικρά βήματα.

Εδώ είναι το πρόβλημα. Τίποτα από αυτά που παρήγαγε η μηχανή δεν μπορεί να θεωρηθεί ως απόδειξη, είτε έτσι είτε αλλιώς. Γνωρίζει αυτές τις προτάσεις, ή απλώς η στατιστική πρόβλεψη είναι πολύ πιο ισχυρή από ό,τι ήμασταν σε θέση να παρατηρήσουμε τη δεκαετία του 1940 και του ’50; Αυτή είναι η συζήτηση που οδηγεί την αναταραχή στο OpenAI. Αν βγουν οι σωστές απαντήσεις, πώς μπορείς να αρνηθείς ότι έχεις να κάνεις με νοημοσύνη;

Το πρόβλημα είναι ότι η ίδια η ερώτηση είναι λανθασμένη: Η τεχνητή νοημοσύνη παράγει πράγματι γλώσσα – αλλά όχι το είδος που μας λέει πώς λειτουργεί το ανθρώπινο μυαλό. Η μεταφυσική του OpenAI δεν μπορεί να νικηθεί από το πλαίσιο του Τσόμσκι, επειδή δεν μπορεί να συνδέσει την άποψή του για την ανθρώπινη γλώσσα με την ανάλυσή του για την προπαγάνδα. Η έννοια που λείπει είναι η κουλτούρα.

Ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να αντιληφθούμε την τεχνητή νοημοσύνη είναι περισσότερο σαν τους Eagles παρά σαν τους Creedence, περισσότερο οι παράξενες εκτάσεις της ψηφιακής κουλτούρας παρά οι εσωτερικές λειτουργίες του μυαλού που η πρωτοποριακή τέχνη γαργαλάει και εμπνέει. Αλλά δεν είναι μόνο ο Τσόμσκι που μισεί τους Eagles. Όλοι μας τους μισούμε.

Τον Αύγουστο, οι δημοσιογράφοι αποκάλυψαν ότι τα LLMs (Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα) εκπαιδεύονται σε πολλά βιβλία, μεταξύ άλλων. Το σύνολο δεδομένων Books3 περιλαμβάνει εκατοντάδες χιλιάδες βιβλία, πολλά από τα οποία προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα, με έργα των William Shakespeare, Stephen King και Toni Morrison να κάνουν την εμφάνισή τους ανάμεσα σε αυτά. Οι συγγραφείς έσπευσαν να αντιδράσουν σε αυτή την αποκάλυψη. Η κωμικός Sarah Silverman ηγείται μιας αγωγής κατά του OpenAI και της Meta. Η Μάργκαρετ Άτγουντ, γνωστή για τη συγγραφή του The Handmaid’s Tale, έγραψε ένα καυστικό άρθρο σχετικά με τη χρήση μυθιστορημάτων από την Τεχνητή Νοημοσύνη. Ο Stephen King έδειξε αδιαφορία, λέγοντας ότι δεν πιστεύει ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα είναι σε θέση να κάνει ό,τι κάνει εκείνος σύντομα. Αλλά το θέμα δεν είναι αν η τεχνητή νοημοσύνη είναι σε θέση να γράψει βιβλία. Το θέμα είναι ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι βιβλία.

Ακόμη και οι επιστήμονες της γνωστικής επιστήμης έχουν αναγνωρίσει ότι τα LLM είναι “μηχανές πολιτισμού”. Αλλά το πλαίσιο της γνωστικής επιστήμης, συμπεριλαμβανομένης της ακόμη αισθητής επιρροής του Τσόμσκι, κυριαρχεί στην κατανόηση αυτών των κρίσιμων αλγορίθμων. Όσο αυτό ισχύει, δεν θα είμαστε σε θέση να κατασκευάσουμε μια αριστερή πολιτική για την εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Οι μηχανές προπαγάνδας που ο Τσόμσκι πιστεύει ότι κατασκευάζουν τη συναίνεση είναι πλέον σχεδόν κατά εκατό τοις εκατό κατευθυνόμενες από την τεχνητή νοημοσύνη.

Οι γνωστικές θεωρίες για την ΤΝ έχουν χάσει το ευρύτερο σημείο. Οι θεωρίες δεν έχουν κλιμακωθεί με τα μεγάλα δεδομένα και τους τεράστιους υπολογιστές που απαιτούνται για την εκτέλεση της μηχανικής νοημοσύνης. Η βασική πεποίθηση του Μαρξ σχετικά με τη γλώσσα παρέχει ένα σημείο εκκίνησης για την οικοδόμηση μιας εναλλακτικής κατανόησης που συνδέει τη γλώσσα και την πολιτική, όπως αυτές οι μηχανές κάνουν πραγματικά σε πραγματικό χρόνο. Αλλά, μέχρι σήμερα, η μαρξιστική πολιτισμική θεωρία δεν έχει δώσει μεγάλη προσοχή στο πρόβλημα που θέτει ο Τσόμσκι.

Θεωρούμε δεδομένο ότι τα έργα τέχνης βασίζονται με κάποιον τρόπο το ένα πάνω στο άλλο. Αυτό μπορεί να είναι πιο προφανές στην τηλεόραση ή στα franchise. Δεν μπορείς να καταλάβεις τους Avengers: Endgame αν δεν έχετε δει όλα τα prequels των συστατικών (προσπάθησα μια φορά, και ήταν … … απαίσιο). Αλλά αυτό δεν συμβαίνει μόνο σε φανταστικά σύμπαντα. Το ύφος μιας ταινίας, η γεύση ενός μυθιστορήματος – αυτά είναι αποτελέσματα μεγάλης κλίμακας σε σύγκριση με τις προτάσεις και τα πλάνα που τα συνθέτουν. Ακόμα και στην καθημερινή γλώσσα, αυτή που χρησιμοποιούμε για να οργανωθούμε ως παραγωγική κοινωνία, δεν κοιτάμε συνέχεια μόνο μεμονωμένες λέξεις. Η συζήτηση μεγάλης διάρκειας είναι ο κανόνας, στην οποία διακυβεύεται μια πραγματική σχέση. Τα ζευγάρια παλεύουν για το έμμεσο νόημα με τρόπους που είναι δύσκολο να ξεμπερδέψουμε. Τα αφεντικά απολύουν και προάγουν εργαζόμενους για έμμεσες κινήσεις που κάνουν στην επικοινωνία, όχι μόνο για την “απόδοση”. Όλα αυτά παίζουν ρόλο, όπως επισήμανε ο Μαρξ, στις σχέσεις παραγωγής.

Ο τρόπος οργάνωσης της παραγωγής είναι το θέμα του πρώτου τόμου του Das Kapital, του οποίου ένα μεγάλο μέρος είναι αφιερωμένο στο εργοστάσιο μηχανών. Ο Μαρξ υποστηρίζει ότι οι μηχανές και οι εργάτες τίθενται αντιμέτωποι σε ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, περιθωριοποιώντας την εργασία μετατρέποντάς την σε ρύθμιση επιλογέων και κουμπιών, φροντίζοντας τις μηχανές. Σκεφτείτε το αυτόματο ταμείο στο παντοπωλείο – κάποιος εξακολουθεί να πρέπει να βρίσκεται εκεί, αλλά απαιτούνται ριζικά λιγότεροι εργάτες, οι οποίοι βρίσκονται εκεί κυρίως για να αποτρέπουν τις κλοπές και να βοηθούν στις αναπόφευκτες δυσλειτουργίες του μηχανήματος. Ο Μαρξ πίστευε ότι οι μηχανές εκπλήρωναν την αποστολή του κεφαλαίου: να κυριαρχήσει και να υποτάξει πλήρως την εργασία υπό τον έλεγχό του. Το εργοστάσιο είναι μια ενιαία μηχανή- οι εργάτες είναι απλώς οργανικά, ζωντανά μέρη της μηχανής.

Αλλά το εργοστάσιο πρέπει ακόμα να οργανώνεται με τη χρήση της γλώσσας, οπότε οι σχέσεις των εργατών με τα αφεντικά και η οργάνωση που εκτελεί η διοίκηση – βασικά όλη η επιχείρηση – εξακολουθεί να έχει αυτό το απόλυτα ανθρώπινο μέσο ως την καρδιά που χτυπάει. Αυτό είναι που θα μπορούσε να αλλάξει με την αυτοματοποίηση της γλώσσας.

Οι ψηφιακές τεχνολογίες έχουν καταστήσει το ενοποιημένο εργοστάσιο μέρος ενός παγκόσμιου μηχανικού συστήματος. Αυτό το σύστημα συγκρατείται από δεδομένα, συνδέοντας αλυσίδες εφοδιασμού, σημεία πώλησης, εργοστάσια και σχεδόν κάθε καταναλωτή στη γη. Αυτό το σύστημα δεδομένων έχει γίνει όρος του σύγχρονου καπιταλισμού. Αλλά η επικοινωνία εξακολουθεί να λαμβάνει χώρα μεταξύ των ανθρώπων κατά μήκος των αλυσίδων εφοδιασμού και στα χαρακώματα του παγκόσμιου κεφαλαίου. Τα LLM, ανάλογα με το πώς θα αναπτυχθούν τώρα – που κανείς δεν μπορεί ακόμη να γνωρίζει – αυτοματοποιούν αυτό το γενικό μέσο της παγκόσμιας παραγωγής και ανταλλαγής. Παίρνουν τη γλώσσα που ο Τσόμσκι πιστεύει ότι μπορεί να υπάρχει μόνο στο βαθύ εσωτερικό του ανθρώπινου μυαλού και τη συνδέουν στο αφάνταστα πολύπλοκο δίκτυο του παγκόσμιου κεφαλαίου. Αν αναπτύξουμε την πολιτιστική παραγωγή σε αυτόν τον χώρο, θα μπορούσαμε να χάσουμε εντελώς από τα μάτια μας – και όχι μόνο τον έλεγχο – τις μηχανορραφίες του κεφαλαίου.

Όλα αυτά σημαίνουν ότι η φιλοσοφία της γλώσσας είναι πιο επιτακτική για την Αριστερά από ποτέ. Η ανάλυση της κουλτούρας πρέπει τώρα να μπει σε αυτή την εικόνα – η κλίμακα και τα αποτελέσματα της γλώσσας στον αυτοματοποιημένο κόσμο δεν μπορούν να δηλωθούν σωστά χωρίς αυτήν. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο πολιτισμός δεν είναι πλέον μια απλή “υπερδομή” αλλά οι ράγες πάνω στις οποίες κινείται το κεφάλαιο.

Σε μια συνέντευξή του το 2012, ο Τσόμσκι είπε ότι “αν ένα μόριο γίνει πολύ μεγάλο, [οι φυσικοί] το δίνουν στους χημικούς”. Και στη συνέχεια, όταν γίνεται πολύ μεγάλο γι’ αυτούς, το παραδίδουν στους βιολόγους, στη συνέχεια στους ψυχολόγους, ώσπου “τελικά καταλήγει στα χέρια των κριτικών λογοτεχνίας”. Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει κάνει αυτό το αστείο κυριολεκτικό – και η απεραντοσύνη της ψηφιακής γλώσσας είναι ο μεντεσές πάνω στον οποίο γυρνά η κριτική του καπιταλισμού στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Πηγή: Jacobin

Μετάφραση: antapocrisis

Τεχνητή Νοημοσύνη: Ανοικτή ή κλειστή;

/0 Comments/in /by

Η απόλυση του Σαμ Άλτμαν, ιδρυτή της OpenAI, από το ίδιο του το διοικητικό συμβούλιο αποκαλύπτει τις αντιφάσεις που αναδύονται στην ανάπτυξη του ChatGPT και άλλων μοντέλων “γενετικής τεχνητής νοημοσύνης” που οδηγούν την επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης.

Θα φέρει η τεχνητή νοημοσύνη και αυτά τα μοντέλα γλωσσικής μάθησης (LLM) θαυμαστά νέα οφέλη στη ζωή μας, μειώνοντας τις ώρες του μόχθου και ανεβάζοντας τις γνώσεις μας σε νέα ύψη της ανθρώπινης προσπάθειας; Η αντίθετα θα οδηγήσει η γενετική τεχνητή νοημοσύνη στην αυξανόμενη κυριαρχία της ανθρωπότητας από τις μηχανές και σε ακόμη μεγαλύτερη ανισότητα πλούτου και εισοδήματος, καθώς οι ιδιοκτήτες και όσοι ασκούν έλεγχο στην τεχνητή νοημοσύνη θα γίνουν “οι νικητές που τα παίρνουν όλα”, ενώ η υπόλοιπη ανθρωπότητα θα “μείνει πίσω”;

Φαίνεται ότι το διοικητικό συμβούλιο του OpenAI απέλυσε τον “γκουρού” ηγέτη τους Altman επειδή υπήρξε “σύγκρουση συμφερόντων”, δηλαδή ο Altman ήθελε να μετατρέψει το OpenAI σε μια τεράστια επιχείρηση που θα έβγαζε χρήματα και θα υποστηριζόταν από μεγάλες επιχειρήσεις (η Microsoft είναι ο σημερινός χρηματοδότης), ενώ το υπόλοιπο διοικητικό συμβούλιο συνέχισε να βλέπει το OpenAI ως μια μη κερδοσκοπική επιχείρηση που στοχεύει να διαδώσει τα οφέλη της ΤΝ σε όλους, με τις κατάλληλες διασφαλίσεις για την προστασία της ιδιωτικής ζωής, την εποπτεία και τον έλεγχο.

Ο αρχικός στόχος του OpenAI ήταν να υπάρξει ως μη κερδοσκοπικό εγχείρημα που δημιουργήθηκε προς όφελος της ανθρωπότητας και όχι των μετόχων. Φαίνεται όμως ότι το καρότο των τεράστιων κερδών οδηγούσε τον Altman στο να αλλάξει αυτόν τον στόχο. Ακόμη και πριν το ChatGPT, ο Altman είχε δημιουργήσει μια ξεχωριστή επιχείρηση τεχνητής νοημοσύνης που τον έκανε πλούσιο. Και υπό τη διεύθυνσή του, η OpenAI είχε αναπτύξει έναν “κερδοσκοπικό” επιχειρηματικό βραχίονα, που επέτρεπε στην εταιρεία να προσελκύσει εξωτερικές επενδύσεις και να εμπορευματοποιήσει τις υπηρεσίες της.

Όπως το έθεσαν οι FT: “αυτή η υβριδική δομή δημιούργησε εντάσεις μεταξύ των δύο “φυλών” στην OpenAI, όπως τις αποκαλούσε ο Altman. Η φυλή της ασφάλειας, με επικεφαλής τον επικεφαλής επιστήμονα και μέλος του διοικητικού συμβουλίου Ilya Sutskever, υποστήριξε ότι η OpenAI πρέπει να παραμείνει πιστή στον ιδρυτικό της σκοπό και να αναπτύσσει την τεχνητή νοημοσύνη μόνο προσεκτικά. Η εμπορική φυλή φαινόταν θαμπωμένη από τις δυνατότητες που απελευθέρωσε η επιτυχία του ChatGPT και ήθελε να επιταχύνει (δηλαδή να βγάλει χρήματα). Η φυλή της ασφάλειας φάνηκε να έχει επικρατήσει προς το παρόν.”

Ο Altman δεν είναι επιστήμονας, αλλά φαίνεται ότι είναι άνθρωπος των μεγάλων ιδεών, επιχειρηματίας στην παράδοση του Bill Gates (με τη Microsoft). Υπό τον Altman, η OpenAI μετατράπηκε μέσα σε οκτώ χρόνια από μια μη κερδοσκοπική ερευνητική μονάδα σε μια εταιρεία που φέρεται να παράγει ετήσια έσοδα 1 δισ. δολαρίων. Οι πελάτες της κυμαίνονται από τη Morgan Stanley έως την Estée Lauder, την Carlyle και την PwC.

Η επιτυχία αυτή κατέστησε τον Altman de facto πρεσβευτή της βιομηχανίας τεχνητής νοημοσύνης, παρά την έλλειψη επιστημονικού υπόβαθρου. Νωρίτερα φέτος, ξεκίνησε μια παγκόσμια περιοδεία, συναντώντας παγκόσμιους ηγέτες, νεοφυείς επιχειρήσεις και ρυθμιστικές αρχές σε πολλές χώρες. Ο Altman μίλησε στην περιφερειακή σύνοδο κορυφής Apec Ασίας-Ειρηνικού στο Σαν Φρανσίσκο μόλις μια ημέρα πριν από την απόλυσή του.

Ο Altman προφανώς έχει “άγρια φιλοδοξία και ικανότητα να συγκεντρώνει υποστήριξη”. Έχει περιγραφεί ως “βαθιά ανταγωνιστικός” και “εγκέφαλος”, με έναν γνωστό του να λέει ότι δεν υπάρχει κανείς καλύτερος στο να ξέρει πώς να συσσωρεύει εξουσία. Ως αποτέλεσμα, έχει κερδίσει τη “λατρεία” των οπαδών του, ανάμεσα στους 700 και πλέον υπαλλήλους του, οι περισσότεροι από τους οποίους υπέγραψαν μια επιστολή που ζητούσε την επαναφορά του και την παραίτηση της “φυλής της ασφάλειας” στο διοικητικό συμβούλιο.

Η OpenAI έχει ξοδέψει μισό δισεκατομμύριο δολάρια για την ανάπτυξη του ChatGPT, οπότε ήταν έτοιμη να ξεκινήσει την πώληση μετοχών αξίας 86 δισεκατομμυρίων δολαρίων πριν από τη διάσπαση στο διοικητικό συμβούλιο. Αυτό θα συνέχιζε τη μη κερδοσκοπική προσέγγιση. Τώρα, με τον Altman και άλλους να εντάσσονται στη Microsoft ως υπάλληλοι, φαίνεται ότι το OpenAI μπορεί να απορροφηθεί από τη Microsoft για ένα ευτελές ποσό και έτσι να τερματιστεί η “μη κερδοσκοπική” αποστολή της εταιρείας.

Αυτό που δείχνουν όλα αυτά είναι ότι όσοι πιστεύουν ότι η επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης και η τεχνολογία της πληροφορίας θα αναπτυχθούν από καπιταλιστικές εταιρείες προς όφελος όλων, πλανώνται πλάνην οικτράν. Το κέρδος έρχεται πρώτο και τελευταίο – ανεξάρτητα από τον αντίκτυπο στην ασφάλεια, την προστασία και τις θέσεις εργασίας που θα έχει η τεχνολογία της Τεχνητής Νοημοσύνης στην ανθρωπότητα τις επόμενες δεκαετίες.

Ορισμένοι φοβούνται ότι η ΤΝ θα γίνει “θεϊκή”, δηλαδή μια υπερ-νοημοσύνη που θα αναπτύσσεται αυτόνομα, χωρίς ανθρώπινη επίβλεψη και τελικά θα ελέγχει την ανθρωπότητα. Μέχρι στιγμής, η τεχνητή νοημοσύνη και τα LLM δεν παρουσιάζουν τέτοια “υπερ-νοημοσύνη” και, όπως έχω υποστηρίξει σε προηγούμενες αναρτήσεις, δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη φανταστική δύναμη της ανθρώπινης σκέψης. Μπορούν όμως να αυξήσουν σε τεράστιο βαθμό την παραγωγικότητα, να μειώσουν τις ώρες εργασίας και να αναπτύξουν νέους και καλύτερους τρόπους επίλυσης προβλημάτων, αν τεθούν σε χρήση προς όφελος της κοινωνίας.

Αυτό που είναι σαφές είναι ότι η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης δεν θα πρέπει να βρίσκεται στα χέρια “φιλόδοξων” επιχειρηματιών όπως ο Altman ή να ελέγχεται από τους μεγα-τεχνολογικούς γίγαντες όπως η Microsoft. Αυτό που χρειάζεται είναι ένα διεθνές, μη εμπορικό ερευνητικό ινστιτούτο, παρόμοιο με το CERN στην πυρηνική φυσική. Αν κάτι απαιτεί δημόσια ιδιοκτησία και δημοκρατικό έλεγχο στον 21ο αιώνα, αυτό είναι η τεχνητή νοημοσύνη.

Πηγή: The Next Recession

Αθηναϊκοί διάλογοι για την παγκόσμια ανισότητα

/0 Comments/in /by

Γλαύκων (Γ). Καλημέρα, Αδείμαντε. Έχω μια καλή είδηση για σένα. Ίσως έχεις ήδη ακούσει ότι η παγκόσμια ανισότητα, όπως υπολογίζεται με βάση τις διαφορές στα πραγματικά εισοδήματα μεταξύ των ανθρώπων, έχει μειωθεί σημαντικά τα τελευταία 30 χρόνια και αυτή είναι η πρώτη τόσο μεγάλη μείωση μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση.

Αδείμαντος (A). Καλημέρα και σε σένα, Γλαύκωνα. Είμαι εξαιρετικά χαρούμενος που συμβαίνει αυτό. Αυτό αποδεικνύει καθαρά ότι ο καπιταλισμός λειτουργεί και ότι οι κριτικές στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, ήταν και είναι λανθασμένες.

Γ. Αλλά γνωρίζεις, Αδείμαντε, ότι το μεγαλύτερο μέρος της μείωσης της παγκόσμιας ανισότητας οφείλεται στην Κίνα. Και γνωρίζεις επίσης ότι η Κίνα δεν ακολούθησε ακριβώς νεοφιλελεύθερες πολιτικές κατά την περίοδο αυτή. Επιπλέον, έχεις επικρίνει πολλές φορές τις πολιτικές του κρατικού καπιταλισμού της Κίνας.

Α. Ναι, είμαι κατά των κινεζικών πολιτικών και πιστεύω ότι είναι λανθασμένες πολιτικές.

Γ. Πώς μπορούν να είναι λανθασμένες, Αδείμαντε, όταν μόλις χαιρετίσαμε τη μείωση της παγκόσμιας ανισότητας, η οποία επιτεύχθηκε κυρίως χάρη στην Κίνα;

Α. Δύσκολη ερώτηση, αλλά ας επιστρέψουμε στη συζήτηση για την παγκόσμια ανισότητα.

Γ. Περίμενε ένα λεπτό, Αδείμαντε. Εάν οι πολιτικές της Κίνας είναι τόσο επιτυχημένες δεν θα έπρεπε να τις αντιγράψουν άλλες χώρες;

Α. Όχι, Γλαύκωνα φίλε μου, γιατί γνωρίζω την Κίνα: Η Κίνα θα εκμεταλλευτεί άλλες χώρες μέσω δυσμενούς δανεισμού. Οι χώρες αυτές δεν θα είναι σε θέση να αποπληρώσουν τα δάνειά τους και θα μπουν στον φαύλο κύκλο της υπανάπτυξης.

Γ. Μα, Αδείμαντε, το ίδιο επιχείρημα δεν είχε διατυπωθεί πολλές φορές και στο παρελθόν από τους αριστερούς επικριτές των δυτικών δανείων, και το οποίο επίσης πολλές φορές, εδώ στην αγορά της Αθήνας, είχες σθεναρά απορρίψει;

Α. Επίτρεψέ μου να πω ότι πιστεύω ότι η κατάσταση σήμερα είναι διαφορετική. Θα σου δώσω μια ακριβή απάντηση αργότερα. Αλλά ας επιστρέψουμε στη σύγκλιση. Χαίρομαι που ο κόσμος συγκλίνει, αλλά μου φαίνεται ότι εσύ, Γλαύκωνα, δεν ανησυχείς καθόλου για το γεγονός ότι τα κατώτερα τμήματα της κατανομής του εισοδήματος των πλούσιων χωρών υποχωρούν στην παγκόσμια κατάταξη.

Γ. Βέβαια, Αδείμαντε. Η πτώση τους στην παγκόσμια ιεραρχία είναι αναπόσπαστο μέρος της σύγκλισης. Αν έχουμε σύγκλιση, αυτό σημαίνει ότι κάποιοι άνθρωποι που είχαν εισόδημα χαμηλότερο από το δικό σου, τώρα θα έχουν εισόδημα υψηλότερο από το δικό σου, και έτσι θα βρεθούν μπροστά από εσένα. Επομένως, αγαπητέ μου Αδείμαντε, δεν μπορείς να είσαι υπέρ της παγκόσμιας σύγκλισης και ταυτόχρονα υπέρ της διατήρησης των ίδιων ανθρώπων στην κορυφή. Είναι μαθηματικά αδύνατο. Αν η σύγκλιση είναι καλή, τότε αυτή η παγκόσμια αναδιάταξη των εισοδημάτων είναι επίσης καλή.

Α. Αλλά πολιτικά πώς θα εξηγήσω ότι ολόκληρη η κατανομή της χώρας μου δεν είναι πλέον η πρώτη, ότι δεν είμαστε στο κορυφαίο δεκατημόριο ή ακόμη και στο κορυφαίο πεντημόριο; Αυτό μας δημιουργεί πολλά προβλήματα στο εσωτερικό, διότι οι μεσαίες τάξεις αισθάνονται πολύ φτωχότερες, σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο, ακόμη και αν τα πραγματικά τους εισοδήματα εξακολουθούν να αυξάνονται. Ένας από τους διάσημους συγγραφείς που μας έδωσε η Βρετανία, ο Paul Collier, νοσταλγεί στο βιβλίο του “Το μέλλον του καπιταλισμού” την εποχή που ο Βρετανός εργάτης θα μπορούσε να κοιτά τον κόσμο όρθιος και περήφανος επειδή ήταν πλουσιότερος από πολλούς άλλους ανθρώπους.

Γ. Αν ήταν πλουσιότερος από πολλούς άλλους ανθρώπους, αυτό σημαίνει ότι πολλοί άλλοι άνθρωποι ήταν φτωχότεροι από αυτόν και σε αυτούς ακριβώς τους ανθρώπους μάλλον δεν άρεσε αυτή η κατάσταση. Έτσι, τώρα, αυτοί οι άνθρωποι, αρέσκονται στην ιδέα να φτάσουν και ίσως να ξεπεράσουν εισοδηματικά τον Βρετανό εργάτη του Paul. Επιπλέον, γιατί θα πρέπει ο Βρετανός ή οποιοσδήποτε άλλος εργαζόμενος να παραμείνει για πάντα σε αυτή την κορυφαία θέση;

Α. Επειδή το ανάποδο είναι πολύ δύσκολο να το εξηγήσουμε στον κόσμο.

Γ. Το καταλαβαίνω αυτό, αγαπητέ μου Αδείμαντε. Αλλά αυτό είναι το δικό σας πολιτικό πρόβλημα. Αυτό δεν είναι ένα πρόβλημα που απασχολεί κάποιον που ενδιαφέρεται για την παγκόσμια ισότητα και την παγκόσμια κοινωνική κινητικότητα. Βλέποντας τα πράγματα παγκόσμια, πρέπει να αντιμετωπίζουμε όλους το ίδιο. Αλλά επίτρεψέ μου να σε ρωτήσω το εξής: είσαι, το γνωρίζω αυτό, υπέρ της κοινωνικής κινητικότητας στη χώρα σου. Θέλεις όλοι να έχουν την ίδια ευκαιρία να πετύχουν. Γιατί να μην υπάρχει λοιπόν κοινωνική κινητικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο;  Τι το διαφορετικό ισχύει ώστε να αισθάνεσαι άσχημα και να είσαι αρνητικός στην κοινωνική κινητικότητα και στην αναδιάταξη των εισοδημάτων σε όλο τον κόσμο; Και αν είσαι αρνητικός σε αυτό, δεν θα έπρεπε τότε να υποστηρίζεις ότι παρόμοιες ανακατατάξεις δεν πρέπει να γίνονται ούτε στο εθνικό επίπεδο; Δεν θα έπρεπε να υποστηρίζεις ότι όλοι οι άνθρωποι που ήταν πλούσιοι πρέπει να παραμείνουν πλούσιοι; Εάν οι πλούσιες χώρες πρέπει να παραμείνουν στις ίδιες υψηλές θέσεις στον κόσμο, γιατί να μην παραμείνουν οι πλούσιες οικογένειες στην ίδια υψηλή θέση εντός κάθε χώρας;

Α. Το πλοίο έφτασε. Πρέπει να σε αποχαιρετήσω τώρα. Ας συνεχίσουμε αυτή τη συζήτηση αύριο.

…

Έρχεται ο Θρασύμαχος (Θ).

Θ. Γεια σου, Γλαύκωνα. Είμαι λίγο αναστατωμένος μαζί σου. Έκανες μεγάλο θέμα με το γεγονός ότι η παγκόσμια ανισότητα μετρούμενη σε σχετικούς όρους (το εισόδημά μου ως κλάσμα του δικού σου) έχει μειωθεί. Αλλά δεν με ενδιαφέρει αυτό. Αν κοιτάξουμε τις απόλυτες διαφορές στο εισόδημα μεταξύ των ανθρώπων, αυτές έχουν αυξηθεί.

Γ. Ναι, Θρασύμαχε, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχεις δίκιο, αλλά αυτό συμβαίνει κάθε φορά που αυξάνεται το συνολικό πραγματικό εισόδημα και το πραγματικό εισόδημα των μεμονωμένων ατόμων. Οι διαφορές σε απόλυτους όρους αυξάνονται ακόμη και αν οι σχετικές διαφορές παραμένουν οι ίδιες ή μειώνονται. Αυτό είναι σαν να παίρνεις ένα μπαλόνι και να σχεδιάζεις με μολύβι διάφορα σημεία πάνω στο μπαλόνι και μετά να το φουσκώνεις: τι συμβαίνει τότε; Ενώ οι σχετικές αποστάσεις παραμένουν οι ίδιες (ή στην περίπτωση της σύγκλισης ακόμη και μειώνονται), οι απόλυτες αποστάσεις μεταξύ των σημείων σε ένα μεγαλύτερο μπαλόνι γίνονται μεγαλύτερες. Αλλά αυτό δεν πειράζει γιατί το μπαλόνι (το παγκόσμιο ΑΕΠ) είναι μεγαλύτερο.

Θ. Ίσως όμως να είμαι πεισματάρης και να με ενδιαφέρουν μόνο οι απόλυτες αποστάσεις και όχι οι σχετικές.

Γ. Εντάξει, Θρασύμαχε, αλλά τότε πρέπει να είσαι συνεπής: οι απόλυτες διαφορές στο εισόδημα για παράδειγμα στις ΗΠΑ το 1860 ήταν υποπολλαπλάσιες από τις απόλυτες διαφορές σήμερα. Ο λόγος είναι απλά ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των ΗΠΑ ήταν λιγότερο από το ένα δέκατο του σημερινού, και όταν εξετάζεις την απόσταση μεταξύ οποιουδήποτε εκατοστημορίου στην κατανομή του εισοδήματος σε σχέση με ένα άλλο στην εποχή εκείνη, και συγκρίνεις τις αποστάσεις αυτές με τα σημερινά δεδομένα, τότε ήταν πολύ μικρές. (Και χρησιμοποιώ εδώ εισοδήματα που είναι όλα διορθωμένα στο επίπεδο των τιμών και εκφράζονται σε τρέχοντα δολάρια). Αλλά δεν θα έλεγες, Θρασύμαχε, έτσι δεν είναι, ότι η ανισότητα σε μια πολύ φτωχότερη Αμερική με το 13% του πληθυσμού της σε καθεστώς δουλείας ήταν πολύ, πολύ μικρότερη από την ανισότητα σήμερα; Θα υπερασπιζόσουν κάτι τέτοιο;

Θ: Μάλλον όχι, αλλά ας πάμε στο παγκόσμιο επίπεδο. Η σύγκλισή σου οφείλεται κυρίως στην Κίνα. Άλλες χώρες δεν έχουν πραγματικά συγκλίνει με τα δυτικά εισοδήματα και σίγουρα όχι η Αφρική.

Γ. Ναι, αυτό είναι ένα δυνατό σημείο στα επιχειρήματά σου. Η Κίνα πράγματι οδηγεί τη σύγκλιση και η Αφρική παραμένει εξίσου φτωχή. Ακόμη μπορούμε να πούμε ότι η απόσταση μεταξύ της Αφρικής και του πλούσιου κόσμου αυξάνεται.

Θ. Επομένως, έχω δίκιο να ισχυρίζομαι ότι η νεοφιλελεύθερη τάξη πραγμάτων έχει αυξήσει την ανισότητα μεταξύ των χωρών και των λαών και έχεις μειωμένη ανισότητα μόνο αν συμπεριλάβεις την Κίνα. Έτσι, το χάσμα μεταξύ του πυρήνα και της περιφέρειας απλώς επιδεινώνεται.  

Γ. Αυτό δεν είναι ακριβώς αλήθεια Θρασύμαχε, γιατί ακόμα και αν εξαιρεθεί η Κίνα η παγκόσμια ανισότητα μειώνεται, αν και κατά σημαντικά μικρότερο ποσοστό. Αλλά τότε αν αποβάλλεις την Κίνα από τον “αναπτυσσόμενο κόσμο” ή την περιφέρεια επειδή έγινε πλούσια, δεν αλλάζεις μόνιμα τον ορισμό της περιφέρειας; Όποιος είναι επιτυχημένος “εκδιώκεται” από την περιφέρεια, και με αυτή τη λογική δεν θα μπορούσε σχεδόν ποτέ να υπάρξει σύγκλιση, επειδή θα υπήρχαν πάντα κάποιες φτωχές χώρες που δεν θα συγκλίνουν. Αν η Ινδία συγκλίνει αύριο, θα την απέκλειες κι αυτή- αν η Ινδονησία και το Βιετνάμ, και μετά το Μπαγκλαντές, έρθουν μετά, θα τις απέκλειες κι αυτές. Έτσι, δεν μπορείς ποτέ να έχεις σύγκλιση εξ ορισμού, αφού κάθε χώρα που συγκλίνει θα πεταχτεί έξω από τη σύγκρισή σου.

Θ. Γλαύκωνα, προβάλλεις πολλά επιχειρήματα γεμάτα σοφιστεία, αλλά παρόλο που δεν μπορώ να σε αντικρούσω, θα σκεφτώ λίγο και θα έρθω με μια στέρεη απόδειξη ότι αυτό που λες δεν μπορεί να είναι σωστό.

Πηγή: substack.com

Μετάφραση: antapocrisis

Αφηγήσεις για την Τεχνητή Νοημοσύνη: Πανάκεια-Πεπρωμένο-Μέλλον της εργασίας

/0 Comments/in /by

Αναμφισβήτητα, βιώνουμε σήμερα μια περίοδο τεράστιου ενθουσιασμού για την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ). Με κορωνίδα το ChatGPT, οι περισσότεροι/ες μιλούν για παρόμοιες τεχνολογίες και προσμένουν νέες καλύτερες μέρες μέσω αυτών. Παρότι η τεχνητή νοημοσύνη μοιάζει κάτι πρωτοφανές και παρουσιάζεται συχνά ως λύση στα πιο πιεστικά προβλήματα της ανθρωπότητας (όπως η κλιματική κρίση και η φτώχεια) είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η έννοια της τεχνητής νοημοσύνης προκαλούσε αντίστοιχα ρίγη ενθουσιασμού και στις κοινωνίες των προηγούμενων δεκαετιών. Ακόμη και κατά την περίοδο του μεσοπολέμου, διατάξεις όπως οι υπολογιστικοί κανόνες παρουσιάζονταν ως ευφυείς μηχανές. Αυτή η παρουσίαση των μηχανών ως ευφυών όντων δεν εξυπηρετεί μόνο τη δημιουργία ενθουσιασμού αλλά και αποκρύπτει την ανθρώπινη εργασία που απαιτείται, όπως θα διερευνήσουμε παρακάτω.

Σύμφωνα με ερευνητές της ιστορίας της τεχνολογίας, πλέον κολυμπάμε στο τρίτο κύμα ενθουσιασμού για την τεχνητή νοημοσύνη, το οποίο ξεκίνησε στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 2000. Το πρώτο κύμα σημειώθηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1970 και το δεύτερο από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Τα προηγούμενα κύματα έδειξαν ότι αυτός ο ενθουσιασμός γύρω από την ΤΝ βασίζεται συχνά σε υπερβολικές προσδοκίες, δημιουργώντας μια πραγματικότητα που υπολείπεται των υποσχέσεων.

Μεταξύ αυτών των περιόδων ενθουσιασμού, υπήρχαν επίσης περίοδοι αδιαφορίας για την ΤΝ, κατά τις οποίες οι προσδοκίες, παρά τη σημαντική χρηματοδότηση της έρευνας, απέτυχαν να εκπληρώσουν τους στόχους τους.

Η περιοδολόγηση της ανάπτυξης της ΤΝ μας προσφέρει μία ακόμη αναγκαία διαπίστωση: σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από τον τεχνολογικό ντετερμινισμό –δηλαδή την πεποίθηση ότι η τεχνολογία είναι ουδέτερη και διαμορφώνει την κοινωνία χωρίς οι οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες να επηρεάζουν το σχεδιασμό και την ανάπτυξή της– η ιστορική αναδρομή μας κάνει εμφανές ότι η κυρίαρχη αντίληψη για την τεχνητή νοημοσύνη δεν αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα.

Πέραν της διάκρισης περιόδων ενθουσιασμού και απογοήτευσης, υπάρχει και μια άλλη σημαντική διχοτόμηση: η αντίθεση μεταξύ των προσδοκιών μίας μεταβιομηχανικής κοινωνίας και των παραδοχών που συνδέονται με την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Μέσα από αυτή τη διχοτόμηση επιχείρουμε να παρουσιάσουμε τις κυρίαρχες αφηγήσεις που εντοπίζουμε σχετικά με την ΤΝ.

Πανάκεια

Από τη δεκαετία του 1960 μέχρι τα τέλη του 1980 η κυρίαρχη αφήγηση περιλαμβάνει την περιγραφή μιας μεταβιομηχανικής κοινωνίας που θα προκύψει τα επόμενα χρόνια λόγω της ΤΝ και της αυτοματοποίησης. Σε αυτή την αφήγηση, κυριαρχούν κοινωνικές όψεις της τεχνολογίας καθώς περιγράφεται η τεχνολογία (και κυρίως η ΤΝ) ως το κλειδί για μία μεταβιομηχανική κοινωνία, όπου οι άνθρωποι πλέον δεν θα χρειάζεται να δουλεύουμε, αφού οι μηχανές θα δουλεύουν για εμάς.

Αυτή η μεταβιομηχανική κοινωνία θα προκύψει από την τεχνητή νοημοσύνη αλλά ταυτόχρονα θα απαιτεί και ένα νέο πολιτικό σύστημα. Η διαμάχη μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού δεν θα έχει πλέον νόημα, η πάλη των τάξεων θα σταματήσει, αφού θα δημιουργηθεί ένα ενιαίο και τεχνοκρατικό πολιτικό πλαίσιο που θα εγγυηθεί τη βιωσιμότητα αυτής της μεταβιομηχανικής κοινωνίας και θα προσφέρει περισσότερες ελευθερίες, ευημερία και καλύτερη ποιότητα ζωής.

Πεπρωμένο

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 εκφράζεται η διάψευση αυτών των προσδοκιών λόγω και της επικράτησης του νεοφιλελευθερισμού. Πλέον η αφήγηση δεν περιλαμβάνει μια μεταβιομηχανική κοινωνία που θα προκύψει από την τεχνητή νοημοσύνη αλλά, αντί αυτής, περιλαμβάνει μία τέταρτη βιομηχανική επανάσταση (4ΒΕ). Εισάγοντας αυτή τη προσέγγιση, η αφήγηση υπονοεί ότι η εισαγωγή της ΤΝ στην παραγωγή θα έχει τα χαρακτηριστικά των προηγούμενων βιομηχανικών επαναστάσεων.

Η αφήγηση αυτή μας καλεί να προετοιμαστούμε για έναν νέο κύκλο δημιουργικής καταστροφής. Σύμφωνα με αυτό το δόγμα, οι νέες μορφές της βιομηχανικής παραγωγής –στη συγκεκριμένη περίπτωση τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης– θα αντικαταστήσουν τις προηγούμενες και επομένως θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας, ενώ θα καταργηθούν κάποιες από τις παλιές.

Μέλλον της εργασίας

 Στον αντίποδα των παραπάνω, μία τρίτη και ανταγωνιστική αφήγηση μοιάζει να γεννιέται. Συγκροτείται μέσω κριτικής και προσπαθεί, από τη μία, να αντικρούσει την πίστη στη τεχνο-λυσικρατία (techno-solutionism) της πρώτης αφήγησης και, από την άλλη, στη νεοφιλελεύθερη και ντετερμινιστική αποδοχή της δεύτερης. Για λόγους συντομίας, θα την αποκαλέσουμε αφήγηση του μέλλοντος της εργασίας (future of work).

Η κριτική αυτή, εκκινώντας από την υπαρκτή ΤΝ, επικεντρώνεται στις επιπτώσεις για την υποβάθμιση της εργατικής δύναμης αλλά και την άνιση κατανομή των εισοδημάτων που προβλέπονται από την ανάπτυξη της ΤΝ. Εκτός της επισήμανσης του προβλήματος της ανεργίας, για το οποίο η νεοφιλελεύθερη αφήγηση δεν προσδιορίζει πώς θα λυθεί, εισάγει την επιρροή της ΤΝ στον μετασχηματισμό της εργασίας. Πώς μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η ΤΝ θα σημαίνει ένα μέλλον εργασίας με αξιοπρεπείς συνθήκες και μισθό που καλύπτει τις ανάγκες των εργαζόμενων, όταν υπάρχει ένα σύνολο παραδειγμάτων που αναδεικνύουν το αντίθετο. Κομβικά ερωτήματα σε αυτή την κατεύθυνση είναι τα ακόλουθα:

Πώς θα βρεθεί λύση για την έλλειψη των δεξιοτήτων που απαιτείται για τη χρήση και την εισαγωγή της τεχνητής νοημοσύνης στην παραγωγή;
Αν δεν βρεθεί λύση, ποιος είναι ο ρυθμός που χάνονται ή δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας και νέες δεξιότητες;

Αν βρεθεί, με ένα δεδομένο ρυθμό αύξησης της χρήσης της ΤΝ στην παραγωγική διαδικασία, ποια θα είναι η δυνατότητα επανεκπαίδευσης και στελέχωσης της παραγωγής με δυναμικό που θα έχει αποκτήσει αυτές τις δυνατότητες ;

Με αυτό το τρόπο, μετατοπίζει τη συζήτηση από τη δημιουργική καταστροφή στις σχέσεις εξουσίας εντος του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.

Επιπλέον, η αφήγηση αυτή καταλήγει στην παρατήρηση του λεγόμενου «αόρατου εργάτη», δηλαδή στο φαινόμενο να αποκρύπτεται η εργασία που συντελείται στο πλαίσιο της ΤΝ. Η απόκρυψη της εργασίας εξυπηρετεί δύο πρωταρχικούς σκοπούς:

Πρώτον, δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι ολόκληρη η διαδικασία κατασκευής, συντήρησης και λειτουργίας των συστημάτων ΤΝ επιτυγχάνεται αποκλειστικά από μηχανές. Αυτή η ψευδαίσθηση τροφοδοτείται συχνά από την απεικόνιση της ΤΝ ως ένα σύνολο αυτόνομων τεχνολογικών οντοτήτων που διαθέτουν την ικανότητα να σκέφτονται και να ενεργούν ανεξάρτητα. Τα μέσα ενημέρωσης συχνά αναδεικνύουν τις δυνατότητες των συστημάτων ΤΝ, ενώ υποβαθμίζουν την ανθρώπινη προσπάθεια και την τεχνογνωσία που απαιτούνται για την ανάπτυξη και τη λειτουργία τους.

