Το βασικό εμπόδιο στην αντιμετώπιση του Covid-19 είναι η ανισότητα

Έναν χρόνο και ένα μήνα μετά από εκείνον τον καταραμένο Μάρτιο, που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) κήρυξε πανδημία τον Covid-19, η ανθρωπότητα έχει πλέον στη διάθεσή της 13 εγκεκριμένα για επείγουσα χρήση εμβόλια. Η πανδημία, που μόλυνε 133 εκατομμύρια ανθρώπους και προκάλεσε 2,9 εκατομμύρια θανάτους, καθώς και πρωτοφανή οικονομική και κοινωνική ζημία, πυροδότησε έναν αγώνα για την ανάπτυξη θεραπειών ή/και εμβολίων για την αντιμετώπιση του ιού. Ποτέ πριν δεν είχαν αναπτυχθεί τόσο πολλά εμβόλια τόσο υψηλής αποτελεσματικότητας σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα για την αποτροπή μίας ιογενούς νόσου.

Παράλληλα με την επιτυχία στο πεδίο των εμβολίων, όμως, το 2020 έφερε και μία σμίκρυνση της παγκόσμιας οικονομίας κατά 3,4%, την μεγαλύτερη δηλαδή μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Λατινική Αμερική και η Καραϊβική υπέστησαν το δριμύτερο πλήγμα, με την ύφεση να αγγίζει το 7,4% και να οδηγεί στην αύξηση της φτώχειας κατά 12%.

Ακόμη κι έτσι, καθώς η διαδικασία των εμβολιασμών ξεκίνησε στα τέλη του 2020, το νέο έτος συνοδεύτηκε από την ελπίδα εξάλειψης της πανδημίας. Η ελπίδα όμως γρήγορα έδωσε την θέση της στην σκληρή πραγματικότητα της ανισότητας που συνεπάγεται η απουσία πρόσβασης στο εμβόλιο. Μόνο πέντε χώρες έχουν επιτυχή εμβολιαστικά προγράμματα: τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (με το 88% του πληθυσμού να έχει εμβολιαστεί), το Ισραήλ (με ποσοστό 61%), το Ηνωμένο Βασίλειο (με ποσοστό 46,5%), η Χιλή (με ποσοστό 36,7%) και οι ΗΠΑ (με ποσοστό 32,1%).

Πολλά κράτη, ιδίως στην Αφρική, δεν έχουν ακόμη αρχίσει την διαδικασία εμβολιασμών. Και στα περισσότερα κράτη που ξεκίνησαν, αυτή κυλάει με αργό ρυθμό. Αυτό ισχύει και για την Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξασφάλισε προμήθειες εμβολίων για λογαριασμό των 27 κρατών-μελών μέσω μίας ομαδικής αγοράς που έγινε πολύ πριν την παραγωγή των εμβολίων, προκειμένου να διασφαλίσει καλύτερες τιμές. Ωστόσο, τα εργαστήρια της AstraZeneca, της Pfizer/BioNtech και της Johnson & Johnson δεν μπόρεσαν να τηρήσουν τις προσυμφωνηθείσες ημερομηνίες παράδοσης, την ώρα που πολλές από τις χώρες της Ε.Ε. απειλούνταν από το τρίτο κύμα της πανδημίας.

Η κατάσταση στην Λατινική Αμερική είναι ακόμα σοβαρότερη. Οι διαθέσιμες δόσεις επαρκούν για να εμβολιαστεί μόνο το 5% του πληθυσμού σε μια περίοδο υψηλών ποσοστών μετάδοσης του ιού και αυξανόμενης θνησιμότητας, που έχουν αναγκάσει πολλά κράτη της περιοχής να επιβάλλουν εκ νέου περιοριστικά μέτρα ενόψει της κατάρρευσης των υγειονομικών τους υπηρεσιών.

Η παγκόσμια παραγωγή εμβολίων είναι ανεπαρκής, αλλά ακόμη και αυτή συγκεντρώνεται στις ανεπτυγμένες χώρες, που έχουν αγοράσει 2 με 3 φορές περισσότερες δόσεις από όσες χρειάζονται για την κάλυψη του πληθυσμού τους, ακολουθώντας μία πρακτική που αποκαλείται πλέον «εμβολιαστικός εθνικισμός». Επιπροσθέτως, η αγορά των εμβολίων δεν συνεπάγεται απαραίτητα και διαθεσιμότητα εμβολίων, όπως φαίνεται άλλωστε στην περίπτωση της Ευρώπης, πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνονται οι εντάσεις. Αυτές οι ανησυχητικές παραδοχές δεν έχουν κινητοποιήσει, ωστόσο, τις ανεπτυγμένες χώρες στην κατεύθυνση αναζήτησης μίας πραγματικής λύσης για την αύξηση της παραγωγής εμβολίων. Οι προωθούμενες προτάσεις για την αντιμετώπιση του Covid-19 –όλες σε βάση εθελοντικής συμμόρφωσης- είτε αντιμετώπισαν δυσκολίες στην εφαρμογή τους είτε απέτυχαν καθαρά.

Προτάσεις για την διασφάλιση της ισότητας στην μάχη κατά του Covid-19

1. Μηχανισμός Παγκόσμιας Πρόσβασης στα Εμβόλια κατά του Covid-19

Στις 24 Απριλίου 2020 ανακοινώθηκε μία νέα πρωτοβουλία για την «Επιτάχυνση της Πρόσβασης στα Εργαλεία Αντιμετώπισης του Covid-19» (πρωτοβουλία ACT-A) που καλεί σε διεθνή συνεργασία για την επιτάχυνση της ανάπτυξης και της παραγωγής διαγνωστικών τεστ, θεραπειών και εμβολίων κατά του Covid-19 καθώς και σε διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης όλων σε αυτά. Ο στόχος είναι όλα τα κράτη, και ιδίως τα πιο φτωχά, να έχουν την ίδια πρόσβαση στα διαγνωστικά εργαλεία και σε οποιαδήποτε θεραπεία μπορεί να αναπτυχθεί.

Ο βασικότερος πυλώνας αυτής της πρωτοβουλίας είναι ο Μηχανισμός για την Παγκόσμια Πρόσβαση στα Εμβόλια κατά του Covid-19 (Covax), που αναζητά παγκόσμια χρηματοδότηση για να επιτύχει την ισότιμη διανομή των εμβολίων. Η πρωτοβουλία Covax, της οποίας ηγείται η Συμμαχία των Εμβολίων (Vaccine Alliance), με τη συμμετοχή του Ιδρύματος Bill και Melinda Gates, του Συνασπισμού για τις Καινοτομίες στην Επιδημιολογική Ετοιμότητα (CEPI) και του Π.Ο.Υ, δημιουργήθηκε για να συντονίσει σε διεθνές επίπεδο τις παραγγελίες εμβολίων, με στόχο να διασφαλίσει ότι οι φτωχότερες χώρες δεν θα μείνουν πίσω στον αγώνα για την ανοσοποίηση ποσοστού 20% του πληθυσμού των κρατών με χαμηλά και μεσαία εισοδήματα. Η επιτυχία αυτής της πρωτοβουλίας εξαρτάται προφανώς από την παράδοση των δόσεων των εμβολίων αλλά και από την χρηματοδότηση που θα συγκεντρωθεί εξαρχής για την αγορά τους.

Προς το παρόν 190 χώρες συμμετέχουν στην πρωτοβουλία Covax και 90 εξ αυτών έχουν χρηματοδοτήσει την παραγωγή μιας παρτίδας εμβολίων, πράγμα που φαινόταν αρχικά αρκετά ελπιδοφόρο. Αρχικά, οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην πρωτοβουλία. Η θέση των ΗΠΑ υπό την διακυβέρνηση του Trump, όπως διατυπώθηκε από τον εκπρόσωπο του Λευκού Οίκου Judd Deere τον Σεπτέμβριο του 2020, ήταν ότι «δεν πρόκειται να περιοριστούμε από διεθνείς οργανισμούς υπό την επιρροή του διεφθαρμένου Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Κίνας».

Ωστόσο, στις 8 Οκτωβρίου 2020, η Κίνα επέλεξε να ενταχθεί τελικά στην πρωτοβουλία, σε μια περίοδο μάλιστα που διέθετε 3 υπό ανάπτυξη εμβόλια στην 3^η φάση κλινικών δοκιμών. Οι όροι της συμμετοχής της δεν είναι ξεκάθαροι, πάντως η εκπρόσωπος του κινεζικού ΥΠΕΞ Hua Chunying χαρακτήρισε την πρωτοβουλία ως ένα σημαντικό βήμα στην κατεύθυνση της διασφάλισης της ισότιμης διανομής των εμβολίων, ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Έπειτα, στις 21 Ιανουαρίου 2021, μία ημέρα μετά την ανάληψη της προεδρίας από τον Joe Biden, η κυβέρνηση των ΗΠΑ εντάχθηκε στον μηχανισμό της πρωτοβουλίας Covax. Μετά από αυτήν τη μεταστροφή, ακολούθησε στις 23 Μαρτίου αίτημα του Ρωσικού Ταμείου Άμεσων Επενδύσεων να συμμετάσχει στην πρωτουβουλία Covax, υπό τον όρο ότι θα έδινε προτεραιότητα στην απευθείας διάθεση του εμβολίου που το ίδιο χρηματοδοτεί, του Sputnik V, που είναι το εμβόλιο με τις περισσότερες εγκρίσεις παγκοσμίως.

Παρά τις καλές προθέσεις, ο μηχανισμός της πρωτοβουλίας Covax είναι κατώτερος των προσδοκιών. Το πρόβλημα δεν έγκειται, σύμφωνα με τον Υπουργό Εξωτερικών του Μεξικού, Marcelo Ebrard, στην χρηματοδότηση της αγοράς των εμβολίων αλλά στην ίδια την έλλειψή τους και στην σώρευσή τους από τις ανεπτυγμένες χώρες. Μιλώντας εκ μέρους όλων των χωρών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ στις 17 Φεβρουαρίου, ο Ebrard παρότρυνε τις ανεπτυγμένες χώρες να αποφύγουν την σώρευση εμβολίων για λογαριασμό τους και να επιταχύνουν την παράδοσή τους στον μηχανισμό της πρωτοβουλίας Covax. «Η πρωτοβουλία Covax είναι μέχρι στιγμής ανεπαρκής», είπε. «Το σενάριο που θέλαμε να αποφύγουμε έχει δυστυχώς γίνει πραγματικότητα. Μέχρι σήμερα τα εμβόλια δεν διανέμονται διά μέσου αυτού του διεθνούς μηχανισμού».

2. Ένα αποθετήριο τεχνογνωσίας για τον Covid-19

Στις 29 Μαϊου 2020 ο γενικός διευθυντής του Π.Ο.Υ. Tedros Adhanom Ghebreyesus και ο πρόεδρος της Κόστα Ρίκα Carlos Alvarado εγκαινίασαν από κοινού το εγχείρημα της δημιουργίας μιας τράπεζας δεδομένων ανοικτής πρόσβασης σχετικά με τον Covid-19. Ο μηχανισμός αυτός -γνωστός με το όνομα C-TAP (από τα αρχικά του “ Covid-19 Technology Access Pool”)-, επιτρέπει την συγκεντροποίηση και την διαρκή επικαιροποίηση του συνόλου της διαθέσιμης γνώσης για την πρόληψη, τη διάγνωση και την αντιμετώπιση της νόσου.

Το παραπάνω σχέδιο συνεπάγεται εμμέσως την προσωρινή και οικειοθελή αναστολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας επί του υλικού που σχετίζεται με την πρόληψη και την θεραπεία του Covid-19. Στηρίζεται στην αντίληψη ότι «τα εμβόλια, τα τεστ, τα διαγνωστικά υλικά και άλλα βασικά για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού εργαλεία θα πρέπει να είναι καθολικά προσβάσιμα ως παγκόσμια δημόσια αγαθά».

Οι δύο ηγέτες δημοσίευσαν ένα κοινό «Κάλεσμα Αλληλεγγύης» στο οποίο ζητούσαν από τα κράτη-μέλη του Π.Ο.Υ, τις επιμέρους κυβερνήσεις, τους ερευνητές, τα ερευνητικά και αναπτυξιακά ταμεία και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών να συνταχθούν πίσω από αυτήν την πρωτοβουλία. Μεταξύ όσων αγνόησαν το κάλεσμα ήταν και η Διεθνής Ομοσπονδία Φαρμακευτικών Βιομηχανιών και Εταιριών (IFPMA), που αντιτάχθηκε σφόδρα στο παραπάνω σχέδιο, παρά το γεγονός ότι πολλά από τα μέλη της λαμβάνουν δημόσια χρηματοδότηση ή προκαταβολές πληρωμών από τις κυβερνήσεις των πλούσιων χωρών για την έρευνά τους.

Λίγες μόνο ώρες αφότου ο Tedros και ο Alvarado απηύθυναν κάλεσμα διεθνούς αλληλεγγύης, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Donald Trump απέσυρε την συμμετοχή της χώρας του από τον Π.Ο.Υ, κίνηση για την οποία υπέστη δριμεία κριτική από την διεθνή κοινότητα, ιδίως από τους συμμάχους των ΗΠΑ στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εντός ή εκτός του Π.Ο.Υ, ο Trump ήταν αντίθετος στο σχέδιο C-TAP, το οποίο χαρακτήριζε ως αντικίνητρο για την καινοτομία.

Η απόρριψη της παραπάνω πρότασης και οι δυσκολίες που απειλούσαν τον μηχανισμό της πρωτοβουλίας Covax οδήγησαν τον εκπρόσωπο της Νοτίου Αφρικής στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ), Mustaqeem da Gama, να εκφράσει τις αμφιβολίες του σχετικά με το κατά πόσο οι φτωχές χώρες μπορούν να αξιοποιήσουν στο μέγιστο τις δυνατότητές τους όσο συνεχίζουν να εξαρτώνται από την καλή θέληση των πλουσίων χωρών. «Η φιλανθρωπία είναι καλή μέχρι ενός σημείου, αλλά εάν θέλουμε να δημιουργήσουμε υποδομές που θα υπερβαίνουν τις ανάγκες της παρούσας πανδημίας (…) θα πρέπει να επενδύσουμε πόρους τοπικά, στην μεταφορά τεχνολογίας και στην δυνατότητα οικοδόμησης υποδομών», δήλωσε. Ο Brajendra Navnit, επιτετραμμένος της Ινδίας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, εξέφρασε με παρόμοια φρασεολογία την πεποίθησή του ότι πρωτοβουλίες όπως η ACT-A και η Covax πολύ απλά δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων.

3. Προσωρινή αναστολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου

Μια πιο θαρραλέα πρόταση κατατέθηκε από την Ινδία και την Νότιο Αφρική στο Συμβούλιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου για την εποπτεία της «Συμφωνίας σχετικά με τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας στον τομέα του εμπορίου» (Συμφωνία TRIPS) τον Οκτώβριο του 2020 και ζητούσε την προσωρινή αναστολή όλων των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας που σχετίζονται με την θεραπεία και την πρόληψη του  Covid-19 μέχρις ότου υπάρξει μία διευθέτηση που θα επιτρέψει την διανομή του εμβολίου στο σύνολο του παγκόσμιου πληθυσμού. Παρά το γεγονός ότι η συμφωνία TRIPS προβλέπει ήδη μερικές εύλογες εξαιρέσεις, όπως για παράδειγμα ότι για λόγους δημοσίου συμφέροντος ένα κράτος μπορεί να απαιτήσει από τον κάτοχο μίας πατέντας να εξουσιοδοτήσει ένα τρίτο μέρος ώστε να παράξει ένα φάρμακο ή ένα εμβόλιο, η σχετική διαδικασία είναι σύνθετη και δυσκίνητη. Η πρόταση που κατατέθηκε υποστηρίζει ότι ο μοναδικός τρόπος να ικανοποιήσουμε την παγκόσμια ζήτηση για δόσεις του εμβολίου είναι να διευκολύνουμε τις χώρες που μπορούν να παράξουν φαρμακευτικά αγαθά τόσο για εσωτερική κατανάλωση όσο και για εξαγωγές να αποκτήσουν την σχετική τεχνογνωσία, χωρίς να υποστούν κυρώσεις από τον Π.Ο.Ε. για την παραβίαση των κανόνων περί διανοητικής ιδιοκτησίας. Η παραπάνω πρόταση δίνει έμφαση στην ανάπτυξη μίας ταχείας διαδικασίας με σκοπό όχι μόνο την αποφυγή των μη αναγκαίων θανάτων και των νέων lockdown αλλά και το σταμάτημα των νέων μεταλλάξεων του κορωνοϊού.

