Η στέπα στις φλόγες: η χρωματιστή επανάσταση του Καζακστάν.

Μαϊντάν στο Αλμάτι; Ω! ναι. Αλλά είναι περίπλοκο.

Ζούμε τον φόβο και την παράνοια για το φυσικό αέριο; Όχι στην πραγματικότητα.

Το Καζακστάν βούλιαξε στο χάος σχεδόν εν μία νυκτί, πρωτίστως λόγω του διπλασιασμού των τιμών του υγροποιημένου αερίου, που έφθασε στο (ρωσικό) ισοδύναμο των 20 ρουβλίων ανά λίτρο (συγκρίνετε το με τον μέσο όρο των 30 ρουβλίων στην ίδια τη Ρωσία).

Αυτή ήταν η σπίθα για πανεθνικές διαμαρτυρίες που κάλυπταν κάθε γεωγραφικό πλάτος από τον κορυφαίο επιχειρηματικό κόμβο Αλμάτι μέχρι τα λιμάνια Ακτάου και Ατιράου της Κασπίας Θάλασσας και ακόμη και την πρωτεύουσα Νουρ-Σουλτάν, πρώην Αστάνα.

Η κεντρική κυβέρνηση αναγκάστηκε να μειώσει την τιμή του φυσικού αερίου στο ισοδύναμο των 8 ρουβλίων το λίτρο. Ωστόσο, αυτό οδήγησε μόνο στο επόμενο στάδιο των διαδηλώσεων, με αίτημα χαμηλότερες τιμές των τροφίμων, τέλος της εκστρατείας εμβολιασμού, χαμηλότερη ηλικία συνταξιοδότησης για τις πολύτεκνες μητέρες και – τελευταίο αλλά όχι λιγότερο σημαντικό – την αλλαγή καθεστώτος, όπως συνοψίζεται στο σύνθημα: Shal, ket!! (“Κάτω ο γέρος”).

Ο «γέρος» δεν είναι άλλος από τον εθνικό ηγέτη Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, 81 ετών, ο οποίος παρόλο που παραιτήθηκε από την προεδρία μετά από 29 χρόνια στην εξουσία, το 2019, στην πράξη παραμένει η γκρίζα εξοχότητα του Καζακστάν, επικεφαλής του Συμβουλίου Ασφαλείας, κινώντας τα νήματα της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής.

Η προοπτική μιας ακόμη έγχρωμης επανάστασης έρχεται αναπόφευκτα στο μυαλό: ίσως τυρκουάζ-κίτρινης – που αντανακλά τα χρώματα της εθνικής σημαίας του Καζακστάν. Ειδικά επειδή αμέσως μετά, οξυδερκείς παρατηρητές ανακάλυψαν ότι οι συνήθεις ύποπτοι – η αμερικανική πρεσβεία – ήδη προειδοποιούσε για μαζικές διαδηλώσεις από τις 16 Δεκεμβρίου 2021.

Το Αλμάτι στο χάος

Για τον έξω κόσμο, είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί μια μεγάλη εξαγωγική δύναμη ενέργειας, όπως το Καζακστάν, χρειάζεται να αυξήσει τις τιμές του φυσικού αερίου για τον πληθυσμό της.

Ο λόγος είναι -τι άλλο- ο αχαλίνωτος νεοφιλελευθερισμός και οι παροιμιώδεις κραυγές της ελεύθερης αγοράς. Από το 2019 η πώληση του υγροποιημένου αερίου γίνεται ηλεκτρονικά στο Καζακστάν. Έτσι, η διατήρηση των ανώτατων ορίων τιμών – ένα έθιμο δεκαετιών – έγινε σύντομα αδύνατη, καθώς οι παραγωγοί έρχονταν συνεχώς αντιμέτωποι με το να πωλούν το προϊόν τους κάτω από το κόστος, καθώς η κατανάλωση εκτοξευόταν στα ύψη.

Όλοι στο Καζακστάν περίμεναν μια αύξηση των τιμών, και επίσης όλοι στο Καζακστάν χρησιμοποιούν υγροποιημένο αέριο, ειδικά στα τροποποιημένα αυτοκίνητά τους. Και όλοι μάλιστα στο Καζακστάν έχουν αυτοκίνητο, όπως μου είπαν, με σκεπτικισμό, κατά την τελευταία μου επίσκεψη στο Αλμάτι, στα τέλη του 2019, όταν μάταια προσπαθούσα να βρω ένα ταξί για να κατευθυνθώ στο κέντρο της πόλης.

Είναι πολύ ενδεικτικό ότι οι διαδηλώσεις ξεκίνησαν στην πόλη Zhanaozen, ακριβώς μέσα στον κόμβο πετρελαίου / φυσικού αερίου του Mangystau. Και είναι επίσης ενδεικτικό ότι το κέντρο των αναταραχών μετατοπίστηκε αμέσως στο εξαρτώμενο από τα αυτοκίνητα Αλμάτι, τον πραγματικό επιχειρηματικό κόμβο του έθνους, και όχι στην απομονωμένη, υπερφορτωμένη από κυβερνητικές υποδομές πρωτεύουσα στη μέση της στέπας.

Στην αρχή ο Πρόεδρος Κασίμ Τοκάγιεφ φάνηκε ότι πιάστηκε εξαπίνης. Υποσχέθηκε την επιστροφή του πλαφόν στις τιμές, κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης / απαγόρευση κυκλοφορίας τόσο στο Αλμάτι όσο και στο Μανγκιστάου (τότε σε εθνικό επίπεδο) ενώ αποδέχτηκε εν συνόλω την παραίτηση της σημερινής κυβέρνησης και διόρισε έναν άτυπο Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης, τον Αλίχαν Σμαίλοφ, ως προσωρινό πρωθυπουργό μέχρι το σχηματισμό του νέο υπουργικού συμβουλίου.

Ωστόσο, αυτό δεν θα μπορούσε να συγκρατήσει την αναταραχή. Στα πλαίσια μιας αστραπιαίας κλιμάκωσης είχαμε την εισβολή στο γραφείο του δημάρχου στο Αλμάτι, διαδηλωτές να πυροβολούν κατά του στρατού, ένα μνημείο του Ναζαρμπάγιεφ που κατεδαφίστηκε στο Ταλντικοργκάν, την κατάληψη της κατοικίας του τελευταίου στο Αλμάτι, την Kazakhtelecom να αποσυνδέει ολόκληρη τη χώρα από το διαδίκτυο, πολλά μέλη της Εθνοφρουράς -συμπεριλαμβανομένων και τεθωρακισμένων οχημάτων- να ενώνονται με τους διαδηλωτές στο Ακτάου και τα ΑΤΜ να είναι ανενεργά.

Και τότε το Αλμάτι, που βυθίστηκε στο απόλυτο χάος, καταλήφθηκε ουσιαστικά από τους διαδηλωτές, συμπεριλαμβανομένου του διεθνούς αεροδρομίου του, το οποίο το πρωί της Τετάρτης ήταν υπό καθεστώς πρόσθετης ασφάλειας και το βράδυ είχε γίνει πια κατεχόμενο έδαφος.

Ο εναέριος χώρος του Καζακστάν, εν τω μεταξύ, έπρεπε να αντιμετωπίσει μια εκτεταμένη κυκλοφοριακή συμφόρηση ιδιωτικών αεροσκαφών που έφευγαν προς τη Μόσχα και τη Δυτική Ευρώπη. Παρόλο που το Κρεμλίνο σημείωσε ότι το Νουρ-Σουλτάν δεν είχε ζητήσει καμία ρωσική βοήθεια, μια «ειδική αντιπροσωπεία» πέταξε σύντομα από τη Μόσχα. Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ τόνισε προσεκτικά: «είμαστε πεπεισμένοι ότι οι Καζάκοι φίλοι μας μπορούν να λύσουν μόνοι τους τα εσωτερικά τους προβλήματα», προσθέτοντας ότι «είναι σημαντικό να μην παρεμβαίνει κανείς από το εξωτερικό».

Γεωστρατηγικές συνομιλίες

Πώς θα μπορούσε να εκτροχιαστεί όλο αυτό τόσο γρήγορα;

Μέχρι τώρα, το παιχνίδι διαδοχής στο Καζακστάν θεωρούνταν ως επί το πλείστον πετυχημένο σε όλη τη βόρεια Ευρασία. Οι ντόπιοι χόντσο, οι ολιγάρχες και οι κομπραδόρικες ελίτ διατηρούσαν τα φέουδα τους και τις πηγές εισοδήματός τους. Κι όμως, ανεπίσημα, μου είπαν στο Νουρ-Σουλτάν στα τέλη του 2019, ότι θα υπήρχαν σοβαρά προβλήματα όταν κάποιες περιφερειακές φυλές θα έρχονταν να κεφαλαιοποιήσουν – αντιμετωπίζοντας τον «γέρο» Ναζαρμπάγιεφ και το σύστημα που τον αντικατέστησε.

Ο Τοκάγιεφ όντως απηύθυνε την κλασική έκκληση «να μην υποκύψουμε σε εσωτερικές και εξωτερικές προκλήσεις» – κάτι που είναι λογικό – αλλά διαβεβαίωσε επίσης ότι η κυβέρνηση «δεν θα πέσει». Βέβαια αυτή ήδη έπεφτε, ακόμη και μετά από μια έκτακτη συνάντηση που προσπαθούσε να αντιμετωπίσει το μπερδεμένο πλέγμα των κοινωνικοοικονομικών προβλημάτων με την υπόσχεση ότι όλα τα «νόμιμα αιτήματα» των διαδηλωτών θα ικανοποιηθούν.

Αυτό δεν λειτούργησε ως κλασικό σενάριο αλλαγής καθεστώτος – τουλάχιστον αρχικά. Η διαμόρφωση ήταν μια ρευστή, άμορφη κατάσταση χάους, καθώς οι – εύθραυστοι – θεσμοί εξουσίας του Καζακστάν ήταν απλώς ανίκανοι να κατανοήσουν την ευρύτερη κοινωνική δυσφορία. Μια ικανή πολιτική αντιπολίτευση δεν υπάρχει: δεν υπάρχει δηλαδή πολιτική εκπροσώπηση. Η κοινωνία των πολιτών δεν έχει κανάλια για να εκφραστεί.

Λοιπόν, ναι: υπάρχει μια ταραχή που συνεχίζεται – για να θυμηθώ το αμερικανικό rhythm’n blues. Και όλοι είναι χαμένοι. Αυτό που δεν είναι ακόμα ακριβώς σαφές είναι ποιες αντιμαχόμενες φυλές πυροδοτούν τις διαμαρτυρίες – και ποια είναι η ατζέντα τους σε περίπτωση που βρεθούν στην εξουσία. Σε τελική ανάλυση, καμία «αυθόρμητη» διαμαρτυρία δεν μπορεί να εμφανιστεί ταυτόχρονα σε όλο αυτό το τεράστιο έθνος σχεδόν από τη μια μέρα στην άλλη.

Το Καζακστάν ήταν η τελευταία δημοκρατία που εγκατέλειψε την καταρρέουσα ΕΣΣΔ πριν από τρεις δεκαετίες, τον Δεκέμβριο του 1991. Υπό τον Ναζαρμπάγιεφ, ενεπλάκη αμέσως σε μια αυτο-προσδιοριζόμενη ως πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική. Μέχρι τώρα, το Νουρ-Σουλτάν διεκδικούσε επιδέξια τον τίτλο του βασικού διπλωματικού διαμεσολαβητή – από τις συζητήσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ήδη από το 2013 έως και τον πόλεμο στη Συρία από το 2016. Στόχος: να εδραιωθεί ως η βασική γέφυρα μεταξύ της Ευρώπης και της Ασίας.

Οι κινεζικοί Νέοι Δρόμοι του Μεταξιού, (ή αλλιώς BRI), εγκαινιάστηκαν επίσημα από τον Σι Τζινπινγκ στο Πανεπιστήμιο Nazarbayev τον Σεπτέμβριο του 2013. Αυτό συνέβη άμεσα για να δέσει με την αντίληψη του Καζακστάν για την ευρασιατική οικονομική ολοκλήρωση, που δημιουργήθηκε μετά το σχέδιο κρατικών δαπανών του Ναζαρμπάγιεφ, με τίτλο «Nurly Zhol» (μτφρ. Φωτεινό Μονοπάτι), σχεδιασμένο για να τροφοδοτήσει την οικονομία μετά την οικονομική κρίση του 2008-9.

Τον Σεπτέμβριο του 2015, στο Πεκίνο, ο Ναζαρμπάγιεφ ευθυγράμμισε το «Nurly Zhol» με τους Νέους Δρόμους του Μεταξιού, ωθώντας ντε φάκτο το Καζακστάν στην καρδιά της νέας ευρασιατικής ολοκλήρωσης. Γεωστρατηγικά, το μεγαλύτερο στεριανό έθνος στον πλανήτη έγινε η κύρια περιοχή αλληλεπίδρασης του κινεζικού και του ρωσικού οράματος, των Νέων Δρόμων του Μεταξιού (BRI) και της Οικονομικής Ένωσης της Ευρασίας (EAEU).

Μια τακτική εκτροπής

Για τη Ρωσία, το Καζακστάν έχει μεγαλύτερη γεωστρατηγική σημασία από την Κίνα. Το Νουρ-Σουλτάν υπέγραψε τη συνθήκη CSTO το 2003. Είναι βασικό μέλος της EAEU. Και τα δύο έθνη έχουν τεράστιους στρατιωτικο-τεχνικούς δεσμούς και διατηρούν στρατηγική διαστημική συνεργασία στο Μπαϊκονούρ. Τα ρωσικά είναι επίσημη γλώσσα, την οποία ομιλεί το 51% των πολιτών της δημοκρατίας.

Τουλάχιστον 3,5 εκατομμύρια Ρώσοι ζουν στο Καζακστάν. Είναι ακόμη νωρίς για να υποθέσουμε ότι μια πιθανή «επανάσταση» με χρώματα εθνικής απελευθέρωσης ακόμη κι αν το παλιό σύστημα τελικά κατέρρεε. Και ακόμη κι αν συμβεί αυτό, η Μόσχα δεν θα χάσει ποτέ όλη τη σημαντική πολιτική επιρροή της.

Επομένως, το άμεσο πρόβλημα είναι να διασφαλιστεί η σταθερότητα του Καζακστάν. Οι διαμαρτυρίες πρέπει να διαλυθούν. Θα υπάρξουν πολλές οικονομικές παραχωρήσεις. Το μόνιμο αποσταθεροποιητικό χάος απλά δεν μπορεί να γίνει ανεκτό – και η Μόσχα το γνωρίζει αυτό πάρα πολύ καλά. Άλλο ένα συνεχιζόμενο Μαϊντάν δεν τίθεται καν σε συζήτηση.

Η εξίσωση της Λευκορωσίας έχει δείξει πώς ένα δυνατό χέρι μπορεί να κάνει θαύματα. Ωστόσο, οι συμφωνίες του CSTO δεν καλύπτουν τη βοήθεια σε περίπτωση εσωτερικών πολιτικών κρίσεων – και ο Τοκάγιεφ δεν φαινόταν διατεθειμένος να υποβάλει τέτοιο αίτημα.

Μέχρι που το έκανε. Ζήτησε την παρέμβαση του CSTO για την αποκατάσταση της τάξης. Θα υπάρξει στρατιωτική απαγόρευση κυκλοφορίας. Και το Νουρ-Σουλτάν μπορεί ακόμη και να κατασχέσει τα περιουσιακά στοιχεία των αμερικανικών και βρετανικών εταιρειών που φέρεται να χρηματοδοτούν τις διαδηλώσεις.

Έτσι το έθεσε και ο Νικόλ Πασινιάν, πρόεδρος του Συμβουλίου Συλλογικής Ασφάλειας του CSTO και πρωθυπουργός της Αρμενίας: Ο Τοκάγιεφ επικαλέστηκε μια «απειλή για την εθνική ασφάλεια» και την «κυριαρχία» του Καζακστάν, «που προκαλείται, μεταξύ άλλων, από εξωτερική παρέμβαση». Έτσι ο CSTO «αποφάσισε να στείλει ειρηνευτικές δυνάμεις» για να ομαλοποιήσει την κατάσταση, «για περιορισμένο χρονικό διάστημα».

Οι συνήθεις ύποπτοι αποσταθεροποίησης είναι γνωστοί. Μπορεί να μην έχουν την εμβέλεια, την πολιτική επιρροή και την απαραίτητη ποσότητα δούρειων ίππων για να κρατήσουν το Καζακστάν στη φωτιά επ’ αόριστον.

Τουλάχιστον οι ίδιοι οι δούρειοι ίπποι είναι πολύ σαφείς. Θέλουν την άμεση απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων, αλλαγή καθεστώτος, μια προσωρινή κυβέρνηση «ευυπόληπτων» πολιτών και – τι άλλο; – «ακύρωση όλων των συμμαχιών με τη Ρωσία».

Και τότε όλα φτάνουν στο επίπεδο της γελοίας φάρσας, καθώς η ΕΕ αρχίζει να καλεί τις αρχές του Καζακστάν να «σεβαστούν το δικαίωμα στις ειρηνικές διαδηλώσεις». Όπως για παράδειγμα η απόλυτη αναρχία, οι ληστείες, οι λεηλασίες, τα εκατοντάδες οχήματα που καταστράφηκαν, οι επιθέσεις με τουφέκια, τα ΑΤΜ και ακόμη και το Duty Free στο αεροδρόμιο του Αλμάτι που λεηλατήθηκαν πλήρως […]

Τα συνθήματα μέχρι στιγμής φαίνεται να προέρχονται από πολλές πηγές – στηρίζοντας τα πάντα, από ένα «δυτικό μονοπάτι» στο Καζακστάν μέχρι την πολυγαμία και τον νόμο της Σαρία: «Δεν υπάρχει ακόμη ένας στόχος, δεν έχει εντοπιστεί. Το αποτέλεσμα θα έρθει αργότερα. Συνήθως είναι το ίδιο. Η εξάλειψη της κυριαρχίας, η εξωτερική διαχείριση και, τέλος, κατά κανόνα, ο σχηματισμός ενός αντιρωσικού πολιτικού κόμματος».

Ο Πούτιν, ο Λουκασένκο και ο Τοκάγιεφ πέρασαν αρκετή ώρα τηλεφωνικά, με πρωτοβουλία του Λουκασένκο. Οι ηγέτες όλων των μελών του CSTO βρίσκονται σε στενή επαφή. Μια βασική στρατηγική – όπως σε μια τεράστια «αντιτρομοκρατική επιχείρηση» – έχει ήδη εκπονηθεί. Ο στρατηγός Γερασιμοφ θα την επιβλέπει προσωπικά.

Τώρα συγκρίνετε το αυτό με εκείνο που πληροφορήθηκα από δύο διαφορετικές, υψηλόβαθμες στρατιωτικο-πολιτικές πηγές.

Η πρώτη πηγή ήταν σαφής: όλη η περιπέτεια του Καζακστάν στηρίζεται από την MI6 για τη δημιουργία ενός νέου Μαϊντάν ακριβώς πριν από τις συνομιλίες Ρωσίας/ΗΠΑ-ΝΑΤΟ στη Γενεύη και τις Βρυξέλλες την επόμενη εβδομάδα, για να αποτραπεί κάθε είδους συμφωνία. Είναι σημαντικό ότι οι «αντάρτες» διατήρησαν τον εθνικό τους συντονισμό ακόμη και μετά την αποσύνδεση του διαδικτύου.

Η δεύτερη πηγή έχει πιο λεπτές αποχρώσεις: οι συνήθεις ύποπτοι προσπαθούν να αναγκάσουν τη Ρωσία να υποχωρήσει ενάντια στη Δύση ως σύνολο, δημιουργώντας έναν σημαντικό αντιπερισπασμό στο ανατολικό της μέτωπο, ως μέρος μιας κυλιόμενης στρατηγικής χάους σε όλα τα σύνορα της Ρωσίας. Αυτή μπορεί να είναι μια έξυπνη τακτική εκτροπής, αλλά η ρωσική στρατιωτική υπηρεσία παρακολουθεί. Εκ του σύνεγγυς. Και για χάρη των συνηθισμένων υπόπτων, αυτό καλύτερα είναι να μην ερμηνευθεί – με τον αρνητικό τρόπο – καθώς ήταν μια πολεμική πρόκληση.

Σημειώσεις μετάφρασης

Χόντσο: αρχηγός φυλής ή ομάδας συγκεκριμένων συμφερόντων (από το ιαπωνικό hanchō).

Συνθήκη CSTO (ή Οργανισμός της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας): Στρατιωτική συμφωνία μεταξύ Ρωσίας, Αρμενίας, Λευκορωσίας, Καζακστάν, Κιργιζίας και Τατζικιστάν.

Πηγή: Strategic Culture Foundation

Μετάφραση: antapocrisis

0 replies

Leave a Reply

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *