Είναι η «τεχνητή νοημοσύνη» απειλή ή υπόσχεση;

Ο αντίκτυπος της τεχνητής νοημοσύνης εξαρτάται από το ποιος την ελέγχει και για ποιο σκοπό, υποστηρίζει η Marx Memorial Library.

Η τρέχουσα συζήτηση σχετικά με τις επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) τείνει να διατυπώνεται με όρους ουτοπίας ή δυστοπίας.

Θα οδηγήσει η Τεχνητή Νοημοσύνη σε κάποιον καλοήθη μετακαπιταλιστικό παράδεισο – ίσως σε έναν «πλήρως αυτοματοποιημένο κομμουνισμό της πολυτέλειας», ή σε έναν κολασμένο «τεχνο φεουδαλισμό»; Η απάντηση είναι φυσικά μάλλον κανένα από τα δύο (αν και, ναι, ο καπιταλισμός θα μπορούσε να γίνει ακόμη χειρότερος!).

Η πολιτική συζήτηση τείνει, αντίθετα, να επικεντρώνεται στις απαντήσεις – εκπαίδευση, επανακατάρτιση, ανάγκη να παραμείνουμε ανταγωνιστικοί με την άρση των εμποδίων στην υιοθέτηση της ΤΝ, και πιο αόριστες προτροπές ότι «εμείς» πρέπει να διασφαλίσουμε ότι τα πιθανά οφέλη θα αξιοποιηθούν. (Μερικές φορές προστίθεται ένα ενάρετο «και ήδη μοιραζόμαστε»).

Η πολυδιαφημισμένη Σύνοδος Κορυφής για την Τεχνητή Νοημοσύνη του Ρίσι Σουνάκ τον Νοέμβριο του 2023 στο Bletchley Park (κάποτε το άκρως απόρρητο σπίτι των αποκρυπτογράφων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου) ήταν μια χαλαρή κουβέντα μεταξύ των εκπροσώπων των 28 χωρών και των μεγαλύτερων τεχνολογικών εταιρειών του κόσμου – με προεξέχοντα τον διευθύνοντα σύμβουλο της SpaceX Έλον Μασκ. Δεν παρήγαγε τίποτα άλλο παρά ένα αόριστο κοινό ανακοινωθέν που προειδοποιούσε για τους κινδύνους από τα λεγόμενα «οριακά» μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης και ζητούσε «παγκόσμιο διάλογο χωρίς αποκλεισμούς» καθώς και μια (εντελώς εθελοντική) συμφωνία για δοκιμές ασφαλείας.

Αλλά η τεχνολογία δεν είναι αυτόνομη. Στο πλαίσιο του καπιταλισμού εισάγεται για το κέρδος ή τον έλεγχο – συνήθως και τα δύο. Στην πληροφορική, όπως και στην ιστορία της τεχνολογίας γενικότερα, η αντικατάσταση, η ρουτινικοποίηση και η ρύθμιση της ανθρώπινης εργασίας σε αναζήτηση κέρδους υπήρξε πρωταρχική κινητήρια δύναμη της καινοτομίας.

Στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο ο Μαρξ και ο Ένγκελς τόνισαν τον δυναμισμό της τεχνολογίας στον καπιταλισμό. Η συνεχής «επαναστατικοποίηση [των] μέσων παραγωγής», έγραψαν, οδηγεί σε αλλαγές στη φύση της παραγωγής, αποσταθεροποιώντας τα πάντα.

Στα χειρόγραφά του που γράφτηκαν για την προετοιμασία αυτού που θα γινόταν η Συμβολή στην Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας (δημοσιεύτηκε το 1859) και το Κεφάλαιο (1867), ο Μαρξ κάνει την προφητική παρατήρηση ότι μέσα στον καπιταλισμό η τεχνολογία θα κορυφωνόταν σε ένα:

«αυτόματο σύστημα μηχανών […] που τίθεται σε κίνηση από ένα αυτόματο, μια κινούμενη δύναμη που κινεί τον εαυτό της, αυτό το αυτόματο που αποτελείται από πολυάριθμα μηχανικά και διανοητικά όργανα, έτσι ώστε οι ίδιοι οι εργάτες να είναι απλώς οι συνειδητοί σύνδεσμοι του».

Ο Μαρξ φυσικά δεν είχε συναντήσει ποτέ υπολογιστή, αλλά γνώριζε -και επηρεάστηκε- από το πρωτοποριακό έργο του Charles Babbage, ο οποίος, μαζί με την Ada Lovelace (αναμφισβήτητα η πρώτη «προγραμματίστρια υπολογιστών»), ήταν οι «εφευρέτες» της διαφορικής μηχανής (μιας αριθμομηχανής μηχανικών πινάκων) και της αναλυτικής μηχανής, ουσιαστικά του πρώτου ψηφιακού υπολογιστή, η πρώτη λειτουργική έκδοση σε πλήρες μέγεθος του οποίου ολοκληρώθηκε μόλις το 2002 (εκτίθεται στο Μουσείο Επιστημών του Λονδίνου). Και οι δύο επέκτειναν τις αρχές κωδικοποίησης δεδομένων του αργαλειού Jacquard (ο οποίος χρησιμοποιούσε διάτρητες κάρτες για τον προγραμματισμό πολύπλοκων μοτίβων σε υφαντά) στην αυτοματοποίηση διανοητικών εργασιών.

Ο Μαρξ έγραφε κυρίως για τις φυσικές μηχανές που παρήγαγαν, σε εργοστάσια (με λίγη βοήθεια από τα «χέρια» φυσικά), εμπορεύματα που προηγουμένως είχαν παραχθεί κυριολεκτικά «με το χέρι», συχνά σε οικοτεχνίες. Αλλά η ανάλυσή του ισχύει εξίσου και για την επεξεργασία πληροφοριών.

Όπως παρατήρησε ο πρώην διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, Mark Carney: «Αν αντικαταστήσετε τους υφαντουργικούς μύλους με πλατφόρμες, τις ατμομηχανές με μηχανική μάθηση, την τηλεγραφία με το Twitter, έχετε ακριβώς την ίδια δυναμική που υπήρχε πριν από 150 χρόνια, όταν ο Καρλ Μαρξ έγραφε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο στο αναγνωστήριο των Βρετανικών Βιβλιοθηκών».

Ο Carney φυσικά δεν είναι μαρξιστής, αλλά αυτός και άλλοι καταλαβαίνουν σαφώς κάτι από όσα έγραψαν ο Μαρξ και ο Ένγκελς για τον αυτοματισμό και τις αντιφάσεις που αυτός εκδηλώνει μέσα στον καπιταλισμό.

Πιο πρόσφατα, οι ραγδαίες αυξήσεις στην ταχύτητα των υπολογισμών οδήγησαν στην εμφάνιση αυτού που είναι γνωστό ως «βαθιά μάθηση» – «βασισμένη σε μεγάλα δίκτυα τεχνητών νευρώνων, σχεδιασμένα να μιμούνται τις πιο βασικές λειτουργίες της βιολογικής νευρωνικής νοημοσύνης» – στην οποία μαθαίνεται υψηλού επιπέδου συμβολική ή αναπαραστατική δομή από τα ακατέργαστα δεδομένα. Τα παραδείγματα κυμαίνονται από τα συστήματα αναγνώρισης προσώπου και το Deep Mind της Google, το οποίο μπορεί να «μάθει» να παίζει βιντεοπαιχνίδια με βάση μόνο τις τιμές των εικονοστοιχείων μιας οθόνης υπολογιστή, μέχρι τα «μεγάλα δεδομένα» στην υγειονομική περίθαλψη και τις αυτοματοποιημένες συναλλαγές υψηλής συχνότητας.

Ένα σύστημα που βρίσκεται σήμερα στην επικαιρότητα είναι το ChatGPT, ένα «chatbot» που αναπτύχθηκε από την OpenAI και βγήκε δημόσια τον Νοέμβριο του 2022. Το ChatGPT (το GPT σημαίνει generative pre-trained transformer) αλληλεπιδρά με τους χρήστες με τρόπο συνομιλίας μέσω ενός διαλόγου, ο οποίος θα απαντά σε ερωτήσεις, θα παραδέχεται τα λάθη του, θα αμφισβητεί λανθασμένες παραδοχές και θα απορρίπτει ακατάλληλα αιτήματα. Το ChatGPT και ο ανταγωνιστής του, το Google Bard, είναι ίσως ό,τι πιο κοντινό έχει φτάσει μέχρι σήμερα η τεχνητή νοημοσύνη στο να ανταποκριθεί στο «τεστ Turing» – δηλαδή μια αυτοματοποιημένη συμπεριφορά που δεν μπορεί (εύκολα) να διακριθεί από εκείνη ενός ανθρώπου.

Πιο πεζά, η ΤΝ έχει καταστήσει δυνατό έναν νέο «ψηφιακό τεϋλορισμό» – «επιστημονική διαχείριση» που λειτουργεί πλέον σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού, από την παραγωγή έως την κατανάλωση, και επηρεάζει τους πάντες.

Όπως επέμενε ο Μαρξ, δεν υπάρχει τίποτα «αναπόφευκτο» στις εφαρμογές της τεχνολογίας ή στις συνέπειές τους. Όλες συνεπάγονται επιλογές και όπου υπάρχει επιλογή υπάρχουν και εναλλακτικές λύσεις. Σε όλα αυτά βέβαια, η έννοια της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης απομακρύνει τη λέξη «επανάσταση» από την ουσιαστική μαρξιστική της σημασία (τη μεταβίβαση της κρατικής εξουσίας από μια τάξη σε μια άλλη).

Από αυτή την άποψη, ο Μαρξ έβλεπε την τεχνολογία, στο πλαίσιο του καπιταλισμού, όχι μόνο ως μέσο αύξησης των κερδών αλλά και ως μέσο ελέγχου – ελέγχου πάνω στον εργάτη και, με την εκτόπιση του εργάτη, τον άμεσο έλεγχο της εργασιακής διαδικασίας. Ο Μαρξ διακήρυξε: «Τα μηχανήματα δεν λειτουργούν απλώς ως ανώτερος ανταγωνιστής του εργάτη, πάντα στο σημείο να τον καταστήσουν περιττό. Είναι μια δύναμη εχθρική γι’ αυτόν, και το κεφάλαιο διακηρύσσει αυτό το γεγονός δυνατά και σκόπιμα, καθώς και το χρησιμοποιεί».

Οι εφαρμογές σήμερα κυμαίνονται από τη ρομποτική συγκόλληση και το όργωμα μέσω των αυτοεξυπηρετούμενων ταμείων των σούπερ μάρκετ και των ηλεκτρονικών παραγγελιών μέχρι τη δημοσιογραφία, τη λογιστική και τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες. Για τον Μαρξ, η τεχνολογία ήταν «το πιο ισχυρό όπλο για την καταστολή των απεργιών, αυτών των περιοδικών εξεγέρσεων της εργατικής τάξης ενάντια στην απολυταρχία του κεφαλαίου».

Σήμερα, η τεχνολογία αφορά επίσης τον έλεγχο του καταναλωτή, από τις πιστωτικές κάρτες μέχρι την προγνωστική διαφήμιση με βάση τις προηγούμενες αγοραστικές συνήθειες. Και αφορά επίσης ένα ευρύτερο πρόγραμμα κοινωνικού ελέγχου. Η πραγματικότητα είναι ότι στην πρώτη γραμμή της ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης βρίσκονται νέες τεχνολογίες επιτήρησης, καταστολής – και πολέμου.

Αυτό που έκαναν κάποιες από τις τρέχουσες συζητήσεις σχετικά με τις τελευταίες εξελίξεις στην ΤΝ είναι να αναδείξουν τις αντιθέσεις μεταξύ αυτού που είναι και αυτού που θα μπορούσε να είναι. Ο Μαρξ υποστήριξε ότι στο πλαίσιο του σοσιαλισμού, η τεχνολογία «θα αποδίδει προς όφελος της χειραφετημένης εργασίας και είναι ο όρος της χειραφέτησής της».

Οι άνθρωποι, μόλις απελευθερωθούν από τα δεσμά της ψυχοφθόρας καπιταλιστικής εργασίας, θα αναπτύξουν νέα μέσα κοινωνικής σκέψης και συνεργασίας έξω από τη μισθωτή σχέση που πλαισιώνει τις περισσότερες από τις αλληλεπιδράσεις μας στον καπιταλισμό.

Όλο και περισσότερο τίθενται τα ερωτήματα: δεδομένων των τεράστιων δυνατοτήτων της τεχνητής νοημοσύνης να αντικαταστήσει την βαρετή, επαναλαμβανόμενη και επικίνδυνη εργασία και να καταστήσει πιο προσιτές τις προηγουμένως εξειδικευμένες πνευματικές και σωματικές εργασίες, γιατί ο ελεύθερος χρόνος δεν έχει αυξηθεί και τα όρια μεταξύ αυτού και της «εργασίας» είναι τόσο σκληρά όσο ποτέ;

Γιατί, παρά τις τεράστιες αυξήσεις στην παραγωγικότητα, έχει αυξηθεί η ηλικία συνταξιοδότησης; Γιατί αυξάνεται η ανισότητα και η φτώχεια; Γιατί οι απελευθερωτικές δυνατότητες της πληροφορικής έρχονται σε αντίθεση με την πραγματικότητα της μυστικής παρακολούθησης και της συλλογής δεδομένων για κέρδος από την Google, το Facebook και τα παρόμοια, απειλώντας μια δυστοπία ελέγχου;

Ο λόγος είναι, φυσικά, ότι η ανάπτυξη της ΤΝ βρίσκεται σχεδόν αποκλειστικά στα χέρια του κεφαλαίου. Όπως δήλωσε ένα πρόσφατο κύριο άρθρο σε αυτή την εφημερίδα, το συνεχιζόμενο σκάνδαλο Post Office/Fujitsu/Horizon (η πιο πρόσφατα ορατή κορυφή του παγόβουνου της τεχνητής νοημοσύνης) «συνοψίζει τη φρίκη της ταξικής κυριαρχίας».

Η πραγματική απειλή της τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης σήμερα είναι η εδραίωση της εταιρικής εξουσίας. Όπως θα υποστηριχθεί στο δεύτερο μέρος αυτής της ερώτησης και απάντησης, η πρόκληση για την Αριστερά είναι να αναπτύξει κατάλληλες στρατηγικές για να αντιμετωπίσει αυτή την απειλή.

Πηγή: Morning Star