Η αντίληψη της ΤΝ ως αυτόνομων οντοτήτων ενισχύεται μέσω πολιτισμικών απεικονίσεων ( ταινίες ή λογοτεχνία), όπου η ΤΝ παρουσιάζεται συχνά ως αυτοσυνείδητη και ικανή να λαμβάνει αποφάσεις και να προβαίνει σε ενέργειες χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Αυτές οι απεικονίσεις συμβάλλουν στην εσφαλμένη αντίληψη ότι η ΤΝ λειτουργεί χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, συσκοτίζοντας περαιτέρω τον ρόλο της ανθρώπινης εργασίας στην ανάπτυξη και τη λειτουργία της.

Δεύτερον, η απόκρυψη της ανθρώπινης εργασίας στο πεδίο της ΤΝ χρησιμεύει στην υποτίμηση της σημασίας των εργαζομένων που εμπλέκονται σε αυτόν τον τομέα. Υποβαθμίζοντας τη σημασία της ανθρώπινης εργασίας, ενισχύεται η αντίληψη ότι οι εργαζόμενοι μπορούν να αντικατασταθούν από τις μηχανές. Αυτή η υποτίμηση της ανθρώπινης εργασίας μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες, όπως η αύξηση της εργασιακής επισφάλειας και η μείωση των μισθών των εργαζομένων σε κλάδους που επηρεάζονται από την αυτοματοποίηση της ΤΝ.

Η αφήγηση γύρω από την ΤΝ συχνά δίνει έμφαση στις δυνατότητές της να εξορθολογίσει τις διαδικασίες, να αυξήσει την αποδοτικότητα και να αντικαταστήσει τους εργαζόμενους σε διάφορους κλάδους. Αυτή η αφήγηση όχι μόνο υποτιμά την πολυπλοκότητα των καθηκόντων που εκτελούν οι άνθρωποι αλλά και δεν αναγνωρίζει τις αναντικατάστατες ιδιότητες και δεξιότητες που προσδίδουν οι άνθρωποι στην ΤΝ, όπως η δημιουργικότητα, η συναισθηματική νοημοσύνη και η κριτική σκέψη. Διαιωνίζεται έτσι μια νοοτροπία που δίνει προτεραιότητα στη μείωση του κόστους και τη μεγιστοποίηση του κέρδους έναντι της ευημερίας και του βιοπορισμού των εργαζομένων.

Με βάση την αφήγηση του μέλλοντος της εργασίας, είναι ειδικά σημαντικό να μελετήσουμε την παραγωγική διαδικασία όσων εμπλέκονται στην κατασκευή, τη συντήρηση και τη χρήση της ΤΝ. Αυτοί οι εργαζόμενοι περιλαμβάνουν επιστήμονες δεδομένων, μηχανικούς, τεχνικούς και πληθώρα άλλων επιστημόνων και επαγγελματιών που συνεργάζονται. Η αφήγηση του μέλλοντος της εργασίας μας υπόσχεται ότι με την κατανόηση του ρόλου της ανθρώπινης εργασίας στην ΤΝ μπορούμε να προωθήσουμε μια πιο ισορροπημένη και διαφοροποιημένη προοπτική που εκτιμά τόσο τις δυνατότητες της τεχνολογίας ΤΝ όσο και τη σημασία των εργαζομένων στη διαμόρφωση της ανάπτυξης και των επιπτώσεών της.

Το επόμενο βήμα

Έναντι των υπολοίπων, η αφήγηση που κωδικά ονομάσαμε πανάκεια έχει ένα ισχυρό πλεονέκτημα: είναι εκείνη που δυνητικά ξεφεύγει από το πλαίσιο της βιομηχανικής παραγωγής και ως εκ τούτου αναπτύσσει πιο θελτικές εικόνες. Μοιάζει σε ένα σημαντικό βαθμό με τη πίστη των ουτοπικών σοσιαλιστών του 19ου αιώνα και ως εκ τούτου αποτελεί μία χρήσιμη άσκηση φαντασίας: πώς θα μπορούσε να είναι η ζωή μας χωρίς μαζική παραγωγή, χωρίς καταμερισμό εργασίας, χωρίς καταναγκασμό;

Μία άλλη ανάγνωση, θα ήταν ότι τέμνεται με τη μαρξική θέση περί επιτάχυνσης, όπου η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων εώς ένα βαθμό θα κάνει πιο εμφανείς και αφόρητες τις αντιφάσεις επιταχύνοντας την κατάρρευση του συστήματος. Οι οπαδοί μίας τέτοιας προσέγγισης επιτάχυνσης υποστηρίζουν ότι οι τεχνολογίες, όπως η αυτοματοποίηση και η ΤΝ, μπορούν να διαταράξουν τις αγορές εργασίας, να αποσταθεροποιήσουν τις υπάρχουσες δομές εξουσίας και να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για μια μετακαπιταλιστική κοινωνία.

Οι υπόλοιπες δύο αφήγησεις κάνουν σαφώς την παραδοχή ότι η ΤΝ αναπτύσσεται στο πλαίσιο της ηγεμονίας της βιομηχανικής παραγωγής. Σε κάθε προσπάθεια ορισμού της βιομηχανικής παραγωγής θα αναφέρονταν σίγουρα τα ακόλουθα: καταμερισμός εργασίας, επιστημονική διοίκηση, μηχανοποίηση και αυτοματοποίηση της εργασίας, συσσώρευση κεφαλαίου, μαζική παραγωγή, βιομηχανική υποδομή και φετιχισμός του εμπορεύματος. Τα παραπάνω δεν είναι τόσο εύχρηστα για την παραγωγή μετακαπιταλιστικών οραμάτων, όμως μοιάζουν να ανταποκρίνονται περισσότερο –είτε διαμορφώνουν, είτε αμφισβητούν– στην υπάρχουσα κατάσταση.

Η αφήγηση του νεοφιλελεύθερου πεπρωμένου συγκλίνει στην πίστη ότι η αρχική καταστροφή που θα εισάγεται με την ΤΝ, θα αντιμετωπίζεται με τη δημιουργική δύναμη της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας. Ως εκ τούτου, επιχειρεί να φτιάξει ένα αρχέτυπο disrupter καινοτόμου επιχειρηματία — δέκα, εκατό, χιλιάδες Steve Jobs που θα ανοίξουν τον δρόμο της αντιμετώπισης των αρνητικών επιπτώσεων της βιομηχανικά παραγόμενης ΤΝ.

Αντίθετα, η αφήγηση του μέλλοντος της εργασίας προτείνει μία άλλη αρχετυπική διαδικασία: την ηθική αξιολόγηση της ΤΝ. Θεωρεί δυνατή μία τέτοια απόπειρα μέσα από κεντρικές πολιτικές, εκπαίδευση των σχεδιαστών/δημιουργιών της τεχνολογίας, συμμετοχικό σχεδιασμό και εστίαση στη διασφάλιση ότι ο αντίκτυπος της απότομης εισαγωγής της ΤΝ στην παραγωγή θα είναι όσο το δυνατόν λιγότερος.

Μετά από τη σύντομη παρουσίαση και σύγκριση των αφηγήσεων και κλείνοντας το κείμενο, θέλουμε να αναδείξουμε την ανάγκη για ένα επόμενο βήμα, ή τουλάχιστον κάποιες κατευθύνσεις, για μία νέα αφήγηση σχετικά με την ΤΝ. Χρειάζεται να μιλάμε τόσο για την υπάρκτη ΤΝ σε συνθήκες βιομηχανικής παραγωγής όσο και για τις δυνατότητες της να αποτελέσει εργαλείο φαντασίας μετακαπιταλιστικών μελλόντων. Θα μπορούσε λόγου χάρη η ΤΝ να χρησιμεύσει ώστε να αντιμετωπιστεί ο καταμερισμός εργασίας ή μήπως εισάγει μία συνθήκη όπου διογκώνεται η επιστημονική διοίκηση και ο έλεγχος;

Τέτοιου τύπου ερωτήσεις, θα μας βοηθούσαν, ώστε να μην καταφεύγουμε στο να προβάλλουμε το παρόν μας ως πεπρωμένο ούτε να ελπίζουμε σε ένα μέλλον με αδιόρατες λύσεις.

Αντίθετα με πολλές αφηγήσεις που υπόσχονται τη λύση κοινωνικών και πολιτικών προβλημάτων μέσω της τεχνολογίας και παραδείγματος χάρη μέσω της ΤΝ, εμείς θεωρούμε ότι αυτά τα προβλήματα χρειάζονται αντίστοιχα κοινωνικές και πολιτικές λύσεις, οι οποίες να μοιράζονται και έναν ορίζοντα υπέρβασης του καπιταλισμού.

Η αλλαγή των κοινωνικών/οικονομικών/πολιτικών σχέσεων είναι αυτή που μπορεί να οδηγήσει όχι μόνο σε διαφορετικές αφηγήσεις (για καλύτερες ή χειρότερες συνθήκες εργασίας, περισσότερη ή λιγότερη ανεργία, κλπ) στον τρόπο χρήσης της τεχνολογίας αλλά και στον τρόπο σχεδιασμού της τεχνολογίας. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο ίδιος ο σχεδιασμός μίας τεχνολογίας κρύβει στο εσωτερικό του την ενσωμάτωση των υπάρχουσων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών ή τη διάθεση υπέρβασης τους.

Μία νέα αφήγηση μένει να δημιουργηθεί για την ΤΝ, η οποία θα ελεγχεί τα κύματα ενθουσιασμού, θα αντιλαμβάνεται τη συνάρτηση της ΤΝ με την εκάστοτε κοινωνική συνθήκη, θα εξετάζει την αμφίδρομη σχέση της με την κοινωνία, θα μοιράζεται την επιθυμία υπέρβασης του καπιταλισμού αλλά δεν θα υιοθετεί την πίστη στην τεχνολογία ως λυσικρατία ή ως πεπρωμένο. Σε ένα πεδίο που μοιάζει αμιγώς τεχνικό ή ζήτημα καθολικού συμφέροντος, είναι καιρός να πούμε: η ΤΝ είναι πολιτική και υπάρχει ένας άλλος τρόπος να την αναπτύξουμε.

Κωνσταντίνος Κωνσταντής, Υποψήφιος Διδάκτορας, Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, ΕΚΠΑ, Μηχανικός

Αντώνης Φάρας, Υποψήφιος Διδάκτορας, Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, ΕΚΠΑ, Οικονομολόγος

Πηγή: Jacobin Greece

τεχνητή νοημοσύνη εξέλιξη

Η εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης δεν είναι μια προκαθορισμένη διαδρομή

/0 Comments/in , , /by

Πριν 5 βδομάδες οι βασικοί ηγέτες των μονοπωλίων της τεχνολογίας (Musk-Twitter, Facebook, Bozniac – Apple, Amazon, Googleκ.α) δημοσίευσαν την έκκληση των 1000 για την παύση των ερευνών στην Τεχνητή Νοημοσύνη για 6 μήνες, έτσι ώστε να ρυθμιστεί νομικά-ηθικά-επιστημονικά-πολιτικά το πλαίσιο που διέπει τις εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης. Η ανάγκη “προέκυψε” μετά την έκρηξη της συζήτησης που προκάλεσε το Γλωσσικό Μοντέλο ChatGpt. Τις επόμενες βδομάδες κυκλοφόρησαν και άλλες εκκλήσεις. Από τον σταρ διανοητή NoalHarari έως τον επονομαζόμενο «πατέρα» της τεχνητής νοημοσύνης Τζέφρι Χίντον.

Η έκκληση εδώ. 

Πέρα  από την προφανή σκοπιμότητα, καθώς κάποιοι έμειναν πίσω στην κούρσα του ανταγωνισμού, όταν η εταιρεία OpenAI έβγαλε τη νέα έκδοση του ChatGpt, το επιχείρημα των “γκουρού” της τεχνολογίας, πως όπως γύρω από την επιστημονική γνώση για το DNA ή την πυρηνική τεχνολογία απαιτείται “μια κάποια ρύθμιση” έτσι απαιτείται και για τη γνώση γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη, είναι αστείο. Η γνώση για την τεχνητή νοημοσύνη ήδη είναι ενσωματωμένη σε εφαρμογές που τους αποφέρουν τεράστια κέρδη, ακριβώς επειδή δεν υπάρχει σχεδόν κανένα πλαίσιο κοινωνικού ελέγχου γύρω από τα δεδομένα, τις εφαρμογές, τους αλγορίθμους, το ποιος κατέχει, σε τελική ανάλυση, τα τεράστια υπολογιστικά συστήματα και τις απίστευτες ποσότητες δεδομένων που απαιτούν τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Επιπλέον μια οποιαδήποτε ρύθμιση για τη δημιουργία ενός στοιχειώδους πλαισίου κοινωνικού ελέγχου της τεχνητής νοημοσύνης απαιτεί χρόνια και όχι 6 μήνες, όπως ζητούν οι υπογράφοντες την έκκληση για μορατόριο. Ειδικά αν συνυπολογίσουμε την Κίνα, τη Σαουδική Αραβία και άλλες μη δυτικές χώρες που αναπτύσσουν τέτοιες τεχνολογίες.

Ως μια πιο ουσιαστική οπτική, πέρα από τις «ευαισθησίες» όσων βγάζουν δισεκατομμύρια από την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των μονοπωλίων της τεχνολογίας, δημοσιεύουμε την κριτική που κάνουν οι συγγραφείς της εργασίας “Στοχαστικοί Παπαγάλοι”, που δημοσιεύτηκε το 2020 και αφορά τις εφαρμογές των Μεγάλων Γλωσσικών Μοντέλων όπως το ChatGPT, που τότε δεν είχε βγει ακόμα στη σημερινή βελτιωμένη εκδοχή του. Η έρευνα αυτή κάνει κριτική στον τρόπο ανάπτυξης αυτών των συστημάτων για περιβαλλοντικούς λόγους (απαιτούνται τεράστιοι υπολογιστές), λόγους εξαπάτησης και αξιοπιστίας καθώς όποιος ελέγχει τα δεδομένα που εισάγονται σε αυτές τις εφαρμογές αλλά και των κώδικα και την δομή αυτών των συστημάτων, παράγει και επιθυμητά γι’ αυτόν αποτελέσματα. Σημειωτέον, δύο από τους συγγραφείς απολύθηκαν από την Google όπου και εργαζόντουσαν στον τομέα της Δεοντολογίας και της Ηθικής, γιατί αρνήθηκαν να αποσύρουν το όνομά τους από την συγκεκριμένη εργασία.

https://www.dair-institute.org/blog/letter-statement-March2023

 

Δήλωση από τους συγγραφείς του StochasticParrots σχετικά με την επιστολή “AI pause”.

Read more

Τεχνητή νοημοσύνη: καταστροφή για την ανθρωπότητα ή για τον καπιταλισμό;

/0 Comments/in /by

Οι πρόσφατες εξελίξεις στην Τεχνητή Νοημοσύνη έχουν προκαλέσει ένα μείγμα φόβου και ενθουσιασμού σε όλο τον κόσμο. Σε αυτό το άρθρο, ο Daniel Morley, εξετάζει τον ισχυρισμό ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι «συνειδητή» ή «υπεράνθρωπη», αναδεικνύει τις πραγματικές δυνατότητες αυτής της τεχνολογίας και εξηγεί πώς είμαστε πραγματικά υποδουλωμένοι από τη μηχανή στο πλαίσιο του καπιταλισμού.

Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών συζητήσεων και εικασιών τα τελευταία χρόνια, με πολλούς να υποστηρίζουν ότι σύντομα θα αποκτήσει συνείδηση και ενδεχομένως θα ξεπεράσει ακόμη και την ανθρώπινη νοημοσύνη. Ωστόσο, ως σοσιαλιστές, πρέπει να προσεγγίσουμε αυτό το ζήτημα από μια υλιστική οπτική γωνία, εξετάζοντας τις υποκείμενες αιτίες και συνθήκες που θα ήταν απαραίτητες για να συμβεί μια τέτοια εξέλιξη.

Είναι απίθανο η τεχνητή νοημοσύνη να μπορέσει να αποκτήσει πραγματική συνείδηση, καθώς η συνείδηση είναι προϊόν του υλικού κόσμου και των ειδικών συνθηκών της ανθρώπινης εξέλιξης. Η συνείδησή μας διαμορφώνεται από τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, το περιβάλλον μας, τις κοινωνικές μας αλληλεπιδράσεις και την ιστορία μας. Χωρίς αυτές τις ειδικές συνθήκες, η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα είχε το ίδιο είδος συνείδησης με τους ανθρώπους. Επιπλέον, ο καπιταλισμός βλέπει την Τεχνητή Νοημοσύνη ως εργαλείο για την αύξηση των κερδών και τον έλεγχο του εργατικού δυναμικού, παρά ως τρόπο βελτίωσης της ζωής των εργαζομένων.

Οι παραπάνω γραμμές, κατά ειρωνεία της τύχης, δεν γράφτηκαν από εμένα, αλλά από το νέο «chatbot», ChatGPT, αφού του δόθηκε η ακόλουθη προτροπή:

Παρακαλώ γράψτε ένα άρθρο που να ασκεί κριτική στην ικανότητα της Τεχνητής Νοημοσύνης να αποκτήσει συνείδηση, σε υλιστική βάση, στο ύφος του Daniel Morley από το Socialist Appeal.

Το ChatGPT χρειάστηκε λιγότερα από δέκα δευτερόλεπτα για να παράγει αυτό το κείμενο. Η ποιότητα της γραφής είναι τόσο πειστική που αναπόφευκτα οδήγησε ορισμένους να δηλώσουν ότι τέτοια «chatbots» έχουν συνείδηση, και ακόμη περισσότερους να εικάσουν ότι αυτή η τεχνολογία θα αντικαταστήσει αργά ή γρήγορα ή ακόμη και θα υποδουλώσει τα κατώτερα ανθρώπινα όντα. Πράγματι, μετά την ενσωμάτωσή του στη μηχανή αναζήτησης Bing της Microsoft, το ίδιο το ChatGPT ισχυρίστηκε ότι έχει αίσθηση, καθώς και ότι έχει κάθε είδους παράξενες επιθυμίες.

Παρά την καινοτομία αυτής της ισχυρής τεχνητής νοημοσύνης, η υπόσχεση και η απειλή της αυτοματοποίησης είναι τόσο παλιές όσο και η βιομηχανική επανάσταση. Από την έλευση της μηχανοποιημένης παραγωγής, η ανθρωπότητα ονειρευόταν τις δυνατότητές της να μας απαλλάξει από τον κοπιαστικό μόχθο, αλλά και απελπιζόταν για την αντικατάστασή της από τη μηχανή. Η ιδέα μιας ευφυούς, ή ακόμη και υπερ-ευφυούς, μηχανής οδηγεί αυτά τα όνειρα και τους εφιάλτες σε ακραίες καταστάσεις. Αλλά μέχρι πρόσφατα, αυτά έμοιαζαν να είναι ακριβώς αυτό: μακρινά όνειρα.

Το 2012, τα νευρωνικά δίκτυα που χρησιμοποιούν μια τεχνική που ονομάζεται «βαθιά μάθηση» έγιναν πολύ πιο ικανά και γρήγορα παρήγαγαν πολύ πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα από τις προηγούμενες μορφές τεχνητής νοημοσύνης. Αυτή η επανάσταση έκανε πολλούς στον κόσμο της τεχνολογίας να χαιρετίσουν την επικείμενη άφιξη της υπερ-ευφυούς τεχνητής νοημοσύνης, ακριβώς όπως οι χιλιαστικές αιρέσεις χαιρετίζουν τη δεύτερη έλευση του Χριστού. Γι’ αυτούς, αυτή η θαυματουργή τεχνολογία υπόσχεται να λύσει όλα τα προβλήματά μας, και επομένως δεν χρειάζεται παρά να την αγκαλιάσουμε με ενθουσιασμό. Αυτή η «αίρεση της Τεχνητής Νοημοσύνης» περιλαμβάνει μια αριστερή υπο-ομάδα, η οποία ελπίζει ότι η τεχνολογία θα «αυτοματοποιήσει» την ανάγκη ανατροπής του καπιταλισμού και θα μας δώσει αυτό που ονομάζουν «πλήρως αυτοματοποιημένο» κομμουνισμό.

Συνολικά, ωστόσο, η προοπτική της υπερ-ευφυούς τεχνητής νοημοσύνης προκαλεί πολύ περισσότερο φόβο παρά ενθουσιασμό. Οι αντιδράσεις αυτές κυμαίνονται από την ευρέως διαδεδομένη υπόθεση ότι η ΤΝ θα οδηγήσει σε ένα πρωτοφανές κύμα ανεργίας και ανισότητας, μέχρι την ιδέα ότι η ΤΝ θα καθιερωθεί ως ένα είδος σκληρής κυρίαρχης φυλής, που θα υποδουλώσει την ανθρωπότητα, όπως απεικονίζεται σε ταινίες όπως ο Εξολοθρευτής και το Matrix. Αν και η ιδέα αυτή ανήκει στην επιστημονική φαντασία, είναι επίσης πολύ διαδεδομένη.

Η τεχνητή νοημοσύνη διοχετεύει πολύ βαθύτατους φόβους, που δεν εκτρέφονται από την ίδια την τεχνολογία, αλλά από την καπιταλιστική κοινωνία και τη βαθιά ριζωμένη αποξένωσή της. Στον καπιταλισμό, η ανθρωπότητα δεν έχει τον έλεγχο της ίδιας της τεχνολογίας της, λόγω της αναρχίας της αγοράς. Η τεχνολογία χρησιμοποιείται όχι για να καλύψει τις ανάγκες της ανθρωπότητας, αλλά για να αποφέρει κέρδη, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Επομένως, για να κατανοήσουμε τις πραγματικές επιπτώσεις που θα έχει αυτή η τεχνολογία, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε πώς ο καπιταλισμός έχει αναπτύξει την τεχνητή νοημοσύνη και πώς θα την αξιοποιήσει.

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει συνείδηση

Ο δημοφιλής φόβος ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα αποκτήσει συνείδηση βασίζεται σε μια πολύ μονόπλευρη αντίληψη για το τι είναι η συνείδηση. Η άποψη αυτή υπονοεί ότι η μόνη διαφορά μεταξύ ενός υπολογιστή και ενός σκεπτόμενου ανθρώπου είναι ότι ο εγκέφαλος είναι κατά κάποιο τρόπο πιο ισχυρός και εξελιγμένος από έναν υπολογιστή, και ότι, επομένως, κατασκευάζοντας όλο και πιο ισχυρούς υπολογιστές, αυτοί θα φτάσουν ή και θα ξεπεράσουν μια μέρα τις ικανότητες του εγκεφάλου, και επομένως θα έχουν συνείδηση.

Στην πραγματικότητα, ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται είναι αρκετά διαφορετικός από τον τρόπο με τον οποίο η τεχνητή νοημοσύνη επεξεργάζεται τις πληροφορίες. Η ανθρώπινη σκέψη αναπτύσσεται στη βάση της πρακτικής, κοινωνικής δραστηριότητας, που κατευθύνεται στην ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών. Διαμορφώνουμε ιδέες που εκφράζουν τις σχέσεις μεταξύ των πραγμάτων και, ειδικότερα, κατανοούμε τι είναι χρήσιμο και σημαντικό σε αυτές τις σχέσεις, αφού πρέπει να κατανοήσουμε τον κόσμο για να επιβιώσουμε σε αυτόν.

Αυτό ακριβώς είναι που λείπει ακόμη και από την πιο προηγμένη τεχνητή νοημοσύνη. Στην καλύτερη περίπτωση, η τεχνητή νοημοσύνη εκτελεί ένα μέρος αυτού που κάνει η νοημοσύνη, ομολογουμένως μερικές φορές σε υπεράνθρωπο επίπεδο: συλλέγει παθητικά δεδομένα, χωρίς να κατανοεί το πλαίσιο ή τον πραγματικό σκοπό του έργου που της έχει ανατεθεί, και αναζητά μοτίβα. Αλλά αυτά τα μοτίβα δεν είναι ιδέες που εξηγούν την αναγκαιότητα των πραγμάτων. Δεν έχει ιδέα ότι τα δεδομένα αντιπροσωπεύουν ακόμη και πραγματικά αντικείμενα που σχετίζονται μεταξύ τους και έχουν αντικειμενικές ιδιότητες. Δεν έχει ιδέα γιατί υπάρχουν αυτά τα μοτίβα ή τι σημαίνουν.

Ένα νευρωνικό δίκτυο σε στυλ ελαιογραφίας, DALL–E (και οι τρεις εικόνες)

Αυτό μπορεί εύκολα να αποδειχθεί θέτοντας ερωτήσεις ΤΝ που δημιουργούν εικόνες ή κείμενα, οι οποίες απαιτούν την κατανόηση του μέρους και του όλου και των σχέσεών τους.

Αν ζητήσετε από μια τέτοια ΤΝ να σχεδιάσει ένα ποδήλατο, θα σχεδιάσει ένα πολύ ακριβές ποδήλατο. Αν της ζητήσετε να σχεδιάσει έναν τροχό, θα σχεδιάσει έναν τροχό. Αλλά αν της ζητήσετε να σχεδιάσει ένα ποδήλατο και να βάλει ετικέτες στους τροχούς, απλώς σχεδιάζει ένα ποδήλατο με ανούσιες ετικέτες τυχαία τοποθετημένες γύρω από το ποδήλατο. Δεν καταλαβαίνει ότι ένας τροχός είναι μέρος ενός ποδηλάτου, απλώς σχεδιάζει ένα σχήμα με πτυχές που μοιάζουν με τροχούς, χωρίς να καταλαβαίνει τίποτα για αυτό που έχει σχεδιάσει. Δεν καταλαβαίνει για ποιο λόγο χρησιμοποιείται ένα ποδήλατο, και πολύ περισσότερο γιατί θα το εκτιμούσαμε.

Ο Gary Marcus, καθηγητής νευροεπιστήμης που είναι «σκεπτικιστής της τεχνητής νοημοσύνης», ζήτησε από μια τεχνητή νοημοσύνη που δημιουργούσε εικόνες να σχεδιάσει έναν αστροναύτη που ιππεύει ένα άλογο, πράγμα που έκανε καλά. Αλλά όταν της ζήτησε να σχεδιάσει ένα άλογο που ιππεύει έναν αστροναύτη, απλώς σχεδίασε μια άλλη εικόνα ενός αστροναύτη πάνω σε ένα άλογο. Δεν κατανοεί τις διαφορετικές σχέσεις μεταξύ αυτών των μερών, αντίθετα απλώς παράγει εικόνες με βάση το τι είδους εικόνα τείνει να συνδέεται με αυτές τις λέξεις. Επίσης, δεν έχει ιδέα τι είναι στην πραγματικότητα ένας αστροναύτης, πόσο δύσκολο είναι να γίνει κάποιος αστροναύτης, γιατί είναι παράλογο να ιππεύει ένα άλογο (πόσο μάλλον ένα άλογο να ιππεύει έναν αστροναύτη) ή οτιδήποτε άλλο σχετικά με την εικόνα.

Είναι αλήθεια ότι η πιο πρόσφατη τεχνητή νοημοσύνη ξεπερνά τους ανθρώπους σε ορισμένες εργασίες. Αλλά με μια πιο προσεκτική εξέταση, αυτά τα επιτεύγματα είναι εύθραυστα και είναι ακριβώς αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η ΤΝ δεν έχει συνείδηση ή δεν είναι ζωντανή. Το AlphaGo πέτυχε μια από τις πιο διάσημες κατακτήσεις της τεχνητής νοημοσύνης όταν νίκησε τον καλύτερο παίκτη του κόσμου στο παιχνίδι Go το 2016. Αυτή η τεχνητή νοημοσύνη «χρειάστηκε 30 εκατομμύρια παιχνίδια για να φτάσει σε υπεράνθρωπες επιδόσεις, πολύ περισσότερα παιχνίδια από όσα θα έπαιζε ποτέ ένας άνθρωπος σε μια ζωή».[1]

Ένας άνθρωπος δεν θα μπορούσε ποτέ να παίξει τόσα πολλά παιχνίδια, όχι μόνο επειδή η διάρκεια ζωής μας είναι περιορισμένη, αλλά επειδή θα βαριόμασταν και θα χρειαζόμασταν να φάμε, να δουλέψουμε και να μιλήσουμε με ανθρώπους. Αυτές οι μη συναισθηματικές μηχανές είναι τόσο ισχυρές επειδή μπορούν να τις κάνουμε να δοκιμάζουν πράγματα ξανά και ξανά και να διαβάζουν τεράστιες ποσότητες κειμένου, ώστε να μας αποκαλύπτουν χρήσιμα μοτίβα ή τρόπους να κάνουμε πράγματα.

Η σχέση μεταξύ των εννοιών είναι ένα απίστευτα σημαντικό μέρος της συνείδησης, αλλά διαφεύγει εντελώς από την τεχνητή νοημοσύνη. Επειδή η τεχνητή νοημοσύνη δεν «σκέφτεται» με όρους γενικών εννοιών, αλλά αντλεί μοτίβα από συγκεκριμένα σύνολα δεδομένων, είναι επιρρεπής σε ένα πρόβλημα γνωστό ως «υπερβολική προσαρμογή», δηλαδή όταν μια τεχνητή νοημοσύνη έχει τελειοποιήσει την «κατανόηση» μιας συγκεκριμένης εργασίας, αλλά δεν έχει την ικανότητα να τη μεταφέρει σε κάτι έστω και λίγο διαφορετικό.

Μια τεχνητή νοημοσύνη εκπαιδεύτηκε να παίζει ένα απλό βιντεοπαιχνίδι, το οποίο μπορούσε να κάνει καλύτερα από οποιονδήποτε άνθρωπο. Αλλά όταν το παιχνίδι επανασχεδιάστηκε έτσι ώστε τμήματα του να μετατοπίζονται μόνο κατά ένα pixel περίπου, ξαφνικά ήταν άχρηστη στο παιχνίδι. Και ενώ η νίκη του AlphaGo το 2016 αναγγέλθηκε ευρέως, αναφέρθηκε ελάχιστα ότι από τότε, το ίδιο πρόγραμμα ηττάται συνεχώς από ερασιτέχνες ανθρώπινους παίκτες που έχουν βρει τρόπο να ξεγελάσουν την τεχνητή νοημοσύνη. Το ενδιαφέρον είναι ότι τα ίδια κόλπα αποτυγχάνουν εντελώς όταν παίζονται σε ανθρώπινους παίκτες σχεδόν οποιασδήποτε ικανότητας. Αυτό δείχνει ότι το AlphaGo δεν καταλαβαίνει το Go με μια γενική έννοια, αλλά έχει εκπαιδευτεί σε πολύ υψηλό επίπεδο σε μια σειρά από τακτικές για μια εργασία που δεν καταλαβαίνει.

Αυτό μας αποκαλύπτει ποια είναι πραγματικά η τεχνητή νοημοσύνη που αναπτύσσουμε. Η φανταστική συζήτηση σχετικά με το αν η ΤΝ έχει ή θα αποκτήσει συνείδηση, συσκοτίζει το γεγονός ότι αυτό που πραγματικά αναπτύσσεται είναι απλώς ένα ακόμη εργαλείο για την ενίσχυση των ικανοτήτων των ανθρώπων. Το γεγονός ότι η ΤΝ συχνά ξεπερνά τις ικανότητες των ανθρώπων σε ορισμένους τομείς δεν αποτελεί απόδειξη ότι είναι υπερ-ευφυής, αλλά ακριβώς ότι είναι ένα ασυνείδητο εργαλείο ή μηχανή. Εξάλλου, ο σκοπός των μηχανών ήταν πάντα να είναι πιο ισχυρές, πιο ακριβείς, πιο γρήγορες, από ό,τι οι άνθρωποι σε ορισμένες εργασίες. Οι αριθμομηχανές τσέπης έχουν προ πολλού ξεπεράσει τις ικανότητες των ανθρώπων να προσθέτουν και να αφαιρούν, αλλά δεν είναι έξυπνες ή συνειδητές.

Η τεχνητή νοημοσύνη έχει πολύ λίγη σχέση με τη συνειδητή κατανόηση. Δεν είναι ικανή για την επιθυμία να κυριαρχήσει και να καταπιέσει την ανθρωπότητα. Στην πραγματικότητα, δεν επιθυμεί ούτε φοβάται τίποτα. Ποια είναι, λοιπόν, η πραγματική της σημασία; Ποιος είναι ο πραγματικός αντίκτυπος που θα έχει στην κοινωνία μας;

Επαναστατικό δυναμικό

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η τεχνητή νοημοσύνη έχει κάνει εξαιρετικά άλματα προόδου τα τελευταία δέκα χρόνια. Η επανάσταση ήταν η δυνατότητα ανάπτυξης μεθόδων «βαθιάς μάθησης» χάρη στην πρόοδο του υλικού. Η μέθοδος αυτή είχε θεωρητικοποιηθεί και σε κάποιο βαθμό εφαρμοστεί, κατά καιρούς, εδώ και μερικές δεκαετίες, αλλά οι περιορισμοί του υλικού των υπολογιστών περιόριζαν τις δυνατότητές της. Γύρω στο 2012, αυτό άλλαξε, ιδίως επειδή οι μονάδες επεξεργασίας γραφικών (GPU) είχαν εξελιχθεί αρκετά ώστε να επιφέρουν ένα ποιοτικό άλμα στις ικανότητες της βαθιάς μάθησης, η οποία στη συνέχεια απογειώθηκε. Αυτή η επανάσταση παρήγαγε εξαιρετικά ανώτερη τεχνητή νοημοσύνη.

Αυτό δεν είναι το κατάλληλο μέρος για να εξηγήσουμε σε βάθος πώς ακριβώς λειτουργεί η βαθιά μάθηση. Το μόνο που χρειάζεται να καταλάβουμε είναι ότι, σε γενικές γραμμές, μαθαίνει από μόνη της, σχεδόν από το μηδέν, σε αντίθεση με τις λογικές αρχές που έχουν σχεδιαστεί εκ των προτέρων από τους ανθρώπους. Σε γενικές γραμμές, το μόνο που χρειάζεται να κάνουν οι μηχανικοί είναι να το τροφοδοτήσουν με τις κατάλληλες πληροφορίες, όπως εικόνες με ανθρώπινα πρόσωπα (συνήθως με προ-ετικέτες, αν και όχι απαραίτητα), και να του δώσουν «κίνητρα» για τη σωστή αναγνώριση των εικόνων, των ήχων κ.λπ.

Η τεχνητή νοημοσύνη τροφοδοτείται με χιλιάδες ή εκατομμύρια πληροφορίες και το «νευρωνικό της δίκτυο» (το οποίο ονομάζεται έτσι επειδή αντικατοπτρίζει ορισμένα από τα χαρακτηριστικά των ανθρώπινων νευρώνων) έχει σχεδιαστεί για να εντοπίζει, μέσω επιπέδων αφαίρεσης, γενικά χαρακτηριστικά ή μοτίβα σε αυτές τις πληροφορίες. Εάν του τροφοδοτηθούν εικόνες με ανθρώπινα πρόσωπα, θα αναγνωρίσει σταδιακά τα πιο κοινά χαρακτηριστικά που έχουν τα πρόσωπα (χωρίς να έχει ιδέα τι είναι στην πραγματικότητα ένα πρόσωπο). Αρχικά, μπορεί να παρατηρήσει την επανάληψη κάθετων γραμμών σε μια ορισμένη κοινή απόσταση μεταξύ τους (δηλαδή τις δύο άκρες του ανθρώπινου προσώπου), στη συνέχεια θα αφαιρέσει κάποιο άλλο χαρακτηριστικό. Όσο περισσότερες πληροφορίες του παρέχονται, τόσο πιο ακριβές θα γίνεται το γενικό μοτίβο που σχηματίζει.

Η δύναμη αυτής της μεθόδου έγκειται στη μη επιβλεπόμενη φύση της. Αυτό της επιτρέπει να αναπτυχθεί και να εφαρμοστεί σε ένα τεράστιο φάσμα προβλημάτων πολύ γρήγορα. Είναι επίσης η πηγή της υψηλής ακρίβειας και των συχνά υπεράνθρωπων ικανοτήτων που έχουν αρχίσει να επιδεικνύουν οι τεχνητές νοημοσύνες βαθιάς μάθησης, επειδή αυτές οι τεχνητές νοημοσύνες μπορούν να εκπαιδευτούν σε τεράστιες ποσότητες συγκεκριμένων πληροφοριών, πολύ περισσότερες από ό,τι θα μπορούσε ποτέ ένας άνθρωπος, επιτρέποντάς τους να εντοπίζουν μοτίβα σε φαινόμενα που οι άνθρωποι είτε δεν μπορούν είτε θα χρειαζόταν πολύς χρόνος για να κατανοήσουν.

Πολλές υπεράνθρωπες δυνατότητες της ΤΝ αναπτύσσονται ήδη στην κοινωνία. Η ικανότητα της τεχνολογίας να επιλύει σοβαρά προβλήματα είναι πραγματική. Ένα από τα πιο διάσημα επιτεύγματα ήταν το AlphaFold, που αναπτύχθηκε από τη θυγατρική DeepMind της Google.

Οι πρωτεΐνες, οι οποίες είναι απαραίτητες για τη ζωή και εκτελούν ένα τεράστιο φάσμα βιολογικών λειτουργιών, η λειτουργία και η συμπεριφορά τους καθορίζονται από το σχήμα τους. Λόγω της τεράστιας πολυπλοκότητάς τους, η πρόβλεψη του τι ακριβώς σχήμα θα προκύψει από τη δεδομένη σύνθεση αμινοξέων των πρωτεϊνών είναι πρακτικά αδύνατη για έναν επιστήμονα. Αλλά η εκπαίδευση των υπερυπολογιστών της DeepMind στα σχήματα των πρωτεϊνών που γνωρίζουμε (περίπου 170.000 από 200 εκατομμύρια πρωτεΐνες) για μερικές εβδομάδες, ήταν αρκετή για να μπορέσει να προβλέψει, με πολύ μεγάλη ακρίβεια, το σχήμα (και επομένως τη λειτουργία) των πρωτεϊνών με βάση μόνο τη γνώση των αμινοξέων τους.

Η DeepMind διέθεσε το υλικό της δωρεάν σε βιολόγους οπουδήποτε στον κόσμο και ισχυρίζεται ότι περίπου το 90% των βιολόγων του κόσμου το έχουν χρησιμοποιήσει έκτοτε. Η τεχνολογία αυτή, στα χέρια επιστημόνων σε όλο τον κόσμο, έχει τεράστιες δυνατότητες να επιταχύνει την ανάπτυξη καλύτερων φαρμάκων και την κατανόηση των ασθενειών. Έχει ήδη χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει στην κατανόηση του Covid-19.

Ένα άλλο «ιερό δισκοπότηρο» για την επιστήμη, το οποίο η πρόσφατη ΤΝ θα μπορούσε να βοηθήσει στην υλοποίηση, είναι η πυρηνική σύντηξη, η θεωρητική μέθοδος για την παραγωγή τεράστιων ποσοτήτων καθαρής ενέργειας. Η δυσκολία της σύντηξης έγκειται στον έλεγχο και τη διατήρηση των τεράστιων θερμοκρασιών που απαιτούνται, κάτι που περιλαμβάνει πολλές παραμέτρους, όπως το σχήμα του αντιδραστήρα. Αυτό είναι ένα έργο που ταιριάζει απόλυτα στη βαθιά μάθηση, επειδή ο τεράστιος αριθμός μεταβλητών μπορεί να ρυθμιστεί με σχεδόν άπειρο αριθμό τρόπων, οπότε η χειροκίνητη εύρεση της βέλτιστης ρύθμισης θα μπορούσε να πάρει σχεδόν άπειρο χρόνο.

Και πράγματι, η DeepMind κατάφερε να εκπαιδεύσει μια τεχνητή νοημοσύνη σε σχετικά δεδομένα. Η τεχνητή νοημοσύνη της έτρεξε ουσιαστικά εκατομμύρια προσομοιώσεις αντιδραστήρων σύντηξης με διαφορετικές ρυθμίσεις για να καθορίσει ποιες ρυθμίσεις θα ήταν πιθανό να επιτύχουν το επιθυμητό επίπεδο θερμότητας και σταθερότητας, ένα βήμα που αναγνωρίστηκε ως σημαντικό.[2] Εάν μια τέτοια τεχνητή νοημοσύνη βοηθήσει στην επίτευξη της πρακτικής πυρηνικής σύντηξης στην κοινωνία, αυτό θα ήταν μια τεράστια ανακάλυψη, που θα παρείχε τεράστιες ποσότητες καθαρής ενέργειας στον κόσμο.

Η DeepMind συνεργάστηκε με το Moorfields Eye Hospital στο Λονδίνο για να ανακαλύψει άγνωστα βιολογικά μοτίβα, η παρουσία των οποίων σε ένα άτομο υποδεικνύει ότι είναι πολύ πιθανό να αναπτύξει αργότερα ένα συγκεκριμένο πρόβλημα όρασης. Αυτό επιτρέπει στους γιατρούς να αντιμετωπίζουν τις ασθένειες προτού εμφανιστούν και προκαλέσουν ζημιές, κάτι που όχι μόνο θα ήταν ευεργετικό για τους ασθενείς, αλλά θα μπορούσε επίσης να εξοικονομήσει πολλούς ιατρικούς πόρους.

Γενικά, αυτό στο οποίο υπερέχει η πρόσφατη ΤΝ είναι η ιδιαίτερα προηγμένη αναγνώριση προτύπων και η πρόβλεψη βάσει αυτών των προτύπων. Μπορεί και πρέπει να εφαρμοστεί σε όλα τα είδη δραστηριοτήτων για την ανακάλυψη αποδοτικότερων τρόπων οργάνωσης της παραγωγής.

Μεγάλα ποσά ενέργειας μπορούν να εξοικονομηθούν επιτρέποντας σε μια ΤΝ να αναλύσει τα πρότυπα χρήσης ενέργειας σε ένα κτίριο ή σε ένα συγκρότημα κτιρίων, και με βάση αυτό να ανακαλύψει έναν πιο αποδοτικό τρόπο λειτουργίας. Τα σχέδια όλων των ειδών των πραγμάτων, όπως τα αεροπλάνα, μπορούν να γίνουν πιο αποδοτικά, εξοικονομώντας και πάλι ενέργεια και άλλα έξοδα. Αν αυτό εφαρμοζόταν συστηματικά σε κάθε τομέα της οικονομίας και των δημόσιων υπηρεσιών, θα μπορούσε να επιτευχθεί τεράστια αύξηση των εισοδημάτων και εξοικονόμηση ενέργειας.

Η ικανότητα της βαθιάς μάθησης να αναγνωρίζει σύνθετα μοτίβα και να προβλέπει πράγματα όπου λείπουν κάποια δεδομένα έχει επίσης τεράστιες δυνατότητες για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας της ανθρωπότητας. Ένα σαφές και ήδη υπάρχον παράδειγμα αυτού (αν και απαιτεί μεγάλη βελτίωση) είναι η αυτοματοποιημένη μετάφραση[3]. Είναι ήδη γεγονός ότι οποιοσδήποτε με σύνδεση στο διαδίκτυο μπορεί να μεταφράσει αμέσως ένα μεγάλο όγκο κειμένου με αρκετή ακρίβεια, δίνοντας πρόσβαση στις ιδέες εκατομμυρίων περισσότερων ανθρώπων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η τεχνητή νοημοσύνη βαθιάς μάθησης μπορεί να εκπαιδευτεί σε τεράστιες ποσότητες δεδομένων από γλωσσικές συγκρίσεις, μπορεί να εντοπίσει συσχετίσεις μεταξύ λέξεων και προτάσεων σε διαφορετικές γλώσσες και έτσι να προβλέψει αξιόπιστα ποια λέξη ή πρόταση στην άλλη γλώσσα σημαίνει το ίδιο πράγμα. Η ίδια αρχή καθιστά δυνατές σχεδόν στιγμιαίες ηχητικές μεταφράσεις, ώστε να μπορεί κανείς να φοράει ένα ακουστικό, να ακούει κάποιον να μιλάει σε μια ξένη γλώσσα και να ακούει ζωντανά τη μετάφραση του τι λέγεται.

Η Microsoft έχει ήδη αναπτύξει μια συσκευή που επιτρέπει σε άτομα με απώλεια όρασης να τους αφηγείται τον κόσμο μέσω μιας εφαρμογής. Έτσι, αν στρέψετε μια κάμερα σε ένα αντικείμενο, μπορεί να διαβάσει την ετικέτα του. Υποτίθεται ότι μπορεί ακόμη και να σας πει ποιον από τους φίλους σας κοιτάζετε και ποια είναι η έκφραση του προσώπου τους. Χωρίς αμφιβολία, η τεχνολογία αυτή στην παρούσα μορφή της είναι αναξιόπιστη και δυσκίνητη, αλλά σίγουρα θα βελτιωθεί γρήγορα. Η δυνατότητα να απελευθερώσει τους ανθρώπους να εκτελούν διάφορες εργασίες μόνοι τους είναι σαφώς μεγάλη.

Ακόμη και τα μυστικά των αρχαίων αποκαλύπτονται από την τεχνητή νοημοσύνη. Χρησιμοποιώντας τεχνολογία που μοιάζει πολύ με την πρόβλεψη κειμένου, η DeepMind κατάφερε να βοηθήσει τους αρχαιολόγους να αποκρυπτογραφήσουν αρχαίες γραφές από τις οποίες έλειπαν τμήματα του κειμένου ή ήταν για άλλους λόγους ακατανόητες.[4] Εφόσον είναι δυνατόν να τροφοδοτηθεί η τεχνητή νοημοσύνη βαθιάς μάθησης με αρκετά δεδομένα που αφορούν ένα συγκεκριμένο μυστήριο, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το μυστήριο να λυθεί χάρη στη δύναμη της τεχνητής νοημοσύνης να αποκαλύπτει κρυμμένα μοτίβα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, όσον αφορά την υποβοήθηση της ανθρώπινης δημιουργικότητας, οι προοπτικές που ανοίγονται από τα ChatGPT και Dall-E είναι πολύ δελεαστικές. Βασιζόμενες στον τεράστιο όγκο οπτικών δεδομένων (στην περίπτωση του Dall-E και άλλων εργαλείων ΤΝ που παράγουν εικόνες) και γραπτής γλώσσας που είναι διαθέσιμες στο διαδίκτυο (στην περίπτωση των «μπότ συνομιλίας» όπως το ChatGPT), αυτές οι εκδοχές ΤΝ μπορούν να δημιουργήσουν σχεδόν ακαριαία νέες εικόνες και κείμενο σε απάντηση σε μια προτροπή του χρήστη.

Συγκεντρώνοντας όλες τις εικόνες με την ένδειξη, για παράδειγμα, «γάτα» στο διαδίκτυο ή όλα τα έργα ενός συγκεκριμένου καλλιτέχνη, η Dall-E εντοπίζει διακριτά μοτίβα, όπως ο τρόπος με τον οποίο τα μαλλιά μιας γάτας ανταποκρίνονται στο φυσικό φως ή οι τάσεις ενός συγκεκριμένου καλλιτέχνη. Αυτό του επιτρέπει να παράγει «δημιουργικά» μια νέα εικόνα μιας γάτας σε μια συγκεκριμένη κατάσταση, όπως «μια γάτα ζωγραφισμένη στο στυλ του Βαν Γκογκ». Το ChatGPT μπορεί, για τους ίδιους λόγους, να γράψει αμέσως ένα ποίημα στο ύφος του Άμλετ, για οποιοδήποτε θέμα θέλετε, με εκπληκτική ικανότητα.

Οι δυνατότητες που έχουν αυτές οι τεχνολογίες για την ανάπτυξη της δύναμης της ανθρώπινης δημιουργικότητας είναι αξιοσημείωτες. Η Τεχνητή Νοημοσύνη για τη δημιουργία εικόνων δίνει στους καλλιτέχνες και τους σεναριογράφους τη δυνατότητα να επαναλαμβάνουν γρήγορα τις ιδέες τους. Οι εικόνες που δημιουργούνται τείνουν να είναι κάπως γενικές, αφού βασίζονται στη συγκέντρωση υπαρχουσών εικόνων, αλλά η ικανότητα συνδυασμού τύπων («μια γάτα σε έναν πίνακα του Βαν Γκογκ», «ένας ποδοσφαιρικός αγώνας που παίζεται σε μια cyberpunk πόλη», κ.λπ.) σε πολλές νέες εικόνες υψηλής ποιότητας είναι σαφώς πολύ χρήσιμη για όσους πρέπει να δημιουργήσουν πρωτότυπα ή αποδείξεις της ιδέας.

Ομοίως, η ΤΝ που παράγει κείμενο, όπως το ChatGPT, μπορεί να βοηθήσει οποιονδήποτε να συντάξει γρήγορα συνεκτικό κείμενο για οποιαδήποτε ανάγκη. Στην πραγματικότητα, μπορεί να βοηθήσει ακόμη και τους προγραμματιστές να γράψουν κώδικα. Μπορεί ήδη να το κάνει αυτό τόσο καλά που θα καταστεί δυνατό για ανθρώπους χωρίς καμία εκπαίδευση στον προγραμματισμό να παράγουν ιστοσελίδες και ίσως ακόμη και λειτουργικό λογισμικό, όπως βιντεοπαιχνίδια. Το μόνο που θα χρειάζεται να κάνουν, είναι να γράψουν, σε φυσική γλώσσα, μια προτροπή για το τι θέλουν να κάνει και να μοιάζει η ιστοσελίδα ή το λογισμικό τους, και η τεχνητή νοημοσύνη θα γράψει τον κώδικα για να παράγει το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Είναι δύσκολο να υπερεκτιμήσει κανείς τις επαναστατικές δυνατότητες αυτής της τεχνολογίας, όταν χρησιμοποιείται με τον σωστό τρόπο για τους σωστούς σκοπούς.

Ο περιορισμός του καπιταλισμού

Ο Μαρξ εξήγησε ότι ένα δεδομένο κοινωνικό σύστημα παρέχει ένα πλαίσιο για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Όμως, σε ένα ορισμένο στάδιο, οι παραγωγικές δυνάμεις ξεπερνούν τις σχέσεις παραγωγής μέσα στις οποίες πρέπει να λειτουργήσουν, και έτσι αυτές οι σχέσεις παραγωγής γίνονται τροχοπέδη στην περαιτέρω ανάπτυξη. Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής προώθησε μια τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, πολύ πέρα από το επίπεδο της φεουδαρχικής κοινωνίας, αλλά εδώ και χρόνια αποτελεί τροχοπέδη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι επενδύσεις και τα κέρδη παραγωγικότητας είναι τόσο χρόνια χαμηλά, παρά τη δημιουργία απίστευτων νέων τεχνολογιών.

Η τεχνητή νοημοσύνη και άλλες ψηφιακές τεχνολογίες, όπως το διαδίκτυο, αντιπροσωπεύουν μέσα παραγωγής που είναι πολύ προηγμένα για να τα αξιοποιήσει σωστά ο καπιταλισμός. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο καπιταλισμός είναι παραγωγή για ιδιωτικό κέρδος. Αν δεν μπορεί να αποσπαστεί κέρδος από μια πιθανή επένδυση, δεν θα γίνει. Και το κέρδος μπορεί να προκύψει μόνο με την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης των εργαζομένων και στη συνέχεια με την πώληση των προϊόντων αυτής της εργασίας στην αγορά.

Τεχνολογίες όπως το διαδίκτυο και η τεχνητή νοημοσύνη θέτουν ένα ερωτηματικό πάνω σε αυτή τη διαδικασία, επειδή χρησιμοποιούν την αυτοματοποίηση σε τόσο μεγάλο βαθμό. Για παράδειγμα, το διαδίκτυο επέτρεψε την αντιγραφή και την ανταλλαγή μεγάλου όγκου πληροφοριών πολύ γρήγορα, με ελάχιστη έως καθόλου εργασία. Οποιοσδήποτε μπορούσε να μοιραστεί μια ταινία ή ένα μουσικό κομμάτι με αμέτρητους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, χωρίς απώλεια ποιότητας και χωρίς προσπάθεια. Για το λόγο αυτό, η ύπαρξη του διαδικτύου κατέστησε ένα από τα βασικά τμήματα της μουσικής και της κινηματογραφικής βιομηχανίας – την αντιγραφή και τη διανομή των ηχογραφήσεων – ουσιαστικά περιττό εν μία νυκτί.

Αυτό αποτέλεσε ένα τεράστιο πρόβλημα για αυτόν τον κλάδο του καπιταλισμού: πώς θα μπορούσαν να συνεχίσουν να βγάζουν κέρδος όταν ο καθένας θα μπορούσε να αποκτήσει ένα αντίγραφο ενός άλμπουμ δωρεάν; Οι καπιταλιστές προσπάθησαν να λύσουν αυτό το πρόβλημα απλώς ποινικοποιώντας την «ομότιμη» διανομή των μέσων στο διαδίκτυο και δημιουργώντας μια σειρά από υπηρεσίες streaming, η καθεμία με μονοπώλιο επί του «δικού της» υλικού, για το οποίο οι θεατές/ακροατές πρέπει ουσιαστικά να πληρώνουν ένα αέναο ενοίκιο. Αυτή η λύση ήταν αρκετά αποτελεσματική όσον αφορά τη διασφάλιση των εταιρικών κερδών, αλλά από κάθε άλλη άποψη αποτελεί έναν παράλογο περιορισμό τόσο της διανομής όσο και της παραγωγής δημιουργικών έργων, ο οποίος περιορισμός, το μόνο που κάνει, είναι να μας εμποδίζει να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες της δικής μας τεχνολογίας.

Παρομοίως, η τελευταία τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης απειλεί να μειώσει την αξία στην καπιταλιστική οικονομία μιας τεράστιας έκτασης επαγγελμάτων και βιομηχανιών. Αν ένα μεγάλο μέρος της γραφής και των εικόνων που χρησιμοποιούνται στις εκδόσεις μπορεί να παραχθεί άμεσα από μια τεχνητή νοημοσύνη, για παράδειγμα, και αν οι συγγραφείς μπορούν να βγάζουν ιδέες για πλοκές τόσο γρήγορα, η αξία της δουλειάς τους θα μειωθεί σημαντικά. Και αν η εκπαίδευση και οι δεξιότητες που απαιτούνται για την παραγωγή τέτοιων αγαθών από τους εργαζόμενους μειωθούν επίσης σε απλή πληκτρολόγηση οδηγιών, η αξία της εργατικής τους δύναμης θα μειωθεί επίσης δραστικά.

Σε μια σοσιαλιστική κοινωνία αυτό δεν θα ήταν απαραίτητα κακό. Ο καλλιτέχνης, για παράδειγμα, δεν θα είχε να φοβάται τις δυνάμεις της τεχνητής νοημοσύνης να παράγει «έργα τέχνης» σε ανύποπτο χρόνο, αφού η τέχνη δεν θα παράγεται για το κέρδος, ούτε ως μέσο διαβίωσης. Η τέχνη θα έχανε τη φετιχιστική σύνδεσή της με την ατομική ιδιοκτησία και θα παρήγαγε για τον εαυτό της, ή μάλλον για την κοινωνία. Θα ήταν μια γνήσια έκφραση των ιδεών και των ταλέντων των ανθρώπων και ένας τρόπος επικοινωνίας τους. Ως εκ τούτου, τα γενικά έργα της ΤΝ δεν θα αποτελούσαν απειλή, αλλά θα ήταν βοηθητικά εργαλεία για τον καλλιτέχνη.

Στον καπιταλισμό όμως, η ύπαρξη του καλλιτέχνη είναι επισφαλής και υποταγμένη στις ιδιοτροπίες της αγοράς. Πρέπει να προστατεύει ζηλότυπα το αποκλειστικό του δικαίωμα στην πώληση των έργων τέχνης του, διαφορετικά κινδυνεύει να καταστραφεί ο βιοπορισμός του.

Μακριά από το να απελευθερώσει την ανθρωπότητα, η τεχνητή νοημοσύνη στον καπιταλισμό θα επιδεινώσει την εγγενή τάση του προς το μονοπώλιο και την ανισότητα. Η καλύτερη τεχνητή νοημοσύνη για τη δημιουργία εικόνων, κειμένων και την επίλυση προβλημάτων, αναπτύσσεται και θα συνεχίσει να αναπτύσσεται από τεράστια μονοπώλια όπως η Google και η Microsoft, με τους καλύτερους μηχανικούς, το καλύτερο υλικό και τις μεγαλύτερες βάσεις δεδομένων. Θα χρησιμοποιήσουν φυσικά τη μονοπωλιακή τους θέση για να βγάλουν μονοπωλιακά κέρδη, και τα πλεονεκτήματα της τεχνολογίας, δηλαδή η επιτάχυνση και η φτηνότερη παραγωγή, θα χρησιμοποιηθούν από άλλες εταιρείες για να απολύσουν ορισμένους εργαζόμενους και να μειώσουν τους μισθούς άλλων.

Η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιείται ήδη και για την επιτάχυνση της εργασίας, και συνεπώς για την αύξηση του ποσοστού εκμετάλλευσης, από μια άλλη οπτική γωνία. Κάμερες και άλλοι αισθητήρες μπορούν να παρακολουθούν φτηνά και αποτελεσματικά την εργασιακή διαδικασία χιλιάδων εργαζομένων, πειθαρχώντας τους έτσι ώστε να παράγουν περισσότερο για τον ίδιο μισθό.

Η Amazon είναι διαβόητη γι’ αυτό, και δικαίως: «το 2018, η εταιρεία είχε εγκρίνει δύο διπλώματα ευρεσιτεχνίας για έναν ιχνηλάτη καρπού που εκπέμπει υπερηχητικούς παλμούς και ραδιοφωνικές μεταδόσεις για να παρακολουθεί τα χέρια ενός ανθρώπου σε σχέση με το απόθεμα προϊόντων, παρέχοντας “ανατροφοδότηση αφής” για να “σπρώξει” τον εργαζόμενο προς το σωστό αντικείμενο».[5] Καθώς η αυτοματοποιημένη επιτήρηση εξελίσσεται και γίνεται φθηνότερη, θα επεκταθεί σε όλη την οικονομία, αυξάνοντας το άγχος και την αποξένωση των εργαζομένων παντού.

Ο καπιταλισμός βάζει στα χέρια του μια επαναστατική τεχνολογία, της οποίας οι πραγματικές δυνατότητες είναι να εναρμονίσει και να εξορθολογήσει την παραγωγή και να ενισχύσει τις δημιουργικές δυνάμεις της ανθρωπότητας, και αντ’ αυτού τη χρησιμοποιεί για να πειθαρχήσει ακόμη περισσότερο τον εργαζόμενο, να ρίξει περισσότερους εργαζόμενους στα σκουπίδια, να κάνει την ύπαρξη του καλλιτέχνη ακόμη πιο επισφαλή και να συγκεντρώσει όλο και περισσότερη εξουσία στα χέρια γιγαντιαίων εταιρειών. Το αποτέλεσμα επομένως δεν θα είναι να φέρει σταθερότητα και αφθονία στην οικονομία, αλλά να εντείνει τους ανταγωνισμούς και την ανισότητα της κοινωνίας.

Με την περαιτέρω μονοπώληση της οικονομίας, την ακόμα μεγαλύτερη μείωση των μισθών και τη συγκέντρωση όλο και περισσότερου πλούτου σε λιγότερα χέρια, η ΤΝ υπό τον καπιταλισμό θα επιδεινώσει την αναρχία της αγοράς.

Αυτό έχει ήδη φανεί στην παρούσα οικονομική κρίση. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τα καταναλωτικά πρότυπα άλλαξαν, οδηγώντας σε μεγάλη αύξηση των παραγγελιών από εταιρείες όπως η Amazon. Η Amazon χρησιμοποιεί σε μεγάλο βαθμό την τεχνητή νοημοσύνη στο μοντέλο πρόβλεψής της, το Supply Chain Optimization Technologies (SCOT). Το SCOT εξέτασε απλώς τα μοτίβα κατανάλωσης, χωρίς να κατανοήσει τι προκαλούσε αυτά τα νέα μοτίβα. Κατά συνέπεια, συνέστησε στην Amazon να αγοράσει δισεκατομμύρια δολάρια μεγαλύτερης χωρητικότητας αποθηκών για να αντιμετωπίσει την αυξημένη ζήτηση.

Αλλά καθώς τα λοκντάουν λόγω πανδημίας αναπόφευκτα έληξαν, η ζήτηση για τα προϊόντα της Amazon κατέρρευσε. Ως αποτέλεσμα, η Amazon διαθέτει πλέον υπερβολικά μεγάλο χώρο αποθήκης και πάρα πολλά απούλητα είδη, γεγονός που με τη σειρά του οδήγησε σε απολύσεις και εκπτώσεις. Αντί να εξαλείψει τη σπατάλη και την υπερπαραγωγή, η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης για την ενίσχυση των κερδών των μονοπωλίων έχει στην πραγματικότητα επιδεινώσει την κατάσταση.

Δεν είναι περίεργο ότι παρά τις εκπληκτικές δυνατότητες που προσφέρει η ΤΝ στην ανθρωπότητα, πολλοί από εμάς ζουν με το φόβο της. Τι αποκαλύπτει αυτός ο ευρέως διαδεδομένος φόβος για την ΤΝ; Πολύ λίγα για την ίδια την τεχνολογία, αλλά πάρα πολλά για τις παράξενες αντιφάσεις της καπιταλιστικής παραγωγής. Στον καπιταλισμό, ακριβώς τα υψηλότερα επιτεύγματα της ανθρώπινης σκέψης, οι πιο θαυμαστές τεχνολογίες με τη δυνατότητα να εξαλείψουν τα δεινά της φτώχειας και της άγνοιας, είναι τα ίδια πράγματα που απειλούν με περισσότερη φτώχεια.

Φοβόμαστε ότι θα υποδουλωθούμε από μια απρόσωπη, ψυχρή και υπολογιστική τεχνητή νοημοσύνη, αλλά είμαστε ήδη υποταγμένοι στις απρόσωπες, τυφλές και ασυνείδητες δυνάμεις της αγοράς, η οποία είναι επίσης ψυχρή και υπολογιστική, αλλά όχι πολύ έξυπνη ή ορθολογική.

Μια τεχνολογία φτιαγμένη για σχεδιασμό

Η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης για την ενίσχυση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης είναι μια τραγική, εγκληματική σπατάλη. Δύσκολα θα μπορούσε κανείς να φανταστεί ένα έργο που να ταιριάζει καλύτερα στην ΤΝ, από αυτό του σχεδιασμού μιας περίπλοκης οικονομίας για την κάλυψη των αναγκών. Με τη σύγχρονη τεχνολογία, όπως οι αισθητήρες, είναι ήδη δυνατή η αυτοματοποίηση των logistics. Αυτό, η Amazon το έχει ήδη αποδείξει.

Στο τεράστιο σύμπλεγμα των τεράστιων αποθηκών της, η Amazon χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη και ρομπότ για να σχεδιάζει αποτελεσματικά ποια αντικείμενα πρέπει να πάνε πού και σε ποιες ποσότητες. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην ενσωματωθούν αισθητήρες στο σύνολο της οικονομίας για να παρέχουν δεδομένα σε πραγματικό χρόνο σχετικά με το τι καταναλώνεται και σε ποιες αναλογίες, πού και ποιος εξοπλισμός κινδυνεύει να χαλάσει και επομένως πρέπει να επισκευαστεί εγκαίρως. Ο γερμανικός γίγαντας λογισμικού SAP έχει ήδη αναπτύξει μια εφαρμογή με τεχνητή νοημοσύνη, την HANA, η οποία χρησιμοποιείται από εταιρείες όπως η Walmart για τον αρμονικό σχεδιασμό όλων των λειτουργιών τους με τη χρήση δεδομένων σε πραγματικό χρόνο.

Τροφοδοτώντας την τεχνητή νοημοσύνη βαθιάς μάθησης με τέτοια δεδομένα, θα ήταν κάτι παραπάνω από ικανή να σχεδιάσει, μαζί με τις εκλεγμένες επιτροπές εργαζομένων, ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο για την οικονομία, το οποίο θα μεγιστοποιούσε την αποδοτικότητα για να καλύψει τελικά τις ανάγκες της ανθρωπότητας, ώστε κανείς να μην χρειάζεται να πεινάει ή να μένει άστεγος ή να φοβάται για τη δουλειά του. Με αυτόν τον τρόπο, θα μπορούσαν να εξαλειφθούν τεράστιες ποσότητες σπατάλης και να μειωθεί γρήγορα η εργάσιμη εβδομάδα. Η τεχνητή νοημοσύνη όχι μόνο θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμη για την εκπόνηση και την προσαρμογή ενός τέτοιου σχεδίου, αλλά θα είχε και το πλεονέκτημα ότι θα βοηθούσε τους ανθρώπους που εμπλέκονται στο σχεδιασμό να ξεπεράσουν τις όποιες προκαταλήψεις ή περιορισμούς μπορεί να υπάρχουν στη σκέψη τους.

Σαφώς, αυτή η ΤΝ θα πρέπει να εποπτεύεται από ανθρώπους – θα είναι απλώς ένα εργαλείο στην υπηρεσία τους. Δεν θα μπορούσε να απαντήσει σε ερωτήματα όπως τι είδους αρχιτεκτονική πρέπει να αναπτυχθεί, πώς πρέπει να είναι οι πόλεις μας, κ.λπ. Αλλά οι γνώσεις της σχετικά με τα πρότυπα μιας οικονομίας και τον καλύτερο τρόπο εξοικονόμησης της παραγωγής θα ήταν απαραίτητες.

Αυτό είναι το δυναμικό της τελευταίας τεχνολογίας τεχνητής νοημοσύνης. Έχουμε στα χέρια μας την τεχνολογία για να φέρουμε την αρμονία στην παραγωγή, για να εξαλείψουμε τις σπάταλες υπερβολές, την απληστία, τον ανορθολογισμό και τη μυωπία του καπιταλιστικού συστήματος. Θα μπορούσαμε να τη χρησιμοποιήσουμε για να δώσουμε σε όλη την ανθρωπότητα όχι μόνο τα πράγματα που χρειάζονται για να ζουν καλά, αλλά και τη δύναμη να δημιουργήσουν έργα τέχνης ή να επανασχεδιάσουν και να βελτιώσουν το σπίτι τους, το χώρο εργασίας τους ή τη γειτονιά τους. Θα κάνει την οικοδόμηση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας απαλλαγμένης από κάθε έλλειψη και ταξικές διακρίσεις, πιο γρήγορη και πιο ανώδυνη.

Αυτή η δύναμη βρίσκεται στα χέρια μας, αλλά διαφεύγει της αντίληψής μας, επειδή, αντίθετα με ό,τι φαντάζονται πολλοί, ο τρόπος χρήσης της δεν καθορίζεται αυτόματα από την ίδια την τεχνολογία, αλλά από τον τρόπο παραγωγής κάτω από τον οποίο ζούμε.

Όσο ζούμε κάτω από τον καπιταλισμό, ο καπιταλισμός είναι αυτός που θα καθορίσει τον τρόπο ανάπτυξης και χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης, όχι οι καθαρές δυνατότητες της τεχνολογίας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι προβλέψεις ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη και η αυτοματοποίηση θα καταργήσουν την εκμετάλλευση και την αναρχία του καπιταλισμού είναι μια εντελώς ψεύτικη υπόσχεση. Η τεχνητή νοημοσύνη, ανεξάρτητα από το πόσο προηγμένη είναι, δεν μπορεί να κάνει τη δουλειά της απελευθέρωσης της ανθρωπότητας από τον καπιταλισμό για λογαριασμό μας. Και ανεξάρτητα από το πόσο παράλογος έχει γίνει, τον καπιταλισμό θα τον υπερασπίσει αδίστακτα η καπιταλιστική τάξη.

Η μόνη δύναμη που μπορεί να καταπολεμήσει τον καπιταλισμό, είναι και η μόνη που έχει συμφέρον να το κάνει, δηλαδή η εργατική τάξη. Το γεγονός ότι η εργατική τάξη ενδιαφέρεται για την επίτευξη του σοσιαλισμού είναι αυτό που της δίνει τη δυνατότητα να κατανοήσει τόσο την ανάγκη όσο και τα μέσα για να το κάνει.

Μόνο όταν έχουμε τελικά ανατρέψει τον καπιταλισμό, ώστε να μπορέσουμε να υποτάξουμε την οικονομία σε συνειδητό, ορθολογικό σχεδιασμό, θα μπορέσουν η τεχνητή νοημοσύνη και άλλες τεχνολογικές εξελίξεις να ανθίσουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους ως το πιο θαυμαστό και γενικό εργαλείο της ανθρώπινης ανάπτυξης που έχει επινοηθεί μέχρι σήμερα. Όπως το έθεσε τόσο ποιητικά ο Λέων Τρότσκι:

«Η τεχνική επιστήμη απελευθέρωσε τον άνθρωπο από την τυραννία των παλαιών στοιχείων – της γης, του νερού, της φωτιάς και του αέρα – μόνο και μόνο για να τον υποτάξει στη δική της τυραννία. Ο άνθρωπος έπαψε να είναι σκλάβος της φύσης, για να γίνει σκλάβος της μηχανής και, ακόμα χειρότερα, σκλάβος της προσφοράς και της ζήτησης. Η σημερινή παγκόσμια κρίση μαρτυρεί με ιδιαίτερα τραγικό τρόπο πώς ο άνθρωπος, που καταδύεται στο βυθό του ωκεανού, που ανεβαίνει στη στρατόσφαιρα, που συνομιλεί με αόρατα κύματα, πώς αυτός ο περήφανος και τολμηρός κυβερνήτης της φύσης, παραμένει σκλάβος των τυφλών δυνάμεων της ίδιας του της οικονομίας. Το ιστορικό καθήκον της εποχής μας συνίσταται στην αντικατάσταση του ανεξέλεγκτου παιχνιδιού της αγοράς από έναν λογικό σχεδιασμό, στην πειθάρχηση των δυνάμεων της παραγωγής, στον εξαναγκασμό τους να συνεργάζονται αρμονικά και να υπηρετούν πειθήνια τις ανάγκες της ανθρωπότητας».[6]

Πηγή: In Defence of Marxism

Μετάφραση: antapocrisis

[1] G Marcus, E Davis, Rebooting AI: Building Artificial Intelligence We Can Trust, Pantheon Books, 2019, σελ. 56

[2] A Katwala, «DeepMind Has Trained an AI to Control Nuclear Fusion», Wired, 16 Φεβρουαρίου 2022

[3] Στμ. Το κείμενο αυτό μεταφράστηκε από τα αγγλικά με τη χρήση μεταφραστικών προγραμμάτων Τεχνητής Νοημοσύνης.

[4] Y Assael, T Sommerschield, B Shillingford, N de Freitas, «Predicting the past with Ithaca», Deepmind, 9 Μαρτίου 2022

[5] N Dyer-Witheford, A Mikkola Kjosen, J Steinhoff, Inhuman Power: Artificial Intelligence and the Future of Capitalism, Pluto Press, 2019, σελ. 93

[6] L Trotsky, «In Defence of October» στο The Classics of Marxism, Vol. 2, Wellred Books, 2015, pg 226-227