Μαθήματα από το Καζακστάν

Μέχρι στιγμής, θα ήθελα να σημειώσω μερικά προφανή σημεία που είναι σημαντικά για την κατανόηση σε άλλες μετασοβιετικές χώρες.

Σοκ προκάλεσαν τα θυελλώδη και τραγικά γεγονότα στο Καζακστάν. Για κάποιους είναι ενημερωτικό, ενώ για άλλους επώδυνο. Μέχρι στιγμής δεν είναι όλα ξεκάθαρα για όσα συμβαίνουν, παρά το γεγονός ότι όλα τα ΜΜΕ έχουν κυριολεκτικά πλημμυρίσει από μηνύματα και βίντεο από την Άλμα-Άτα και το Ακτάου. Ή ίσως γι’ αυτό δεν είναι ξεκάθαρα – τελικά, ένα κύμα πληροφοριών και παραπληροφόρησης έχει ξεχυθεί πάνω μας κυριολεκτικά από όλες τις πλευρές.

Ένα είναι σίγουρο – οι διαμαρτυρίες ξεκίνησαν από τους εργάτες του δυτικού Καζακστάν, και αρχικά είχαν καθαρά κοινωνικό χαρακτήρα. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το Καζακστάν είναι μια χώρα του νικηφόρου ολιγαρχικού καπιταλισμού. Κυριαρχείται από δυτικές εταιρείες, που εκμεταλλεύονται αδιαίρετα τον φυσικό πλούτο και την εργασία του λαού του Καζακστάν. Έτσι, σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες από το πεδίο, όλα ξεκίνησαν ως μια ειρηνική διαμαρτυρία των εργαζομένων ενάντια στην αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου, κάτι που συνηθίζεται σε αυτή τη χώρα από την εποχή του Zhanaozen.

Μετά από αυτό, οι διαδηλωτές και οι απεργοί πρόβαλαν άλλα κοινωνικά αιτήματα – μείωση των τιμών των τροφίμων, αύξηση μισθών, επαναπρόσληψη όλων των απολυμένων από τις εταιρείες, μείωση της ηλικίας συνταξιοδότησης, επιστροφή του δικαιώματος δημιουργίας ανεξάρτητων συνδικαλιστικών οργανώσεων κ.λπ. Στην πραγματικότητα, όλα αυτά τα σημεία στράφηκαν ενάντια στη νεοφιλελεύθερη πολιτική της ολιγαρχίας και του διεθνούς κεφαλαίου.

Στη συνέχεια, όμως, η προσοχή στράφηκε στους δρόμους της Άλμα-Άτα. Ένα λασπωμένο κύμα ληστειών και πογκρόμ, που προωθείται από ορισμένα μέσα ενημέρωσης, έχει σαρώσει τον χώρο της ενημέρωσης, διακόπτοντας την πραγματική ατζέντα των κοινωνικών διαμαρτυριών. Οι συνωμοσιολόγοι λένε ότι η ίδια η αστυνομία απελευθέρωσε τους εγκληματίες από τις φυλακές. Ωστόσο, φαίνεται ότι με το σημερινό επίπεδο ανεργίας και φτώχειας στο Καζακστάν, υπάρχουν ήδη αρκετοί απελπισμένοι που έχουν αρχίσει να «ληστεύουν τα λάφυρα», καθώς και μια ποικιλία οργανωμένου και ανοργάνωτου εγκλήματος.

Αμέσως εμφανίστηκαν κάποιοι ανώνυμοι αγωνιστές, «αυθόρμητοι», αλλά ενεργώντας εκπληκτικά επαγγελματικά. Ποιες εικασίες δεν γίνονται τώρα για αυτούς – εθνικιστές ριζοσπάστες που αποφάσισαν να πάνε μέχρι το τέλος; Σαλαφίτες; Προβοκάτορες; Ένοπλες φατρίες που δημιουργούνται από αντίπαλες φυλές στην εξουσία; Έχει ήδη αναφερθεί ότι στην προετοιμασία και τις ενέργειές τους συμμετέχουν υψηλόβαθμα στελέχη της Εθνικής Επιτροπής Ασφαλείας του Καζακστάν (КНБ Казахстана). Αλλά δεν θα κάνουμε εικασίες για όσα δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα.

Οι διαμαρτυρίες προσπάθησαν επίσης να ηγηθούν της φιλελεύθερης αντιπολίτευσης, που εδώ και καιρό είχε εκδιωχθεί από τον Ναζαρμπάγιεφ στην εξορία. Ωστόσο, όλα κατέληξαν σε δηλώσεις δημοσίων σχέσεων: «συντονίζουμε την εξέγερση και η έδρα της βρίσκεται στο Κίεβο». Παρεμπιπτόντως, αυτό ακριβώς χρειάζονταν οι αρχές – για να δικαιολογήσουν τη θέση «Οι διαδηλώσεις στο Καζακστάν οργανώθηκαν από έξω».

Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να σημειώσω μερικά προφανή σημεία – ένα είδος “μαθημάτων από το Καζακστάν” που είναι σημαντικά για την κατανόηση και σε άλλες μετασοβιετικές χώρες.

Το πρώτο από αυτά είναι ότι στο Καζακστάν το πολιτικό πεδίο έχει εκκαθαριστεί εδώ και πολύ καιρό και δεν έχουν απομείνει ουσιαστικά νόμιμα κόμματα της αντιπολίτευσης, με εξαίρεση τους πιστούς που καμώνονται την αντιπολίτευση. Το Κομμουνιστικό Κόμμα του Καζακστάν απαγορεύτηκε το 2015. Ως αποτέλεσμα, κανείς δεν μπορούσε να οργανώσει και να κατευθύνει τη διαμαρτυρία, δίνοντάς της μια πολιτική ατζέντα – και έτσι η κοινωνική δυναμική να διαχυθεί στη βία στους δρόμους. Μαζί με την τεράστια κοινωνική διαστρωμάτωση σε πλούσιους και φτωχούς, η έλλειψη νομικής αντιπολίτευσης είναι ο σημαντικότερος λόγος για την εξαιρετικά σκληρή αντιπαράθεση εξουσίας.

Την ίδια στιγμή, όπως λένε, αμερικανικές και ευρωπαϊκές ΜΚΟ ένιωσαν αρκετά καλά στο Καζακστάν. Αλλά εδώ ασχολήθηκαν κυρίως με την προώθηση της ίδιας της νεοφιλελεύθερης και εθνικιστικής ατζέντας που προκάλεσε μια τεράστια κοινωνική έκρηξη.

Το δεύτερο μάθημα είναι ότι η περιβόητη μετακύλιση/μεταβίβαση της εξουσίας, το περίφημο «Καζακικό κάστρο», που διαφημίστηκε για την άρχουσα τάξη άλλων μετασοβιετικών χωρών, δεν λειτούργησε. Όπως αποδείχθηκε, οι συμφωνίες εντός της ελίτ δεν μπορούν να ανακουφίσουν την αυξανόμενη ένταση στην κοινωνία και δεν παρέχουν καμία εγγύηση στους συμμετέχοντες σε μυστικά σύμφωνα. Άλλωστε, σύμφωνα με μια άλλη θεωρία συνωμοσίας, οι κοινωνικές διαμαρτυρίες προσπάθησαν να χρησιμοποιηθούν για δικούς τους σκοπούς από ανταγωνιστικές φυλές από το περιβάλλον των Ναζαρμπάγιεφ και Τοκάγιεφ.

Το τρίτο μάθημα του Καζακστάν αφορά όσους εξιδανικεύουν Αμερικανούς και Ευρωπαίους πολιτικούς, πιστεύοντας ότι ενδιαφέρονται για την προστασία της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η υπό όρους Δύση δεν επέβαλε κυρώσεις κατά των αρχών του Καζακστάν, ούτε καν ξέσπασε σε ηχηρά ψηφίσματα. Δεν είναι περίεργο – εξάλλου, το τοπικό κυβερνόν καθεστώς ήταν πάντα αρκετά φιλοδυτικό και οι ηγέτες του άνοιξαν ευρέως την είσοδο των σκηνών τους για τις πλουσιότερες πολυεθνικές εταιρείες στον πλανήτη. Ως εκ τούτου, η παρέμβαση του Οργανισμού Συμφωνίας για τη Συλλογική Ασφάλεια (ОДКБ)  σχεδόν δεν επικρίθηκε – άλλωστε η προστασία των συμφερόντων των μεγάλων επιχειρήσεων ήταν στην ημερήσια διάταξη.

Τέλος, το τέταρτο μάθημα αφορά άμεσα τους εργάτες από τις πρώην μετασοβιετικές δημοκρατίες. Οι συμμετέχοντες στη διαμαρτυρία χρειάζονται δεξιότητες αυτοοργάνωσης, παρουσία των δικών τους κομμάτων και συνδικάτων, καθώς και σαφή κατανόηση των ταξικών τους συμφερόντων, τα οποία πρέπει να επισημοποιηθούν σε πολιτικά συνθήματα και πρόγραμμα. Διαφορετικά, ξανά και ξανά θα γίνουν πιόνια στο παιχνίδι κάποιου άλλου και οι ίδιες οι διαμαρτυρίες αναπόφευκτα θα γλιστρήσουν στο χάος του δρόμου, όντας άθυρμα στα χέρια των αρχών.

Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Τοκάγιεφ, φοβισμένος από τις διαδηλώσεις, υποσχέθηκε να εκπληρώσει τα περισσότερα από τα κοινωνικά αιτήματα των συμμετεχόντων σε αυτά. Θα εξακολουθήσουν να ισχύουν αυτές οι υποσχέσεις; Θα αρχίσει η ένταση των καταστολών -ή δεν θα τολμήσει το κράτος να σφίξει πολύ τις βίδες; Θα υπάρξει δημόσιος διάλογος στο Καζακστάν για τα πραγματικά αίτια της πιο οξείας κρίσης του Ιανουαρίου; Αυτά τα ερωτήματα παραμένουν ανοιχτά προς το παρόν.

Σε κάθε περίπτωση, είναι προφανές ότι μόνο η πλήρης υλοποίηση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων των εργαζομένων μπορεί να φέρει ειρήνη και κοινωνική δικαιοσύνη στο Καζακστάν. Και η κατάσταση των πραγμάτων σε άλλα κράτη της πρώην ΕΣΣΔ θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση σε αυτή τη χώρα.

Πηγή: liva.com.ua 

Μετάφραση: antapocrisis

Yuri Glushakov

Λευκορώσος δημοσιογράφος και ιστορικός.