Ουκρανία: Η ευρύτερη γεωπολιτική σύγκρουση με τη ματιά των κινημάτων της Τριηπειρωτικής

Το antapocrisis αναδημοσιεύει το newsletter του Vijay Prashad, διευθυντή του περιοδικού Tricontinental. Το περιοδικό ιδρύθηκε μετά την Τριηπειρωτική Διάσκεψη των επαναστατικών κινημάτων που φιλοξενήθηκε στην Κούβα το 1966 συσπειρώνοντας δυνάμεις από τη Λατινική Αμερική, την Αφρική και την Ασία. Το κείμενο τοποθετείται για τη σύγκρουση στην Ουκρανία από τη σκοπιά των επαναστατικών κινημάτων του Τρίτου Κόσμου και ειδικά της Αβάνας. Αυτή η σκοπιά απέχει παρασάγγας από την οπτική της “ενδοϊμπεριαλιστικής αντίθεσης” και των ίσων αποστάσεων ανάμεσα σε εξίσου ένοχες δυνάμεις καθώς ιεραρχεί την επιθετικότητα, τον επεκτατισμό και τη μονοπολική στρατηγική των ΗΠΑ ως βασική αιτία της σύγκρουσης.

Είναι δύσκολο να κατανοήσουμε το βάθος της εποχής μας, τους τρομερούς πολέμους και τη σύγχυση των πληροφοριών που περνούν από μπροστά μας χωρίς να αφιερώσουμε σκεψη και να δείξουμε σοφία.

Οι βεβαιότητες που κατακλύζουν τα ραδιοκύματα και το διαδίκτυο είναι εύκολο να γεννηθούν. Προέρχονται όμως από μια ειλικρινή αξιολόγηση του πολέμου στην Ουκρανία και των κυρώσεων εναντίον των ρωσικών τραπεζών (μέρος μιας ευρύτερης πολιτικής κυρώσεων των Ηνωμένων Πολιτειών που πλήττει πλέον περίπου τριάντα χώρες);

Αναγνωρίζουν τη φρικτή πραγματικότητα της πείνας που έχει αυξηθεί λόγω του πολέμου και των κυρώσεων που ακολούθησαν;

Φαίνεται ότι πολλές από τις “βεβαιότητες” είναι παγιδευμένες στη νοοτροπία του Ψυχρού Πολέμου, η οποία θεωρεί την ανθρωπότητα ως αμετάκλητα διαιρεμένη σε δύο αντίθετα στρατόπεδα. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει- οι περισσότερες χώρες αγωνίζονται να διαμορφώσουν μια αδέσμευτη προσέγγιση στον “νέο Ψυχρό Πόλεμο” που επιβάλλουν οι ΗΠΑ. Η σύγκρουση της Ρωσίας με την Ουκρανία αποτελεί σύμπτωμα ευρύτερων γεωπολιτικών αντιπαραθέσεων που διεξάγονται εδώ και δεκαετίες.

Στις 26 Μαρτίου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν προσδιόρισε ορισμένες βεβαιότητες από τη δική του οπτική γωνία, στο Βασιλικό Κάστρο της Βαρσοβίας, αποκαλώντας τον πόλεμο στην Ουκρανία “μια μάχη μεταξύ δημοκρατίας και απολυταρχίας, μεταξύ ελευθερίας και καταστολής, μεταξύ μιας τάξης που βασίζεται σε κανόνες και μιας που διέπεται από ωμή βία”.

Αυτά τα δυαδικά σχήματα είναι εξ ολοκλήρου μια φαντασίωση του Λευκού Οίκου, του οποίου η στάση όσον αφορά την “τάξη που βασίζεται σε κανόνες” δεν έχει τις ρίζες της στον Χάρτη του ΟΗΕ, αλλά σε “κανόνες” που εκφέρουν οι ΗΠΑ. Οι αντινομίες του Μπάιντεν κορυφώθηκαν σε έναν πολιτικό στόχο: “Για όνομα του Θεού, αυτός ο άνθρωπος δεν μπορεί να παραμείνει στην εξουσία”, είπε, εννοώντας τον πρόεδρο της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν.

Η προσέγγιση του Μπάιντεν για τη σύγκρουση στην Ουκρανία οδήγησε σε δημόσια έκκληση για αλλαγή καθεστώτος στη Ρωσία, μια χώρα 146 εκατομμυρίων ανθρώπων, η κυβέρνηση της οποίας διαθέτει 6.255 πυρηνικές κεφαλές. Με το ιστορικό βίας των ΗΠΑ ως προς το να ελέγχει την ηγεσία σε διάφορες χώρες, οι απερίσκεπτες δηλώσεις περί αλλαγής καθεστώτος δεν μπορούν να παραμείνουν αναπάντητες. Πρέπει να αμφισβητηθούν εφόλης της ύλης.

Ο κύριος άξονας του πολέμου της Ρωσίας δεν είναι στην πραγματικότητα η Ουκρανία, αν και σήμερα φέρει το κύριο βάρος του. Το μεγάλο ερώτημα είναι αν μπορεί να επιτραπεί στην Ευρώπη να σφυρηλατήσει σχέδια ανεξάρτητα από τις ΗΠΑ και τη βορειοατλαντική ατζέντα τους.

Μεταξύ της πτώσης της ΕΣΣΔ (1991) και της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης (2007-08), η Ρωσία, οι νέες μετασοβιετικές δημοκρατίες (συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας) και άλλα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης προσπάθησαν να ενταχθούν στο ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλειας, που συμπεριλαμβάνει τον Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ).

Η Ρωσία προσχώρησε στη διαδικασία “Εταιρική Σχέση για την Ειρήνη” του ΝΑΤΟ το 1994 και επτά χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (συμπεριλαμβανομένης της Εσθονίας, της Λιθουανίας και της Λετονίας που συνορεύουν με τη Ρωσία) προσχώρησαν στο ΝΑΤΟ το 2004. Κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, κατέστη προφανές ότι η ένταξη στο ευρωπαϊκό σχέδιο δεν θα ήταν πλήρως δυνατή λόγω των τρωτών σημείων της Ευρώπης.

Στη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια τον Φεβρουάριο του 2007, ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν αμφισβήτησε την προσπάθεια των ΗΠΑ να δημιουργήσουν έναν μονοπολικό κόσμο. “Τι είναι ένας μονοπολικός κόσμος;” ρώτησε ο Πούτιν. “Ανεξάρτητα από το πώς ωραιοποιούμε αυτόν τον όρο, σημαίνει ένα ενιαίο κέντρο εξουσίας, ένα ενιαίο κέντρο δύναμης και ένα ενιαίο αφεντικό”.

Αναφερόμενος στην απόσυρση των ΗΠΑ από τη Συνθήκη κατά των Βαλλιστικών Πυραύλων το 2002, (την οποία είχε επικρίνει τότε), και στον παράνομο πόλεμο των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003, ο Πούτιν είπε: “Κανείς δεν αισθάνεται πλέον ασφαλής, επειδή κανείς δεν μπορεί να κρυφτεί πίσω από το διεθνές δίκαιο”.

Αργότερα, στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ το 2008 στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας, ο Πούτιν προειδοποίησε για τους κινδύνους της επέκτασης του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά, πιέζοντας κατά της εισόδου της Γεωργίας και της Ουκρανίας στη στρατιωτική συμμαχία. Την επόμενη χρονιά, η Ρωσία συνεργάστηκε με τη Βραζιλία, την Κίνα, την Ινδία και τη Νότια Αφρική για να σχηματίσουν το μπλοκ BRICS ως εναλλακτική λύση στη δυτικοκίνητη παγκοσμιοποίηση.

Για πολλές γενιές, η Ευρώπη βασιζόταν στις εισαγωγές φυσικού αερίου και αργού πετρελαίου, πρώτα από την ΕΣΣΔ, και στη συνέχεια από τη Ρωσία. Αυτή η εξάρτηση από τη Ρωσία έχει αυξηθεί, καθώς οι ευρωπαϊκές χώρες επιδιώκουν να τερματίσουν τη χρήση άνθρακα και πυρηνικής ενέργειας. Ταυτόχρονα, η Πολωνία (2015) και η Ιταλία (2019) υπέγραψαν την -υπό κινεζική ηγεσία- πρωτοβουλία Belt and Road Initiative (BRI).

Μεταξύ 2012 και 2019, η κινεζική κυβέρνηση διαμόρφωσε επίσης την πρωτοβουλία 17+1, συνδέοντας 17 χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης στο σχέδιο BRI. Η ενσωμάτωση της Ευρώπης στην Ευρασία, άνοιγε την πόρτα για την ανεξαρτησία της εξωτερικής της πολιτικής. Αλλά αυτό δεν επιτρεπόταν. Ολόκληρη η φενάκη του “παγκόσμιου ΝΑΤΟ” – που διατυπώθηκε το 2008 από τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ Jaap de Hoop Scheffer – ήταν τμήμα της αποτροπής αυτής της εξέλιξης.

Φοβούμενες τις μεγάλες αλλαγές που συνέβαιναν στην Ευρασία, οι ΗΠΑ έδρασαν σε εμπορικό, διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο. Εμπορικά, οι ΗΠΑ προσπάθησαν να υποκαταστήσουν την ευρωπαϊκή εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο υποσχόμενες να προμηθεύσουν την Ευρώπη με υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), τόσο από τους προμηθευτές των ΗΠΑ, όσο και από τα αραβικά κράτη του Κόλπου.

Δεδομένου ότι το υγροποιημένο φυσικό αέριο είναι πολύ πιο ακριβό από το διοχετευόμενο αέριο, αυτή δεν ήταν μια δελεαστική εμπορική συμφωνία. Οι προκλήσεις που έφερε η  κινεζική πρόοδος σε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας -ιδιαίτερα στις τηλεπικοινωνίες, τη ρομποτική και την πράσινη ενέργεια- δεν μπορούσαν να απαντηθούν από τις εταιρείες της Silicon Valley, οπότε οι ΗΠΑ κλιμάκωσαν με δύο άλλα μέσα ισχύος: πρώτον, τη ρητορική του πολέμου κατά της τρομοκρατίας για την απαγόρευση κινεζικών εταιρειών (επικαλούμενες λόγους ασφαλείας και προστασίας της ιδιωτικής ζωής), και δεύτερον, διπλωματικούς και στρατιωτικούς ελιγμούς για να αμφισβητήσουν την αίσθηση σταθερότητας της Ρωσίας.

Η στρατηγική των ΗΠΑ δεν ήταν απολύτως επιτυχής. Οι ευρωπαϊκές χώρες μπορούσαν να δουν ότι δεν υπήρχε αποτελεσματικό υποκατάστατο, τόσο της ρωσικής ενέργειας, όσο και των κινεζικών επενδύσεων. Η απαγόρευση των τηλεπικοινωνιακών εργαλείων της Huawei και η παρεμπόδιση της πιστοποίησης του NordStream 2, θα έβλαπτε μόνο τους ευρωπαϊκούς λαούς. Αυτό ήταν σαφές.

Αυτό όμως που δεν ήταν τόσο ξεκάθαρο, ήταν ότι οι ΗΠΑ άρχισαν ταυτόχρονα να διαλύουν την αρχιτεκτονική που βασιζόταν στην εμπιστοσύνη ότι καμία χώρα δεν θα ξεκινούσε πυρηνικό πόλεμο. Το 2002, οι ΗΠΑ εγκατέλειψαν μονομερώς τη Συνθήκη κατά των Βαλλιστικών Πυραύλων, και το 2018-19, αποχώρησαν από τη Συνθήκη Πυρηνικών Δυνάμεων Μέσου Βεληνεκούς (INF).

Οι ευρωπαϊκές χώρες διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην καθιέρωση της Συνθήκης INF το 1987, εν μέσω του κινήματος για το “πάγωμα των πυρηνικών”. Ωστόσο, η εγκατάλειψη της Συνθήκης από τις ΗΠΑ το 2018-19, αντιμετωπίστηκε με σχετική σιωπή από τους Ευρωπαίους.

Το 2018, η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ μετατοπίστηκε από την εστίασή της στον “Παγκόσμιο Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας”, στην πρόληψη της “Επανεμφάνισης Μακροπρόθεσμου, Στρατηγικού Ανταγωνισμού”, από “σχεδόν ισότιμους αντιπάλους”, όπως η Κίνα και η Ρωσία. Ταυτόχρονα, οι ευρωπαϊκές χώρες άρχισαν να πραγματοποιούν ασκήσεις “ελευθερίας της ναυσιπλοΐας” μέσω του ΝΑΤΟ στη Βαλτική Θάλασσα, την Αρκτική Θάλασσα και τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, στέλνοντας απειλητικά μηνύματα στην Κίνα και τη Ρωσία. Αυτές οι κινήσεις έφεραν ουσιαστικά την Κίνα και τη Ρωσία πολύ κοντά.

Η Ρωσία ανέφερε επανειλημμένα ότι γνώριζε αυτές τις τακτικές και ότι θα υπερασπιστεί τα σύνορά της και την περιοχή της αποφασιστικά. Όταν οι ΗΠΑ επενέβησαν στη Συρία το 2012 και στην Ουκρανία το 2014, οι κινήσεις αυτές απείλησαν τη Ρωσία με την απώλεια των δύο κύριων λιμανιών στα νότια ύδατά της (στη Λατάκια της Συρίας και στη Σεβαστούπολη της Κριμαίας), γι’ αυτό και η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία το 2014 και επενέβη στρατιωτικά στη Συρία το 2015. Οι ενέργειες αυτές υποδηλώνουν ότι η Ρωσία θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί τον στρατό της για να προστατεύσει αυτό που θεωρεί ως εθνικά της συμφέροντα.

Στη συνέχεια, η Ουκρανία έκλεισε τη διώρυγα της Βόρειας Κριμαίας που έφερνε στη χερσόνησο το 85% του νερού της, αναγκάζοντας τη Ρωσία να τροφοδοτεί την περιοχή με νερό μέσω της γέφυρας του στενού του Κερτς, η οποία κατασκευάστηκε με τεράστιο κόστος μεταξύ 2016 και 2019. Η Ρωσία δεν χρειαζόταν “εγγυήσεις ασφαλείας” από την Ουκρανία, ούτε καν από το ΝΑΤΟ, αλλά τις ζητούσε από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Μόσχα φοβόταν ότι οι ΗΠΑ θα τοποθετούσαν πυρηνικούς πυραύλους μεσαίου βεληνεκούς γύρω από τη Ρωσία.

Υπό το πρίσμα αυτής της πρόσφατης ιστορίας, οι αντιφάσεις προκαλούν αντιδράσεις στις απαντήσεις της Γερμανίας, της Ιαπωνίας και της Ινδίας, μεταξύ άλλων. Κάθε μία από αυτές τις χώρες χρειάζεται ρωσικό φυσικό αέριο και αργό πετρέλαιο. Τόσο η Γερμανία όσο και η Ιαπωνία έχουν επιβάλει κυρώσεις στις ρωσικές τράπεζες, αλλά ούτε ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς ούτε ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Φούμιο Κισίντα μπορούν να μειώσουν τις εισαγωγές ενέργειας.

Η Ινδία, παρά το γεγονός ότι συμμετέχει στην Τετραμερή που υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ, μαζί με την Ιαπωνία (στμ. Η τετραμερής διαδικασία για την ασφάλεια περιλαμβάνει τις ΗΠΑ, την Αυστραλία, την Ιαπωνία και την Ινδία), αρνήθηκε να συμμετάσχει στην καταδίκη της Ρωσίας και στις κυρώσεις στον τραπεζικό της τομέα και στο εμπόριο. Οι χώρες αυτές πρέπει να διαχειριστούν τις αντιφάσεις της εποχής μας και να σταθμίσουν τις αβεβαιότητες. Κανένα κράτος δεν πρέπει να αποδέχεται τις λεγόμενες βεβαιότητες που ενισχύουν τη δυναμική του Ψυχρού Πολέμου, ούτε να παραμελεί τα επικίνδυνα αποτελέσματα της έξωθεν ανατροπής καθεστώτων και του χάους που επιφέρει.

Είναι πάντα μια καλή ιδέα να σκεφτεί κανείς την ήρεμη γοητεία των ποιημάτων του Toge Sankichi, ο οποίος είδε την ατομική βόμβα να πέφτει στη γενέτειρά του Χιροσίμα το 1945 και αργότερα εντάχθηκε στο Ιαπωνικό Κομμουνιστικό Κόμμα για να αγωνιστεί για την ειρήνη. Στο “κάλεσμά του για δράση”, ο Sankichi έγραψε:

τέντωσε αυτά τα αλλόκοτα χέρια

με τους πολλούς παρόμοιους βραχίονες

και, αν φαίνεται ότι η λάμψη μπορεί να χαθεί,

κρατήστε ψηλά τον καταραμένο ήλιο:

ακόμη και τώρα δεν είναι πολύ αργά.

Πηγή: Tricontinental

Μετάφραση: antapocrisis

0 replies

Leave a Reply

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *