Για να παραμείνει η πόλη σπίτι μας: Απαλλοτρίωση τώρα της λαϊκής κατοικίας!

Τα πιο ελπιδοφόρα νέα της Κυριακής των γερμανικών εκλογών ήρθαν σίγουρα από το Βερολίνο. Το κίνημα πολιτών για την απαλλοτρίωση της λαϊκής κατοικίας πέτυχε μια τεράστια νίκη που μόνο από τον ουρανό δεν έπεσε. Ήταν αποτέλεσμα μαζικής, συστηματικής δουλειάς «από τα κάτω» 3000 και πλέον ανθρώπων, γειτονιά την γειτονιά, πόρτα την πόρτα, εκεί ακριβώς που χτυπάει η καρδιά της οικιστικής κρίσης του Βερολίνου: στους φοιτητές, στους νέους εργαζόμενους, στους συνταξιούχους, στους μετανάστες, στις νέες οικογένειες, στους άνεργους, τους χαμηλόμισθους και τους επισφαλώς εργαζόμενους.

Ο όρος «οικιστική κρίση» δεν μπήκε πρόσφατα στο λεξιλόγιο του μέσου Γερμανού. Καμία πόλη όμως δεν αντιμετωπίζει το τεράστιο πρόβλημα του Βερολίνου. Το Βερολίνο είναι μία από τις πόλεις της Γερμανίας όπου τα τελευταία χρόνια οι τιμές των ενοικίων αυξάνονται ταχύτερα από τον μέσο μισθό. Τα υπάρχοντα διαμερίσματα διατίθενται σε τιμές υπέρογκες και οι λίγες νέες κατοικίες που δημιουργούνται είναι πρακτικά απλησίαστες. Η κατοικία έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια στο μεγαλύτερο βάρος του οικογενειακού προϋπολογισμού. Σύμφωνα με τα συνδικάτα, οι τιμές των ενοικίων στις εφτά μεγαλύτερες πόλεις της Γερμανίας αυξήθηκαν μέσα σε 9 χρόνια (2010-2019) κατά 176%[1] . Ένα μεγάλο ποσοστό των κατοίκων στις πόλεις αυτές δηλώνει πως η εξεύρεση κατοικίας σε προσιτές τιμές είναι σχεδόν αδύνατη. Αν στην Ελλάδα οι νέοι δεν αφήνουν ποτέ το γονικό σπίτι, στη Γερμανία δεν μπορούν να σταματήσουν να ζουν σε συγκατοικήσεις. Βασική αιτία, η ιδιωτικοποίηση τόσο της γης όσο και της ίδιας της κατοικίας. Για τον καπιταλισμό, άλλωστε, η αξιοπρεπής κατοικία δεν αποτελεί ανάγκη και δικαίωμα αλλά επικερδέστατη μπίζνα. Από τη δεκαετία του ’90 και έπειτα, η υπάρχουσα κοινωνική κατοικία στη Γερμανία ουσιαστικά διαλύεται και ξεπουλιέται σε πολυεθνικές εταιρείες και μεγάλα ιδιωτικά συμφέροντα που δραστηριοποιούνται στον τομέα των ακινήτων[2]. Τα δύο μεγαθήρια Vonovia και Deutsche Wohnen, για παράδειγμα, κατέχουν σήμερα πάνω από 500.000 διαμερίσματα στη χώρα, 150.000 από τα οποία βρίσκονται στο Βερολίνο[3]. Μονάχα στο Βερολίνο δραστηριοποιούνται πάνω από δέκα επιπλέον παρόμοιες εταιρείες ενώ καινούργιες μπαίνουν συνεχώς στην αγορά. Και ενώ σύμφωνα με τους θιασώτες του φιλελεύθερισμού το μακρύ χέρι της αγοράς θα έπρεπε τάχα να αυτορυθμίζει τις τιμές με βάση τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης και του ελεύθερου ανταγωνισμού, στην πράξη συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Επιπλέον, Vonovia και Deutsche Wohnen βρίσκονται τα τελευταία χρόνια σε συζητήσεις για τη σύμπτυξη των συμφερόντων τους, δίνοντας έτσι στην αγορά ακινήτων ξεκάθαρα μονοπωλιακά χαρακτηριστικά.

Τα μέτρα που έχουν παρθεί μέχρι στιγμής για την συγκράτηση των τιμών των ενοικίων αποδείχθηκαν αναποτελεσματικά και πολεμήθηκαν οργανωμένα από το σύστημα. Την 1^η Ιανουαρίου 2020 επιβλήθηκε στο Βερολίνο η διάταξη “Mietendeckel”, σύμφωνα με την οποία οι ιδιοκτήτες ακινήτων θα έπρεπε να κρατήσουν για την επόμενη πενταετία τις τιμές των ενοικίων σταθερές. Λίγο καιρό μετά, το συνταγματικό δικαστήριο της Γερμανία, έπειτα από προσφυγή των χριστιανοδημοκρατών και εν μέσω διαδηλώσεων χιλιάδων Βερολινέζων, έκρινε τη διατάξη αντισυνταγματική. Η διατάξη αποσύρθηκε.

Το 2017, λοιπόν, συστήνεται η πρωτοβουλία «Deutsche Wohnen & Co Enteignen[4]», με βασικό στόχο την αντίσταση στο ξεπούλημα της λαϊκής κατοικίας και στην εκτόξευση των ενοικίων, την προστασία των μικρών και μεσαίων ενοικιαστών και τη διαχείριση των ακινήτων με βάση τις ανάγκες των πολιτών και όχι τα κέρδη των εταιρειών. Στην πρωτοβουλία συμμετέχουν εκτός από μεμονωμένα άτομα, συνδικάτα, οργανώσεις και πολιτικοί φορείς της αριστεράς, κινήματα πόλης και σύλλογοι προστασίας των δικαιωμάτων των ενοικιαστών. Βασικό τους αίτημα είναι η αποδέσμευση του δικαιώματος της κατοικίας από τους νόμους της αγοράς, η εξασφάλιση της πρόσβασης σε φθηνή κατοικία μέσω της απαλλοτρίωσης έως και 240.000 διαμερισμάτων στην πόλη του Βερολίνου και το πέρασμα των απαλλοτριωμένων ακινήτων σε νέες μορφές κοινοτικής διαχείρισης της κατοικίας. Η πρωτοβουλία βασίζει τα αιτήματά της στο άρθρο 15 του γερμανικού συντάγματος που επιτρέπει μέσω ειδικής νομοθεσίας την απαλλοτρίωση γης, φύσης ή παραγωγής για το κοινό καλό.

Στα τέλη Φεβρουαρίου η πρωτοβουλία ξεκινά να συλλέγει υπογραφές για την διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την απαλλοτρίωση κατοικιών από ιδιωτικές εταιρείες με στεγαστικό απόθεμα πάνω από 3000 διαμερίσματα. Για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος έπρεπε να υπογράψει τουλάχιστον το 7% των κατοίκων του Βερολίνου. Τον Ιούνιο του 2021 η πρωτοβουλία είχε συλλέξει ήδη πανω από 300.000 υπογραφές. Στο δημοψήφισμα που ορίστηκε για τον Σεπτέμβρη – την ίδια ημέρα των εθνικών αλλά και των τοπικών εκλογών του Βερολίνου – πάνω από 1.000.000 κάτοικοι ψηφίζουν υπέρ της απαλλοτρίωσης: το δημοψήφισμα κερδίζεται με περίπου 57% υπέρ και 39% κατά.

Το βράδυ της Κυριακής των εκλογών, τα μέλη και οι φίλοι της πρωτοβουλίας πανηγύρισαν την μεγάλη νίκη τους στους δρόμους του Βερολίνου. Ήδη επεξεργάζονται σχέδιο πρότασης νόμου, μέσω του οποίου θα μπορέσουν να αποζημιωθούν οι εταιρείες και να προχωρήσει το σχέδιο της απαλλοτρίωσης. Το εγχείρημα δεν είναι εύκολο και το δημοψήφισμα δεν είναι άλλωστε δεσμευτικό. Αν τελικά προχωρήσει, θα είναι η πρώτη φορά στην γερμανική ιστορία που θα ενεργοποιηθεί το άρθρο 15 του συντάγματος.

Η στάση που θα κρατήσει η καινούργια κυβέρνηση του Βερολίνου που προέκυψε το ίδιο βράδυ του δημοψηφίσματος μέσα από μια άλλη κάλπη, είναι το κλειδί. Πριν το δημοψήφισμα, η επικεφαλής των σοσιαλδημοκρατών και νικήτρια των τοπικών εκλογών είχε ταχθεί ξεκάθαρα ενάντια στο σχέδιο της απαλλοτρίωσης. Από την πλευρά τους οι Πράσινοι, δεύτερο κόμμα στο Βερολίνο μετά τις πρόσφατες εκλογές, στηρίξαν μεν το δημοψήφισμα, δεν θεωρούν όμως την απαλλοτρίωση ρεαλιστική λύση και προτείνουν άλλου είδους μέτρα, όπως έλεγχο των αυξήσεων των ενοικίων.

Τα ιδιωτικά συμφέροντα έχουν βγει ήδη στην αντεπίθεση, τονίζοντας το υπέρμετρο κόστος που θα σημάνει μια πιθανή απαλλοτρίωση για την πόλη του Βερολίνου. Μια σειρά από φωνές εκπροσώπων του κεφαλαίου και των πολιτικών του εκφραστών προειδοποιούν τόσο για την αντισυνταγματικότητα του αιτήματος όσο και για την πολιτική του επικινδυνότητα. Κραυγάζουν πως δεν θα αντιμετωπιστεί η οικιστική κρίση με σοσιαλιστικά κατάλοιπα του παρελθόντος και τονίζουν πως η μόνη λύση θα ήταν η αύξηση της προσφοράς νέας κατοικίας και η αυτορύθμιση της αγοράς ακινήτων. Προσπαθούν να πείσουν πως δεν έχει νόημα να αγωνίζεται κανείς για μη ρεαλιστικά αιτήματα, πως η απαλλοτρίωση είναι ουσιαστικά ανέφικτη. Πως το κίνημα πέρασε το μήνυμά του και πως δεν έχει πλέον λόγο ύπαρξης.

Τα αιτήματα της πρωτοβουλίας, όμως, και η νίκη του δημοψηφίσματος ανοίγουν ουσιαστικά μια μεγάλη συζήτηση που ξεπερνά τα όρια της πόλης του Βερολίνου. Η νομικίστικη συζήτηση προσπαθεί εμφανώς να μειώσει ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός: την πολιτική νομιμοποιήση ενός δίκαιου αιτήματος μπροστά στην οποία το πολιτικό προσωπικό δεν μπορεί απλά να αδιαφορήσει. Το δημοψήφισμα δεν είναι μεν δεσμευτικό, δημιουργεί όμως αγωνιστικά πολιτικά προηγούμενα. Η δράση της πρωτοβουλίας άλλωστε δεν σταματά εδώ. Ξεκινάει από την επόμενη μέρα της νίκης κιόλας ένας νέος αγώνας με στόχο την επιβολή της λαϊκής βούλησης.

Ανεξάρτητα όμως από το τι θα συμβεί στο μέλλον, η νίκη αυτή των κατοίκων του Βερολίνου έχει αξία. Και έχει αξία για πάρα πολλούς λόγους. Γιατί ανοίγει με όρους επίθεσης το τεράστιο ζήτημα της οικιστικής κρίσης, ένα ζήτημα που σε τελική ανάλυση αφορά ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Γιατί μας υπενθυμίζει ότι υπάρχει πολιτικό κενό και περιθώριο για μια ριζοσπαστική πολιτική που να πατάει και να απαντά στις ανάγκες του λαού. Γιατί μας δείχνει πως το σύστημα δεν είναι ανίκητο. Ειδικά σε μια περίοδο γενικευμένης απομόνωσης και ήττας, το κίνημα του Βερολίνου αποτελεί ελπίδα. Και μας υπενθυμίζει με ποιον τρόπο τα κινήματα μπορούν να πετύχουν νίκες: με οργάνωση, συλλογικότητα, παρέμβαση, σχέδιο, επεξεργασίες, στόχο και κυρίως επιμονή.

Υπό αυτήν την έννοια, το κίνημα του Βερολίνου αποτελεί παράδειγμα. Ήδη παρόμοια κινήματα έχουν αρχίσει να αναπτύσσονται σε μια σειρά πόλεις της Γερμανίας αλλά και σε μια σειρά από χώρες με παρόμοια προβλήματα. Ας είναι λοιπόν ο αγώνας των κατοίκων του Βερολίνου μια αρχή. Γιατί η αξιοπρεπής κατοικία δεν είναι εμπόρευμα για πούλημα. Είναι ανθρώπινη ανάγκη και δικαίωμα και πρέπει ξανά να το διεκδικήσουμε!

[1] https://www.dgb.de/++co++f741975e-b704-11eb-82b1-001a4a160123

[2] https://www.wer-zu-wem.de/dienstleister/wohnungsunternehmen.html

[3] https://www.capital.de/immobilien/das-sind-die-groessten-deutschen-wohnungsunternehmen

[4] Απαλλοτρίωση της Deutsche Wohnen και των συνεργατών της