Αυτή η πρόταση αναστολής των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας συζητήθηκε τελευταία φορά στις 10 και 11 Μαρτίου. Την υποστηρίζουν πάνω από 100 από τα συνολικά 164 κράτη-μέλη του Π.Ο.Ε. και τουλάχιστον 350 μη κυβερνητικές οργανώσεις, περιλαμβανομένων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα και της Διεθνούς Αμνηστίας, καθώς επίσης μεμονωμένα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του αμερικανικού Κονγκρέσου. Στην πρόταση αυτή αντιτίθενται, ωστόσο, οι χώρες όπου έχουν την έδρα τους οι ισχυρές φαρμακοβιομηχανίες, όπως για παράδειγμα οι ΗΠΑ[1], η Ιαπωνία, η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ελβετία και ο Καναδάς. Η ενίσχυση της παραγωγής εμβολίων που επιδιώκει αυτή η πρωτοβουλία θα μείωνε τις τιμές τους και θα περιόριζε την δυνατότητα των φαρμακευτικών εταιριών να επιβάλλουν όρους στις κυβερνήσεις, όπως κάνουν σήμερα. Υπογράφουν συμφωνίες με ρήτρες  εχεμύθειας που αποσιωπούν τις τιμές των δόσεων, τις ημερομηνίες παράδοσης και τις εγγυήσεις που θέτουν ως προαπαιτούμενα οι πωλητές και τις οποίες οι κυβερνήσεις αναγκάζονται να αποδεχθούν, με δεδομένη την κατάρρευση των συστημάτων υγείας και την πρωτοφανή οικονομική κρίση.

Η παραπάνω πρόταση έχει την στήριξη της Ένωσης Αφρικανικών Κρατών, μιας διακρατικής οργάνωσης συνεργασίας και συντονισμού πολιτικών που συσπειρώνει 56 χώρες της αφρικανικής ηπείρου. Στις 22 του περασμένου Φλεβάρη η Ένωση εξέδωσε δελτίο τύπου με το οποίο δήλωνε την υποστήριξή της προς την πρόταση που κατέθεσαν η Ινδία και η Νότιος Αφρική στον Π.Ο.Ε. για την προσωρινή αναστολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, χαρακτηρίζοντας την ως τον πιο αποτελεσματικό τρόπο για την αντιμετώπιση της «τεχνητής έλλειψης» που προκαλείται από «τον εμβολιαστικό εθνικισμό και τους μηχανισμούς της αγοράς». Επιπρόσθετα, υιοθέτησε την δήλωση του Διευθυντή του Π.Ο.Υ, Tendros, ότι «το να αφήνουμε ανεμβολίαστη την πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού όχι μόνο προκαλεί μη αναγκαία ασθένεια και θάνατο, καθώς και παράταση των υφιστάμενων περιοριστικών μέτρων, αλλά θα οδηγήσει και στην ανάπτυξη νέων μεταλλάξεων του ιού όσο αυτός συνεχίζει να μεταδίδεται σε απροστάτευτους πληθυσμούς». Όπως επισημαίνει ο Δρ. Tendros, αυτές οι μεταλλάξεις είναι πιθανό να μην μπορούν να ελεγχθούν από τα διαθέσιμα εμβόλια. Επαναλαμβάνοντας το κάλεσμά του προς τις ανεπτυγμένες χώρες να στηρίξουν την πρόταση Ινδίας και Νοτίου Αφρικής, δήλωσε «Αν όχι τώρα, πότε;».

Η εμβολιαστική διπλωματία Κίνας και Ρωσίας

          Καμία χώρα της Λατινικής Αμερικής δεν έχει καν προσεγγίσει το επίπεδο επιτυχίας του εμβολιαστικού προγράμματος της Χιλής. Μέχρι τις 5 Απριλίου, το 36% του πληθυσμού της χώρας έχει εμβολιαστεί με τουλάχιστον 1 δόση του εμβολίου και 20,1% έχει εμβολιαστεί πλήρως. Περίπου το 90% του εμβολιαστικού προγράμματος υλοποιήθηκε με το εμβόλιο της κινεζικής εταιρίας Sinovac, για το οποίο οι κλινικές δοκιμές είχαν γίνει στην ίδια την Χιλή, σε συνεργασία με το Καθολικό Πανεπιστήμιο της Χιλής. Επιπλέον, στα τέλη Μαρτίου ο πρόεδρος της χώρας αποκάλυψε την σύναψη μίας συμφωνίας για την παροχή 2 εκατομμυρίων δόσεων του μονοδοσικού εμβολίου της κινεζικής εταιρίας CanSino Biologics.

Η Sinovac σύναψε επίσης μίας συμφωνία μεταφοράς τεχνολογίας με την Βραζιλία και συμμετέχει στην παραγωγή του εμβολίου από κοινού με το Ινστιτούτο Butantan του Σάο Πάολο. Η προμήθεια κινεζικών εμβολίων οδήγησε την κυβέρνηση της Βραζιλίας στην απόφαση να επιτρέψει στην κινεζική εταιρία Huawei να συμμετάσχει στο διαγωνισμό για την εγκατάσταση της τεχνολογίας 5G στη χώρα, ενώ είχε προηγουμένως αποκλειστεί λόγω της πίεσης που ασκούσε η κυβέρνηση των ΗΠΑ.

Όσον αφορά τα ρωσικά εμβόλια, έγινε γνωστό στα μέσα Μαρτίου μέσω μίας έκθεσης του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικών Υποθέσεων των ΗΠΑ ότι η διακυβέρνηση Trump είχε αποτρέψει το 2020 την Βραζιλία από την αποδοχή του ρωσικού εμβολίου  Sputnik V και είχε προσφέρει στον Παναμά τεχνική αρωγή με αντάλλαγμα την απόρριψη των κουβανέζικων φαρμάκων, με τις παραπάνω ενέργειες να στοχεύουν στην ελαχιστοποίηση της απειλής των «κακοπροαίρετων χωρών». Λίγες μέρες μετά την παραπάνω αποκάλυψη, το Υπουργείο Υγείας της Βραζιλίας δήλωσε ότι προχώρησε στην σύναψη συμφωνίας αγοράς 10 εκατομμυρίων δόσεων του εν λόγω εμβολίου, παρά το γεγονός ότι η έγκρισή του για επείγουσα χρήση ήταν ακόμη υπό αξιολόγηση.

Η Αργεντινή και το Περού διεξήγαγαν κλινικές δοκιμές των εμβολίων της εταιρίας Sinopharm και αμφότερες έχουν παραλάβει από 1 εκατομμύριο δόσεις, που αποτελούν μέρος μίας ευρύτερης συμφωνίας για την παράδοση 30 και 38 εκατομμυρίων δόσεων αντίστοιχα. Η Αργεντινή παρέλαβε επίσης εμβόλια Sputnik V της ρωσικής Gamaleya καθώς και εμβόλια Covidshield του ινδικού Ινστιτούτου Serum, εμβόλια της Οξφόρδης/ AstraZeneca και της κινεζικής CanSino Biologics. Τα εμβόλια του Περού προέρχονται από την Pfizer και την Sinopharm.

Το Μεξικό υποστηρίζει ότι τα αμερικανικά εργαστήρια παραγωγής δεν έχουν ανταποκριθεί στις συμφωνημένες παραδόσεις δόσεων. Δεδομένου του προβλήματος, ο Μεξικανός Πρόεδρος Andrés Manuel López Obrador σχεδίαζε να ζητήσει από τον αμερικανό ομόλογό του, Joe Biden, στην προγραμματισμένη τους τηλεδιάσκεψη την 1^η Μαρτίου, να μοιραστούν οι ΗΠΑ με το Μεξικό το πλεόνασμα εμβολίων που βρίσκεται αποθηκευμένο στη χώρα. Ωστόσο, πριν καλά-καλά αρχίσει η συνάντηση, αποκλείστηκε κάθε πιθανότητα να μοιραστούν οι ΗΠΑ το απόθεμά τους με τον νότιο γείτονά τους ή οποιαδήποτε άλλη χώρα, τουλάχιστον σε αυτήν τη φάση.

Λίγες μέρες αργότερα η κυβέρνηση του Μεξικού ανακοίνωσε την αγορά 10 εκατομμυρίων δόσεων από την Sinovac και 12 εκατομμυρίων δόσεων από την Sinopharm. Επιπρόσθετα, σύναψε συμφωνία με την εταιρία CanSino Biologics για να αναλάβει την συσκευασία των εμβολίων που παράγει η εταιρία, με αποτέλεσμα το Μεξικό να γίνει η πρώτη χώρα στην περιοχή που ενέκρινε το συγκεκριμένο εμβόλιο και η δεύτερη χώρα στον πλανήτη, μετά την Κίνα, που αναλαμβάνει την συσκευασία του στο εργοστάσιο της Drugmex, στο Querétaro. Η μονάδα στο Querétaro έχει την δυνατότητα να παράγει έως 85 εκατομμύρια δόσεις ετησίως και για όσο διαρκεί η παρούσα υγειονομική κρίση θα επικεντρωθεί αποκλειστικά στην συσκευασία του εν λόγω, μονοδοσικού εμβολίου. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι, με δεδομένες τις προβληματικές συνθήκες στα σύνορα Μεξικού και ΗΠΑ, η κυβέρνηση των ΗΠΑ έστειλε 2,5 εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου της AstraZeneca στο Μεξικό.

Με εξαίρεση την Κόστα Ρίκα, το Ελ Σαλβαδόρ, τον Παναμά και την Κούβα –που δεν έχουν μέχρι στιγμής εγκρίνει κανένα εμβόλιο- όλες οι λατινοαμερικανικές χώρες έχουν εγκρίνει την χρήση του ρωσικού εμβολίου Sputnik V, που παράγεται από την εταιρία Gamaleya, ή ένα εκ των τεσσάρων κινεζικών εμβολίων που παράγονται από τις CanSino, Sinopharm και Sinovac. Η κυβέρνηση της Κούβας επέλεξε να μην μπει σε έναν πόλεμο για τις αγορές εμβολίων και να επενδύσει στην ανάπτυξη ενός εγχώριου προϊόντος. Είναι η μόνη λατινοαμερικανική χώρα που έχει τρία εμβόλια υπό δοκιμή, με δύο να παράγονται από το Ινστιτούτο Εμβολίων Finlay και το τρίτο από το Κέντρο Γενετικής Μηχανικής και Βιοτεχνολογίας, το οποίο βρίσκεται ήδη στην φάση 3 των δοκιμών.

Τα κινεζικά και ρωσικά εμβόλια προσφέρονται επίσης στην Αφρική, την Ασία, ακόμη και στην Ευρώπη, όπου κάποιες χώρες έχουν αποστασιοποιηθεί από την στρατηγική κοινών αγορών την Ευρωπαϊκής Επιτροπής και προτιμούν να αγοράζουν τα δικά τους εμβόλια από τις δύο αυτές χώρες.

Αυτή η αυξανόμενη παρουσία της Κίνας και της Ρωσίας στην ευρωπαϊκή αγορά εμβολίων είναι ορατή στην απόφαση μερικών χωρών (Ουγγαρία, Σερβία και Λευκορωσία) να επιλέξουν το εμβόλιο της Sinopharm ή να εγκρίνουν την χρήση του εμβολίου Sputnik V (σε αυτήν την περίπτωση ανήκουν η Βόρεια Μακεδονία, η Σλοβακία, η Τσεχία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και η Ουγγαρία). Πρόσφατα η ιταλοελβετική φαρμακευτική εταιρία Adienne Pharma & Biotech και το Ρωσικό Ταμείο Άμεσων Επενδύσεων, που έχει την πατέντα, σύναψαν συμφωνία για την παραγωγή του Sputnik V στην Ιταλία.

Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, που εμβολιάζουν τον πληθυσμό τους με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, η Κίνα, η Ρωσία, ακόμη και η Ινδία προωθούν την πώληση των εμβολίων τους, καθώς και την δωρεά τους σε χώρες ανά τον κόσμο. Μια παρενέργεια της παραπάνω προσέγγισης είναι ότι αυτές οι χώρες έχουν χαμηλά ποσοστά εμβολιασμού του δικού τους πληθυσμού. Η Κίνα ίσως να έχει την πολυτέλεια για κάτι τέτοιο, εφόσον ελέγχει την πανδημία σε τοπικό επίπεδο, όμως η Ρωσία, που έχει εμβολιάσει μόνο το 5% του πληθυσμού της, δεν έχει καταφέρει να ρίξει τον ημερήσιο αριθμό νεκρών κάτω από τους 400. Και η δραστική αύξηση των μολύνσεων και των θανάτων στην Ινδία κατά τη διάρκεια του Μαρτίου έχει οδηγήσει σε καθυστερήσεις στην παράδοση των εμβολίων της στον μηχανισμό Covax.

Όπως επεσήμανε ο διευθυντής του Π.Ο.Υ. Δρ. Tendros, «αν μία χώρα στον πλανήτη έχει συνεισφέρει περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη με το να μοιράζεται τα εμβόλιά της, αυτή είναι η Ινδία». Είναι όμως κατανοητό, όπως λέει, ότι σε μια περίοδο αύξησης των κρουσμάτων, η ασιατική χώρα θα πρέπει να χρησιμοποιήσει περισσότερες δόσεις του εμβολίου στο εσωτερικό της. Μία αντίστοιχη κατάσταση διαφαίνεται και στην περίπτωση του αποθέματος δραστικών ουσιών που επρόκειτο να σταλούν από τα εργαστήρια της κινεζικής Sinovac στο Ινστιτούτο Butantan της Βραζιλίας για την παρασκευή του εμβολίου CoronaVac στη χώρα. Η κινεζική κυβέρνηση αποφάσισε να εμβολιάσει μαζικά τον κινεζικό πληθυσμό που ζει κοντά στα σύνορα με την Ινδία εξαιτίας των αυξανόμενων κρουσμάτων στην τελευταία. Αυτό περιόρισε φυσικά την δυνατότητά της να στέλνει φαρμακευτικό υλικό στη Βραζιλία.

Η Βραζιλία, από την μεριά της, με τους 4000 θανάτους από Covid-19 ημερησίως έχει χάσει τον έλεγχο της πανδημίας, την οποία ο αρνητής πρόεδρός της Jair Bolsonaro υποτιμά συστηματικά. Κατ’ αποτέλεσμα, η Βραζιλία αποτελεί μια διαρκώς αυξανόμενη απειλή για ολόκληρη την ήπειρο της Λατινικής Αμερικής. Ο Π.Ο.Υ. εξέδωσε ένα δελτίο τύπου που καταλήγει στο συμπέρασμα πως η ξαφνική αύξηση της ζήτησης έχει δημιουργήσει έλλειψη σε προμήθειες όπως τα γυάλινα φιαλίδια, τα πλαστικά φίλτρα και βασικές πρώτες ύλες, με αποτέλεσμα να περιορίζεται η παραγωγή εμβολίων και να διακινδυνεύεται η διαθεσιμότητα των άσχετων με τον Covid εμβολιαστικών σχημάτων που τυπικά χορηγούνται στα παιδιά. Ο εκπρόσωπος του Π.Ο.Υ. επανέλαβε ότι οποιαδήποτε λύση αντιμετώπισης της πανδημίας θα πρέπει να είναι παγκόσμια.

Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Antonio Gutierres χρησιμοποίησε αντίστοιχη φρασεολογία για να ασκήσει κριτική στην υπερβολική σώρευση δόσεων εμβολίων από τις ανεπτυγμένες χώρες. Ο Gutierres ενώθηκε με όλους τους ηγέτες ανά το κόσμο που εν χορώ ζητούν τον διαμοιρασμό των εμβολίων. Το μήνυμά του είναι ότι η ανθρωπότητα έχει την ικανότητα να παράξει τα όπλα που απαιτούνται για να υπερνικήσει την πανδημία, μόνον όμως αν δράσει συνεργατικά και με κοινό σκοπό.

Η τάση, όμως, των κρατών της Δύσης να προστατεύσουν τα εξωφρενικά κέρδη των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών εμποδίζει κάθε συνεργατική απάντηση στην πανδημία. Άλλα κράτη που παράγουν εμβόλια, όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Ινδία θεωρούν τα προϊόντα τους ως «παγκόσμια δημόσια αγαθά», διευκολύνουν την πρόσβαση σε αυτά όσο περισσότερο μπορούν και τα χρησιμοποιούν για να ασκήσουν επιρροή στην γεωπολιτική σκακιέρα. Κατά ειρωνικό ίσως τρόπο, το πλαίσιο στρατηγικής για το Δυτικό Ημισφαίριο που εγκρίθηκε από το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΠΑ τον περασμένο Αύγουστο, επί διακυβέρνησης Trump, το οποίο έθετε ως στόχο τον περιορισμό την επιρροής της Κίνας και της Ρωσίας στην περιοχή, δεν εξυπηρετείται από την μέχρι σήμερα εμβολιαστική πολιτική των ΗΠΑ που συμπυκνώνεται στο «ο καθένας για τον ευατό του» αντί να προτάσσει μια δίκαιη κατανομή. Αντιθέτως, οδήγησε την Λατινική Αμερική στην αγκαλιά αυτών των υποτιθέμενων «κακοηθών» χωρών.

Πηγή: Americas Program

Μετάφραση: antapocrisis.gr

[1] Οι ΗΠΑ δια της εκπροσώπου τους στον ΠΟΕ τάχθηκαν τελικά υπέρ της άρσης των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας σχετικά με τα εμβόλια Covid

Ariela Ruiz Caro

Οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου.