Για πού το βάλατε κύριε Βρούτση;

Δεκάδες χιλιάδες επιστήμονες, νέοι κυρίως, αναγκάστηκαν, μη έχοντας άλλη επιλογή, να υποβάλουν αίτηση υπαγωγής στο πρόγραμμα τηλεκατάρτισης για να μπορέσουν να εισπράξουν τα 600€, αφού η αρχική υπόσχεση της κυβέρνησης για την αποζημίωση των 800€  ανατράπηκε μέσα σε λίγες μέρες και τέθηκε ως όρος η συμμετοχή τους στο πρόγραμμα. Και όχι μόνο υπέβαλαν την αίτηση, αλλά διέθεσαν τις ημέρες του Πάσχα, αντιπαρερχόμενοι τις συνθήκες της καραντίνας και των πρωτόγνωρων διαδικασιών που ζούμε, για να ανταποκριθούν στην υποχρέωση τηλεκατάρτισης, αναλίσκοντας δεκάδες χαμένες ώρες μπροστά στους ηλεκτρονικούς τους υπολογιστές άλλοτε απέναντι σε κακοδιατυπωμένο έως και ακατάληπτο εκπαιδευτικό υλικό και άλλοτε απέναντι σε ερωτήσεις επιπέδου δημοτικού, αλλά με το χρόνο να τρέχει, να γράφει και να υπόσχεται την ανεμπόδιστη ολοκλήρωση της συμμετοχής τους. Βουνό οι καθημερινές ατομικές και συλλογικές διαμαρτυρίες, βροχή και οι καταγγελίες για «κολλητούς» που επιλέχθηκαν , δηλαδή τις επτά  πλατφόρμες που “αξιολογήθηκαν” μέσα σ’ ένα 24ωρο, καταθέτοντας προγράμματα 100.000 σελίδων εκπαιδευτικού υλικού για να συμμετάσχουν στη συγκρότηση “Μητρώου Εγκεκριμένων Ολοκληρωμένων Συστημάτων Τηλεκατάρτισης”, ως μεσάζοντες για την παροχή των συστημάτων τους στα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης, που με τη σειρά τους  έσπευσαν τρέχοντας και υποσχόμενα σαν προεκλογικοί πολιτευτές διάφορες παροχές σε όσους δικαιούχους τα επιλέξουν για να αναλάβουν την υλοποίηση του σχετικού προγράμματος.

Μέχρι που η κυβέρνηση συνειδητοποίησε ότι την πνίγει η οργή αυτού του κόσμου στον οποίον στήριξαν την εκλογική τους επίδοση, τον ύμνησαν ως «μεσαία τάξη» και εξάρτησαν την πολιτική τους νομιμοποίηση και την εκλογή τους από τη στάση του. Τώρα που κατάλαβε ότι τον έκανε να  αισθάνεται προδομένος, εξαπατημένος και εκτεθειμένος σε μία πολύπλευρη διαδικασία εκμαυλισμού και αφού ξεμπροστιάστηκε για τους “κολλητούς”, πήρε την απόφαση να τον αποδεσμεύσει και τυπικά από μια υποχρέωση που προσχηματικά και μόνο του είχε επιβάλει, καλώντας τον σε συνενοχή στην απάτη. Και το φιάσκο της Πρωταπριλιάς δεν έμελλε να επιβιώσει ούτε μέχρι την Πρωτομαγιά.

Έτσι, σήμερα, 22.4.2020, σε μια λακωνική ανακοίνωση, ο Υπουργός Εργασίας ανακοίνωσε ότι οι επιστήμονες που δήλωσαν συμμετοχή στην κατάρτιση του προγράμματος Voucher θα λάβουν χωρίς προϋποθέσεις την ενίσχυση των 600€ για τον μήνα «Απρίλιο», εκ του ασφαλούς βέβαια, και αφού μόλις μία μέρα πριν είχε λήξει η προθεσμία για υποβολή αιτήσεων, ώστε να μην υποβληθούν αιτήσεις και από όσους θέλουν να λάβουν την αποζημίωση, χωρίς να υποδυθούν τον καταρτιζόμενο. Το σκεπτικό της απόφασης αναγνωρίζει ότι «δυστυχώς το περιεχόμενο σε πολλά σημεία του δεν ήταν αυτό που αντιστοιχεί σ’ ένα τέτοιο πρόγραμμα και βεβαίως δεν υπηρετεί το σκοπό για τον οποίον αρχικά επελέγη από την κυβέρνηση».

Η κυβέρνηση είναι όμως εκείνη η οποία διέψευδε κατηγορηματικά όσους υποστήριζαν τα ίδια, αφού πρώτα το επέλεξε και μέσα σε ασφυκτικές προθεσμίες μεθόδευσε την αξιολόγηση των 7 Εταιρειών που συμμετείχαν στο Μητρώο Εγκεκριμένων Ολοκληρωμένων Συστημάτων Τηλεκατάρτισης και παρέδωσε «βορά» στα Κ.Ε.Κ. τους “ωφελούμενους”, ενώ για μερικές εβδομάδες το επαινούσε, προσπαθούσε να υποβαθμίζει τις αστοχίες του, κλπ. Και τώρα είναι αυτή που, “ποιούμενη την ανάγκην φιλοτιμίαν” με ελαφρά πηδηματάκια, εγκαταλείπει τα μεγαλόπνοα προγράμματά της, αρκούμενη αντί επιλόγου σε γενικόλογες διακηρύξεις για το αποτελεσματικό και μεταρρυθμιστικό κράτος το οποίο θα χτίσει.

Η κυβέρνηση ηττήθηκε. Ωστόσο, κ. Υπουργέ, δεν τελειώσατε. Οφείλετε να αναλάβετε τις ευθύνες σας και σεις και ο πρωθυπουργός σας που σύμφωνα με τις φήμες ήταν προσωπικά δική του η επιλογή αυτής της μεθόδευσης. Είσθε υπόλογοι, τουλάχιστον πολιτικά, εκτός από τη συγνώμη, που ακόμα δεν ακούσαμε, και για τα εξής:

1) Πρώτα – πρώτα για τη διαχείριση του ποσού του Ε.Σ.Π.Α. Είχατε 193.000.000 € διαθέσιμα σε ελεύθερη ανακατεύθυνση μετά τη συγκυρία του κορωνοιού, τα οποία διατιθέμενα στους 180.342 δικαιούχους που απευθύνθηκε η πρόταση του voucher, αναλογούσαν περίπου 1.070 € στον καθέναν. Περισσότερα δηλαδή από την  αποζημίωση των 800 € που δόθηκε στους υπόλοιπους εργαζόμενους. Επιλέξατε να διαθέσετε μόνο 600 € ανά δικαιούχο και συνολικά  όχι περισσότερα από 180.342 Χ 600 = 108.205.200 € σε όλους τους δικαιούχους, κρατώντας τα υπόλοιπα 85.000.000 περίπου για τα ΚΕΚ. Τα δημοσιεύματα μιλάνε για 36.000.000 € στις 7 πλατφόρμες της νύχτας (αυτά που θα έπαιρναν απευθείας, πέρα από την προμήθεια για την παραχώρηση στη συνέχεια  της πλατφόρμας) και τα υπόλοιπα περίπου 49.000.000 € περίπου στα ΚΕΚ που θα υλοποιούσαν την τηλεκατάρτιση. Γιατί;

2) Τώρα που το πρόγραμμα ακυρώθηκε τι θα γίνουν αυτά τα 85.000.000 € ; Θα τα εισπράξουν ολοκληρωτικά οι εγκεκριμένες πλατφόρμες και τα Κ.Ε.Κ.;  Φυσικά και δεν πρέπει να μείνουν απλήρωτοι οι εργαζόμενοί τους, οι οποίοι δούλεψαν χωρίς να γνωρίζουν τι σημαίνει αργία, νύχτα και υπερωρία κάτω από τις συνθήκες του κορονοϊού και εκτέθηκαν ακούσια και χωρίς ευθύνη τους στις αστοχίες και στις ανεπάρκειες του προγράμματος. Αλλά θα πάει σε αυτούς ολόκληρο το ποσό των 85 εκ. ευρώ; Δύσκολα το πιστεύω.

3) Πόσοι και πόσες από τους 180.342 δικαιούχους ανταποκρίθηκαν και υπέβαλαν αιτήσεις; Προφανώς οι περισσότεροι, αλλά σίγουρα όχι όλοι. Τα χρήματα που προορίζονταν για τους υπόλοιπους πόσα είναι και πως θα διατεθούν;

4) Συναφώς, όσοι και όσες δεν θέλησαν να υποβάλουν την “αίτηση της  ντροπής”, θα αποζημιωθούν όπως και οι υπόλοιποι με το ποσό των 600 €, που μάλλον “κάθεται”; Η θα τιμωρηθούν που δεν συνέπραξαν στη μεθόδευση που τους υποδείξατε;

Αυτά για όλους τους δικαιούχους.

Ας μου επιτραπεί να προσθέσω και για τους δικηγόρους δύο ακόμα ερωτήματα:

5) Αν με το ποσό των 600 € αποζημιώνεται η αδυναμία βιοπορισμού των δικηγόρων για τον Απρίλιο 2020, τι θα γίνει για το ανάλογο διάστημα του Μαρτίου, που τα δικαστήρια έκλεισαν από τις 13/3/2020;

Θυμίζω ότι για τους λοιπούς εργαζομένους το ποσό των 800 € κατά τις προβλέψεις σας αντιστοιχεί στην χαμένη απασχόληση ενάμισυ μήνα (μισού Μαρτίου και όλου του Απριλίου);

Οι  δικηγόροι και οι άλλοι επιστήμονες γιατί εξαιρούνται από την αποζημίωση του Μαρτίου και κανείς κυβερνητικός παράγοντας δεν έχει ανοίξει το στόμα του για το διάστημα αυτό;

6) Ερχεται και ο Μάιος 2020. Χωρίς πολλά – πολλά, θα δοθεί αποζημίωση ή μήπως θα αξιοποιήσετε τη χθεσινή πομπώδη εξαγγελία του κ. Πέτσα περί μερικής επαναλειτουργίας από 28/4/2020 των δικαστηρίων, δηλαδή ορισμένων τμημάτων των Ασφαλιστικών Μέτρων, όσων εξυπηρετούν τα συμφέροντα των τραπεζών για χορήγηση δανείων και μόνο, απλώς και μόνο για να έχετε ένα πρόσχημα για να την στερήσετε;

Για να είμαι βέβαια δίκαιος θα ήθελα να γνωρίζω ποιά θέση θα πάρουν για όλα αυτά και όλοι οι “δικαιωμένοι” της αντιπολίτευσης, μιάς και μόλις έγινε αισθητή η νίκη βγήκαν σαν τα σαλιγκάρια μετά από τη βροχή όλοι οι “πατέρες” της.

Ωστόσο, η αποζημίωση των 800 € τον μήνα για όλους χωρίς όρους και προϋποθέσεις και οι άμεσες εξηγήσεις σας για τα παραπάνω είναι το ελάχιστο που μας οφείλετε, πριν την παραίτησή σας.

Για που το βάλατε λοιπόν τόσο βιαστικά;

Κορωνοϊός και περιοριστικά μέτρα

Είναι επικίνδυνο να ξεκινήσει κανείς την ανάλυση των στατιστικών για τον COVID και να καταλήξει σε συμπεράσματα σε αυτό το ακόμη πρώιμο στάδιο της πανδημίας. Είναι ακόμη πιο επικίνδυνο για έναν οικονομολόγο να μπλέξει με πράγματα πέρα ​​από την υποτιθέμενη ειδικότητά του. Αλλά μετά την ανάγνωση χιλιάδων άρθρων, σωρούς δεδομένων και πολλών παρουσιάσεων από ανθρώπους που οφείλουν  να γνωρίζουν για τι μιλάνε, δεν μπορώ να αντισταθώ και να μη βάλω και εγώ το λιθαράκι μου στη συζήτηση.

Το πρώτο σημείο που θέλω να θέσω είναι η σοβαρότητα του ιού COVID-19. Σε οποιαδήποτε λογική εκτίμηση του ποσοστού θνητότητας, αν δεν ληφθούν μέτρα περιορισμού, τότε θα μπορούσαμε να περιμένουμε έως και το 60% του πληθυσμού κατά μέσο όρο να μολυνθεί πριν ο ιός σημειώσει κάμψη με τη λεγόμενη «ανοσία της αγέλης». Το ποσοστό θνητότητας είναι πολύ δύσκολο να ξεκαθαριστεί, καθώς κυμαίνεται από 3-4% σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα που αναγνωρίζει επίσημα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), ενώ πέφτει βάσει εκτιμήσεων από τοπικές μελέτες σε ποσοστά του 0,3-0,4% εκτιμώντας τον αριθμό των λοιμώξεων από μαζικούς ελέγχους. Ακόμα και αυτό το ποσοστό θα ήταν τρεις έως τέσσερις φορές μεγαλύτερο από το μέσο ετήσιο ποσοστό θνητότητας της γρίπης.

Εν πάση περίπτωση, αν βάλω ένα αυθαίρετο ποσοστό θνητότητας στο 1% του πληθυσμού – μια εκτίμηση στην οποία φαίνεται να καταλήγουν πολλοί επιδημιολόγοι, τότε σε έναν παγκόσμιο πληθυσμό 7,8 δισεκατομμυρίων, και με δεδομένο ένα επίπεδο «ανοσίας της αγέλης» στο 60%, θα σήμαινε περίπου 45 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως. Δεδομένου ότι υπάρχουν κατά μέσο όρο περίπου 57 εκατομμύρια θάνατοι ετησίως, ένας ανεξέλεγκτος ιός θα αύξανε το ποσοστό θανάτου για το 2020 κατά 80%. Για μεμονωμένες χώρες, αυτή η αύξηση θα κυμαινόταν μεταξύ 65% και διπλασιασμού του ποσοστού. Ακόμα κι αν το (χωρίς έλεγχο) ποσοστό θνησιμότητας αποδειχθεί το μισό από αυτό, τότε πάνω από 20 εκατομμύρια άνθρωποι θα πεθάνουν ή περίπου 40% περισσότεροι από το συνηθισμένο.

Βέβαια, σε αυτή την περίπτωση θα μπορούσε να επικαλεστεί κανείς το Μαλθουσιανό δόγμα (στμ. Η θεωρία του Μάλθους ότι ο ανθρώπινος πληθυσμός αυξάνεται πιο γρήγορα από τους διαθέσιμους πόρους συντήρησής του, επομένως μέσα από γεγονότα με μεγάλες ανθρώπινες απώλειες επέρχεται η «διόρθωση»). Καθώς το 70-80% αυτών των θανάτων θα αφορά όσους είναι 70 χρονών και άνω, και υπάρχουν αμελητέοι θάνατοι στους κάτω των 40 ετών, ο αντίκτυπος του ιού δεν έχει σημασία.

Ποσοστό θνησιμότητας πληθυσμού από COVID - Λογαριθμική και Γραμμική κλίμακα. Η θνησιμότητα από COVID ανεβαίνει κατά 11% για κάθε χρόνο ηλικίας, διπλασιάζεται κάθε 7 χρόνια. Οι άνδρες έχουν διπλάσιο κίνδυνο από τις γυναίκες ίδιας ηλικίας. Το γράφημα είναι βασισμένο στους 3334 θανάτους από COVID-10 το Μάρτιο, καταγεγραμμένους στις 6 Απριλίου. Οι 18 θάνατοι κάτω των 35 δεν έχουν συμπεριληφθεί στο μοντέλο.

Ποσοστό θνησιμότητας πληθυσμού από COVID – Λογαριθμική και Γραμμική κλίμακα. Η θνησιμότητα από COVID ανεβαίνει κατά 11% για κάθε χρόνο ηλικίας, διπλασιάζεται κάθε 7 χρόνια. Οι άνδρες έχουν διπλάσιο κίνδυνο από τις γυναίκες ίδιας ηλικίας. Το γράφημα είναι βασισμένο στους 3334 θανάτους από COVID-10 το Μάρτιο, καταγεγραμμένους στις 6 Απριλίου. Οι 18 θάνατοι κάτω των 35 δεν έχουν συμπεριληφθεί στο μοντέλο.

Πράγματι, ορισμένοι από τους οικονομικούς κύκλους υποστηρίζουν ότι ο ιός «ξεφορτώνεται» τους ηλικιωμένους και τους άρρωστους που είναι ως επί το πλείστον μη παραγωγικοί στη δημιουργία αξίας και κέρδους. Αφού τελειώσει η πανδημία, ο κόσμος θα είναι «πιο λεπτός και γυμνασμένος» και θα μπορεί να αναπτυχθεί περισσότερο «παραγωγικά».

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς καταδίκασαν έντονα τη θεωρία της «επιβίωσης του πιο ικανού» του Μάλθους. Ο Ένγκελς την αποκαλεί μια «άθλια, κακόφημη θεωρία, φρικτή βλασφημία κατά της φύσης και της ανθρωπότητας». Όμως, δεν την καταδίκασαν για ανθρωπιστικούς λόγους μόνο, αλλά και γιατί ο Μάλθους ήταν λάθος και σε οικονομικό επίπεδο. Η αύξηση της παραγωγικότητας δεν εξαρτάται από τη διατήρηση του πληθυσμού σε χαμηλά επίπεδα, αλλά από την αύξηση των παραγωγικών δυνάμεων κατά την πορεία της προόδου της επιστήμης και της τεχνολογίας. Δεν υπάρχει ζήτημα υπερπληθυσμού, αλλά ζήτημα ανισότητας και φτώχειας που δημιουργείται από την καπιταλιστική συσσώρευση και ιδιοποίηση της αξίας που δημιουργείται από την εργατική δύναμη.

Αυτός είναι ο βασικός λόγος για την απόπειρα περιορισμού του COVID-19: να σωθούν ζωές που μπορούν να σωθούν. Ο άλλος λόγος είναι ότι εάν η επιδημία επιτρεπόταν να εξαπλωθεί ανεξέλεγκτα, τα συστήματα υγείας θα ξεπερνούσαν το όριό τους, διαταράσσοντας την ικανότητά τους να θεραπεύσουν τους υπάρχοντες ασθενείς και τα άτομα με άλλες ασθένειες, και πιθανότατα προκαλώντας αύξηση των δευτερογενών ποσοστών θανάτων (και αυτή τη φορά και σε νεότερους και σε πιο καλή φόρμα ανθρώπους). Οι περισσότερες κυβερνήσεις στον κόσμο δεν είναι σε θέση να επιλέξουν τον Μάλθους και να αγνοήσουν τη δημόσια πίεση εάν συσσωρευτούν πτώματα αγαπημένων προσώπων, είτε ηλικιωμένων, είτε αρρώστων. Αν έκαναν κάτι τέτοιο, δεν θα επιβίωναν.

Επομένως, ήταν απαραίτητα τα μέτρα περιορισμού του ιού. Αλλά τα μέτρα περιορισμού μπορεί να σημαίνουν πολλά πράγματα. Μπορεί να σημαίνουν από τον πλήρη αποκλεισμό όλων των οικονομικών και κοινωνικών μετακινήσεων και δραστηριοτήτων, μέχρι πιο χαλαρά μέτρα, όπως τον έλεγχο όλου του πληθυσμού για να βρεθούν οι φορείς του ιού, την απομόνωση και καραντίνα των μολυσμένων και την προστασία των ηλικιωμένων, και ταυτόχρονα τη νοσηλεία για άτομα με βαριά συμπτώματα.

Εάν μια χώρα είχε πλήρεις εγκαταστάσεις διαγνωστικών ελέγχων και προσωπικό για να κάνει «επαφή και ανίχνευση» και απομόνωση · μαζί με επαρκή προστατευτικό εξοπλισμό, νοσοκομειακά κρεβάτια, (συμπεριλαμβανομένων των ΜΕΘ), τότε ο περιορισμός με βάση αυτές τις πολιτικές, θα λειτουργούσε, χωρίς καθολικό λοκ ντάουν της οικονομίας.

Όμως, σχεδόν καμιά χώρα δεν ήταν προετοιμασμένη ή ικανή σε εγκαταστάσεις και πόρους για να κάνει κάτι τέτοιο. Η Γερμανία πλησίασε, και θα σας δείξω παρακάτω πόσο επιτυχημένη ήταν σε αυτό. Ίσως και η Νότια Κορέα. Αλλά και στις δύο χώρες, υπήρξαν επίσης σημαντικά κοινωνικά και οικονομικά λοκ ντάουν. Κάθε άλλη χώρα με πολλά κρούσματα αναγκάστηκε να υιοθετήσει μαζική απαγόρευση κυκλοφορίας και απομόνωση για εβδομάδες προκειμένου να περιορίσει την πανδημία. Η Κίνα είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα λοκ ντάουν υψηλού επιπέδου σε μια μεγάλη επαρχία. Η Νέα Ζηλανδία εφάρμοσε υψηλού επιπέδου απαγορεύσεις από την πρώτη ημέρα και μείωσε τους θανάτους στο ελάχιστο.

Ακολουθεί μια εκτίμηση των διαφόρων βαθμών απαγορεύσεων που υιοθετούνται από τις χώρες.

Ο παραπάνω πίνακας εμφανίζει στοιχεία για επιλεγμένες χώρες. Δείχνει τις τάσεις της κινητικότητας των χρηστών τηλεφώνων κατά τη διάρκεια του COVID-19 βάσει στοιχείων της Google και της Apple. Τα στοιχεία αφορούν τις 11 Απριλίου για τα δεδομένα της Google, και τις 14 Απριλίου για τα δεδομένα της Apple αναφορικά με τη συνήθη κινητικότητα.

Αν κοιτάξετε τις μεσαίες γραμμές, μπορείτε να δείτε ότι στην τάση κινητικότητας της Google, στην Ισπανία έχει παρατηρηθεί μείωση κατά 66% στην οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα, ενώ στη Σουηδία η μείωση ήταν μόνο 6%.

Έχουν αποτέλεσμα τα περιοριστικά μέτρα; Σίγουρα έχουν. Και εδώ μπαίνω στα επικίνδυνα χωράφια, προσπαθώντας να μετρήσω την επιτυχία των περιοριστικών μέτρων. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, εκτιμώ ότι χωρίς περιοριστικά μέτρα, θα υπήρχαν περίπου 45 εκατομμύρια θάνατοι από το COVID-19 το 2020. Αλλά με περιοριστικά μέτρα, και εν μέρει χρησιμοποιώντας τις προβλέψεις του Institute for Health Metric and Evaluation (IHME), εκτιμώ ότι ο φόρος θανάτου θα μειωθεί σε «μόλις» 250-300.000.

Ακολουθούν οι εκτιμήσεις μου για διάφορες χώρες που συγκρίνουν τους θανάτους «χωρίς περιοριστικά μέτρα» με τους προβλεπόμενους συνολικούς θανάτους μετά τα περιοριστικά μέτρα.

Θάνατοι (σε χιλιάδες)

Η.Π.Α Ην.

Βασίλειο

Ισπανία Ιταλία Βέλγιο Γαλλία Γερμανία Σουηδία Κορέα Ιαπωνία Κίνα Ινδία Ρωσία Βραζιλία Παγκόσμια
Χωρίς περιοριστικά μέτρα 1974 402 282 360 69 402 498 61 312 756 8400 7872 882 1260 43200
Με περιοριστικά μέτρα 60 37 24 26 8 23 5 6 0,4 0,4 7 0,8 0,6 4 248

Όπως μπορείτε να δείτε, τα περιοριστικά μέτρα θα επιτρέψουν στις χώρες να μειώσουν το πιθανό ποσοστό ανεξέλεγκτης θνητότητας κατά 90-99%! Ως αποτέλεσμα, εάν διατηρηθεί, ο περιορισμός θα περιορίσει την επιπλέον θνησιμότητα για τον κανονικό ετήσιο μέσο όρο σε λιγότερο από 1%.

Λειτουργούν λοιπόν τα περιοριστικά μέτρα. Όμως, αυτό επιτυγχάνεται κυρίως από δραστικά λοκ ντάουν και με κόστος το ότι σπρώχνουν την παγκόσμια οικονομία σε γκρεμό, σε μια βαθιά ύφεση όσον αφορά την παραγωγή, τις θέσεις εργασίας, τις επενδύσεις – η οποία θα ακολουθηθεί από μια πολύ αργή ανάκαμψη σε βάθος χρόνων, στην περίπτωση που τα περιοριστικά μέτρα πρέπει να διατηρηθούν σε υψηλά επίπεδα για να περιοριστεί η επανεμφάνιση της πανδημίας ή / και έως ότου να παραχθεί ένα αποτελεσματικό εμβόλιο, μαζί με μαζικούς διαγνωστικούς ελέγχους και μηχανισμούς απομόνωσης.

Θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί τα λοκ ντάουν; Λοιπόν, όπως έχω πει, νομίζω αν υπήρχαν εγκαταστάσεις και προσωπικό για μαζικούς διαγνωστικούς ελέγχους, μεθόδους επαφής και ανίχνευσης, αρκετοί νοσοκομειακοί πόροι και εμβόλιο, δεν θα ήταν απαραίτητο το λοκ ντάουν. Ακόμη και οι φτωχές χώρες είχαν επιτυχία με αυτές τις μεθόδους – δείτε την «κομμουνιστική» Κεράλα.

Είναι περιττά τα ακραία λοκ ντάουν που επιβλήθηκαν από την Κίνα και ορισμένες άλλες χώρες; Οι σουηδικές αρχές επέλεξαν αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί «ελαφρύ λοκ ντάουν», με περιορισμούς μόνο στις μαζικές συγκεντρώσεις και στηριζόμενοι στην εθελοντική κοινωνική απομόνωση. Λειτουργεί τόσο καλά όσο οι δρακόντειες απαγορεύσεις σε άλλες χώρες;

Λοιπόν, τα στοιχεία για ενδεχόμενους συνολικούς θανάτους, όπως προβάλλονται από το IHME για διάφορες χώρες, δείχνουν όχι.

Η Σουηδία οδηγεί σε ένα από τα υψηλότερα ποσοστά θανάτου στον κόσμο, η οποία θα ξεπεραστεί μάλλον μόνο από το Βέλγιο, μιλώντας για τις προηγμένες χώρες. Και σε σύγκριση με τους Σκανδιναβούς γείτονές της (όπου οι περιορισμοί είναι σχεδόν διπλάσιοι από τη Σουηδία – δείτε το γράφημα κινητικότητας παραπάνω), το ποσοστό θνησιμότητας στη Σουηδία θα είναι περίπου δύο ή τρεις φορές μεγαλύτερο. Φαίνεται ότι οι σουηδικές αρχές δεν κατάφεραν να προστατεύσουν τους ηλικιωμένους, καθώς οι ιδιωτικοποιημένοι οίκοι ευγηρίας έχουν κατακλυστεί από κρούσματα, όπως άλλωστε συνέβη και σε άλλα μέρη.

Ωστόσο, το Βέλγιο έχει επιβάλλει απαγορεύσεις και θα έχει μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας από τη Σουηδία, ενώ η Γερμανία θα πάει πολύ καλύτερα από χώρες όπως η Ισπανία και η Ιταλία όπου υπάρχουν πολύ πιο αυστηρές απαγορεύσεις. Αυτό που υποδηλώνει αυτό το γεγονός είναι ότι ο περιορισμός δεν εξαρτάται απλώς από το επίπεδο περιοριστικών μέτρων και του lockdown, αλλά και από το επίπεδο των νοσοκομειακών εγκαταστάσεων και τη διενέργεια διαγνωστικών τεστ.

Οι διαθέσιμες νοσοκομειακές κλίνες της Γερμανίας είναι πολύ περισσότερες από ό, τι στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Ελεύθερες νοσοκομειακές κλίνες υπό κανονικές συνθήκες (ανά 100.000 πληθυσμού)

Επίσης η Γερμανία διενεργεί περισσότερα τεστ, αν και εξακολουθεί να είναι χαμηλό το ποσοστό.

Η Σουηδία και το Βέλγιο έχουν λιγότερα κρεβάτια και κάνουν λιγότερα τεστ.

Το σουηδικό μοντέλο του «ελαφρού λοκ ντάουν» σημαίνει περισσότερους κατά κεφαλήν θανάτους. Ωστόσο, το επιχείρημα είναι ότι τελικά ο σουηδικός πληθυσμός θα επιτύχει «ανοσία της αγέλης» και η οικονομία μπορεί στο μεσοδιάστημα να λειτουργεί χωρίς να σταματήσει. Η πρώτη υπόθεση είναι γεμάτη αβεβαιότητα: πώς θα γνωρίζουν οι αρχές ότι έχει επιτευχθεί αυτή η ανοσία; Η δεύτερη υπόθεση είναι σαφώς λανθασμένη. Καμία οικονομία δεν είναι νησί. Ακόμα κι αν η σουηδική οικονομία συνεχίσει να είναι ανοιχτή για business, πού θα πηγαίνουν οι εξαγωγές της όταν μεγάλο μέρος του υπόλοιπου κόσμου είναι σε κατάσταση lockdown;

Έτσι, τα αρχικά συμπεράσματά μου είναι ότι:

  • Ο COVID-19 έχει υψηλότερο ποσοστό θνητότητας από τη γρίπη.
  • Χωρίς περιοριστικά μέτρα, θα αυξάνονταν τα ετήσια ποσοστά θνησιμότητας των περισσότερων χωρών κατά περισσότερο από 80%.
  • Τα περιοριστικά μέτρα έχουν επιφέρει τη μείωση των αναμενόμενων θανάτων από εκατομμύρια σε χιλιάδες.
  • Επειδή οι περισσότερες κυβερνήσεις δεν ήταν προετοιμασμένες και δεν διέθεταν επαρκείς εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης, αναγκάστηκαν να προχωρήσουν σε διαφόρων βαθμών λοκ ντάουν, παγώνοντας την παγκόσμια οικονομία.
  • Όσο πιο σοβαρές είναι οι απαγορεύσεις και όσο μεγαλύτερη δυναμικότητα έχουν τα συστήματα υγείας, τόσο λιγότεροι θάνατοι θα υπάρξουν.
  • Η προσέγγιση «ελαφρύ λοκ ντάουν» διακινδυνεύει περισσότερους θανάτους χωρίς να όμως να προσφέρει μια ισχυρότερη οικονομία ως αντιστάθμισμα.

Πηγή: theNextRecession.wordpress.com

Μετάφραση: antapocrisis

Η πρόταση κατάργησης της Κοινωνιολογίας δείχνει την καθυστέρηση της ελληνικής Δεξιάς

Από τον Κανελλόπουλο και τον Τσάτσο στην Κεραμέως και τον Γεωργιάδη

Σύμφωνα με πληροφορίες επίκειται σαρωτικό ν/σ εν μέσω κορωνοϊού για Α΄βαθμια-Β΄βάθμια Εκπαίδευση, πανελλήνιες κλπ. Δεν σχολιάζω σ’ αυτό το σημείωμα ούτε τη χρονική στιγμή, ούτε το σύνολο των προτάσεων, την εκ των πραγμάτων έλλειψη διαλόγου κλπ. Μένω στην πρόταση για αντικατάσταση του μαθήματος της Κοινωνιολογίας από τα Λατινικά (θυμάμαι τα στα όρια της αστειότητας από την άποψη του περιεχομένου και νοήματος 50 κείμενα των Λατινικών στη Γ΄ Λυκείου που μαθαίναμε με το σύστημα των Δεσμών-Γ΄ Δέσμη) , ενώ ταυτόχρονα φαίνεται να εισάγεται και 5ο μάθημα για τις πανελλήνιες, το λεγόμενο «κόντρα μάθημα» (Ιστορία για τις σχολές Θετικού προσανατολισμού και Μαθηματικά για τις σχολές Ανθρωπιστικού προσανατολισμού).

Η κατάργηση του μαθήματος της Κοινωνιολογίας αποτελεί υλοποίηση μιας εμμονικής αντίληψης κατά της Κοινωνιολογίας που υπάρχει στην ελληνική δεξιά ή σε (μεγάλο) τμήμα της, όπως χαρακτηριστικά εκφράστηκε πριν από αρκετούς μήνες από τον Άδωνι Γεωργιάδη με την περίφημη δήλωση για την Κοινωνιολογία που «κάνει τα παιδιά αριστερά»… Δυστυχώς η αντίληψη αυτή, φαίνεται να είναι κυρίαρχη στην κυβέρνηση της ΝΔ, αφού προτείνεται- αν τελικά επιβεβαιωθεί- η κατάργηση του μαθήματος της Κοινωνιολογίας. Πρόκειται για αντίληψη είτε βαθύτατα συντηρητική, είτε ακραία νεοφιλελεύθερη. Σε κάθε περίπτωση η εμμονική αυτή αντίληψη δείχνει χαρακτηριστικά στοιχεία της πολιτικής καθυστέρησης της ελληνικής Δεξιάς σε σχέση με την Δεξιά άλλων ευρωπαϊκών χωρών, μια στην ουσία αντι-ευρωπαϊκή Δεξιά, ασχέτως των “αντι-λαϊκιστικών” όρκων πίστης σε Βρυξέλλες-Βερολίνο. Η τάση αυτή αντανακλά την «ποιότητα» και τα χαρακτηριστικά της ελληνικής αστικής τάξης. Αυτά ακριβώς που με ενάργεια αποτυπώνει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος στο περίφημο βιβλίο του «Ημερολόγιο Κατοχής».

Η Κοινωνιολογία ως διακριτός κλάδος-αντικείμενο, εμφανίστηκε στην Ελλάδα στις αρχές του 20ου με την ίδρυση της Κοινωνιολογικής Εταιρείας το 1908 από τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, επικεφαλής της ομάδας των Κοινωνιολόγων (Πετιμεζάς,Τριανταφυλλόπουλος, Δελμούζος, Αραβαντινός κ.α.) που αποτέλεσε τον πυρήνα της αριστερής τάσης του βενιζελισμού, ενός από τα πλέον προοδευτικά ρεύματα στη χώρα τον 20ο αιώνα. Αξίζει κάποιος να διαβάσει τη συλλογή κειμένων του Αλέξανδρου Παπαναστασίου με τίτλο «Εθνικισμός και άλλα κείμενα» (επανακυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ευρασία 2009, με πρόλογο-εισαγωγή Αναστάση Πεπονή) και να διαπιστώσει την λεπτότητα και ακρίβεια της ανάλυσης, αλλά και την επικαιρότητά της σε κρίσιμα σύγχρονα θεωρητικά και πρακτικά ζητήματα όπως το εθνικό φαινόμενο.

Από τα πρώτα περιοδικά Κοινωνιολογικού περιεχομένου υπήρξε η «Επιθεώρηση των Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών» (ομάδα Κοινωνιολόγων), η «Πολιτική Επιθεώρηση» που εξέδιδε ο Ίωνας Δραγούμης, το «Αρχές Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών» που εξέδιδε ο Δ. Καλτσουνάκης. Στο τελευταίο αυτό περιοδικό το 1925 δημοσίευσε την πρώτη του μελέτη κοινωνιολογικού περιεχομένου ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο οποίος αν και από αντιβενιζελική οικογενειακή προέλευση ανέλαβε υφηγητής της έκτακτης έδρας της Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1929 οπότε και εισήχθηκε για πρώτη φορά η Κοινωνιολογία στην ελληνική Γ΄ βάθμια εκπαίδευση. Το 1933 ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος εκλέγεται τακτικός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ από το 1929 και από κοινού με τους Θεοδωρακόπουλο, Τσαμαδό και Κων/νο Τσάτσο θα κυκλοφορήσουν το περιοδικό «Αρχείο Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών». Αλλά και ο Κων/νος Τσάτσος στα χρόνια του Μεσοπολέμου θα διδάξει το μάθημα «Κοινωνική Φιλοσοφία των Αρχαίων Ελλήνων» τόσο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όσο και στην Πάντειο, μάθημα φιλοσοφικού και κοινωνιολογικού περιεχομένου. Η Κοινωνιολογία όπως και γενικότερα οι κοινωνικές επιστήμες (πλην Νομικής και Φιλοσοφικής) θα γνωρίσουν την υπανάπτυξη στις δύσκολες δεκαετίες που θα ακολουθήσουν.

Στο κλίμα της Μεταπολίτευσης θα επανέλθουν στο προσκήνιο και το 1984 θα ιδρυθεί το 1ο στην ιστορία του ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αυτοτελές τμήμα Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Στο επίπεδο της Β΄βάθμιας εκπαίδευσης το μάθημα της Κοινωνιολογίας επιχειρήθηκε να εισαχθεί με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση των Γ. Παπανδρέου-Ακρίτα-Παπανούτσου, το 1964. Η χούντα καταργεί το μάθημα και το αντικαθιστά με μια προπαγάνδα κρατική το 1967-68, οπότε και η διδασκαλία του θα προκαλέσει αντιδικτατορικές εκδηλώσεις μαθητών σε ορισμένα σχολεία. Τελικά η χούντα θα εισάγει ένα βιβλίο κοινωνιολογίας του Θεοφύλακτου Παπακωνσταντίνου (μεσοπολεμικού κομμουνιστή που είχε από δεκαετίες προσχωρήσει στην -άκρα- δεξιά, μαζί με Σάββα Κωνσταντόπουλο, Γεωργαλά κ.α.).

Τη δεκαετία του ’80 το μάθημα της Κοινωνιολογίας εισήχθηκε εκ νέου στη Β΄ βάθμια εκπαίδευση ως μάθημα Πανελληνίων εξετάσεων (Δ΄ Δέσμη). Την ευθύνη του βιβλίου είχε ο καθηγητής Βασίλης Φίλιας, ένας εξαιρετικός και γνωστός κοινωνιολόγος. Το βιβλίο ήταν καλό, αλλά σε κάποια σημεία δύσκολο για μαθητές. Τη δεκαετία του ’90, αφού το βιβλίο αντικαταστάθηκε, σταδιακά στη συνέχεια το μάθημα υποβαθμίστηκε μέχρι την εκ νέου κατάργησή του.

Επανήλθε τα τελευταία χρόνια ως μάθημα της Γ΄ Λυκείου για κατεύθυνση Ανθρωπιστικών Σπουδών. Τις μέρες αυτές του κατ’ οίκον περιορισμού, διάβασα προσεκτικά το βιβλίο της Κοινωνιολογίας Γ΄ Λυκείου (όπως και της Ιστορίας Γ΄ Λυκείου). Η γνώμη μου είναι ότι πρόκειται για ένα πολύ καλό σχολικό βιβλίο, απολύτως κατανοητό, επιστημονικά γραμμένο, ισορροπημένο και χρήσιμο σε νέους ανθρώπους ηλικίας 17-18 χρονών. Ανοίγει ορίζοντες, για ατομική και συλλογική αυτογνωσία. Είναι πραγματικά κρίμα αντί να εμπλουτιστεί το υπάρχον βιβλίο της Κοινωνιολογίας (καθώς είναι γραμμένο στα μέσα της περασμένης δεκαετίας), να καταργηθεί το μάθημα της Κοινωνιολογίας της Γ΄ Λυκείου. Κρίμα για την εκπαίδευση και τους νέους πολίτες της ελληνικής κοινωνίας-δημοκρατίας.

Να μην περάσει η κατάργηση του μαθήματος της Κοινωνιολογίας-Να ανακαλέσει την πρότασή του το Υπουργείο Παιδείας

Από τη σελίδα του συγγραφέα στο Facebook.

Να συζητήσουμε για τα μέτρα, αλλά να μην σκοτώσουμε τη λογική

Ακριβώς όπως στον πόλεμο, έτσι και στην περίπτωση της επιδημίας, η αλήθεια είναι από τα πρώτα θύματα. Όχι μόνο από την αντιδραστική πλευρά των θεωριών συνωμοσίας ή τη νεοφιλελεύθερη εκδοχή της με κάθε ανθρώπινο κόστος διατήρησης της οικονομίας σε κίνηση. Η κοινή λογική μπορεί να ταλαιπωρείται και από μια τάχα προοδευτική πλευρά της αμφισβήτησης των αναγκαίων μέτρων περιορισμού της μετάδοσης.

Το να είμαστε στην Αριστερά «και κόκκινοι και ειδικοί», σημαίνει ότι στη συγκεκριμένη υγειονομική κρίση είμαστε και με τη Ζωή και με την Επιστήμη. Δεν θα ξεχάσουμε ότι η Επιστήμη δεν είναι ουδέτερη, αλλά δεν θα τη μετασχηματίσουμε σε κακής κοπής «επιστημονισμό», ούτε θα μετατρέψουμε την αναγκαία συζήτηση κριτικής αποτίμησης των μέτρων και των πολιτικών που εφαρμόστηκαν σε κοπτοραπτική για να δικαιώσουμε τη μία ή την άλλη άποψη.

Πολύ περισσότερο αν αυτές οι απόψεις, δεν επιβεβαιώθηκαν από την πορεία των πραγμάτων.

Αναφερόμαστε στην κριτική των μέτρων περιορισμού, για τα οποία όμως, σε αντίθεση με ένα μήνα πριν, σήμερα, έχουμε κάποια δεδομένα.

Είναι προφανές ότι κανένα μέτρο από μόνο του δεν αποδίδει. Θα μπαίναμε στη σφαίρα της μεταφυσικής αν ισχυριζόμαστε ότι το κλείσιμο συνόρων ή η αυστηρή καραντίνα ή το κλείσιμο των σχολείων, αποτελούν από μόνα τους και ανά πάσα στιγμή απάντηση στη διάδοση της νόσου.

Κάθε μέτρο πρέπει να αποτιμάται στο χρόνο και στη μορφή που εφαρμόζεται. Ελλείψει φαρμακευτικής απάντησης στην επιδημία, τα μέτρα που ομαδοποιούνται ως «περιοριστικά» και απαιτούν την αποδοχή ή και ενεργό συστράτευση της κοινωνίας, έχουν αναγκαστικά προτεραιότητα.

Αυτό τουλάχιστον προκύπτει από τα στοιχεία, ένα και πλέον μήνα μετά την έναρξη της σχετικής συζήτησης. Βλέπουμε χώρες με ισχυρά συστήματα υγείας, εκτεταμένους ελέγχους, υψηλές αναλογίες απλών κλινών και κλινών ΜΕΘ, να έχουν μεν μικρότερα ποσοστά θνητότητας συγκριτικά με χώρες των οποίων τα συστήματα υγείας τσάκισαν κάτω από το βάρος του αριθμού των νοσούντων (πχ Γερμανία – Ιταλία), αλλά να παραμένουν πολύ ψηλότερα σε ποσοστά θνησιμότητας συγκριτικά με χώρες στις οποίες τα περιοριστικά μέτρα «πρόλαβαν» την υψηλή διάδοση (πχ Γερμανία – Ελλάδα).

Τα στοιχεία συνηγορούν από κάθε άποψη υπέρ της έγκαιρης απομόνωσης – αποστασιοποίησης – περιορισμού.

Άβολη αλήθεια για τους αρνητές των μέτρων, αλλά πάντως αλήθεια.

Ας επανέλθουμε στην κριτική αποτίμηση των μέτρων σχετικά με τον χρόνο που αυτά πάρθηκαν:

Το Βέλγιο είναι στην κορυφή της παγκόσμιας λίστας των απωλειών σε σχέση με τον πληθυσμό. Ξεκίνησε τα περιοριστικά μέτρα κλείνοντας σχολεία συγκεκριμένων περιοχών στη 1 Μαρτίου, ενώ στις 12 Μαρτίου η κυβέρνηση ανακοίνωσε καθολικό κλείσιμο σχολείων και χώρων εστίασης και διασκέδασης και από τις 17 Μαρτίου υπήρξε λοκ ντάουν. Στην Ελλάδα τα σχολεία έκλεισαν στις 10 Μαρτίου, οι χώροι εστίασης στις 13 Μαρτίου, ενώ το λοκ ντάουν επιβάλλεται στις 23 Μαρτίου. Το πρώτο θύμα στο Βέλγιο καταγράφεται στις 11 Μαρτίου, ενώ στην Ελλάδα στις 12 Μαρτίου.

Ενώ οι χρόνοι των πρώτων απωλειών αλλά και της κρατικής αντίδρασης είναι ίδιοι, στο Βέλγιο καταγράφονται 490 θάνατοι ανά εκατομμύριο, ενώ στην Ελλάδα μόλις 11 (με στοιχεία της 19ης Απριλίου).

Αν συγκρίνουμε λοιπόν τις δύο περιπτώσεις και αποφανθούμε «επιστημονικά» ότι τα μέτρα περιορισμού δεν βοηθούν γιατί «ορίστε το Βέλγιο πού κατάντησε», έχουμε στήσει τη λογική στα πέντε μέτρα και την έχουμε εκτελέσει εν ψυχρώ.

Δεν πρέπει να πάρουμε υπόψη ότι στο Βέλγιο, λογικά, υπήρξε σημαντική διάδοση του ιού πολύ πριν τα περιοριστικά μέτρα;

Πράγμα που μάλλον επιβεβαιώνεται από τη χρονική απόσταση ανάμεσα στο πρώτο (2 Φεβρουαρίου) και στο δεύτερο κρούσμα (1 Μαρτίου). Δύσκολα μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι η έκρηξη που ακολούθησε δεν είχε τις αιτίες της σε μια αυξημένη μετάδοση στην κοινότητα, επί ένα μήνα, ίσως και παραπάνω, που όμως δεν καταγράφηκε.

Βγάζει αυτό τα μέτρα περιορισμού σε τέτοιες χώρες περιττά; Ή ακόμα περισσότερο δικαιολογεί την άποψη ότι οι χώρες που πήραν αυστηρά μέτρα είχαν και …περισσότερους νεκρούς;

Το αντίθετο. Τα περιοριστικά μέτρα ακόμα και εκεί που η νόσος είχε ήδη ξεφύγει (Ιταλία, Ισπανία, Βέλγιο, Γαλλία κλπ), ήταν όντως καθυστερημένα, αλλά μάλλον όχι περιττά. Ποιος μπορεί άλλωστε να ισχυριστεί ότι η απουσία τους δεν θα προκαλούσε πολύ περισσότερες απώλειες, ακόμα και διαφορετικής τάξης μεγέθους;

Προφανώς, τα μέτρα περιορισμού απέδωσαν καλύτερα εκεί που πάρθηκαν στο χρόνο που έπρεπε, και τηρήθηκαν με τον τρόπο που έπρεπε. Αυτό είναι ένα εκ του αποτελέσματος συμπέρασμα κοιτώντας τις σχέσεις ανάμεσα σε τέσσερις παράγοντες: (α) στις ανθρώπινες απώλειες ανά χώρα, (β) στο βαθμό έκθεσης κάθε χώρας στην οικονομική και κοινωνική διεθνοποίηση, (γ) στο «σχετικό» χρόνο λήψης περιοριστικών μέτρων, και (δ) στη δυναμικότητα των συστημάτων υγείας και ειδικά των κλινών εντατικής παρακολούθησης.

Μιλάμε για το «σχετικό» χρόνο λήψης των μέτρων, γιατί πρέπει να αναρωτιόμαστε κάθε φορά αν τα περιοριστικά μέτρα μπαίνουν σε εφαρμογή πριν μεταδοθεί μαζικά ο ιός στην κοινότητα. Για παράδειγμα το Βέλγιο έκανε λοκ ντάουν στις 17 Μαρτίου αλλά ήταν πολύ αργά, ενώ η Ελλάδα έκανε λοκ ντάουν στις 23 Μαρτίου και ήταν σχετικά νωρίς.

Αν δεν πάρουμε υπόψη αυτή τη «σχετικότητα», μόνο και μόνο για να επιμένουμε σε μια άποψη που διαψεύστηκε από την πραγματικότητα, απλώς συσσωρεύουμε μπόλικη αναξιοπιστία με περίσσιο υποκειμενισμό.

Καλώς ή κακώς, οποιοδήποτε άλλο μέτρο (μαζικά διαγνωστικά τεστ, αύξηση της δυναμικότητας των συστημάτων υγείας, εκτεταμένη χρήση μάσκας κλπ), σε αυτή τη φάση μπορεί να λειτουργήσει μόνο μαζί και υποβοηθητικά, αλλά σε καμιά περίπτωση να υποκαταστήσει τα περιοριστικά μέτρα. Τα τελευταία μπορούν να απλώσουν την επίτευξη της ανοσίας της αγέλης στο χρόνο. Είτε για να κατορθώσουν τα συστήματα υγείας να ανταποκριθούν περισσότερο, είτε για να προετοιμαστούν καλύτερα κράτη και κυβερνήσεις, είτε ακόμα και εν αναμονή μιας πιο αποδοτικής φαρμακευτικής αγωγής ή ενός εμβολίου.

Το μέλλον θα δείξει αν η «αναβολή» της μαζικής μετάδοσης (δηλαδή η επιπεδοποίηση της καμπύλης) και ο χρόνος που κερδίζεται σήμερα, δε θα κατασπαταληθεί αργότερα.

Το παρόν όμως έχει ήδη δείξει ότι αυτή η «αναβολή» σήμερα έχει σώσει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπινες ζωές.

Με τα σημερινά δεδομένα όμως, αυτή η πολιτική, αποδεικνύεται η πιο αποδοτική. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα και οι χώρες που στην αρχή φλέρταραν αποκλειστικά με περιορισμένες και στοχευμένες δράσεις χωρίς ευρύτερα περιοριστικά μέτρα, αναγκάστηκαν, σε δεύτερο χρόνο, να τα πάρουν (Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Ολλανδία κλπ).

Και ο λόγος που αναγκάστηκαν να πάρουν μέτρα δεν ήταν γιατί «πανικοβλήθηκαν». Είναι αστείο να θεωρούμε ότι οι πολιτικές ηγεσίες των ισχυρότερων χωρών του πλανήτη απλώς «πανικοβλήθηκαν», επειδή δεν βρέθηκαν οι σωστοί επιστήμονες να συστήσουν υπομονή και ψυχραιμία. Ουδείς σώφρων άνθρωπος μπορεί να δεχτεί ότι οι πολιτικοί εκφραστές του καπιταλισμού πάγωσαν την οικονομία βυθίζοντάς τη σε μια άνευ προηγουμένου κρίση άνευ λόγου και αιτίας.

Ο λόγος που αρνήθηκαν τα περιοριστικά μέτρα από την αρχή ήταν η ιεράρχηση της οικονομικής λειτουργίας ψηλότερα από κάποιες χιλιάδες απώλειες. Ιεράρχηση που όμως  ανατράπηκε όταν πλέον από την αναπτυγμένη Δυτική Ευρώπη έγινε σαφές ότι οι απώλειες δεν θα είναι κάποιες χιλιάδες συνολικά, αλλά πολλές δεκάδες χιλιάδες ανά χώρα. Οι εκατόμβες στην Ιταλία ήταν αποκαλυπτικές για αυτόν ακριβώς το λόγο. Η Δύση κοιμόταν τον ύπνο της ανοσίας της αγέλης και της υπεροχής της απέναντι στους «Ασιάτες», αλλά η ζωή έδειξε ότι για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία, οι προηγμένες κοινωνίες θα είναι αυτές που θα πληρώσουν ακριβά την επιδημία χάρη στην υποτίμηση, στην ολιγωρία, στη λάθος ιεράρχηση.

Προσχώρησαν λοιπόν, οι ηγέτες της καπιταλιστικής Δύσης εκόντες άκοντες σε μια πολιτική μέτρων περιορισμού. Έκλεισαν οικονομίες, εφάρμοσαν λοκ ντάουν, επέβαλαν καραντίνες. Επιχείρησαν δηλαδή να εφαρμόσουν, έστω καθυστερημένα τη μόνη διαθέσιμη αποτρεπτική πολιτική.

Αυτή είναι επίσης μια πραγματικότητα που ίσως δεν επιβεβαιώνει ορισμένες απόψεις, αλλά δεν παύει να είναι πραγματικότητα.

Και απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα τα ατάκτως ερριμμένα στοιχεία και οι μελέτες που δείχνουν ότι «έτσι και αλλιώς θα πέθαινε κόσμος, άρα προς τι ο πανικός;», δεν επιβεβαιώνονται σε τίποτα.

Για παράδειγμα ο συχνά επικαλούμενος από τέτοιες απόψεις καθηγητής Ιωαννίδης, στο γνωστό του άρθρο της 17/3/2020 με τίτλο «ένα φιάσκο σε εξέλιξη» αμφισβητούσε ευθέως τα μέτρα περιορισμού. Παίρνοντας τη μέση θνητότητα του Diamond Princess, εκτιμούσε τους θανάτους στις ΗΠΑ από κορωνοϊό περίπου στις 10.000. Μεγάλο το νούμερο, παραδεχόταν ο κ. Ιωαννίδης, αλλά θα χαθεί ανάμεσα στους θανάτους από γρίπη που κυμαίνονται από 22.000 μέχρι 55.000 ετησίως.

Ένα μήνα μετά, οι θάνατοι από κορωνοϊό στις ΗΠΑ έχουν φτάσει τις 43.000 και εξακολουθούν να έχουν ανοδική πορεία. Όχι μόνο δεν «χάθηκαν» μέσα στους υπόλοιπους, αλλά θα ξεπεράσουν κατά πολύ τις απώλειες από διάφορους τύπους γρίπης.

Το πρόβλημα είναι ότι το συγκεκριμένο άρθρο, ένα μήνα μετά, εξακολουθεί να αναφέρεται ως …αξιόπιστη πηγή, σαν να μην έχει μεσολαβήσει το «φιάσκο» των προβλέψεών του.

Παράδειγμα επιλεκτικού διαβάσματος είναι να κρατάμε από επιστημονικές δημοσιεύσεις τη διατύπωση ότι το λοκ ντάουν δεν περιόρισε τα κρούσματα (στην Ουχάν) -αφού ο ιός είχε ήδη εξαπλωθεί- για να εξάγουμε το επιθυμητό συμπέρασμα ότι η καραντίνα δεν συνετέλεσε στο να περιοριστούν οι θάνατοι στην …Κίνα. Αφού φυσικά «κρύψουμε» ότι το λοκ ντάουν απέδωσε στις άλλες περιοχές της Κίνας, που πρόλαβε και εφαρμόστηκε πριν την επιδημική έξαρση.

Άλλο παράδειγμα υποτίμησης της επιδημίας είναι η επίκληση των αρχικών μελετών που εστίαζαν σε ηλικιωμένους και ευπαθείς ομάδες, αλλά όχι των επόμενων μελετών που ανοίγουν τη βεντάλια του κινδύνου στον ευρύτερο πληθυσμό.

Τα παραδείγματα δεν έχουν τέλος. Ωστόσο, η πρακτική του επιλεκτικού διαβάσματος δεν βοηθά στη συζήτηση για την πανδημία. Συνήθως η επίκληση πολλών αναφορών επιδιώκει να προσδώσει «κύρος» σε ένα σχόλιο, αλλά στο βαθμό που αυτό γίνεται υπό το κράτος της σκοπιμότητας πετυχαίνει μόνο να πλήξει το κύρος της άποψης.

Ένα μήνα μετά την έξαρση της επιδημίας στη Δυτική Ευρώπη και στις ΗΠΑ, με τα γνωστά τραγικά αποτελέσματα, εξακολουθούν να υπάρχουν απόψεις που φλερτάρουν με την υποτίμηση του κινδύνου.

Για τα think tank του νεοφιλελευθερισμού είναι σαφές ότι το να σωθούν κάποιες δεκάδες χιλιάδες ζωές δεν είναι τόσο σημαντικό όσο το να παγώσει η οικονομία.

Για ένα τμήμα της Αριστεράς δεν είναι ακόμα καθαρό αν η επιδημία δημιουργεί πρόβλημα δημόσιας υγείας ή πρόβλημα δημοκρατικών δικαιωμάτων. Όσοι είναι επιδέξιοι οπορτουνιστές, και όχι άγαρμποι παλαιολιθικοί τύποι, επιλέγουν «λίγο κι από τα δύο». Όμως στην πραγματική ζωή, όταν κάνεις μια επιλογή, αφήνεις μια άλλη.

Στην πραγματικότητα, τόσο η αποστροφή στα περιοριστικά μέτρα, όσο και οι επιστημονικοφανείς αναλύσεις, επιμένουν σε υποθέσεις και σχήματα που δεν επιβεβαιώθηκαν από την εξέλιξη των πραγμάτων.

Η μεγαλύτερη μερίδα της Αριστεράς είτε από συνειδητή επιλογή και καθαρή σκέψη, είτε επειδή ορίστηκε απέναντι στις ενστικτώδεις αποφάσεις του Τραμπ, του Τζόνσον ή του Μπολσονάρο, είτε επειδή άκουσε τις γνώμες των γιατρών της, από την αρχή της υγειονομικής κρίσης, στάθηκε σωστά.

Ζήτησε νωρίτερα, ουσιαστικότερα -και όχι συμμορφωτικά- μέτρα περιορισμού της μετάδοσης, κατακόρυφη αύξηση της δυναμικότητας των δημόσιων νοσοκομείων, περισσότερες ΜΕΘ, υλικά, μέσα προστασίας, προσλήψεις προσωπικού, δομές πρωτοβάθμιας υγείας και μηχανισμούς αξιόπιστων ελέγχων.

Αυτή η στάση είναι κατάκτηση. Οι μαχόμενοι κλινικοί γιατροί το επιβεβαιώνουν.

Η αντιπαράθεση της Αριστεράς με το σύστημα και την αστική πολιτική δεν μπορεί να γίνεται από λάθος μετερίζι. Ούτε να προκαλεί την αποχώρηση από το έδαφος της λογικής για να επιμείνει ανοήτως σε απόψεις που διαψεύστηκαν.

Σε αυτή τη σωστή γραμμή, θα πρέπει να επιμείνει.

Θα καταρρεύσει και η οικονομική ενίσχυση μαζί με το σκοιλ ελικικου; Αυτός είναι ο πραγματικός εμπαιγμός.

Κυκλοφόρησε πολύ άμεσα η είδηση για την κατάργηση του προγράμματος voucher. Πολλοί θα χαρούν, οι περισσότεροι δικαίως, που δεν θα υποστούν το μαρτύριο του κλικ στον υπολογιστή για 100 ώρες, ή την προσβολή του σκοιλ ελικικου και των λοιπών αρπαχτών. Το πραγματικό όμως ζήτημα είναι ότι μετά την «επιμόρφωση», οι ελεύθεροι επαγγελματίες επιστήμονες θα έπαιρναν, σύμφωνα με την κυβέρνηση, τα 800 ευρώ για τον Μάιο. Τσιμουδιά από το κυβερνητικό επιτελείο σήμερα για αυτήν την προηγούμενη  «δέσμευση». Αυτός είναι ο εμπαιγμός.

Αρκετοί θα ξεκινήσουν τα βαφτίσια. Ο Τσίπρας θα βαφτίσει νίκη την κατάργηση της «επιμόρφωσης» μετά από την σημερινή επίκαιρη ερώτηση. Ο Βρούτσης θα επιχειρήσει να κάνει συντεταγμένη υποχώρηση δια της αξιολόγησης των εκατοντάδων ΚΕΚ (ενώ στην οσία το σκάνδαλο αφορά τις πέντε πλατφόρμες των κολλητών). Ο Μητσοτάκης θα παραστήσει ότι στέκεται υπεύθυνα ως σοβαρή κυβέρνηση που αναγνωρίζει τα λάθη και τα διορθώνει άμεσα. Προφανώς δεν είναι μικρή η υποχώρηση της κυβέρνησης. Αλλά δεν ήταν και «μικρό το κακό» των αεριτζίδων.  Η ανείπωτη προχειρότητα οδήγησε σε αυτό το φιάσκο. Τόσο μεγάλο φιάσκο που κατέρρευσε κάτω από το ίδιο του το βάρος.

Να μην ξεχνάμε όμως το δια ταύτα. Το πρόγραμμα voucher ήταν το αντίστοιχο 800άρι, σύμφωνα με την κυβέρνηση, των 6 ΚΑΔ πληττόμενων επιστημόνων για τον μήνα Απρίλιο. Σημειωτέον ότι είμαστε στην τελευταία εβδομάδα του Απρίλη και δεν έχουν μπει σε όλους τους δικαιούχους τα 400€, τα οποία έμπαιναν αυτόματα με την υπαγωγή στο σύστημα. Υπάρχουν πολλοί δικαιούχοι που για τον μήνα Απρίλιο δεν έχουν δει ούτε 1€ επιδόματος. Μάλιστα στις οδηγίες του Υπουργείου ξεκαθαρίζεται ότι αν μια επιταγή κατάρτισης έχει ενεργοποιηθεί μετά τις 17/04, ο δικαιούχος θα έπαιρνε την πρώτη δόση των 400€ στις 07/05! Ενώ η εξόφληση των υπόλοιπων 200€, υπό προϋποθέσεις, έφτανε μέχρι τις 18 Ιουνίου. Αν το επίδομα του Απριλίου το τραβήξεις επίμονα, μπορεί και να φτάσει μέχρι τα μέσα Ιουνίου.

Το Δελτίο Τύπου του Υπουργείου Εργασίας αναφέρει ρητά ότι οι επιστήμονες, τους οποίους αφορούσε το καταργηθέν πρόγραμμα τηλέ-κατάρτισης «θα λάβουν κανονικά την ενίσχυση των 600 ευρώ για τον μήνα Απρίλιο χωρίς προϋποθέσεις». Όμως για τον μήνα Μάιο, ο ίδιος ο Υπουργός Εργασίας Βρούτσης έχει στο παρελθόν «υποσχεθεί» ότι οι πληττόμενοι των 6 ΚΑΔ θα συμπεριληφθούν στο 800άρι και μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει καμία νομοθετική πρωτοβουλία.

Αυτό λοιπόν που προέχει αυτή τη στιγμή είναι να καταβληθούν τα 600€ ως επίδομα Απριλίου, μέσα στον μήνα Απρίλιο. Να υπαχθούν στις διατάξεις στήριξης οι 6 ΚΑΔ από τον Μάιο. Να δοθεί το 800άρι στους 6 ΚΑΔ τον Μάιο.

Γιατί ακόμα και αν πάμε σε «σταδιακό άνοιγμα» της οικονομίας, τα οικονομικά των πληττόμενων επιστημόνων δεν θα βελτιωθούν μέσα στον Μάιο.

Είμαστε εργαζόμενοι, όχι «δικαιούχοι» ή «ωφελούμενοι».

Δεν είμαστε προϊόν πλουτισμού των αεριτζήδων που έφτιαξαν τις πλατφόρμες των ΚΕΚ.

Είμαστε εργαζόμενοι, που ζουν στο πετσί τους την δεύτερη οικονομική κρίση μέσα σε μια δεκαετία.

Δεν είμαστε εκλογικά πειραματόζωα για να κερδίζει εκλογικούς πόντους ο Τσίπρας ή ο Μητσοτάκης.

Να αποφασίσει άμεσα η κυβέρνηση την ένταξη των 6 ΚΑΔ στο πρόγραμμα στήριξης των 800 ευρώ.

Λενινισμός: Ο μαρξισμός του εικοστού αιώνα

Συνηθίζεται να μιλάμε για τη «συνεισφορά» του Λένιν. Δεν πρόκειται βέβαια απλώς για συνεισφορά. Ο λενινισμός ήταν ο επαναστατικός μαρξισμός στην εποχή του ιμπεριαλισμού και της προλεταριακής επανάστασης. Θεμελιώνεται με την αναμέτρηση σε τρία κομβικά ζητήματα: στο κόμμα που μπορεί να κάνει την επανάσταση, στο κράτος ως όργανο ταξικής κυριαρχίας της αστικής εξουσίας, στον ιμπεριαλισμό ως νέο στάδιο του καπιταλισμού που κάνει δυνατή την προλεταριακή επανάσταση ακόμα και σε μια χώρα σαν τη Ρωσία. Αυτή η «αναθεώρηση» του μαρξισμού συγκροτεί πλέον τον μαρξισμό του εικοστού αιώνα.

Ο Λένιν συγκρούεται με τους τότε πάπες της ορθοδοξίας του μαρξισμού και η απάντηση που δίνει δεν είναι η υπεράσπιση της παλιάς σοσιαλδημοκρατίας, αλλά η γέννηση ενός σύγχρονου ρεύματος, η προσπάθεια να απαντηθούν τα νέα ζητήματα. Ο λενινισμός διακρίνει την επανάσταση που έρχεται και την επικαιρότητά της, την ίδια στιγμή που οι «ορθόδοξοι μαρξιστές» την παραπέμπουν στο μέλλον.

Η αντιπαράθεση που ξεσπά στο 2ο συνέδριο του ΣΔΕΚΡ το 1903, αφορά το ποιο κόμμα χρειάζεται σε αυτές τις συνθήκες για να προετοιμαστεί και πραγματοποιηθεί η επανάσταση.

Ο Λένιν επεξεργάζεται τη θεωρία για το κόμμα νέου τύπου, το κόμμα της εποχής της προλεταριακής επανάστασης. Διατυπώνει βασικές θέσεις για τη σχέση αυθόρμητου – συνειδητού, για το κόμμα ως πολιτικός οδηγητής της εργατικής τάξης, για το ρόλο της σοσιαλδημοκρατίας στην αστικοδημοκρατική επανάσταση.

Η θεμελιώδης σκέψη και επιμονή του Λένιν είναι η πραγματοποίηση της επανάστασης. Απαντά θετικά ότι αυτή μπορεί να γίνει, μελετά και δοκιμάζει επίμονα τους τρόπους που θα πραγματοποιηθεί. Από αυτή την πεποίθηση ο Λένιν δεν παραιτείται στιγμή, ακόμα και στις δυσκολότερες στιγμές της επαναστατικής πάλης.

Για τον Λένιν στις καινούριες συνθήκες του εικοστού αιώνα ηγέτης και καθοδηγητής της δημοκρατικής επανάστασης μπορεί και πρέπει να είναι το προλεταριάτο. Η εργατική τάξη όχι μόνο δεν είναι ουδέτερη μπροστά στην πρόκληση των αστικοδημοκρατικών μετασχηματισμών, αλλά έχει κάθε λόγο να πρωταγωνιστήσει. Η δημοκρατική επανάσταση υπό την ηγεμονία του προλεταριάτου και του κόμματός του μπορεί να απαλλάξει οριστικά την κοινωνία από την απολυταρχία και τα υπολείμματα της φεουδαρχίας. Ο λενινισμός βγάζει το προλεταριάτο από τη θέση του παθητικού θεατή μπροστά στους δημοκρατικούς μετασχηματισμούς και το τοποθετεί στο κέντρο των εξελίξεων.

Για τον Λένιν το προλεταριάτο μπορεί να υπάρξει ως αυτοτελής πολιτική δύναμη και να αποδειχθεί νικηφόρος αγωνιστής της δημοκρατίας στην περίπτωση που η αγροτιά προσχωρούσε στην επαναστατική του πάλη. Η συμμαχία της εργατικής τάξης με την αγροτιά βρίσκεται στον πυρήνα της λενινιστικής πολιτικής. Οι ταξικοί τους στόχοι είναι διαφορετικοί, αλλά η οικονομική και κοινωνική διάρθρωση έχουν δημιουργήσει τις αντικειμενικές βάσεις για την εργατοαγροτική συμμαχία.

Τον Απρίλη του 1917, ο Κάμενεφ, ηγέτης των μπολσεβίκων, όσο ο Λένιν βρισκόταν στην εξουσία και σεβάσμια μορφή του επαναστατικού κινήματος της Ρωσίας, υποστηρίζει ότι δεν πρέπει να ξεκοπούν οι μπολσεβίκοι από το ρεύμα της ευφορίας για τη Φεβρουαριανή Επανάσταση.

Ο Λένιν δεν διστάζει να απαντήσει ότι “Χρειάζεται κανείς να ξέρει για ένα χρονικό διάστημα να είναι μειοψηφία απέναντι στη μέθη”. Πράγματι, οι μπολσεβίκοι κέρδισαν την πλειοψηφία γιατί ήξεραν να στέκονται ως μειοψηφία, ως δύναμη που δεν ακολουθεί απλά τις μάζες για να είναι δημοφιλής, αλλά φιλοδοξεί να τις μεταπείσει. Αυτή ήταν η περίφημη «εισαγωγή της συνείδησης» από έξω για την οποία λοιδορήθηκε η λενινιστική αντίληψη για το κόμμα.

Τον Σεπτέμβριο του 1917, ο Λένιν απειλεί με παραίτηση από την Κεντρική Επιτροπή των μπολσεβίκων καθώς αυτή διστάζει μπροστά στη δυνατότητα κατάληψης της εξουσίας. Βάζει ζήτημα αποχώρησης από την ΚΕ, δηλώνοντας ότι θα διατηρήσει την ελευθερία να κάνει ζύμωση στη βάση του Κόμματος. Γράφει «έχω την ακλόνητη πεποίθηση ότι, “αν περιμένουμε” και αφήσουμε να χαθεί τώρα η στιγμή, χαντακώνουμε την επανάσταση».

Τον Οκτώβριο του 1917 ο χειρισμός των διαφωνούντων Κάμενεφ – Ζηνόβιεφ να διαρρεύσουν την απόφαση της Κ.Ε. των μπολσεβίκων που προετοίμαζε την ένοπλη εξέγερση, διχάζει, και ο Λένιν απευθύνεται εκ νέου στην Κεντρική Επιτροπή στις 19 του Οκτώβρη λέγοντας μεταξύ άλλων: «Δεν μου είναι εύκολο να το γράψω αυτό για συντρόφους που πριν ήταν στενοί φίλοι μου, τις ταλαντεύσεις όμως στην περίοδο αυτή θα τις θεωρούσα έγκλημα, γιατί διαφορετικά ένα κόμμα επαναστατών που δεν τιμωρεί τους επιφανείς απεργοσπάστες πάει χαμένο».

Ο Ράντεκ, χρόνια αργότερα αναρωτιέται για την τόση σιγουριά, την επιμονή και την ακλόνητη πεποίθηση που κάνει τον Λένιν να σηκώσει τέτοιο βάρος στους ώμους του. Τι είναι αυτό που τον κάνει «να μη διστάζει στιγμή να σηκώσει στους ώμους του, με πλήρη συναίσθηση ολόκληρη την πορεία της παγκόσμιας επανάστασης». Κατά τη γνώμη του, «δεν είναι μόνο το γεγονός ότι ο Λένιν γνωρίζει την ιστορία του καπιταλισμού όπως την ξέρουν ελάχιστοι μαθητές του Μαρξ». Είναι το ότι «ο Λένιν έχει συλλάβει και κατανοήσει ανεξάρτητα τη θεωρία του ιστορικού υλισμού όπως κανείς άλλος δεν ήταν ικανός να το κάνει, για το λόγο ότι τη μελέτησε με τον ίδιο σκοπό που είχε ο Μαρξ όταν επεξεργαζόταν τη θεωρία. Ο Λένιν μπήκε στο κίνημα ως η ενσάρκωση της θέλησης για επανάσταση και μελέτησε το μαρξισμό, την εξέλιξη του καπιταλισμού και την εξέλιξη του σοσιαλισμού από την άποψη της επαναστατικής τους σημασίας».

Η λενινιστική πολιτική είναι ακριβώς αυτή η «ενσάρκωση της θέλησης για επανάσταση», δεν παραιτείται από το στόχο της, δεν ξεστρατίζει, δεν λοξοδρομεί. Έχει ακλόνητη πίστη στις δυνατότητες των μαζών, αφουγκράζεται και διδάσκεται από αυτές.

Ο λενινισμός εκφράζεται πάνω στην πολιτική και πρακτική επίλυση των ιδιαίτερων προβλημάτων. Αντιλαμβάνεται και αναδεικνύει τις έννοιες της επαναστατικής κρίσης, της εθνικής κρίσης, της φύσης του κράτους και της ταξικής κυριαρχίας.

Αντιλαμβάνεται επίσης ότι «όποιος περιμένει μια καθαρή κοινωνική επανάσταση δε θα την δει ποτέ του. Αυτός είναι επαναστάτης στα λόγια που δεν καταλαβαίνει τι θα πει αληθινή επανάσταση» και «η σοσιαλιστική επανάσταση στην Ευρώπη δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο παρά το ξέσπασμα της μαζικής πάλης όλων των καταπιεσμένων και δυσαρεστημένων».

Οι μπολσεβίκοι μπόρεσαν να πάρουν την εξουσία γιατί η λενινιστική θεωρία για το κράτος δεν άφηνε περιθώρια για μεσοβέζικες λύσεις που θα έδιναν χώρο και χρόνο στην αντεπανάσταση. Η ίδια η δυαδική εξουσία σημαίνει ότι η αστική εξουσία βρίσκεται σε κρίση και τα Σοβιέτ είναι ο ανταγωνιστικός πόλος που συνυπάρχει με την Προσωρινή Κυβέρνηση αλλά όχι για πολύ. Αυτή η αντίφαση θα τεθεί άμεσα προς επίλυση. Το κράτος μπορεί να είναι είτε αστικό, είτε εργατικό. Δεν μπορεί να υπάρχουν ταυτόχρονα δύο ανταγωνιστικές εξουσίες. Η μία από τις δύο θα κυριαρχήσει. Αυτό λέγανε οι καντέτοι από τη μεριά της αντίδρασης. Αυτό λέγανε και οι μπολσεβίκοι από τη μεριά της επανάστασης. Οι εσέροι και οι μενσεβίκοι που βρέθηκαν στη μέση σαρώθηκαν από την εξέλιξη της ιστορίας.

Ο λενινισμός θέτει με οξύτητα το ερώτημα της εξουσίας και του «ποιος θα κυριαρχήσει σε ποιον». Αυτή είναι η λυδία λίθος για τον κοινωνικό μετασχηματισμό.

Στην πρώτη μεγάλη αναθεώρηση του μαρξισμού, ο Λένιν αντιπαρατέθηκε προχωρώντας το μαρξισμό σε θεωρία και πράξη. Πολλοί θεωρούν τον λενινισμό σαν ρωσικό πολιτικό φαινόμενο, που δεν παίρνει υπόψη του τη διαφορά μεταξύ των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών και της αγροτικής Ρωσίας.

Τα βασικά έργα όμως του Λένιν ανατρέπουν αυτή τη θεώρηση. Ο Λένιν σαν προχώρημα του μαρξισμού αντιλαμβάνεται την εποχή του ιμπεριαλισμού, αναλύοντας τις καθοριστικές τάσεις εξέλιξης του σύγχρονου καπιταλισμού –το υπόδειγμά του δεν είναι η Ρωσία, ο ορίζοντας είναι το σύνολο της καπιταλιστικής ανάπτυξης.

Η λενινιστική θεωρία για τον ιμπεριαλισμό και τον αδύνατο κρίκο που μπορεί να αποσπαστεί επιβεβαιώνεται από την ίδια την Επανάσταση και τη Σοσιαλιστική Οικοδόμηση. Αυτή είναι η θεωρητική και πρακτική θεμελίωση. Η Σοβιετική Ένωση επέζησε γιατί η Ρωσία συγκέντρωνε ένα πλήθος αντιφάσεων που την καθιστούσαν χώρα ικανή να σπάσει από την ιμπεριαλιστική αλυσίδα.

Με τη μελέτη του ιμπεριαλισμού, και τη διαπίστωση του αναπόφευκτου των πολέμων και των συγκρούσεων για το μοίρασμα του κόσμου, ο λενινισμός καθορίζει και την τακτική της μετατροπής του ιμπεριαλιστικού πολέμου από την εργατική τάξη των εμπόλεμων ιμπεριαλιστικών κρατών, σε εμφύλιο πόλεμο για την ανατροπή της αστικής τάξης από την εξουσία. Τακτική, η οποία δικαιώθηκε με την Οχτωβριανή Επανάσταση.

Τόλμησε, επίσης, και στην πορεία δικαιώθηκε, να αντιταχθεί στη Δεύτερη Διεθνή, ως την αποχώρηση των μπολσεβίκων και όλων των συνεπών επαναστατικών δυνάμεων απ’ αυτήν, προκειμένου να ιδρυθούν στην πορεία επαναστατικά, κομμουνιστικά κόμματα, για να καθοδηγήσουν την ταξική πάλη της εργατικής τάξης, κόντρα στην παλιά σοσιαλδημοκρατία, που συμβιβάστηκε με την αστική τάξη και στην πορεία διαχειρίστηκε και τα συμφέροντά της ενάντια στους λαούς.

Τέσσερις σταθμοί στην πορεία των μπολσεβίκων προς την Οκτωβριανή Επανάσταση

Επιχειρήσαμε να κρατήσουμε – όσο αυτό ήταν δυνατόν – τέσσερα βασικά συμπεράσματα από την πορεία των μπολσεβίκων προς την εξουσία. Ο λόγος της επιμονής μας σε “συμπεράσματα από την πορεία προς την εξουσία” είναι ότι δεν μπορούμε να μεταλλάξουμε την Οκτωβριανή Επανάσταση σε μια “στιγμή” ή σε μια “δυνατότητα” καταπώς την περιορίζουν πολλές σημερινές αναφορές. Η Οκτωβριανή ήταν η κορυφαία Επανάσταση στην ιστορία της ανθρωπότητας, μια ιστορική και μαζική κοινωνική αλλαγή, προϊόν μιας μεγάλης και μακράς διαδικασίας. Η αναζήτηση των σταθμών, των τομών και των ανατροπών αυτής της διαδικασίας μας επιτρέπει να καταλάβουμε όχι μόνο της ιστορικότητα της Οκτωβριανής Επανάστασης, αλλά και την επικαιρότητά της.

1. «Γκρίζα η κάθε θεωρία, φίλε μου ακριβέ, το χρυσοδέντρι της ζωής πράσινο θάλλει»

Με αυτόν τον στίχο του Γκαίτε επιχειρεί ο Λένιν να θέσει τη βασική μέθοδο με την οποία οφείλουν να αντιμετωπίζουν τα πράγματα οι μπολσεβίκοι. Να μη φοβούνται τις τομές και τις ανατροπές, να βλέπουν ότι το φαινόμενο είναι πολύ πιο πλούσιο από τον νόμο, να κατανοούν τους περίπλοκους μηχανισμούς και τις στροφές της ιστορίας.

Οι θέσεις του Απρίλη είναι το κορυφαίο δείγμα αυτής της λογικής κατά το 1917. Δεν πρόκειται απλά για την ανατροπή των «καθιερωμένων σχημάτων» που είχαν οι μπολσεβίκοι και το επαναστατικό κίνημα και που -δικαίως βασίζονταν- στην προηγούμενη πείρα της επανάστασης του 1905. Πρόκειται για μια τομή – που αποτελεί την αναγκαία και ικανή συνθήκη να μετατρέψει τους μπολσεβίκους από μειοψηφικούς παρακολουθητές της ιστορίας σε μαζικούς πρωταγωνιστές και διαμορφωτές της. Οι θέσεις του Απρίλη είναι σταθμός γιατί ανατρέπουν την «παλιά μπολσεβίκικη γραμμή» για το τι πρέπει να γίνει στην αστικοδημοκρατική επανάσταση. Σύμφωνα με αυτή τη γραμμή, το εργατικό κίνημα οφείλει να πρωταγωνιστήσει ενάντια (και όχι μαζί – αυτό έχει σημασία) στην αστική τάξη στα αστικοδημοκρατικά αιτήματα και στην ανατροπή του φεουδαρχισμού, αλλά δεν μπορεί παρά να ολοκληρωθεί η αστικοδημοκρατική επανάσταση για να τεθεί το ζήτημα του περάσματος στο επόμενο στάδιό της, στη σοσιαλιστική επανάσταση.

Αυτή η θέση, η «παλιά μπολσεβίκικη» θέση, κατά πολύ κουτσουρεμένη, βρίσκει κολοβή εφαρμογή στην πολιτική των εσέρων και των μενσεβίκων. Υποστηρίζουν ότι σήμερα, μετά την Επανάσταση του Φλεβάρη, πρέπει να ολοκληρωθούν βαθμιαία και σταδιακά οι αστικές μεταρρυθμίσεις και ότι φυσικά δεν είναι ώριμο το πέρασμα στο σοσιαλισμό, καθώς οι αστικοδημοκρατικές αλλαγές ακόμα εκκρεμούν. Φυσικά οι μενσεβίκοι και οι εσέροι ακολουθούν όχι απλά τη γραμμή της αναμονής ώστε να ολοκληρωθούν οι αστικοδημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, αλλά στην πάλη ενάντια στο παλιό, οι μικροαστοί του σοσιαλισμού στρατεύονται μαζί και όχι ενάντια στην αστική τάξη. Θεωρούν ότι το ξεκαθάρισμα με τη φεουδαρχία είναι έργο της αστικής τάξης, το οποίο οι σοσιαλιστές ελέγχουν, πιέζουν ή επιταχύνουν. Αυτή η θέση οδηγούσε στην υποστήριξη της Προσωρινής Κυβέρνησης (όποια μορφή και αν αυτή έπαιρνε, ακόμη και την πλέον αντιδραστική), πολύ απλά γιατί οι συνθήκες δεν ήταν ώριμες για να κυβερνήσουν οι εργάτες. Τα φεουδαρχικά κατάλοιπα υπήρχαν ακόμη, επομένως η εκκαθάρισή τους δεν μπορεί παρά να ήταν έργο των αστών.

Οι θέσεις του Απρίλη σκάνε σαν βόμβα όχι επειδή υποστηρίζουν γενικώς ότι οι εργάτες πρέπει να πάρουν την εξουσία. Αλλά επειδή υποστηρίζουν ότι η αστική επανάσταση έχει ολοκληρωθεί, έχει ήδη πραγματοποιηθεί η «επαναστατική δημοκρατία των εργατών και των αγροτών» και αυτή δεν είναι άλλη από την εντελώς πρωτότυπη μορφή των Σοβιέτ. Οι θέσεις του Απρίλη εισάγουν από την πραγματική ζωή στη θεωρία τη δυαδική εξουσία, δηλαδή τη συνύπαρξη της μιας εξουσίας (της αστικής με τη μορφή της Προσωρινής Κυβέρνησης), δίπλα στην άλλη (της εργατοαγροτικής με τη μορφή των Σοβιέτ). Οι δύο εξουσίες συνυπάρχουν και επομένως αυτό που άμεσα τίθεται δεν είναι η αναμονή για την ολοκλήρωση των αστικοδημοκρατικών μεταρρυθμίσεων, αλλά το ερώτημα του ποια εξουσία τελικά θα κυριαρχήσει σε βάρος της άλλης. Είναι άλλωστε σαφές ότι πρόκειται για δύο εξουσίες εντελώς ανταγωνιστικές. Οι θέσεις του Απρίλη σκάνε σαν βόμβα επειδή υποστηρίζουν ότι οι εργάτες πρέπει να πάρουν την εξουσία τώρα.

Ο λόγος που οι εργάτες τον Μάρτη ή τον Απρίλη του 1917 πρέπει να πάρουν την εξουσία, δεν είναι ότι παντού και πάντα ζητάμε σοσιαλισμό. Το τροτσκιστικό ρεύμα που ανακάλυψε ότι ο Λένιν «αυτοδιορθώθηκε» με τις θέσεις του Απρίλη και μετατοπίστηκε στις σωστές θέσεις της σοσιαλιστικής επανάστασης, δεν πρέπει να ξεχνάει ότι ακόμη και ένα χαλασμένο ρολόι δύο φορές τη μέρα δείχνει τη σωστή ώρα.

Ο λόγος που οι εργάτες στη Ρωσία (σύμφωνα με τους μπολσεβίκους) έπρεπε άμεσα να πάρουν την εξουσία ήταν η δημιουργία των Σοβιέτ.

Στα γράμματα για την τακτική, στο πρώτο γράμμα, την εκτίμηση της στιγμής, ο Λένιν γράφει:

Ύστερα απ’ την επανάσταση του Φλεβάρη η εξουσία βρίσκεται στα χέρια μιας άλλης, νέας, τάξης, δηλαδή της αστικής τάξης.

Το πέρασμα της κρατικής εξουσίας από τα χέρια μιας τάξης στα χέρια μιας άλλης είναι το πρώτο, το κύριο, το βασικό γνώρισμα της επανάστασης. Μ’ αυτή την έννοια η αστική ή αστικοδημοκρατική επανάσταση στη Ρωσία τέλειωσε.

Στο σημείο αυτό ακούμε το θόρυβο των διαφωνούντων, που πρόθυμα αυτοαποκαλούνται «παλιοί μπολσεβίκοι»: δεν λέγαμε λοιπόν πάντοτε πως η αστικοδημοκρατική επανάσταση τελειώνει μόνο με την «επαναστατική-δημοκρατική διχτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς»; Μήπως η αγροτική επανάσταση, που είναι επίσης αστικοδημοκρατική, τέλειωσε; Μήπως, απεναντίας, δεν είναι γεγονός πως η επανάσταση αυτή ούτε άρχισε καν;

Απαντώ: γενικά τα μπολσεβίκικα συνθήματα και ιδέες έχουν επιβεβαιωθεί πλέρια από την ιστορία, συγκεκριμένα όμως τα πράγματα διαμορφώθηκαν διαφορετικά απ’ ό,τι θα μπορούσε να περιμένει κανείς, πιο πρωτότυπα, πιο ιδιόμορφα, πιο ποικιλόμορφα.

Το να αγνοείς, το να ξεχνάς αυτό το γεγονός θα σήμαινε να εξομοιώνεσαι με κείνους τους «παλιούς μπολσεβίκους», που πολλές φορές κιόλας έπαιξαν θλιβερό ρόλο στην ιστορία του Κόμματος μας, επαναλαβαίνοντας αβασάνιστα μια αποστηθισμένη διατύπωση, αντί να μελετήσουν την ιδιομορφία της νέας, της ζωντανής πραγματικότητας.

Η διατύπωση αυτή πάλιωσε πια. Η ζωή την έβγαλε από το βασίλειο των διατυπώσεων και την έμπασε στο βασίλειο της πραγματικότητας, της έδωσε σάρκα και οστά, τη συγκεκριμενοποίησε κι έτσι την τροποποίησε.

Η επαναστατική-δημοκρατική διχτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς πραγματοποιήθηκε κιόλας, αλλά εξαιρετικά πρωτότυπα, με μια σειρά εξαιρετικά σπουδαίες τροποποιήσεις… Τώρα είναι απαραίτητο να κάνουμε χτήμα μας τούτη την αναντίρρητη αλήθεια, ότι ο μαρξιστής πρέπει να παίρνει υπόψη του τη ζωντανή πραγματικότητα, τα ακριβή γεγονότα της πραγματικότητας, και όχι να εξακολουθεί να αγκιστρώνεται από τη θεωρία του χτες, που, όπως και κάθε θεωρία, στην καλύτερη περίπτωση προδιαγράφει απλώς το βασικό, το γενικό, πλησιάζει απλώς στη σύλληψη της πολυπλοκότητας της ζωής.

Αυτό που έχει σημασία στο παραπάνω απόσπασμα δεν είναι τόσο οι θέσεις του Απρίλη αυτές καθαυτές. Είναι η προτροπή να παίρνουμε υπόψη αυτό που γεννά η πραγματικότητα και όχι να αγκιστρωνόμαστε στο ένα ή στο άλλο σχήμα. Οι μπολσεβίκοι, οι πλέον άκαμπτοι, αυστηροί και σκληροί της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος, μας έμαθαν καθόλη τη διάρκεια του 1917, ότι η νίκη δεν έρχεται με την αγκίστρωση στο σχήμα, αλλά με την αντίληψη της πραγματικότητας και την προσαρμογή σε αυτά που η πραγματικότητα ορίζει. Τα παραδείγματα του 1917 είναι πολλά και δεν αφορούν μόνο τις θέσεις του Απρίλη. Για παράδειγμα το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» αποτελεί το βασικό σύνθημα των μπολσεβίκων. Λίγοι ξέρουν ή θυμούνται ότι αυτό το σύνθημα μέσα στο 1917 ήλθε, απήλθε και επανήλθε τρεις φορές. Ανάλογα με τη συγκυρία, τη στιγμή, τη ζωντανή πραγματικότητα.

2. Επανάσταση ή πραξικόπημα;

Το πραξικόπημα των μπολσεβίκων ή ο «βιασμός της ιστορίας» είναι μια συνηθισμένη απολογητική για το 1917. Ο χαρακτηρισμός του λενινισμού ως «γιακωβινισμού» είναι κάτι που έρχεται και επανέρχεται στις αποτιμήσεις του Οκτώβρη. Ανεξάρτητα αν αυτές οι κατηγορίες προέρχονται από ορκισμένους εχθρούς του κομμουνιστικού κινήματος βρίσκουν συχνά ανοιχτά και πρόθυμα αυτιά.

Το προσεκτικό διάβασμα της πορείας των μπολσεβίκων από τον Φλεβάρη στον Οκτώβρη, θα αποδείξει μια εμμονική θα έλεγε κανείς αναγνώριση της ανάγκης να κατακτηθεί η πλειοψηφία της εργατικής τάξης και της φτωχής αγροτιάς. Σε αντίθεση με τις κοινές δοξασίες, οι μπολσεβίκοι δεν κατέλαβαν την εξουσία μόλις βρήκαν την ευκαιρία. Ευκαιρία είχαν, αν όχι να το πετύχουν, τουλάχιστον να το αποτολμήσουν πολλές φορές στη διάρκεια των έντονων πολιτικών κρίσεων που ταλαιπώρησαν την Προσωρινή Κυβέρνηση τον Απρίλιο, τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1917. Αντίθετα, σε αυτές τις κρίσεις, οι μπολσεβίκοι στάθηκαν συχνά απέναντι στις πρόωρες φωνές των εξεγερμένων και απελπισμένων στρατιωτών -κυρίως- που ζητούσαν ανατροπή και σύλληψη της Προσωρινής Κυβέρνησης.

Αυτή η πλειοψηφική αντίληψη καθορίζει κάθε στιγμή της τακτικής και της πολιτικής των μπολσεβίκων. Τον Απρίλη του 1917, με το ξέσπασμα της πρώτης κρίσης της Προσωρινής Κυβέρνησης με αφορμή τη διακοίνωσή της υπέρ της συνέχισης του Πολέμου, ο Λένιν υπογραμμίζει:

Το δίδαγμα είναι καθαρό, σύντροφοι εργάτες! Ας μην χάνουμε καιρό. Την πρώτη κρίση θα τη διαδεχτούν και άλλες. Αφιερώστε όλες σας τις δυνάμεις στη διαφώτιση των καθυστερημένων για μια μαζική, συντροφική, άμεση (όχι μονο σε συγκεντρώσεις) προσέγγιση με το κάθε σύνταγμα, με την κάθε ομάδα των εργαζόμενων στρωμάτων που δεν άνοιξαν ακόμα τα μάτια τους! Αφιερώστε όλες σας τις δυνάμεις για τη δική σας συσπείρωση, για την οργάνωση των εργατών απο τα κάτω ως τα πάνω, στην κάθε συνοικία, στο κάθε εργοστάσιο, στο κάθε τετράγωνο της πρωτεύουσας και των προαστίων της! Μην αφήνετε να σας παραπλανήσουν ούτε οι μικροαστοί «συμβιβαστές» με τους καπιταλιστές, οι αμυνίτες, οι οπαδοί της «υποστήριξης», ούτε ορισμένα άτομα που έχουν την τάση να βιάζονται και να φωνάζουν «κάτω η Προσωρινή κυβέρνηση!», πριν ακόμα επιτευχθεί η σταθερή συσπείρωση της πλειοψηφίας του λαού. Την κρίση δεν μπορούμε να την ξεπεράσουμε με την άσκηση βίας απο ορισμένα πρόσωπα σε βάρος άλλων, με τη μεμονωμένη δράση μικρών ομάδων ενόπλων, με μπλανκιστικές απόπειρες «κατάληψης της εξουσίας», «σύλληψης» της Προσωρινής κυβέρνησης.

Σύνθημα της ημέρας: εξηγείτε ακριβέστερα, σαφέστερα, πλατύτερα τη γραμμή του προλεταριάτου, το δικό του δρόμο για τον τερματισμό του πολέμου. Συνταχθείτε πιο σφιχτά, πιο πλατιά, παντού στις προλεταριακές γραμμές και φάλαγγες! Συσπειρωθείτε γύρω από τα Σοβιέτ σας, και μέσα σ’ αυτά με συντροφική πειθώ και με επανεκλογή ορισμένων μελών φροντιστε να συσπειρώσετε γύρω σας την πλειοψηφία!

Οι μποσεβίκοι ακούραστα εξηγούσαν ότι το βασικό καθήκον είναι η κατάκτηση της πλειοψηφίας των Σοβιέτ. Στο Πρώτο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ, ο μενσεβίκος Τσερετέλι κατηγορώντας εμμέσως τους μπολσεβίκους για την κάθετη και ανυποχώρητη κριτική τους στην Προσωρινή Κυβέρνηση είπε το περίφημο «δεν υπάρχει στη Ρωσία σήμερα κάποιο κόμμα που να θέλει και να μπορεί να πάρει την κυβέρνηση». Η ακόμη πιο περίφημη απάντηση του Λένιν «υπάρχει» δεν στάθηκε μόνη της. Οι μπολσεβίκοι δεν ζητούσαν να πάρουν την εξουσία. Ζητούσαν να περάσει η εξουσία στα Σοβιέτ, ακόμα και όταν σε αυτά ήταν οικτρή μειοψηφία. Το θέμα της εξουσίας τέθηκε τότε μόνο όταν το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ ήταν αδύνατο να γίνει με ειρηνικό τρόπο (ο Κερένσκι προετοίμαζε ανοικτά την αντεπανάσταση) και ταυτόχρονα οι μπολσεβίκοι είχαν την πλειοψηφία στα Σοβιέτ και επομένως τη λαϊκή και δημοκρατική νομιμοποίηση να σχεδιάσουν και να πραγματοποίησουν την εξέγερση. Σε εκείνη λοιπόν την αντιπαράθεση στο Πρώτο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ, δίπλα στο «υπάρχει» ο Λένιν συμπληρώνει «δώστε μας την εμπιστοσύνη σας να σας δώσουμε το πρόγραμμά μας». Ποια βαθύτερη πίστη στην πραγματική δημοκρατία μπορεί να δηλωθεί, ποιος μεγαλύτερος σεβασμός στην πλειοψηφία του αγωνιζόμενου λαού μπορεί να υπάρξει όταν αντί να ζητηθεί η εξουσία ζητιέται η εμπιστοσύνη;

Οι μενσεβίκοι και οι εσέροι είχαν για ψωμοτύρι την κατηγορία του μπλανκισμού ενάντια στον λενινισμό. Αντίθετα οι μπολσεβίκοι, ακόμα και όταν κλήθηκαν από την αυθόρμητη εξέγερση των ναυτών και των στρατιωτών της 5ης Ιούνη να ανατρέψουν την Προσωρινή Κυβέρνηση, απάντησαν αρνητικά. Τα Σοβιέτ δεν είχαν κερδηθεί, παρέμειναν κάτω από τη μικροαστική επιρροή.

Φυσικά με όση επιμονή οι μπολσεβίκοι αρνήθηκαν να κινηθούν πραξικοπηματικά, όταν και όσο τα Σοβιέτ βρίσκονταν υπό μικοραστική ηγεμονία, με άλλη τόση αποφασιστικότητα έμελε να διεκδικήσουν την εξουσία όταν τα Σοβιέτ αποτίναξαν την μικροαστική επιρροή και τοποθετήθηκαν ανταγωνιστικά απέναντι στην αστική εξουσία.

3. Τι ήταν τα Σοβιέτ;

Αν στην Οκτωβριανή Επανάσταση το σύνθημα «Γη, ειρήνη, ψωμί» απαντούσε στο ΤΙ, το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» απαντούσε στο ΠΩΣ. Ολόκληρη η γραμμή των μπολσεβίκων μετά την Φεβρουαριανή Επανάσταση, χώρεσε σε τρεις μόνο λέξεις. Με το σύνθημα αυτό στις σημαίες του, το κόμμα του Λένιν κατάφερε να μετατραπεί από μικρή (ή και ασήμαντη) μειοψηφία σε πλειοψηφική δύναμη της ρώσικης επανάστασης και να καθοδηγήσει την επανάσταση του Οκτώβρη με τις κοσμοϊστορικές αλλαγές που έφερε.

Τα Σοβιέτ ήταν εξουσία, προτούν την αναλάβουν τυπικά και επίσημα στις 25 Οκτώβρη του 1917. Από την πρώτη ημέρα της ύπαρξής τους, την 28η Φλεβάρη του 1917, τα Σοβιέτ αποτελούσαν μορφή εξουσίας της εργατικής τάξης και των αγροτών. Κατά τη διατύπωση του Λένιν αποτελούσαν την ιδιαίτερη έκφραση της «επαναστατικής σημοκρατικής δικτατορίας των εργατών και των αγροτών», στην εκπληκτικά ιδιόμορφη κατάσταση όπου αυτή συμπλέκονταν και συνυπήρχε με την εξουσία των αστών.

Υπήρξαν ως πραγματική εξουσία, με δύναμη που επιβάλλονταν ανά πάσα στιγμή από τον υπαρκτό συσχετισμό δυνάμεων. Ήταν τέτοιος ο συσχετισμός που η πρώτη διαταγή του Σοβιέτ Πετρούπολης, την 1η Μαρτίου του 1917 αναφέρει ότι οι στρατιώτες μπορούν να υπακούουν στην Προσωρινή Κυβέρνηση, μόνο στο βαθμό που οι διαταγές της δεν έρχονταν σε αντίθεση με το Σοβιέτ.

Τα Σοβιέτ αποτελούσαν την ειδική μορφή της εξουσίας των εργατών και των φτωχών αγροτών έτσι όπως διαμορφώθηκε στη Ρωσία του 1917. Στην πορεία μετεξελίχθηκαν από «μορφή εξουσίας» σε «θεσμό εξουσίας», στη σοβιετική εξουσία της μετεπαναστατικής Ρωσίας. Τα Σοβιέτ από την πρώτη στιγμή, ήταν ο ένας από τους δύο πόλους της δυαδικής εξουσίας. Κόντρα στον πρώτο πόλο, αυτόν της αστικής εξουσίας με τη μορφή της αστικής κυβέρνησης, βρίσκονταν ο δεύτερος, αυτός της εργατικής και αγροτικής εξουσίας. Ακόμη και όταν τα Σοβιέτ βρίσκονταν υπό εσερο-μενσεβίκικο έλεγχο, η σχέση ανάμεσα στους δύο πόλους της εξουσίας δεν έπαυε να είναι ανταγωνιστική.

Το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» συμπύκνωνε όλη τη γραμμή των μπολσεβίκων γιατί υπενθύμιζε ότι η αιτία της κρίσης και της καταστροφής που πλανιέται πάνω από τη Ρωσία είναι το «αφύσικο» μοίρασμα της εξουσίας ανάμεσα στην Προσωρινή Κυβέρνηση και τα Σοβιέτ. Ο Λένιν θεωρούσε ότι αυτή η «δυαδική εξουσία» δεν μπορεί να υπάρχει επί μακρόν:

Τι είναι το Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών; Η ταξική του σημασία βρίσκεται στο ότι αποτελεί άμεση εξουσία… Ο ρόλος των Σοβιέτ, η σημασία μιας τέτοια δικτατορίας, ειναι η οργανωμένη βία ενάντια στην αντεπανάσταση, η περιφρούρηση των κατακτήσεων της επανάστασης προς το συμφέρον της πλειοψηφίας και με στήριγμα την πλειοψηφία. Δεν μπορεί να υπάρχει δυαδική εξουσία σε ένα κράτος.

Σε κάθε στιγμή της πολιτικής πάλης, ο Λένιν επιμένει ότι το κρίσιμο ζήτημα που χωρίζει τους μπολσεβίκους από τις αστικές δυνάμεις είναι το τι είναι το Σοβιέτ.

Το Σοβιέτ των εργατών βουλευτών δεν είναι επαγγελματική οργάνωση, όπως το θέλει η αστική τάξη. Ο λαός το βλέπει διαφορετικά και πιο σωστά: το βλέπει σαν εξουσία.

Το τι είναι τα Σοβιέτ όμως χώριζαν τους μπολσεβίκους και από τις μικροαστικές ηγεσίες των Σοβιέτ. Ο Λένιν κάνοντας κριτική στους εσέρους και στους μενσεβίκους, στο Πρώτο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ, ξεκινά από αυτό ακριβώς το σημείο:

Το πρώτο και βασικό ζήτημα που μπαίνει μπροστά μας είναι τι είναι αυτά τα Σοβιέτ που συνήλθαν τώρα σε Πανρωσικό συνέδριο… Γιατί είναι παράξενο να μιλάς για επαναστατική δημοκρατία μπροστά στο Πανρωσικό συνέδριο των Σοβιέτ και να κρύβεις το χαρακτήρα αυτού του θεσμού, την ταξική του σύνθεση, το ρόλο του στην επανάσταση, να μη λες ούτε λέξη γι’ αυτό και ταυτόχρονα να έχεις την αξίωση να λέγεσαι δημοκράτης… Του κάκου νομίζουν ότι το ζήτημα αυτό είναι θεωρητικό, πως μπορεί τάχα αυτό το ζήτημα να παρακαμφθεί, του κάκου επικαλούνται το γεγονός ότι σήμερα θεσμοί ακριβώς αυτού ή εκείνου του είδους συνυπάρχουν με τα Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών. Μάλιστα, συνυπάρχουν. Μα αυτό ακριβώς γεννάει αναρίθμητες παρανοήσεις, συγκρούσεις και προστριβές.

Οι μπολσεβίκοι διαχωρίζονται από τους μενσεβίκους και τους εσέρους καθώς οι δεύτεροι φλυαρούν για την «επαναστατική δημοκρατία» αλλά δεν βλέπουν τα Σοβιέτ ως εξουσία. Τα βλέπουν ως δύναμη ελέγχου και πίεσης στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Για τον Λένιν τα Σοβιέτ έχουν επιβληθεί ως την ανώτερη μορφή εξουσίας που μπορεί να υπάρξει στη Ρώσικη Επανάσταση, ο δε στόχος των μπολσεβίκων είναι να πάρουν τα Σοβιέτ την εξουσία, τερματίζοντας την «κατ’ εξαίρεση» κατάσταση της δυαδικής εξουσίας.

…Το να καταλάβει την εξουσία μια ομάδα είναι ακόμη λίγο. Η ρώσικη επανάσταση ανέβηκε πιο ψηλά: άλλη εξουσία εκτός απο το Σοβιέτ δεν μπορεί να υπάρξει, και αυτό φοβάται η αστική τάξη. Όσο δεν θα έχουν πάρει τα Σοβιέτ την εξουσία, εμείς δεν πρόκειται να την πάρουμε.

Το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» σήμαινε για τους μπολσεβίκους ότι η εξουσία πρέπει να σταματήσει να μοιράζεται ανάμεσα στα συμβούλια των εργατών και αγροτών και στην Προσωρινή Κυβέρνηση των αστών. Θεωρούσαν ότι όπως η Προσωρινή Κυβέρνηση διεκδικεί την εξουσία για λογαριασμό της τάξης την οποία εκπροσωπεί, έτσι και τα Σοβιέτ οφείλουν να διεκδικήσουν την εξουσία για την εργατική τάξη και τη φτωχή αγροτιά.

…Η κυβέρνηση πρέπει να ανατραπεί, αυτό όμως δεν το καταλαβαίνουν όλοι σωστά. Όταν η εξουσία της Προσωρινής κυβέρνησης στηρίζεται στο Σοβιέτ των εργατών και των βουλευτών, δεν είναι δυνατό να την ανατρέψουμε «απλώς». Μπορούμε και πρέπει να την ανατρέψουμε κατακτώντας την πλειοψηφία στα Σοβιέτ. Ή μπροστά, προς την παντοκρατορία των Σοβιέτ των εργατών και στρατιώτων βουλευτών, ή πίσω, προς τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Άλλος δρόμος δεν υπάρχει.

Η σημασία αυτής της τοποθέτησης βρίσκεται στην επιμονή ότι τα Σοβιέτ αποτελούν μορφή εξουσίας. Αποτελούν τον ένα από τους δύο πόλους της δυαδικής εξουσίας (που δεν μπορεί – είναι αφύσικο σε ένα ταξικό κράτος η δυαδική εξουσία να υπάρχει επί μακρόν). Το κεντρικό μήνυμα τωνμπολσεβίκων ήταν ότι η εξουσία δεν μπορεί να μοιραστεί με τους αστούς.

Το πρόβλημα για τους μπολσεβίκους ήταν ότι τα ίδια τα Σοβιέτ δεν δέχονταν να αναλάβουν «όλη την εξουσία». Θεωρούσαν – υπό την επιρροή εσέρων και μενσεβίκων – ότι η εξουσία ανήκει στην αστική τάξη και στην κυβέρνησή της. Από την άλλη μεριά, οι μπολσεβίκοι θεωρούσαν ότι η ανατροπή της Προσωρινής Κυβέρνησης δεν μπορεί παρά να γίνει κατακτώντας την πλειοψηφία στα Σοβιέτ. Αυτή η πεποίθηση καθοδήγησε την πορεία και τη δράση των μπολσεβίκων από τον Απρίλη μέχρι τον Οκτώβρη.

Το «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» πέρα από την εξαιρετική συμπύκνωση όλης της γραμμής σε τρεις λέξεις, αποτέλεσε και ένα κορυφαίο δείγμα στρατηγικής του κομμουνιστικού κινήματος. Για τους μπολσεβίκους η στρατηγική δεν είχε να κάνει με τους αντικειμενικούς όρους, με την επανάσταση αυτή καθεαυτή. Η στρατηγική αφορούσε τους υποκειμενικούς όρους του κινήματος. Η στρατηγική των μπολσεβίκων δεν ήταν να πάρουν την εξουσία, αλλά να δημιουργήσουν τους υποκειμενικούς όρους για να μπορέσουν να πάρουν την εξουσία. Αυτή η βάση βρίσκεται στην άρνηση των μπολσεβίκων να βιαστούν, να ακολουθήσουν πραξικοπηματικές λογικές, πρόωρες και μειοψηφικές απόπειρες κατάληψης της εξουσίας.

Από τότε μέχρι σήμερα, το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» αλλά και τα Σοβιέτ ως λέξη έχουν δεινοπαθήσει. Κάτω από μια τρέχουσα παραφιλολογία και τρομακτική παρανόηση, τα Σοβιέτ θεωρούνται κάτι σαν τα συνδικάτα ή τα σωματεία. Σαν μια «εργατική συνέλευση» ή «εργατικές επιτροπές». Σαν κάτι που μπορεί να ιδρυθεί με ένα κάλεσμα στους εργαζόμενους. Τα Σοβιέτ ποτέ δεν ήταν απλά «όργανα του κινήματος» ή «μορφή οργάνωσής του». Ήταν κάτι πολύ περισσότερο. Ήταν ο δείκτης ότι η αστική εξουσία είναι σε κρίση και αναγκάζεται να μοιράζεται την εξουσία με τον εχθρό της. Και προφανώς αυτή η δυαδική κατάσταση δεν μπορεί να υπάρχει επί μακρόν.

4. Η Μπολσεβίκικη επιμονή

Όλη η σκέψη και η δράση των μπολσεβίκων περιστρέφεται με τεράστια προσήλωση στο κεντρικό ζήτημα της Επανάστασης που είναι το ζήτημα της εξουσίας. Ακόμη και όταν στις θέσεις του Απρίλη ο Λένιν αναγνωρίζει ότι οι μπολσεβίκοι είναι μια πολύ μικρή μειοψηφία, ακόμη και όταν στις διαδοχικές πολιτικές κρίσεις οι μπολσεβίκοι θεωρούν ότι πρέπει να είναι προσεκτικοί, να μη βιάζονται, να μην υπερπηδούν τα στάδια της ταξικής πάλης που βρίσκονται μπροστά τους, ακόμη και τις μέρες του Ιούλη που φαινόταν ότι η αντεπανάσταση θριαμβεύει, ο στόχος δεν έφευγε μπροστά από τα μάτια των μπολσεβίκων.

Αυτή η πρωτόγνωρη στην ιστορία πολιτική επιμονή έφερε το γνωστό κοσμοϊστορικό αποτέλεσμα. Μετά τον Σεπτέμβρη, όταν και οι μπολσεβίκοι αρχίζουν να κατακτούν την πλειοψηφία στο ένα μετά το άλλο Σοβιέτ, με τρομακτική επιμονή τίθεται από τον Λένιν η ανάγκη κατάκτησης της εξουσίας. Στα όρια του «εκβιασμού» του κόμματος, ο ηγέτης των μπολσεβίκων ζητά να συζητηθούν στο κόμμα τα γράμματά του που θέτουν στην ημερήσια διάταξη την ένοπλη εξέγερση. Μιλά έντονα για την εξέγερση ως τέχνη όχι για να πει ότι είναι καλλιτεχνικό ζήτημα το ζήτημα της επανάστασης αλλά γιατί σε τέτοιες στιγμές πρέπει να υπάρχει πρακτική σκέψη και προετοιμασία για την επανάσταση και όχι συζήτηση και θεωρητικολογία. Ο ίδιος ο Λένιν παίρνει ενεργά μέρος στον ορακτικό και οργανωτικό σχεδιασμό, μελετά χάρτες, σχεδιάζει τις κινήσεις, γράφει διαταγές στα ένοπλα τμήματα της επανάστασης.

Τα 15 προηγούμενα χρόνια οι μπολσεβίκοι προσηλώθηκαν με όλες τις αναγκαίες τακτικές, στροφές, προσαρμογές και καθημερινές αλλαγές στον κεντρικό τους στόχο. Ήταν υπόδειγμα ενός κόμματος που υπήρξε για κάποιο σκοπό, για να αλλάξει την κοινωνία παίρνοντας την εξουσία. Οι οποιεσδήποτε τακτικές τους υπηρετούσαν το στρατηγικό τους στόχο.

Με αταλάντευτη επιμονή και προσήλωση δεν απομακρύνθηκαν ποτέ από αυτόν. Όταν τις πρώτες ημέρες του Σεπτέμβρη, μετά τον ενθουσιασμό από τη νίκη επί του Κορνίλοφ, κάποιοι μπολσεβίκοι εμφανίζουν σημάδια «πανεθνικής ενότητας», δείχνοντας -οριακά- ανοχή στην Προσωρινή Κυβέρνηση, ο Λένιν παρεμβαίνει δυναμικά, σχεδόν βίαια για να υπενθυμίσει ότι άλλαξε μεν η τακτική αλλά όχι ο στρατηγικός στόχος. Η Προσωρινή Κυβέρνηση εξακολουθεί να είναι ο αντίπαλος. Το ίδιο σχεδόν βίαιη, σε αντίθεση με όλη σχεδόν την ΚΕ των μπολσεβίκων είναι η αντίθεσή του στη διαρροή της απόφασης των μπολσεβίκων για την εξέγερση από τους Κάμενεφ και Ζηνόβιεφ. Και όταν διαπιστώνει ότι πολλές από τις τοποθετήσεις του δεν βρίσκουν την αρμόζουσα προσοχή για να συζητηθούν στην ΚΕ δεν διστάζει να απευθυνθεί σε μεμονωμένους συντρόφους εφιστώντας τους την προσοχή για την κρισιμότητα της στιγμής. Πέρα από τα πολιτικά αντανακλαστικά και τη σωστή εκτίμηση της κατάστασης, με αυτά τα παραδείγματα καταλαβαίνουμε το μέγεθος της προσήλωσης και της επιμονής.

Ο κόσμος μας στη δίνη απρόβλεπτων αλλαγών μεγάλης κλίμακας

Καθώς οι κυβερνήσεις αρχίζουν να σχεδιάζουν τη σταδιακή χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων, οι πάντες κατανοούν ότι ο κόσμος στον οποίο θα επιστρέψουμε διαγράφεται πολύ διαφορετικός από εκείνον που αφήσαμε. Ωστόσο, πολιτικοί και αναλυτές διχάζονται ως προς την έκταση, το βάθος και τον χαρακτήρα των ανατροπών που ήδη αλλάζουν την ανθρώπινη συνθήκη σε πλανητική κλίμακα.

Ύστερα από κάθε μεγάλο σοκ, προσδοκίες Αναγέννησης και προφητείες Αποκάλυψης βρίσκουν γόνιμο έδαφος. Αυτό συνέβη την τελευταία εικοσαετία με την 11η Σεπτεμβρίου, όπως και με τη χρηματοπιστωτική κατάρρευση του 2008-9. Και στις δύο περιπτώσεις, ο πλανήτης έζησε μεγάλες αναστατώσεις, αλλά δεν υπήρξε αλλαγή υποδείγματος. Η Ιστορία δεν άλλαξε τροχιά.

Αυτή τη φορά, τα πράγματα μπορεί να εξελιχθούν πολύ διαφορετικά, καθώς βιώνουμε μια οικουμενική, αστραπιαία και εξαιρετικά βίαιη κρίση, χωρίς προηγούμενο στη σύγχρονη Ιστορία. Όχι τόσο στην υγειονομική της διάσταση (η ισπανική γρίπη του 1918 αφάνισε 50 εκατομμύρια ανθρώπους, περίπου το 2% του τότε παγκόσμιου πληθυσμού), όσο στο πεδίο της οικονομίας. Στην Αμερική 17 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους μέσα σε τρεις μόνο εβδομάδες και στο σύνολο των αναπτυγμένων χωρών η οικονομία θα συρρικνωθεί φέτος περισσότερο κι από τη Μεγάλη Ύφεση του 1929-33, εκτιμά το ΔΝΤ.

Ένας τόσο έντονος, ιστορικών διαστάσεων, κλονισμός δεν μπορεί παρά να φέρει εξίσου ιστορικές αλλαγές στη διεθνή τάξη πραγμάτων και στη ζωή των ανθρώπων, σκέφτονται πολλοί. Άλλοι δεν είναι τόσο σίγουροι: “Ο Covid-19 δεν θα αλλάξει τόσο πολύ τη βασική κατεύθυνση της Ιστορίας, αλλά θα την επιταχύνει. Ο κόσμος που θα αναδυθεί από την κρίση θα είναι αναγνωρίσιμος: εξασθένιση της αμερικανικής ηγεμονίας, απορρύθμιση της παγκόσμιας συνεργασίας, εντεινόμενη διαμάχη μεγάλων δυνάμεων”, εκτιμά ο Ρίτσαρντ Χάας, πρόεδρος του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων, ενός από τα σοβαρότερα think tank των ΗΠΑ. Το στοίχημα για την κατεύθυνση που θα πάρει ο κόσμος είναι ανοιχτό, καθώς η μεγάλη δοκιμασία βγάζει στην επιφάνεια τα καλύτερα και τα χειρότερα στοιχεία του καθένα μας και των κοινωνιών μας, υποστήριξε στο Πασχαλινό μήνυμά του ο Γερμανός πρόεδρος Φρανκ- Βάλτερ Στάινμαγερ, πεισμένος ότι αυτοί που θα κρίνουν τελικά πού θα γείρει η πλάστιγγα, δεν θα είναι μόνο οι πολιτικοί και οι επιστήμονες, αλλά οι ίδιοι οι λαοί.

Το κράτος ενισχύεται, αλλά ποιο κράτος;

Η ιδέα ότι όλα τα προβλήματα προέρχονται από το κράτος και όλες οι λύσεις από την αγορά ήταν από τα πρώτα θύματα του Covid-19. Ένας πρωθυπουργός των Τόρις, ο Μπόρις Τζόνσον, εθνικοποίησε τους σιδηροδρόμους που είχαν ιδιωτικοποιήσει Θάτσερ και Μέιτζορ. Ο Τραμπ αποφάσισε να επιτάξει το μεγαθήριο General Motors για την κατασκευή δεκάδων χιλιάδων αναπνευστήρων. Σε ΗΠΑ, Ευρώπη και Ιαπωνία, οι κυβερνήσεις υιοθετούν προγράμματα οικονομικής στήριξης που φτάνουν το 10% ή και το 20% του ΑΕΠ και πολλά κράτη μετατρέπονται στον εργοδότη τελευταίας καταφυγής, καλύπτοντας το 80% ή και το 90% των μισθών εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα.

Όσοι όμως οραματίζονται μια αναβίωση του ισχυρά παρεμβατικού, σοσιαλδημοκρατικού κράτους- πρόνοιας, πιθανότατα θα απογοητευτούν. Τα έκτακτα μέτρα είναι προσωρινά και ο λογαριασμός δεν θα αργήσει να έρθει- όπως έγινε και στην κρίση του 2008, όπου εφαρμόστηκε η συνταγή «σοσιαλισμός για τις τράπεζες, νεοφιλελευθερισμός για τους πολλούς». Οι Αντριάν Γούλντριτζ και Μάικλ Μίκλετγουέιτ γράφουν στο πρακτορείο Bloomberg ότι «οι κυβερνήσεις θα συμπιέζονται από δύο αντίρροπες τάσεις. Η πρώτη είναι να αναπτύξουν το κοινωνικό κράτος, ιδιαίτερα στο σύστημα Υγείας και την κοινωνική ασφάλιση, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν ανάλογες κρίσεις στο μέλλον. Η άλλη είναι να ισορροπήσουν τους προϋπολογισμούς τους, καθώς το δημόσιο χρέος εκτοξεύεται σε απαράδεκτα επίπεδα».

Παράλληλα, οι δύο αναλυτές ανησυχούν για τον κίνδυνο να αναδυθεί, μέσα από αυτή την κρίση, ένα αυταρχικό «κράτος- Λεβιάθαν», στο πρότυπο που μας άφησε ο Άγγλος φιλόσοφος Τόμας Χομπς. «Σε όλο τον κόσμο, ο φόβος επελαύνει και, προκειμένου να προστατευτούμε από τον τρομερό ιό, παραιτούμαστε εθελουσίως από βασικά δικαιώματα στον Λεβιάθαν του κράτους», υποστηρίζουν. Ήδη, αυταρχικοί ηγέτες όπως ο Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία, εκμεταλλεύονται την κρίση για να κυβερνούν με διατάγματα επ’ αόριστον, αλλά η καμπάνα χτυπάει για όλους. Η μετά την 11η Σεπτεμβρίου Αμερική μας δίδαξε ότι αδιανόητα μέχρι χθες μέτρα, τύπου νόμου PATRIOT, που θεσπίζονται ως προσωρινά σε μια κατάσταση εξαίρεσης, μπορεί να επιβιώσουν και μετά τη λήξη του συναγερμού.

Η παγκοσμιοποίηση σε υποχώρηση

Ο Ρόμπερτ Νίμπλετ από το Βασιλικό Ινστιτούτο Διεθνών Μελετών (Chatam House) της Βρετανίας βλέπει την πανδημία ως «σταγόνα που ξεχειλίζει το ποτήρι της παγκοσμιοποίησης». Στο ίδιο μήκος κύματος, ο διεθνούς φήμης Γάλλος οικονομολόγος Ντανιέλ Κοέν εκτιμά ότι «βλέπουμε το τέλος ή τουλάχιστον την αρχή του τέλους του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού όπως τον γνωρίσαμε τα τελευταία σαράντα χρόνια».

Το φαινόμενο είχε αρχίσει πολύ νωρίτερα, με τους εμπορικούς πολέμους και τη νίκη του Τραμπ να αποτελούν χαρακτηριστικά συμπτώματα. Στην παρούσα δοκιμασία, η δυναμική επιταχύνεται. Σε αντίθεση με το 2008, όπου η συνεργασία σε επίπεδο G8 βοήθησε στη γρήγορη υπέρβαση της ύφεσης, αυτή τη φορά κυριάρχησε το πνεύμα «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Διεθνείς παραγωγικές αλυσίδες σπάνε και βιομηχανίες επαναπατρίζονται, καθώς ισχυρά κράτη όπως η Αμερική και η Γαλλία διαπιστώνουν ότι το μοντέλο της εντατικής εξαγωγής κεφαλαίων στις χώρες χαμηλού εργατικού κόστους τις μετέτρεψε σε ομήρους της Κίνας ακόμη και για μάσκες των 75 σεντς.

Μένει να αποδειχθεί, όμως, αν θα πρόκειται για αναπροσαρμογή ή για πλήρη κατάρρευση της διεθνούς οικονομικής τάξης. Η αλληλεξάρτηση των εθνικών οικονομιών, ιδίως μεταξύ ΗΠΑ- Κίνας, είναι τόσο βαθιά που το κόστος της ρήξης και των ανοιχτών εμπορικών πολέμων θα ήταν τεράστιο για όλους, όπως έδειξε και η πρόσφατη συνεννόηση ΗΠΑ- Ρωσίας- Σαουδικής Αραβίας για τον τερματισμό του πολέμου των τιμών πετρελαίου.

Επιπλέον, δεν είναι καθόλου αυτονόητο ότι το τέλος της παγκοσμιοποίησης θα ευνοούσε προοδευτικές λύσεις. Λεπέν και Σαλβίνι εμφανίζουν εαυτούς δικαιωμένους, ενώ στις ΗΠΑ πυκνώνουν τα κρούσματα ρατσιστικών επιθέσεων εναντίον κινεζικής καταγωγής Αμερικανών και στο Παρίσι ασιατικής προέλευσης πολίτες φορούν T- shirt που γράφουν «δεν είμαι ιός». Στο μεταξύ, ο Τραμπ κόβει τη χρηματοδότηση στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για να καλύψει τα δικά του, εγκληματικά λάθη, την ώρα που η ανθρωπότητα χρειάζεται όσο ποτέ τη διεθνή συνεργασία για την αντιμετώπιση της μάστιγας.

Εξασθένιση της αμερικανικής ηγεμονίας

«Πολύ προτού o Covid- 19 αφανίσει τον πλανήτη, το αμερικανικό μοντέλο βρισκόταν σε απότομη πτώση», διαπιστώνει ο Χάας. Το σχέδιο των νεοσυντηρητικών επί προεδρίας υιού Μπους για έναν «Νέο Αμερικανικό Αιώνα» μέσω του λεγόμενου πολέμου κατά της τρομοκρατίας λειτούργησε ως μπούμπερανγκ, αναδεικνύοντας τα όρια της στρατιωτικής ισχύος.

Η παρούσα κρίση αποκάλυψε την εξασθένιση της ήπιας ισχύος της υπερδύναμης. Και πάλι ο Χάας: «Το εσωτερικό πολιτικό αδιέξοδο, η οπλοκατοχή, η κακή διαχείριση που οδήγησε στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, η επιδημία των οπιοειδών και άλλα πολλά έκαναν την Αμερική ολοένα και λιγότερο ελκυστική. Η αργή, ασυνάρτητη και κατά κανόνα αναποτελεσματική απάντηση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης στην πανδημία θα ενισχύσει τη διάχυτη εντύπωση ότι οι ΗΠΑ έχουν χάσει το δρόμο τους». Άλλοι αναλυτές βιάστηκαν να ανακηρύξουν την πανδημία ως τη «στιγμή Σουέζ» της Αμερικής, κατ’ αναλογία με τη γεωστρατηγική σύγκρουση του 1956, που αποτέλεσε τη χαριστική βολή για τη βρετανική Αυτοκρατορία.

Έχοντας τραυματιστεί από την αποτυχία της να ελέγξει την επιδημία στα αρχικά της στάδια, προτού ξεφύγει από το Γουχάν και διαδοθεί σε όλο τον κόσμο, η Κίνα επένδυσε στην αποτελεσματική απάντησή της, σε δεύτερο χρόνο, και στη διπλωματία της μάσκας, των γιατρών και των αναπνευστήρων, διεκδικώντας να καλύψει το κενό που άφησε η Αμερική. Ωστόσο το τελικός απολογισμός δεν έχει γραφτεί ακόμη, καθώς ένα δεύτερο κύμα της επιδημίας απειλεί την Κίνα και όλη την Ανατολική Ασία. Σε κάθε περίπτωση, ο μετα- αμερικανικός κόσμος διαγράφεται όχι κινεζικός, αλλά χαοτικά ασταθής.

Υπαρξιακά διλήμματα για την ΕΕ

«Σήμερα η ΕΕ αντιμετωπίζει μια ιστορική πρόκληση, από την οποία θα κριθεί το μέλλον της και εκείνο ολόκληρου του κόσμου», τόνισε στο Πασχαλινό του μήνυμα ο Πάπας Φραγκίσκος, καλώντας την Ένωση να υιοθετήσει «καινοτόμες λύσεις», έκφραση που στη σκληρά δοκιμαζόμενη Ιταλία έχει γίνει συνώνυμο των ποθητών ευρωομολόγων. Ωστόσο η άρνηση της Γερμανίας και άλλων βορείων χωρών να προχωρήσουν σε ριζοσπαστικά μέτρα ενεργητικής αλληλεγγύης, έχει φέρει την ΕΕ στα πρόθυρα υπαρξιακής κρίσης, πιο επικίνδυνης από την κρίση χρέους του 2010, την πρόκληση του προσφυγικού το 2015 και τη δοκιμασία του Brexit.

«Σε τι χρειάζεται λοιπόν η ΕΕ αν δεν αποδείξει, στην εποχή του κορωνοϊού, ότι οι Ευρωπαίοι μάχονται από κοινού για ένα κοινό μέλλον», αναρωτιέται ο Γιούργκεν Χάμπερμας. Ο Γερμανός φιλόσοφος κατηγορεί και τα δύο κόμματα του κυβερνώντος συνασπισμού στη χώρα του για «εγωκεντρισμό, οικονομικό εθνικισμό και αυτοδικαίωση», σημειώνοντας: «Ακόμη και σήμερα, Μέρκελ και Σολτς μένουν πεισματικά αγκυροβολημένοι στην πολιτική που ακολούθησαν στην κρίση της προηγούμενης δεκαετίας, παρά τις διαμαρτυρίες των χωρών του Νότου, προς μεγάλο όφελος της Γερμανίας και των χωρών του Βορρά».

Είναι αλήθεια ότι, μετά την αποκαρδιωτικά αναιμική απάντησή τους στα αρχικά στάδια της κρίσης, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί ανέλαβαν πιο ουσιαστικές πρωτοβουλίες, όπως η μεγάλη ένεση ρευστότητας, ύψους 750 δισ με αγορά ομολόγων από την ΕΚΤ και η πρόσφατη απόφαση του Eurogroup για πακέτο στήριξης ύψους 540 (κυρίως με δάνεια και εγγυήσεις) μέσω του ESM, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και του μηχανισμού SURE. Ωστόσο η επικρατούσα αντίληψη είναι ότι η ΕΕ εξακολουθεί να τρέχει πίσω από τα γεγονότα, κατά το “too little, too late”.

Το κυριότερο, βέβαιο αποτέλεσμα της τρέχουσας κρίσης θα είναι η γιγάντωση των ήδη εκρηκτικών αντιθέσεων μεταξύ Βορρά- Νότου. Ειδικά η Ιταλία θα δει το ήδη πολύ μεγάλο χρέος της να εκτοξεύεται σε αστρονομικά ύψη. Η Γερμανία και οι σύμμαχοί της θα βρεθούν μπροστά στο σκληρό δίλημμα είτε να αποδεχτούν το αδιανόητο, δηλαδή μια Ένωση μεταφοράς πόρων, είτε να διακινδυνέψουν τη διάρρηξη της ευρωζώνης, από την οποία αντλούν το μεγαλύτερο μέρος των πλεονασμάτων τους.  Οι Γάλλοι οικονομολόγοι Λοράνς Σιαλόν και Μπατίστ Μπριντονό προτείνουν μερική διαγραφή των κρατικών χρεών από την ΕΚΤ με ρήτρα η οποία θα δεσμεύει τα ευνοούμενα κράτη με ενίσχυση της βιώσιμης ανάπτυξης και της περιβαλλοντικής προστασίας.

Προς το οικουμενικό βασικό εισόδημα;

Πρόσφατα η συντακτική επιτροπή των Financial Times πρότεινε την καθιέρωση Οικουμενικού Βασικού Εισοδήματος (UBI) για όλους τους πολίτες, στο πλαίσιο ενός “νέου κοινωνικού συμβολαίου” για την αντιμετώπιση της επαπειλούμενης οικονομικής καταστροφής και της μαζικής ανεργίας.

Η ιδέα του UBI κέρδιζε έδαφος αρκετά χρόνια τώρα λόγω των φόβων για τις επιπτώσεις της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης- κυρίως της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης- στην απασχόληση. Οι υποστηρικτές τους απλώνονται σε ένα ευρύ φάσμα, από τους μεγαλοεπιχειρηματίες Ίλον Μασκ της Tesla και Μαρκ Ζάκερμπεργκ της Facebook μέχρι στοχαστές της ελευθεριακής Αριστεράς όπως ο Τόνι Νέγκρι. Σε προηγούμενες δεκαετίες, είχε βρει υποστήριξη από διάσημους οικονομολόγους διαφορετικών σχολών σκέψης, όπως ο Κεϋνσιανός Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ και ο ιδρυτής- πατέρας του νεοφιλελευθερισμού Μίλτον Φρίντμαν.

Ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες πειραματίστηκαν με το εν λόγω μέτρο, χωρίς ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Η κεντροδεξιά κυβέρνηση της Φινλανδίας το εφάρμοσε σε περιορισμένη κλίμακα για δύο χρόνια, αλλά το εγκατέλειψε στα τέλη του 2018. Πέρα από την επιβάρυνση στα δημόσια οικονομικά, οι δύσπιστοι θεωρούν ότι ισοδυναμεί με παραίτηση του κράτους στην προοπτική της μαζικής ανεργίας και απλά εξασφαλίζει στοιχειώδη επιβίωση, στο κατώτατο επίπεδο, των ανθρώπων που πετιούνται εκτός παραγωγικής διαδικασίας. Ο ίδιος ο Τζον Μέιναρντ Κέινς ήταν, στην εποχή του, αντίθετος με αυτό το μέτρο, επισημαίνοντας την ψυχολογική φθορά των ανθρώπων που μένουν μακροχρόνια εκτός εργασίας. Ένα επίδομα ανεργίας δεν μπορεί να είναι η απάντηση στον μαρασμό ολόκληρων βιομηχανικών, αγροτικών και αλιευτικών κοινοτήτων, που αφανίζονται από την κρίση.

Ηλεκτρονικό χρήμα ή το τέλος των μετρητών

Τα capital controls το δραματικό καλοκαίρι του 2015 οδήγησαν μεγάλα στρώματα του ελληνικού πληθυσμού που δεν ήταν μέχρι τότε εξοικειωμένα με το πλαστικό χρήμα στις χρεωστικές και πιστωτικές κάρτες. Κάτι ανάλογο συμβαίνει σήμερα, σε παγκόσμια κλίμακα, με το ηλεκτρονικό χρήμα, καθώς οι διαδικτυακές συναλλαγές εκτοξεύονται, ενώ το ρευστό, στη μεταλλική ή στη χάρτινη μορφή του, γίνεται ανεπιθύμητο, ως δυνητικός παράγοντας μόλυνσης.

Η συζήτηση για το επικείμενο “τέλος των μετρητών” βρισκόταν στην ατζέντα ήδη προ κορωνοϊού. Τεχνολογικά αναπτυγμένες χώρες, όπως η Φινλανδία και η Νότια Κορέα, προσανατολίζονταν προς την πλήρη κατάργηση των συναλλαγών με ρευστό. Η εμφάνιση των κρυπτονομισμάτων, τύπου bitcoin, έδωσε ώθηση σε αυτή την τάση, ενώ το Facebook ανακοίνωσε το δικό του κρυπτονόμισμα, τη Libra, αν και τελευταία φαίνεται να κάνει πίσω. Στις αρχές Φεβρουαρίου, προτού ενσκήψει για τα καλά η κρίση του Covid- 19 στη Δύση, έξι κεντρικές τράπεζες (Αγγλίας, Ιαπωνίας, Καναδά, Ελβετίας, Σουηδίας και η ΕΚΤ) σε συνεργασία με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) δημιούργησαν ομάδα εργασίας η οποία ανέλαβε να μελετήσει τη δημιουργία ψηφιακών νομισμάτων.

Ο αντίλογος στο ψηφιακό χρήμα δεν λείπει. Το bitcoin έχει επικριθεί ως σχήμα τύπου “πυραμίδα” ή “αεροπλανάκι”, ευάλωτο σε απρόβλεπτες διακυμάνσεις της αγοράς και μέσο για ξέπλυμα βρόμικου χρήματος από μαφίες και τρομοκράτες. Η πλήρης κατάργηση των μετρητών θεωρείται αδύνατη για πολλές χώρες, ιδιαίτερα της περιφέρειας, ενώ το ψηφιακό χρήμα θα καταργήσει κάθε ιδιωτικότητα των συναλλαγών, δίνοντας στις τράπεζες δεδομένα ακόμη και για τις πιο προσωπικές συναλλαγές μας.

Επέλαση του ψηφιακού καπιταλισμού

Ενώ βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις αφανίζονται ή κινδυνεύουν να αφανιστούν από το τσουνάμι της ύφεσης, οι μεγάλες ψηφιακές πλατφόρμες επωφελούνται τα μέγιστα από τα περιοριστικά μέτρα. Ο όμιλος Alphabet της Google  είδε τα κέρδη του να εκτοξεύονται και η κίνηση στο Facebook αυξήθηκε κατά 50% στις αναπτυγμένες χώρες. Η Amazon ανακοίνωσε προσλήψεις 275.000 υπαλλήλων, κυρίως οδηγών και χειριστών στις αποθήκες, αυξάνοντας το εργατικό της δυναμικό κατά 20% μέσα σε δύο εβδομάδες. Μικρότεροι παίκτες αναπτύσσονται με εκθετικούς ρυθμούς, όπως η πλατφόρμα τηλεδιασκέψεων Zoom, που έχει μπει πια σε σχολεία, επιχειρήσεις και νοικοκυριά, καθώς η τηλεργασία και η τηλεκπαίδευση γενικεύονται.

Η πανδημία λειτουργεί ως καταλύτης για την ανάδυση “ενός νέου, ψηφιακού καπιταλισμού”, εκτιμά ο Ντανιέλ Κοέν, κάνοντας λόγο για “ακραία αριθμοποίηση”, δηλαδή για μετατροπή των πάντων σε αλληλουχίες αριθμών. Ο Γάλλος οικονομολόγος και συγγραφέας δεν κρύβει την ανησυχία του για τις αρνητικές πλευρές αυτής της τάσης: όταν η τηλεργασία αντικαθιστά τη δουλειά στον κοινό εργασιακό χώρο, η τηλεϊατρική την άμεση επαφή με τον γιατρό, η κατ’ οίκον ψυχαγωγία μέσω Netflix τον κινηματογράφο, οι άνθρωποι θα ζουν πολύ περισσότερο από ό,τι χθες σε έναν εικονικό κόσμο, με πιο ατροφικές κοινωνικές σχέσεις.

Από την πλευρά του, ο διευθυντής της Le Monde Diplomatique Σερζ Αλιμί εφιστά την προσοχή στη γενίκευση των πρακτικών ηλεκτρονικής παρακολούθησης των πολιτών. Στο Παρίσι, drones παρακολουθούν πάρκα και άλλους δημόσιους χώρους μετά την απαγόρευση της κυκλοφορίας, στη Νότια Κορέα και την Ταϊβάν όποιος δεν έχει το κινητό του σε λειτουργία για κάμποσα λεπτά μπορεί να δεχθεί έφοδο της αστυνομίας που ελέγχει την εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων, στην Κίνα οι πολίτες χωρίζονται σε τρεις χρωματικές κατηγορίες ανάλογα με την επικινδυνότητά τους ως προς τον ιό. Σε έκτακτες συνθήκες σαν τη σημερινή, παρόμοια μέτρα γίνονται ευρέως αποδεκτά, αλλά ο κίνδυνος να μακροημερεύσουν φαίνεται υπαρκτός. Ήδη προ κορωνοϊού η καθηγήτρια του Χάρβαρντ Σοσάνα Ζούμποφ προειδοποιούσε, στο βιβλίο της “Κατασκοπευτικός Καπιταλισμός”, που έγινε διεθνές μπεστ σέλερ, για τις τεράστιες δυνατότητες κλοπής και εκμετάλλευσης των προσωπικών δεδομένων πολιτών όχι τόσο από κρατικές υπηρεσίες, όσο από τους γίγαντες της ψηφιακής οικονομίας.

Εύθραυστα κράτη στην περιφέρεια

Για λόγους που δεν είναι απολύτως κατανοητοί, τα κράτη της περιφέρειας δεν έχουν γνωρίσει μέχρι τώρα τις σφοδρές εκδηλώσεις της πανδημίας που βιώνουν οι πιο αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής. Ενδεχομένως η κατάσταση σε αρκετές χώρες της Αφρικής, της Ασίας, ίσως και της Λατινικής Αμερικής να υποεκτιμάται λόγω ελλιπούς καταγραφής κρουσμάτων και θανάτων.

Σε κάθε περίπτωση, πολλοί φοβούνται ότι μια εφιαλτικών διαστάσεων υγειονομική κρίση σε αυτές τις πολυπληθείς περιοχές του πλανήτη δεν μπορεί να αποκλειστεί στο προσεχές μέλλον. Ο διάσημος Γάλλος οικονομολόγος Τομά Πικετί προειδοποιεί ότι τα συστήματα Υγείας αυτών των χωρών είναι πολύ αδύναμα για να αντέξουν σε μεγάλων διαστάσεων κρίση και εφιστά την προσοχή στην πρώτη εξέγερση εσωτερικών μεταναστών στην Ινδία, οι οποίοι έχουν μείνει χωρίς δουλειά και εμποδίζονται να γυρίσουν στα χωριά τους. Ο ακραίος συνωστισμός στις παραγκουπόλεις καθιστά πρακτικά αδύνατο να εφαρμοστεί το social distancing, ενώ τεράστια πλήθη που επιβιώνουν στην άτυπη οικονομία ανησυχούν περισσότερο για την πείνα και λιγότερο για την αρρώστια.

Στο μεταξύ, η έκρηξη του χρέους απειλεί να αποσταθεροποιήσει πλήρως πολλά εύθραυστα κράτη της περιφέρειας, κάτι που θα μπορούσε να προκαλέσει μεγάλης κλίμακας μεταναστευτικά κύματα προς το Βορρά. Την περασμένη Κυριακή, η G20 άρχισε να προσανατολίζεται σε μορατόριουμ αποπληρωμής του χρέους των 76 φτωχότερων χωρών, αλλά είναι πολύ αμφίβολο ότι αυτό το (εν πολλοίς αναγκαστικό) μέτρο θα καταφέρει να ανακόψει την πορεία προς την οικονομική και κοινωνική αποδιάρθρωση.

Η κλιματική αλλαγή στο ψυγείο;

Μια από τις θετικές συνέπειες της κατά τα άλλα δραματικής περιπέτειας που ζούμε ήταν η σοβαρή μείωση των ρύπων που επιβαρύνουν την κλιματική αλλαγή σε παγκόσμια κλίμακα, όπως και η γενικότερη περιστολή επιβλαβών για το περιβάλλον δραστηριοτήτων. Ωστόσο, και στην κρίση του 2008 είχε συμβεί κάτι παρόμοιο, για να αποδειχθεί μόνο βραχύβια παρένθεση. Η πανδημία ήταν μια καταστροφή που κλιμακώθηκε με αστραπιαία ταχύτητα, ενώ η κλιματική αλλαγή εξελίσσεται σε πιο αργούς ρυθμούς, κάτι που επιτρέπει στις κυβερνήσεις να βαυκαλίζονται ότι έχουν ευρύ χρονικό περιθώριο για την αντιμετώπισή της.

‘Ηδη η Βρετανία ανακοίνωσε την αναβολή της Διεθνούς Διάσκεψης του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (COP26), που επρόκειτο να φιλοξενήσει τον Νοέμβριο, καθώς η πανδημία δεν άφηνε τον απαραίτητο χρόνο για τις κοπιώδεις διπλωματικές προετοιμασίες που απαιτούνταν προς αναζήτηση συμφωνίας. Τα χειρότερα, πιθανότατα, έπονται. Αντιμέτωπες με την ασφυκτική πίεση για επανεκκίνηση της οικονομίας, οι κυβερνήσεις είναι πολύ πιθανό να άρουν περιβαλλοντικούς περιορισμούς που ήδη είχαν επιβάλει. Όχι απροσδόκητα, πρώτη άνοιξε το χορό η κυβέρνηση Τραμπ, δίνοντας την άδεια σε επιχειρήσεις να παραβιάζουν τα περιβαλλοντικά όρια εφόσον αποδεδειγμένα υπέστησαν σοβαρή ζημιά από την πανδημία και τα περιοριστικά μέτρα.

Ασφαλώς, οικολογικές οργανώσεις και κινήματα θα συγκρουστούν με παρόμοιες επιλογές, τονίζοντας ότι ίσα- ίσα η περιβαλλοντική καταστροφή, η αποψίλωση των δασών, η πυρετική αστικοποίηση και η καταστροφή βιότοπων ευνοούν τη μετάδοση φονικών ιών στον άνθρωπο και τη γρήγορη εξάπλωση των επιδημιών. Ωστόσο ο αγώνας τους θα δοθεί σε πιο δυσμενές, ανηφορικό έδαφος.

Κοινωνικές εντάσεις στην ημερήσια διάταξη

Η περασμένη χρονιά σημαδεύτηκε από ένα πλανητικό κύμα μεγάλων λαϊκών εξεγέρσεων διαρκείας από το Χονγκ Κονγκ μέχρι τη Χιλή και από τα Κίτρινα Γιλέκα της Γαλλίας μέχρι τον Λίβανο και το Ιράκ. Ο κορωνοϊός έβαλε φρένο σε αυτό το φαινόμενο, αλλά μόνο για το μεταφέρει προσωρινά στο Διαδίκτυο.

“Ο ιός ξυπνά την πάλη των τάξεων”, έγραφαν την περασμένη Τρίτη οι Times του Λονδίνου και επεξηγούσαν: “Φτωχοί και πλούσιοι βιώνουν την κρίση με διαφορετικούς τρόπους, κάτι που δημιουργεί κοινωνικές αντιθέσεις, οι οποίες είναι πιθανό να επιβιώσουν για μεγάλο διάστημα, αφότου η μάστιγα θα έχει φύγει… Οι μη προνομιούχοι και οι εθνικές μειονότητες κάνουν τις πιο επικίνδυνες δουλειές, αρρωσταίνουν και πεθαίνουν πιο γρήγορα από τους πλούσιους, τους λευκούς και τους προνομιούχους”.

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο αναλυτής του Bloomberg Αντρέας Κλουντ εκτιμά ότι η πανδημία “ενισχύει τις προϋπάρχουσες συνθήκες κοινωνικής ανισότητας απ’ όπου περνάει. Σύντομα αυτό θα προκαλέσει κοινωνική αναταραχή, ακόμη και εξεγέρσεις ή επαναστάσεις”. Ο Κλουντ εκτιμά ότι η απώλεια εισοδημάτων και κυρίως η μαζική ανεργία θα ενισχύσουν “νέα λαϊκιστικά ή και ριζοσπαστικά κινήματα”, τα οποία απεύχεται μεν, αλλά θεωρεί πολύ πιθανό να προκύψουν τους επόμενους μήνες.

Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή

Πηγή: ppapacon.blogspot.com

Κριτική αποτίμηση της ετοιμότητας και των πολιτικών αντιμετώπισης της πανδημίας του νέου κορωναϊού (SARS – CoV-2): διεθνής και ελληνική εμπειρία

Εισαγωγή

«Η επιδημία αποκάλυψε πόσο ανέτοιμοι υπήρξαμε. Η αναγνώριση της επιδημίας σε τοπικό επίπεδο καθυστέρησε. Τα εθνικά συστήματα υγείας υπερφαλλαγίστηκαν. Η διεθνής απάντηση ήταν αργή και ασυντόνιστη {…} Η επιδημική κρίση ελέγχθηκε τελικά, χάρη στις υπεράνθρωπες προσπάθειες του ιατρικού προσωπικού. Το κόστος όμως σε ανθρώπινες ζωές, οι κοινωνικές και οικονομικές της επιπτώσεις ήταν πολύ υψηλότερες από ότι όφειλαν να είναι».1

Το παραπάνω απόσπασμα δεν αποτελεί απολογισμό της τρέχουσας πανδημίας της νόσου του νέου κορωναϊού (Covid-19), αν και θα μπορούσε να είναι. Πρόκειται για απολογισμό της επιδημίας του αιμορραγικού πυρετού Ebola (ο οποίος έπληξε τις χώρες της Δ. Αφρικής την περίοδο 2013-15), διατυπωμένος το 2016 από μία εκ των πολλών διεθνών επιτροπών, οι οποίες συστάθηκαν μετά την επιδημία για να επανεκτιμήσουν τον παγκόσμιο κίνδυνο από επιδημικά φαινόμενα και να επανασχεδιάσουν τα πρωτόκολα επιδημικής ετοιμότητας σε διεθνές και τοπικό επίπεδο.

Η εμφάνιση επιδημιών δεν είναι ούτε σημερινό, ούτε μοναδικό φαινόμενο. Ενδεικτικά η πανδημία της «Ισπανικής Γρίππης» την περίοδο 1918-19 προκάλεσε 40 εκατ θανάτους παγκοσμίως.2 Τα δε τελευταία 20 χρόνια η ανθρωπότητα έχει έρθει αντιμέτωπη με νέους, άγνωστους μέχρι πριν, παθογόνους παράγοντες (πχ. SARS, MERS, Zika, Ebola), οι οποίοι έχουν προκαλέσει επιδημικές εξάρσεις και η εμφάνιση των οποίων σχετίζεται με την επαφή του ανθρώπου με άγρια είδη ζώων, το αυξημένο ζωικό κεφάλαιο και την αυξημένη εξ’ αυτού πιθανότητα ζωονοτικής μετάδοσης (zoonotic transmission).1

Ο κίνδυνος μίας πανδημίας, ήταν γνωστός.1,3 Το νέο στέλεχος του κορωναϊού (SARS-CoV2) την πυροδότησε, λόγω από ότι φαίνεται των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του, τα υψηλά ποσοστά δηλαδή ασυμπτωματικής νόσησης και τη ταχεία μεταδικότητα του.4

Καθώς η πανδημία διατρέχει τις χώρες ανά τον κόσμο αποκαλύπτει τα σημαντικά κενά στη διεθνή επιδημική ετοιμότητα και τις ευαλωτότητες των εθνικών συστημάτων υγείας – προϊόντα αμφότερα της χρόνιας υποχρηματοδότησης, αποδιάρθρωσής και εμπορευματοποίησής τους5– και αναδεικνύει με τον πλέον τραγικό τρόπο την επανάληψη των ίδιων δομικών λαθών και αποτυχιών που είχαν παρατηρηθεί στην πρόληψη και αντιμετώπιση επιδημικών κρίσεων στο παρελθόν.6

Η εξέλιξη της πανδημίας Covid-19 μέχρι σήμερα

Σύμφωνα με τη τελευταία έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) στις 12 Απριλίου, 103 μέρες δηλαδή μετά την αρχική ανακοίνωση των πρώτων κρουσμάτων άτυπης πνευμονίας – αγνώστου τότε αιτιολογίας στην επαρχία Hubei της Κίνας, η πανδημία Covid-19 έχει εξαπλωθεί σε 211 χώρες και περιοχές παγκοσμίως, αριθμώντας 1.7 εκατ επιβεβαιωμένα κρούσματα και πλέον των 105 χιλιάδων θανάτων.7 Οι κύριες εστίες διασποράς εντοπίζονται τώρα στο Β. Ημισφαίριο και πιο συγκεκριμένα σε Ευρώπη και ΗΠΑ,7 ενώ μεγάλη ανησυχία προκαλεί η πιθανή ταχεία διασπορά της covid-19 στο Νότιο Ημισφαίριο και οι ανυπολόγιστες συνέπειες σε ανθρώπινες ζωές που αυτή μπορεί να προκαλέσει.

Στην Ελλάδα βάσει των τελευταίων διαθέσιμων στοιχείων του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ) στις 12 Απριλίου, 57 ημέρες δηλαδή μετά το πρώτο επιβεβαιωμένο κρούσμα στη χώρα, έχουν καταγραφεί 2,114 κρούσματα (εκ των οποίων το 36% χωρίς γνωστό επιδημιολογικό ιστορικό) σε σύνολο 42,261 διαγνωστικών ελέγχων – Διάγραμμα 1.10,11

Ως προς τις εκβάσεις των ασθενών covid-19 σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία στις 12 Απριλίου, στην Ελλάδα καταγράφεται θνησιμότητα της τάξης των 0.92 θανάτων ανά 100,000 πληθυσμού ενώ 76 ασθενείς covid-19 παραμένουν νοσηλευόμενοι σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας – Διάγραμμα 2.10,11

Πέραν της άμεσης επίπτωσης στην υγεία των πληθυσμών, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.) επισημαίνει ότι η πανδημία θα έχει σημαντικές μεσο- και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις: οικονομικές (προβλέπεται ύφεση μεγαλύτερη αυτή της «Μεγάλης Ύφεσης» του 2008-9), κοινωνικές (ραγδαία αύξηση της ανεργίας και μείωση εισοδημάτων) και πολιτικές (αμφισβήτηση πολιτικών δικαιωμάτων, στοχοποίηση και στιγματισμός κοινωνικών ομάδων) σε παγκόσμιο επίπεδο.8,9

***

i Οι άμεσες επιπτώσεις της πανδημίας στην υγεία δεν αφορούν μόνο στην αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα από covid-19 αλλά συμπεριλαμβάνουν και την αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα λόγω υποθεραπείας όλων των υπόλοιπων νοσημάτων κατά τη διάρκεια της πανδημίας.8 Οι άμεσες υγειονομικές επιπτώσεις της πανδημίας είναι επίσης δυσανάλογα μεγαλύτερες στις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται οι ηλικιωμένοι, οι εγκλεισμένοι πληθυσμοί (ηλικιωμένοι σε οίκους φιλοξενίας, μετανάστες και πρόσφυγες σε κλειστές δομές, άτομα που διαβιούν σε προνοιακές δομές και σωφρονιστικά ιδρύματα) και οι άστεγοι.9 

***

Βασικές αρχές αντιμετώπισης των επιδημιών και η έννοια της επιδημικής ετοιμότητας

Η αντιμετώπιση των επιδημιών απαιτεί ένα ευρύ και πολυεπίπεδο πλέγμα δράσεων, αρκετές από τις οποίες χρησιμοποιούνται σχεδόν με αναλλοίωτο τρόπο ήδη από την επιδημία της βουβωνικής πανώλης από τον 14ο αιώνα, με πιο γνωστή την καραντίνα (από την ιταλική λέξη quaranta, σαράντα), η οποία αναφέρεται στις 40 ημέρες απομόνωσης των πληρωμάτων των εμπορικών πλοίων, από τον υγιή πληθυσμό, προτού τους επιτραπεί η είσοδος στις πόλεις.12

Σήμερα οι παρεμβάσεις αντιμετώπισης των επιδημιών διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες: τις φαρμακευτικές παρεμβάσεις, τις μη-φαρμακευτικές παρεμβάσεις και την επιδημιολογική επιτήρηση των λοιμωδών νοσημάτων.

Οι φαρμακευτικές παρεμβάσεις για τη διαχείριση των επιδημιών περιλαμβάνουν την έρευνα και παραγωγή νέων φαρμάκων, τις πολιτικές για την μαζική παραγωγή και διακίνηση εμβολίων και την καθολική εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού.

Σε περιπτώσεις απουσίας φαρμάκων ή εμβολίων τα μόνα αποτελεσματικά εργαλεία για την αντιμετώπιση των επιδημιών είναι οι μη-φαρμακευτικές παρεμβάσεις οι οποίες διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες: (α) απομόνωση (isolation) – αναφέρεται στον εντοπισμό συμπτωματικών ή εργαστηριακών επιβεβαιωμένων κρουσμάτων και στην απομόνωσή τους είτε κατ’ οίκον είτε σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους νοσηλείας (β) καραντίνα (quarantine) – αναφέρεται στην ιχνηλάτηση των θετικών κρουσμάτων και την απομόνωση των ύποπτων επαφών τους είτε κατ’ οίκον είτε σε ενδεδειγμένους χώρους (γ) κοινωνική αποστασιοποίηση (social distancing) –  αφορά στην μείωση των διαπροσωπικών επαφών σε επίπεδο κοινότητας για την αποφυγή επαφής ασυμπτωματικών ατόμων με υγιείς και συμπεριλαμβάνει κλείσιμο σχολείων, αγορών, εργασιακών χώρων και τον περιορισμό των συναθροίσεων (4) κοινωνική απομόνωση (community-wide containment) – εφαρμόζεται σε επίπεδο κοινότητας και σκοπό έχει την ελαχιστοποίηση των διαπροσωπικών επαφών και τον αυστηρό περιορισμό της κινητικότητας των πολιτών, επιτρέποντας μόνο τις ζωτικής σημασίας συναλλαγές ή δραστηριότητες.13

Προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρμογή τόσο των φαρμακευτικών όσο και μη-φαρμακευτικών παρεμβάσεων είναι η ύπαρξη μόνιμου μηχανισμού επιδημιολογικής επιτήρησης στην κοινότητα, ο οποίος επιτρέπει τη συστηματική, δειγματοληπτική και συνεχή ανίχνευση κρουσμάτων λοιμωδών νοσημάτων πριν και κατά τη διάρκεια της επιδήμιας, δίνοντας πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο για  την εξέλιξη της επιδημίας, τη στοχευμένη εφαρμογή περιοριστικών μέτρων και το έλεγχο της αποτελεσματικότητάς τους.14

Τυπικά διακρίνουμε τρεις φάσεις στην αντιμετώπιση μίας επιδημίας: (α) Φάση περιορισμού (containment phase) – αφορά σε στοχευμένα μέτρα απομόνωσης και καραντίνας στα αρχικά στάδια μίας επιδημίας, όταν ο κύριος όγκος των κρουσμάτων αφορά σε εισαγόμενα κρούσματα και τις άμεσες επαφές τους (2) Φάση καθυστέρησης (delay phase) – αφορά σε οριζόντια μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης και απομόνωσης, όταν υπάρχουν ενδείξεις διασποράς της επιδημίας στην κοινότητα (κρούσματα χωρίς γνωστό επιδημιολογικό ιστορικό) και σκοπό έχει την άμβλυνση και καθυστέρηση της κορύφωσης της επιδημίας προκειμένου να μπορέσουν να ανταποκριθούν οι υπηρεσίες υγείας στην αυξημένη ζήτηση και χρήση (3) Φάση μετριασμού (mitigation phase) – αφορά σε μέτρα αντιμετώπισης των υγειονομικών, κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων της επιδημίας, όταν πλέον η επιδημία έχει εξαπλωθεί σημαντικά στην κοινότητα.15,16

Δεν υπάρχει ομοφωνία για το ποιός είναι ο κατάλληλος συνδυασμός, η κατάλληλη διάρκεια αυτών των φάσεων και των αντίστοιχών τους περιοριστικών μέτρων για τον έλεγχο της εξάπλωσης μίας επιδημίας.17 Ο Π.Ο.Υ. και ο Ο.Η.Ε. συνιστούν την εκτεταμένη ανίχνευση, ιχνηλάτηση, απομόνωση κρουσμάτων (“trace, test, treat”) κατά τη φάση περιορισμού μίας επιδημίας αλλά και τη συνέχιση αυτής της πρακτικής (ανάλογα με τη διαθεσιμότητα των διαγνωστικών τέστ και του ανθρώπινου δυναμικού δημόσιας υγείας) τουλάχιστον σε όλες τις ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες, όλους τους υγειονομικούς και όλους τους εγκλεισμένους πληθυσμούς τόσο κατά τη φάση καθυστέρησης όσο και κατά τη φάση μετριασμού της επιδημίας.9,18

Σε κάθε περίπτωση τα διαθέσιμα βιβλιογραφικά και ιστορικά δεδομένα δείχνουν ότι η έγκαιρη εφαρμογή περιοριστικών μέτρων (στοχευμένων ή/και οριζόντιων) επιβραδύνουν σημαντικά την εξέλιξη μίας επιδημίας,19 μειώνοντας τη συνολική της θνησιμότητα.2 Για χώρες δε που εφάρμοσαν εκταταμένα οριζόντια περιοριστικά μέτρα, η ύπαρξη μόνιμου μηχανισμού επιδημιολογικής επιτήρησης, η επάρκεια σε διαγνωστικά μέσα και ανθρώπινο δυναμικό για εκτεταμένη ανίχνευση, ιχνηλάτηση και στοχευμένη απομόνωση κρουσμάτων είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για έξοδο από γενικευμένο lockdown, αποφυγή 2ου επιδημικού κύματος και αποτελεσματική αντιμετώπιση των όποιων επιδημικών αναζοπυρώσεων, ιδίως σε περιπτώσεις χαμηλής γενικής ανοσίας του πληθυσμού.19,20,21,22

Επιδημική ετοιμότητα μίας χώρας είναι η ικανότητα του συστήματος υγείας της να ανιχνεύσει, αναφέρει, ελέγξει και αντιμετωπίσει τις συνέπειες μίας επιδημίας.23

Είναι προφανές ότι η επιδημική ετοιμότητα μίας χώρας δεν περιορίζεται στην έγκαιρη απλά ανίχνευση, παρακολούθηση (μέσω επιδημιολογικής επιτήρησης) και έλεγχο (μέσω φαρμακευτικών και μη-φαρμακευτικών παρεμβάσεων) των όποιων επιδημικών εξάρσεων, αλλά περιλαμβάνει ένα ευρύτερο πλέγμα συντονισμένων δράσεων για την αντιμετώπιση των υγειονομικών, κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων τους – διάγραμμα 3.23,24

Εμπεριέχει για παράδειγμα δράσεις για την ενδυνάμωση των υπηρεσιών υγείας με μέτρα προστασίας και ενίσχυσης του υγειονομικού προσωπικού,25 επαρκείς νοσοκομειακές, εξωνοσοκομειακές υποδομές καθώς και επάρκεια υγειονομικού υλικού για την αντιμετώπιση της αυξημένης χρήσης εν μέσω επιδημίας,26 καθώς και στοχευμένες οικονομικές παρεμβάσεις για την εξασφάλιση της αναγκαίας χρηματοδότησης του συστήματος υγείας και τη λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων οικονομικής και κοινωνικής ανακούφισης από τις συνέπειες της επιδημίας.9,24

Ετοιμότητα και πολιτικές αντιμετώπισης της επιδημίας covid-19 στην Κίνα

Ιστορικό της επιδημίας: Τα πρώτα κρούσματα άτυπης πνευμονίας στην Κίνα, συνδεόμενα με υπαίθρια αγορά ψαριών, εντοπίστηκαν στην πόλη Wuhan στις 31 Δεκεμβρίου 2019.27 Ο νέος κορωναϊός ταυτοποιήθηκε εντός 7 ημερών ενώ ενημερώθηκε άμεσα και ο Π.Ο.Υ.28 Η ανίχνευση και αναφορά των νέων αυτών κρουσμάτων από τις Κινεζικές αρχές κρίθηκε ως σχετικά έγκαιρη, σε σχέση τουλάχιστον με την ιδιαίτερα καθυστερημένη αντίδρασή τους στην αναφορά των πρώτων κρουσμάτων του SARS το 2003.4 Η πόλη όμως Wuhan, η οποία και αποτέλεσε το επίκεντρο της επιδημίας στην Κίνα, τέθηκε σε αποκλεισμό στις 23-24 Ιανουαρίου 2020, όταν ήδη δηλαδή 5 εκατ. Κινέζοι από την επαρχία Hubei είχαν ταξιδέψει σε άλλες περιοχές της Κίνας, διασπείροντας τον SARS-CoV2 σε όλη τη χώρα.29 Η επιδημία στην Κίνα έχει πλέον τεθεί υπό έλεγχο, με αναφορά λιγότερων από 100 κρούσματων ημερησίως (κυρίως εισαγόμενα ή από τοπικές εξάρσεις) σταθερά από τις 8 Μαρτίου,30 και υπαρκτό τον κίνδυνο 2ου επιδημικού κύματος ιδιαίτερα στις μεγαλοπούλεις της Κίνας εκτός επαρχίας Hubei, όπου τα ποσοστά ανοσίας του γενικού πληθυσμού παραμένουν χαμηλά.19,20

Μέτρα δημόσιας υγείας για την αντιμετώπιση της επιδημίας: Οι Κινεζικές αρχές άρχισαν να υλοποιούν κολοσσιαίας έκτασης μέτρα δημόσιας υγείας για τον έλεγχο της επιδημίας,31 όταν ήδη αυτή βρισκόταν στο στάδιο της ευρείας διασποράς της στην κοινότητα.  Η έκθεση του 25μελούς κλιμακίου του Π.Ο.Υ. που επισκέφτηκε την Κίνα στις 16-24 Φεβρουαρίου περιγράφει με λεπτομέρεια το συνδυασμό των στοχευμένων και οριζόντιων μη-φαρμακευτικών παρεμβάσεων που υλοποίησαν οι Κινεζικές υγειονομικές αρχές για τον έλεγχο της επιδημίας.27 Ενδεικτικά στην πόλη Wuhan (11 εκατ. κατοίκων) πέραν του κλεισίματος των σχολείων, θεάτρων, εργασιακών χώρων (διά της επέκτασης κατά τέσσερις εβδομάδες της αργίας της Κινέζικης Πρωτοχρονιάς),29 του περιορισμού της κυκλοφορίας των πολιτών και της απαγόρευσης εξόδου τους από την πόλη, οι Κινεζικές αρχές ανέπτυξαν 1,800 6μελείς κινητές μονάδες (απαρτιζόμενες από έναν επιδημιολόγο και 5 άτομα συνοδό προσωπικό), οι οποίες σε καθημερινή βάση διενεργούσαν διαγνωστικούς ελέγχους, εντοπίζοντας και ιχνηλατώντας κρούσματα.27 Μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης και «επιθετικής ιχνηλάτησης» εφαρμόστηκαν και εκτός Wuhan/Hubei, διαφοροποιημένα όμως ανάλογα με τη διασπορά της νόσου σε κάθε περιοχή.27 Κατά τη φάση χαλάρωσης των περιοριστικών μέτρων, σταδιακά από τις 17 Φεβρουαρίου εκτός επαρχίας Hubei και από 16 Μαρτίου στην πόλη Wuhan,19,32 ως πρώτη προτεραιότητα τέθηκε η συστηματική επιδημιολογική επιτήρηση και η διατήρηση υψηλού αριθμού διαγνωστικών ελέγχων για την αποφυγή 2ου επιδημικού κύματος.19, 20

Υγειονομικά μέτρα για την αντιμετώπιση της επιδημίας: Οι Κινεζικές υγειονομικές αρχές ακολούθησαν την αρχή της “Τετραπλής Συγκέντρωσης” (Four Concentrations), συγκέντρωση δηλαδή πόρων, υγειονομικού δυναμικού, ασθενών και θεραπείας σε ειδικά κέντρα.27 Όλα τα σοβαρά και επιπλεγμένα περιστατικά νοσηλεύονταν σε νοσοκομεία αναφοράς, όλα δε τα ήπια και ασυμπτωματικά περιστατικά απομονώνονταν υπό ιατρική παρακολούθηση σε νοσοκομεία καταφύγια – Παρένθετο Κείμενο 127,29 Η έκθεση του Π.Ο.Υ. περιγράφει με αναλυτικό τρόπο την ταχύτατη και μαζική επένδυση σε υποδομές και υγειονομικό προσωπικό στην Κίνα κατά τη διάρκεια της επιδημίας covid-19. Ενδεικτικά αναφέρει ότι στη πόλη Wuhan κατά τη διάρκεια της επιδημίας πέραν των 16 νοσοκομείων-καταφυγίων, κατασκευάστηκαν δύο νέα νοσοκομεία (συνολικής δυναμικότητας >2,600 κλινών), ενώ μετακινήθηκαν πάνω από 40,000 υγειονομικοί από άλλες περιοχές της Κίνας για παροχή υγειονομικής βοήθειας.27 Τα νέα νοσοκομεία τέθηκαν εκτός λειτουργίας μετά τις 16 Μαρτίου,32 αλλά η σημαντική επένδυση σε κλίνες ΜΕΘ παραμένει για την αντιμετώπιση πιθανού 2ου επιδημικού κύματος.27

Υγειονομικό προσωπικό κατά τη διάρκεια της επιδημίας: Υπολογίζεται ότι πάνω από 3,300 υγειονομικοί εκτέθηκαν στον SARS-CoV2 στην Κίνα (3.8% των συνολικών κρουσμάτων της χώρας),4  εκ των οποίων το 14.8% νοσηλεύτηκε σε σοβαρή ή κρίσιμη κατάσταση, ενώ σημειώθηκαν συνολικά 22 θάνατοι υγειονομικών.25 Η έκθεση του Π.Ο.Υ. σημειώνει ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα κρούσματα σε υγειονομικούς σημειώθηκαν στην αρχή της επιδημίας όταν τα αποθέματα σε υλικά και η εμπειρία διαχείρισης των covid-19 ασθενών ήταν περιορισμένη. Στην πορεία δε της επιδημίας η πλειονότητα των κρουσμάτων σε υγειονομικούς (ιδίως αυτών εκτός της πόλης Wuhan) οφειλόταν σε έκθεση εκτός νοσοκομείου.27 Οι Κινεζικές αρχές βάσει αυτών των ευρημάτων υλοποίησαν πρόγραμμα επιδημιολογικής παρακολούθησης και ιχνηλάτησης των κρουσμάτων σε υγειονομικούς, τροποποιώντας τις πολιτικές προστασίας τους κατά την εξέλιξη της επιδημίας.27

***

ii Το υγειονομικό προσωπικό σε συνθήκες επιδημίας τελεί υπό διπλό κίνδυνο εργασιακής εξάντλησης και αυξημένης έκθεσης άρα και νόσησης από τον παθογόνο παράγοντα που προκαλεί την επιδημία.26 Στην Ιταλία οι μέχρι τώρα αναφορές κάνουν λόγο για νόσηση από covid-19 έως και του 20% του υγειονομικού προσωπικού της χώρας κατά τη διάρκεια της επιδημίας,46 ενώ στην Αγγλία οι πρώτες αναφορές κάνουν λόγο για παροπλισμό, ήδη πριν την έναρξη της εκθετικής αύξησης των νοσηλειών των ασθενών covid-19, του 20% των υγειονομικών της χώρας (νοσούντες ή ύποπτα κρούσματα σε κατ’ οίκον περιορισμό).47

***

Ετοιμότητα και πολιτικές αντιμετώπισης της επιδημίας covid-19 στην Ελλάδα 

Μέτρα δημόσιας υγείας για την αντιμετώπιση της επιδημίας: Τα πρώτα κρούσματα Covid-19 στην Ελλάδα ήταν εισαγόμενα από Ιταλία και Ισραήλ (μεμονωμένοι Έλληνες ταξιδιώτες ή μέλη οργανωμένων εκδρομών). Κατά τις δύο πρώτες εβδομάδες της επιδημίας δεν υπήρχαν ενδείξεις διασποράς του SARS-CoV2 στην κοινότητα, οπότε ακολουθήθηκε η κλασική μέθοδος στη δημόσια υγεία της εργαστηριακής διάγνωσης, απομόνωσης των θετικών κρουσμάτων (σε θαλάμους αρνητικής πίεσης) και ιχνηλάτησης των επαφών τους με παράλληλη απομόνωσή τους κατ΄οίκον. Η πολιτική αυτή εγκαταλείφθηκε τη 15η ημέρα της επιδημίας, στο 100ο επιβεβαιωμένο κρούσμα και αφού είχαν εντοπιστεί 11 κρούσματα άγνωστης επιδημιολογικής συσχέτισης («ορφανά»), ένδειξη έναρξης διασποράς του ιού στην κοινότητα (Διάγραμμα 4).

Η πρόωρη αυτή εγκατάλειψη της πολιτικής της επιθετικής ιχνηλάτησης (φάση περιορισμού της επιδημίας) επισημοποιήθηκε στις 16 Μαρτίου όταν ο ΕΟΔΥ ανακοίνωσε τα νέα αυστηρότερα κριτήρια εργαστηριακού ελέγχου, βάσει των οποίων εργαστηριακός έλεγχος διενεργείται μόνο σε ασθενείς με οξεία λοίμωξη του αναπνευστικού με πυρετό και βήχα ή δύσπνοια καθώς και σε υγειονομικούς, ηλικιωμένους και άτομα με σοβαρά υποκείμενα νοσήματα εφόσον φυσικά παρουσιάζουν συμπτώματα οξείας λοίμωξης.34 Τα νέα κριτήρια που υιοθέτησε ο ΕΟΔΥ δεν είναι σε συμφωνία με τα προτεραιοποιημένα κριτήρια που θέτει ο Π.Ο.Υ. στη φάση καθυστέρησης μίας επιδημίας.18

***

iii Πρόωρη εγκατάλειψη της ιχνηλάτησης και του διαγνωστικού ελέγχου συμπτωματικών ατόμων και των επαφών τους (φάση περιορισμού), σημειώθηκε και στην Αγγλία. Αν και η Βρετανική κυβέρνηση δεν έχει δημοσιοποιήσει τα στοιχεία προς υποστήριξη της πολιτικής της, επικριτές της εν λόγω απόφασης επισημαίνουν ότι αυτή ληφθηκε λόγω της έλλειψης διαγνωστικών τεστ και της απόφασης της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει την επιδημία ως ενιαίο εθνικό γεγονός παρά ως μία σειρά τοπικών ξεσπασμάτων με διαφορετικό ρυθμό και επίπεδο εξέλιξης ανά τη χώρα.48 Αντίστοιχα στη Γαλλία η μη υιοθέτηση της πολιτικής της μαζικής ιχνηλάτησης και των εκτεταμένων διαγνωστικών ελέγχων δεν υιοθετήθηκε λόγω διοικητικής αδυναμίας, έλλειψης διαγνωστικών τεστ και ανεπάρκειας πιστοποιημένων εργαστηρίων. Στις 28 Μαρτίου η εν λόγω πρακτική τέθηκε υπό αναθεώρηση, σε μία προσπάθεια εύρεσης τρόπου εξόδου από το lockdown.22

***

Εν τη απουσία εντατικών στοχευμένων μέτρων περιορισμού, το Υπουργείο Υγείας αποφάσισε την καθυστέρηση εξάπλωσης της επιδημίας μέσω της υιοθέτησης σταδιακά κλιμακούμενων μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης και κοινωνικής απομόνωσης (φάση καθυστέρησης της επιδημίας). Η σταδιακή εισαγωγή αυτών των μέτρων έγινε τη 12η μέρα της επιδημίας με την αναστολή λειτουργίας των ΚΑΠΗ και ολοκληρώθηκε την 25η μέρα με την απαγόρευση κυκλοφορίας των πολιτών (Διάγραμμα 4). Κατά τη φάση καθυστέρησης της επιδημίας η ιχνηλάτηση των θετικών κρουσμάτων συνεχίστηκε μόνο σε λιγοστές περιπτώσεις εγκλεισμένων πληθυσμών (προληπτικά σε δομές φιλοξενίας ηλικιωμένων, σε δομές κράτησης ή φιλοξενίας μεταναστών και προσφύγων μετά από τυχαία αναγνώριση θετικών κρουσμάτων και πλέον πρόσφατα σε οικισμό Ρομά με πολλαπλά επιβεβαιωμένα κρούσματα). Τα δε οριζόντια περιοριστικά μέτρα φαίνεται να έχουν επιβραδύνει προς ώρας το ρυθμό εξάπλωσης της επιδημίας στην Ελλάδα, αν κρίνει κανείς από τη χαμηλή θνησιμότητα από covid-19 στην Ελλάδα σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες και το σταθεροποιημένο αριθμό νοσηλευομένων σε ΜΕΘ (Διάγραμμα 2).

Τέλος, σύστημα επιδημιολογικής επιτήρησης και συστηματικού δειγματοληπτικού ελέγχου της επιδημίας Covid-19 δεν έχει ενεργοποιηθεί στην Ελλάδα, ενώ σημαντικά κενά παρατηρούνται στη συλλογή και κοινοποίηση αναλυτικών επιδημιολογικών δεδομένων, όπως έχει ήδη επισημανθεί σε προηγούμενο σημειώμα του ΚΕΠΥ.43 Τα αναμενόμενα χαμηλά ποσοστά ανοσίας στο γενικό πληθυσμό, λόγω των περιοριστικών μέτρων, καθιστούν την πορεία αντιμετώπισης της επιδημίας πολύμηνη και το σύστημα επιδημιολογικής παρακολούθησής της επιβεβλημένο.

Υγειονομικά μέτρα για την αντιμετώπιση της επιδημίας: Ως προς τα υγειονομικά μέτρα προετοιμασίας του συστήματος υγείας, το οποίο κατά κοινή ομολογία ήταν απροετοίμαστο για την αντιμετώπιση μίας τέτοιας απειλής δημόσιας υγείας λόγω της χρόνιας υποχρηματοδότησής και αποδυνάμωσής του σε υποδομές και προσωπικό,5 η κυβέρνηση άρχισε να λαμβάνει μέτρα αρχής γενομένης στις 25 Φεβρουαρίου με την 1η (εκ των τεσσάρων συνολικά που εξέδωσε έως τις 30 Μαρτίου) Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ),42 μία μέρα δηλαδή πριν την επιβεβαίωση του πρώτου κρούσματος στη χώρα – Διάγραμμα 5.

Παρά το γεγονός ότι ο Π.Ο.Υ. είχε ήδη χαρακτηρίσει από τις 30 Ιανουαρίου την επιδημία covid-19 ως παγκόσμια απειλή για τη δημόσια υγεία,28 το Υπουργείο Υγείας άρχισε να προμηθεύεται διά απευθείας αναθέσεων (άρθρο 3, 1ης ΠΝΠ) υγειονομικό υλικό (μέσα ατομικής προστασίας, φάρμακα και αναπνευστήρες) στα τέλη Φεβρουαρίου,42 όταν πλέον στην παγκόσμια αγορά η ζήτηση για τέτοια προϊόντα είχε ήδη εκτιναχθεί. Στα δε μέσα Μαρτίου άρχισε να αποδέχεται δωρεές (άρθρο 8, 3ης ΠΝΠ) από ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς, για την εξασφάλιση του αναγκαίου εξοπλισμού του ΕΣΥ.39 Έως τις 12 Απριλίου το 66% της συνολικής χρηματοδότησης για αγορά ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού και υγειονομικού υλικού για το ΕΣΥ προερχόταν από δωρητές (πίνακας 1). Ο τρόπος αυτός χρηματοδότησης του ΕΣΥ μέσω δωρεών κρίνεται ως μη βιώσιμος για την μεσο- και μακροπρόθεσμη αντιμετώπιση της επιδημίας covid-19. Η διεύρυνση της φορολογικής βάσης – μέσω της αντιμετώπισης της φοροαποφυγής και της κατάργησης των φοροαπαλλαγών μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων μεταξύ των οποίων και αυτές των δωρητών – και η αύξηση της δημόσιας χρηματοδότησης του ΕΣΥ αποτελεί την μόνη βιώσιμη εναλλακτική λύση για την ουσιαστική ενίσχυση της επιδημικής ετοιμότητας του συστήματος υγείας σε μεσο- και μακροπρόθεσμη βάση.

Ως προς τις πολιτικές ενδυνάμωσης και ασφάλειας του υγειονομικού δυναμικού του ΕΣΥ και των υπηρεσιών δημόσιας υγείας, έντονη ανησυχία προκαλεί η εμφανής υποτίμηση από πλευράς Υπουργείου Υγείας της ανάγκης κατεπείγουσας ενίσχυσής και προστασίας του καθώς και του χρονικού βάθους της επιδημικής κρίσης covid-19 στην Ελλάδα. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στα τέλη Φεβρουαρίου η 1η ΠΝΠ προέβλεπε την ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού του ΕΣΥ, δια της ανάκλησης αδειών και της εσωτερικής μετακίνησης εργαζομένων εντός του ΕΣΥ (άρθρο 2),42 ενώ οι πρώτες 2,000 προσλήψεις υγειονομικών ΕΣΥ ανακοινώθηκαν μόλις την 15η μέρα από την έναρξη της επιδημίας (Διάγραμμα 5). Ο δε ΕΟΔΥ ενισχύθηκε τις πρώτες κρίσιμες μέρες με μόλις 30 εργαζόμενους,45 γεγονός προφανώς το οποίο συνδέεται με την πρόωρη εγκατάλειψη της πολιτικής μαζικής ανίχνευσης και ιχνηλάτησης κρουσμάτων στην Ελλάδα, αλλά και την πλημμελή συλλογή και καταγραφή επιδημιολογικών δεδομένων για την εξέλιξη της επιδημίας covid-19 στη χώρα μας. Πλημμελής επίσης υπήρξε και η εκπαίδευση καθώς και ο εξοπλισμός του υγειονομικού προσωπικού με μέσα ατομικής προστασίας. Έως τις 12 Απριλίου καταγράφηκαν 138 κρούσματα covid-19 σε υγειονομικούς (6.5% του συνολικού αριθμού των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων στη χώρα), με το 51.5% των κρουσμάτων να εντοπίζονται σε νοσοκομεία του ΕΣΥ στην Αττική και το 30% σε νοσοκομεία της Δυτικής Μακεδονίας (Καστοριά) και της Δυτικής Πελοποννήσου (Πάτρα) – Διάγραμμα 6. Η πρόσληψη τέλος υγειονομικού προσωπικού εν μέσω πανδημίας με συμβάσεις ορισμένου χρόνου (4μηνες για τους εργαζόμενους στον ΕΟΔΥ, 3μηνες για τους εργαζόμενους στις Κινητές Μονάδες Υγείας και 2ετείς για τους νεοπροσληφθέντες στο ΕΣΥ), πέραν του ότι αποκαλύπτει την αδυναμία εκτίμησης του βάθους της επιδημικής κρίσης από πλευράς Υπουργείου Υγείας, δεν αποτελεί βιώσιμη λύση για την μεσο- και μακροπρόθεσμη αντιμετώπιση της πανδημίας. Η πρόσληψη όλου του αναγκαίου προσωπικού στις υπηρεσίες δημόσιας υγείας και το ΕΣΥ με μόνιμη εργασιακή σχέση, αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την ασφαλή έξοδο από το lockdown και την επιδημική θωράκιση της χώρας τους επόμενους μήνες.

Ιδιαίτερο τέλος προβληματισμό προκαλεί ο εμπροσθοβαρής και με ιδιαίτερη επιμέλεια σχεδιασμός του Υπουργείου Υγείας, έτσι όπως αυτός ξεδιπλώνεται εν μέσω υγειονομικής διαχείρισης της επιδημικής κρίσης στην Ελλάδα (Διάγραμμα 5), για τη σύναψη συμβολαιακών σχέσεων μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα στο χώρο της υγείας. Είναι ενδεικτικό ότι σχεδόν το 42% της εγκεκριμένης δαπάνης του Υπουργείου Υγείας για την αντιμετώπιση των υγειονομικών επιπτώσεων της επιδημίας κατευθύνεται στον ιδιωτικό – κερδοσκοπικό τομέα υγείας με όρους πολλαπλάσιου κόστους για τα ασφαλιστικά ταμεία και τον κρατικό προϋπολογισμό (Πίνακας 1). Η εγκατάλειψη της πολιτικής σύναψης συμβολαίων με το ιδιωτικό τομέα υγείας (πόσο δε μάλλον σε συνθήκες κατεπείγουσας, αδιαφανούς διαχείρισης τους) και η επίταξη των υποδομών του, με ένταξή τους στον κεντρικό σχεδιασμό του Υπουργείου Υγείας αποτελεί την μόνη ρεαλιστική λύση για την άμεση και μελλοντική αντιμετώπιση των υγειονομικών επιπτώσεων της επιδημίας.

Συμπέρασμα

Η επιδημία της νόσου του νέου κορωναϊού (Covid-19) αποκαλύπτει με τον πλέον οδυνηρό τρόπο την έλλειψη επιδημικής ετοιμότητας στις υπηρεσίες δημόσιας υγείας και τις χρόνιες ευαλωτότητες του εθνικού συστήματος υγείας στην Ελλάδα, προϊόντα αμφότερα της χρόνιας υποχρηματοδότησης και αποδιάρθωσής τους.

Η επιτυχής επιβράδυνση του 1ου επιδημικού κύματος covid-19, έδωσε χρόνο ο οποίος όφειλε να είχε χρησιμοποιηθεί για τη θωράκιση και ενίσχυση των παραπάνω υπηρεσιών.

Δεδομένων των κατά πάσα πιθανότητα χαμηλών ποσοστών ανοσίας του γενικού πληθυσμού, ως αποτέλεσμα των οριζόντιων περιοριστικών μέτρων, υψηλός είναι ο κίνδυνος τοπικών αναζωπυρώσεων ή και άλλων επιδημικών κυμάτων, μετά την άρση του lockdown και εντός των επόμενων μηνών ή και έτους.

Με βάσει τα παραπάνω γίνεται ξεκάθαρο ότι η επιδημία covid-19 δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως μία έκτακτη κατάσταση ολίγων εβδομάδων, αντιθέτως απαιτεί μακρόπνοο σχεδιασμό, επαρκή χρηματοδότηση και οργάνωση.

Η σύσταση μόνιμου μηχανισμού επιδημιολογικής επιτήρησης και δειγματοληπτικής παρακολούθησης της επιδημίας σε πραγματικό χρόνο, η επάρκεια ανθρώπινου δυναμικού και διαγνωστικών μέσων στις υπηρεσίες δημόσιας υγείας και η ολόπλευρη θωράκιση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και των νοσοκομειακών υποδομών του ΕΣΥ αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις για την αντιμετώπιση της επιδημικής κρίσης την επόμενη περίοδο.

Βιβλιογραφία

  1. Sands P, Mundaca-Shah C, Dzau VJ. The Neglected Dimension of Global Security — A Framework for Countering Infectious-Disease Crises. N Engl J Med. 2016;374:1281–7.
  2. Markel H, Lipman H, Navarro A, Sloan A, Michalsen J, Stern AM, et al. Nonpharmaceutical interventions implemented by US cities during the 1918-1919 Influenza Pandemic. J Am Med Assoc. 2007;298:644–54.
  3. Gates B. Responding to Covid-19 — A Once-in-a-Century Pandemic? N Engl J Med. 2020; doi/10.1056/NEJMp2003762
  4. Wu Z, McGoogan J. Characteristics of and important lessons from the coronavirus disease 2019 (covid-19) outbreak in China. J Am Med Assoc. 2020;E1–4.
  5. Κονδύλης Η, Μπένος Α. Σύγχρονες απειλές δημόσιας υγείας, η διεθνής διακυβέρνησή τους και οι εθνικές πολιτικές αντιμετώπισής τους: η περίπτωση της πανδημίας του Κορωναϊού (Covid-19)Policy brief 2020.1. Θεσσαλονίκη: ΚΕΠΥ – Κέντρο Έρευνας και Εκπαίδευσης στη Δημόσια Υγεία, την Πολιτική Υγεία και την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας; 2020.
  6. Sanders D, Sengupta A, Scott V. Ebola epidemic exposes the pathology of the global economic and political system. Int J Heal Serv. 2015;45:643–56.
  7. World Health Organization. Coronovirus disease 2019 (COVID-19). Situation report – 83. Geneva: World Health Organization; 2020.
  8. United Nations. Global Humanitarian response plan covid-19. United Nations coordinated appeal. April – December 2020. Geneva: United Nations; 2020. 1–80 p.
  9. United Nations. Shared responsibility, global solidarity: responding to the socio-economic impacts of Covid-19. Geneva: United Nations; 2020.
  10. Υπουργείο Υγείας. Ανακοίνωση για την εξέλιξη της νόσου Covid-19 στη χώρα μας – 12 Απριλίου. Αθήνα: Υπουργείο Υγείας;
  11. ΕΟΔΥ. Ημερήσια έκθεση επιδημιολογικής επιτήρησης λοίμωξης από το νέο κορωνοϊό (covid-19). Δεδομένα έως 12 Απριλίου 2020.Αθήνα: Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας; 2020.
  12. Tognotti E. Lessons from the History of Quarantine, from Plague to Influenza A. Emerg Infect Dis. 2013;19:254–9.
  13. Wilder-Smith A, Freedman DO. Isolation, quarantine, social distancing and community containment: pivotal role for old-style public health measures in the novel coronavirus (2019-nCoV) outbreak. J Travel Med. 2020;27. doi/10.1093/jtm/taaa020
  14. Gostin LO, Wiley LF. Governmental Public Health Powers During the COVID-19 Pandemic. JAMA. 2020; doi/10.1001/jama.2020.5460
  15. Department of Health and Social Care. Coronavirus: action plan. A guide to what you can expect across the UK. London, UK: Department of Health and Social Care; 2020.
  16. Editorial. COVID-19: delay, mitigate, and communicate. Lancet Respir Med. 2020;
  17. Flahault A. COVID-19 cacophony: is there any orchestra conductor? Lancet. 2020; doi.org/10.1016/ S0140-6736(20)30675-9
  18. World Health Organization. Laboratory testing strategy recommendations for Covid-19. Interim guidance 21 March 2020. Geneva: World Health Organization; 2020.
  19. Leung K, Wu JT, Liu D, Leung GM. First-wave COVID-19 transmissibility and severity in China outside Hubei after control measures, and second-wave scenario planning: a modelling impact assessment. Lancet. 2020; doi/10.1016/S0140-6736(20)30746-7
  20. Xu S, Li Y. Beware of the second wave of COVID-19. Lancet. 2020; doi/10.1016/S0140-6736(20)30845-X
  21. Beeching NJ, Fletcher TE, Beadsworth MBJ. Covid-19: testing times. BMJ. 2020;m1403.
  22. Moatti J-P. The French response to COVID-19: intrinsic difficulties at the interface of science, public health, and policy. Lancet Public Heal. 2020; doi/10.1016/S2468-2667(20)30087-6
  23. Oppenheim B, Gallivan M, Madhav NK, Brown N, Serhiyenko V, Wolfe ND, et al. Assessing global preparedness for the next pandemic: development and application of an Epidemic Preparedness Index. BMJ Glob Heal.2019;4:e001157.
  24. World Health Organization. A strategic framework for emergency preparedness.Geneva: World Health Organization; 2017.
  25. Adams JG, Walls RM. Supporting the Health Care Workforce During the COVID-19 Global Epidemic. JAMA. 2020; doi/10.1001/jama.2020.3972
  26. Chopra V, Toner E, Waldhorn R, Washer L. How should U.S. hospitals prepare for Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)? Ann Intern Med. 2020; doi/10.7326/M20-0907
  27. WHO-China Joint Mission.Report of the WHO-China joint mission on coronavirus disease 2019 (COVID-19). Geneva: World Health Organization; 2020.
  28. World Health Organization. Novel coronovirus (2019-nCoV). Donor alert.Geneva: World Health Orgnanisation; 2020. 1–2 p.
  29. Chen S, Yang J, Yang W, Wang C, Barnighausen T. COVID-19 control in China during mass population movements at New Year. Lancet.2020;395:764–5.
  30. World Health Organization. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). Situation report 48.Geneva: World Health Organization; 2020.
  31. Editorial. COVID-19: too little, too late? Lancet.2020;395:755.
  32. Tanne JH, Hayasaki E, Zastrow M, Pulla P, Smith P, Rada AG. Covid-19: how doctors and healthcare systems are tackling coronavirus worldwide. BMJ. 2020;368:m1090.
  33. Chen S, Zhang Z, Yang J, Wang J, Zhai X, Bärnighausen T, et al. Fangcang shelter hospitals: a novel concept for responding to public health emergencies. Lancet. 2020; doi/10.1016/S0140-6736(20)30744-3
  34. ΕΟΔΥ. Λοίμωξη από νέο κορωνοϊό Covid-19. Κριτήρια για εργαστηριακό έλεγχο. Αθήνα: Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας; 2020.
  35. Κοινή Υπουργική Απόφαση. Περί λεπτομερειών σύστασης και περί συγκρότησης και λειτουργίας Κινητών Ομάδων Υγείας (Κ.ΟΜ.Υ.) Ειδικού Σκοπού για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών από την εμφάνιση και διάδοση του κορωνοϊού COVID-19. ΦΕΚ Β’. 2020;1177:12605–7.
  36. Κοινή Υπουργική Απόφαση. Υλοποίηση μέτρων αποφυγής και περιορισμού της διάδοσης κορωνοϊού. ΦΕΚ Β΄.848;9487–9.
  37. Κοινή Υπουργική Απόφαση. Επιβολή του μέτρου της προσωρινής απαγόρευσης της τέλεσης κάθε είδους λειτουργιών και ιεροπραξιών στους θρησκευτικούς χώρους λατρείας για το χρονικό διάστημα από 16.3.2020 εως 30.3.2020. ΦΕΚ Β΄. 2020;872:9587–8.
  38. Κοινή Υπουργική Απόφαση. Καθορισμός τρόπου αποζημίωσης των αναγκαστικά διατιθέμενων προς χρήση για τη δημόσια υγεία, υλικών και εγκαταστάσεων. ΦΕΚ Β΄. 2020;1076:11281.
  39. Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου. Κατεπείγοντα μέτρα αντιμετώπισης των αρνητικών συνεπείών της εμφάνισης του κορωνοϊού Covid-19 και της ανάγκης περιορισμού της διάδοσής του. ΦΕΚ Α΄.2020;55:997–1005.
  40. Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου. Μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας του κορωναϊού covid-19 και άλλες κατεπείγουσες διατάξεις. ΦΕΚ Α΄.2020;75:1265–89.
  41. Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου. Κατεπείγοντα μέτρα αντιμετώπισης της ανάγκης περιορισμού της διασποράς του κορωνοϊού covid-19. ΦΕΚ Α΄. 2020;64:1071–80.
  42. Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου. Κατεπείγοντα μέτρα αποφυγής και περιορισμού της διάδοσης κορωνοϊού. ΦΕΚ Α΄. 2020;42:763–7.
  43. Κονδύλης Η, Μπένος Α. Η επιδημική ετοιμότητα μίας χώρας προϋποθέτει τη συλλογή ολοκληρωμένων στοιχείων και τη διαφάνεια στην επικοινωνία τους.Θεσσαλονίκη: ΚΕΠΥ – Κέντρο Έρευνας και Εκπαίδευσης στη Δημόσια Υγεία, την Πολιτική Υγείας και την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας; 2020.
  44. Υπουργείο Οικονομικών. Ανακοίνωση του Υπουργού Οικονομικού κ. Χρήστου Σταϊκούρα για τις παρεμβάσεις των Υπουργείων Οικονομικών, Ανάπτυξης και Εργασίας για την αντιμετώπιση των παρενεργειών της πανδημίας του κορονοϊού.Αθήνα: Υπουργείο Οικονομικών; 2020.
  45. ΕΟΔΥ. Πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος προσωπικού διαφόρων ειδικοτήτων με καθεστώς έκδοσης δελτίου παροχής υπηρεσιών στο πλαίσιο αντιμετώπισης κρουσμάτων του novel corona virus 2019-nCov, 28/02/2020. Αθήνα: Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας; 2020.
  46. Editorial. COVID-19: protecting health-care workers. Lancet. 2020;395:922.
  47. Godlee F. Covid-19: weathering the storm. BMJ.2020;m1199.
  48. Pollock AM, Roderick P, Cheng K, Pankhania B. Covid-19: why is the UK government ignoring WHO’s advice? BMJ.2020;m1284.

 

 

© ΚΕΠΥ | Κέντρο Έρευνας και Εκπαίδευσης στη Δημόσια Υγεία, την Πολιτικής Υγείας και την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Θεσσαλονίκη, 12 Απριλίου 2020

Συντονιστές:

Ηλίας Κονδύλης

Αναπληρωτής Καθηγητής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας – Πολιτικής Υγείας, Τμήμα Ιατρικής Α.Π.Θ.

Αλέξης Μπένος

Καθηγητής Υγιεινής, Κοινωνικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, Τμήμα Ιατρικής Α.Π.Θ.

Ερευνητική Ομάδα:

Ηλίας Κονδύλης – MD, PhD

Ιωάννης Παντουλάρης – MD

Ευθυμία Μακρίδου – PhD

Arianna Rotulo – PhDc

Στέργιος Σερέτης – PhD

Αλέξης Μπένος – MD, PhD

Εργαστήριο Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, Γενικής Ιατρικής και Έρευνας Υπηρεσιών Υγείας, Τμήμα Ιατρικής Α.Π.Θ.

Πηγή: ΚΕΠΥ

Αν Δημόσιο Ίδρυμα έκανε τα αίσχη του Σκοιλ Ελικικου θα ζητούσαν μέχρι και την απόλυση της καθαρίστριας

Ο Βρούτσης το είπε καθαρά. Τι φωνάζετε για το Σκοιλ Ελικικου; Έτσι λειτουργεί η αγορά και η ελεύθερη οικονομία. Μοιράζει το κράτος το δημόσιο χρήμα (και τα ΕΣΠΑ τέτοιο είναι με την έννοια ότι το αποπληρώνει ο λαός μας πολλαπλάσιο), διαπλέκεται το πολιτικό σύστημα με την ολιγαρχία για τα μεγάλα διακομματικά σκάνδαλα, ή με τους φίλους και κουμπάρους για τα μικρά σκανδαλάκια σαν κι αυτά με τα vouchers της κατάρτισης των επιστημόνων. Κάπως έτσι …έρχεται η ανάπτυξη.

Πριν μερικές βδομάδες μερικοί χολερικοί δημοσιογράφοι ζητούσαν τα κεφάλια των εκπαιδευτικών επί πίνακι, γιατί διαμαρτυρήθηκαν ότι δεν είναι εκπαιδευμένοι να κάνουν ουσιαστική εξ αποστάσεως εκπαίδευση ή γιατί δε μπορούσαν να κάνουν τη δουλειά τους καθώς οι πλατφόρμες του Υπουργείου κατέρρεαν.

Είναι οι ίδιοι που θα αφιερώσουν ολοσέλιδα αφιερώματα όταν κάποιος δημόσιος υπάλληλος δεν θα κάνει καλά τη δουλειά του. Όταν θα γίνει κάτι στραβό σε κάποιο δημόσιο σχολείο. Το δε αγαπημένο τους θέμα είναι να γίνει κάτι στραβό σε κάποιο τριτοβάθμιο ίδρυμα. Εκεί ζητούν την επέμβαση των ΜΑΤ, αξιολόγηση, περικοπές μισθών και απολύσεις.

Σε αυτό το αίσχος του Σκοιλ Ελικικου έχουν πάθει αφωνία. Αλήθεια φαντάζεστε να μην υπήρχε ο σχετικός νόμος του 2011, που επιτρέπει τέτοιου είδους καταρτίσεις να τις κάνουν οι άριστοι κολλητοί αετονύχηδες; Φαντάζεστε να περνούσε η κατάρτιση μέσω vouchers από κάποιο τριτοβάθμιο δημόσιο εκπαιδευτικό ίδρυμα και να γινόταν τέτοιο ρεζιλίκι; Πεζοδρόμια θα ξήλωναν.

Εάν το τελευταίο δημόσιο ίδρυμα της χώρας έκανε το ένα δέκατο από τα τερατώδη λάθη, τις ανήκουστες προχειρότερες, τις προκλητικές αρπαχτές, με το ένα εκατοστό της μνημειώδους άγνοιας και αγραμματοσύνης από αυτή που έδειξαν οι αετονύχηδες στις πλατφόρμες κατάρτισης, τι θα γινόταν;

Το αστικό πολιτικό σύστημα και τα ΜΜΕ θα ζητούσαν απολύσεις εδώ και τώρα. Θα βυσσοδομούσαν ενάντια στο δημόσιο. Θα μας έπαιρναν τα αυτιά με την υπεροχή του ιδιωτικού. Θα μας έπλεναν τον εγκέφαλο 25 ώρες το 24ωρο για τον τεμπέλη εκπαιδευτικό, τον ασυνείδητο δάσκαλο, τον φυγόπονο δημόσιο υπάλληλο.

Σήμερα είναι απλώς η επόμενη μέρα του Πάσχα.

Η στρατηγική ιδιωτικοποίησης των πάντων, που έλεγε και ο Ζ. Σαραμάγκου, ήταν πάνω κάτω ίδια σε όλες τις χώρες, σε όλες τις περιπτώσεις. Στην αρχή υποχρηματοδοτούμε και υποβαθμίζουμε μια δημόσια υπηρεσία/λειτουργία. Μετά τα ΜΜΕ ανακαλύπτουν τα προβλήματα και ουρλιάζουν. Μετά έρχεται το κράτος και βάζει «τεχνοκρατικά» όρους ανταγωνιστικότητας στη λειτουργία, όπως αυτοχρηματοδότηση και αξιολόγηση από τον «πελάτη». Και μετά η ιδιωτικοποίηση μπορεί να προχωρήσει πλήρως.

Κανείς δεν ισχυρίζεται ότι όλα στο δημόσιο λειτουργούν καλά. Πολλά προβλήματα είναι λόγω οργάνωσης, άλλα και λόγω κακής δημοσιουπαλληλίστικης νοοτροπίας. Όμως το 90% των προβλημάτων οφείλεται στην υποστελέχωση, στην κακή οργάνωση, στην πελατειακή λειτουργία των κομμάτων (που κατά τ’ άλλα ζητάνε συρρίκνωση του δημοσίου), στη στοχευμένη υποβάθμιση προς όφελος του ιδιωτικού.

Αλλά ακόμα και με αυτά τα προβλήματα, το δημόσιο είναι εκεί όταν η κοινωνία είναι σε δοκιμασία. Ο γιατρός και ο νοσηλευτής που πήγε να αντιμετωπίσει τον κορωνοϊό χωρίς τον απαραίτητο εξοπλισμό, ο εργαζόμενος στην καθαριότητα, ο εκπαιδευτικός που έπρεπε να βρει κάποιον τρόπο επαφής με τους μαθητές του, έξω από το επικοινωνιακό παραμύθι αλλά ταυτόχρονα και λειτουργικό Βατερλό με τα καταρρέοντα συστήματα του Υπουργείου.

Δε μπορούμε να πούμε το ίδιο για τον θαυμαστό ιδιωτικό τομέα. Ο οποίος υπάρχει και ζει γιατί έχει μόνιμα το χέρι απλωμένο στην κουτάλα του κράτους που κατά τ’ άλλα βρίζει.

Η αγορά, σε αντίθεση με το δημόσιο που έδωσε ό,τι καλύτερο είχε και μπορούσε, κινήθηκε ΚΑΙ σε αυτήν τη δοκιμασία με τη λογική του μαυραγορίτη, της αρπαχτής, της άγριας εκμετάλλευσης.

Τα παραδείγματα πολλά.

Το Σκοιλ Ελικικου είναι το πιο γελοίο.

Η κερδοσκοπία με τα μέσα προστασίας και τα αντισηπτικά ήταν το πρώτο δείγμα του πώς θα συμπεριφερθεί η ελεύθερη αγορά σε μια εθνική υγειονομική κρίση.

Αλλά να ξεχάσουμε την ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας που αντί για λίγες χιλιάδες ευρώ, κοστολογήθηκε 72.000;

Να ξεχάσουμε τις διπλάσιες αποζημιώσεις στις κλινικές;

Να ξεχάσουμε ότι ο πρόεδρος  του ΣΕΒ και μεγαλομέτοχος της ACS ζητά (και το πετυχαίνει) να μπει η εταιρεία του στις διατάξεις των «πληττόμενων επιχειρήσεων», την περίοδο που μια εταιρεία courier εκτοξεύει τον τζίρο της;

Τα παραδείγματα πολλά.

Στην αρχή της υγειονομικής κρίσης γκρεμίστηκε ένας μύθος πολλών ετών. Ότι το δημόσιο σύστημα υγείας είναι το άντρο των κηφήνων του δημοσίου και πως αν θες να βρεις την υγειά σου πρέπει να πας σε ιδιωτικό νοσοκομείο.

Το συμπέρασμα από την κρίση είναι εντελώς ανάποδο: Αν θέλουμε δημόσια υγεία πρέπει να επενδύσουμε στο ΕΣΥ.

Ο δεύτερος μύθος του «λιγότερου κράτους» επίσης καταρρίφθηκε. Χωρίς την κρατική παρέμβαση σε υγεία και οικονομία η κατάρρευση θα ήταν εκκωφαντική. Ας ρίξουν μια ματιά στη χώρα των μεγάλων ευκαιριών να δουν τι γίνεται. Εκεί που καταγράφονται 22 εκατομμύρια άνεργοι σε λιγότερο από ένα μήνα και 41 χιλιάδες θάνατοι.

Ο τρίτος μύθος είναι ότι δεν υπάρχει λεφτόδεντρο για τα κοινωνικά αιτήματα και ότι η αγορά θέλει ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς και πλεονάσματα για να επενδύσει.

Ποια αγορά;

Σαν το κοράκι η αγορά περιμένει το λεφτόδεντρο του κράτους και τα ελλείμματα που θα προκληθούν για να κερδοσκοπήσει πάνω σε αυτά. Το λεφτόδεντρο δεν υπάρχει για το λαό. Για τα αρπαχτικά όμως γίνονται εξαιρέσεις.

Ο τέταρτος μύθος είναι της υπεροχής, συντριπτικής μάλιστα, του ιδιωτικού τομέα έναντι του δημοσίου. Θα μπορούσαμε να καλέσουμε κάποιον από όσους καθυβρίζουν μέρα νύχτα το δημόσιο να παραγγείλει κάτι μέσω διαδικτύου για να δει πόσο καλά -και έγκαιρα- λειτουργεί ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης και η αυτορυθμιζόμενη αγορά.

Ή απλά να του πούμε Σκοιλ Ελικικου.

ΥΓ: Όταν λέμε ότι το σκάνδαλο διαπλοκής δημόσιου χρήματος/ολιγαρχίας είναι διακομματικό, δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τα 44 δισ της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών επί ΣΥΡΙΖΑ. Ή ότι ο Λάτσης που πήρε 85 € το τετραγωνικό μέτρο στο Ελληνικό επί Σαμαρά, μπόρεσε και πήρε δάνειο 1,2 δισ από αυτά τα 44 δισ της ανακεφαλαιοποίησης για την μεγάλη «επένδυση του Ελληνικού», επί Τσίπρα. Γιατί υπάρχουν τα σκανδαλάκια αλλά υπάρχουν και τα σκάνδαλα. Και η λίστα είναι μεγάλη. Αεροδρόμια, Λαυρεντιάδης, Siemens, Novartis και όλοι όσοι έτρωγαν και τρώνε το δημόσιο χρήμα αποθεώνοντας την ιδιωτική πρωτοβουλία.